[zaloguj się]
[pdf]

PROCHNIEĆ (24) vb impf

prochnieć (23), pruchnieć (1) WisznTr.

-o- (7), -ó- (1) Mącz (7:1); e jasne.

Fleksja
inf prochnieć
indicativus
praes
sg pl
1 prochnieję
3 prochnieje prochnieją
fut
sg
3 m będzie pruchniåł
imperativus
pl
3 niechże pruchnieją
conditionalis
sg pl
1 m m pers bychmy prochnieli
n subst by próchniały
3 f by prochniała m an
n by prochniało subst

inf prochnieć (3). ◊ praes 1 sg prochnieję (7). ◊ 3 sg prochnieje (7). ◊ 3 pl prochnieją (4). ◊ [fut 3 sg m będzie pruchniåł.] ◊ imp 3 pl niechże pruchnieją (1). ◊ con 3 sg f by prochniała (1). n by prochniało (91). ◊ 1 pl m pers bychmy prochnieli (1). [subst by próchniały.]

Sł stp, Cn notuje, Linde także XVII – XVIII w.

O materii organicznej: ulegać niszczącemu działaniu; gnić, butwieć; cariem sentire a. trahere, carie infestari Mącz, Cn; computrescere Calep, Cn; pulverescere, putrere, cariem inducere Mącz; fracere, immarcescere, imputrescere Calep; cariem vetustatis recipere Cn (24): Pulveresco, Prochnieyę/ w proch ſie obrácam. Mącz 331b; Putreo, Gniyę/ próchnieyę. Mącz 333d; Calep [507]b.
Szereg: »nie kazić się ani prochnieć« (1): A iako złoto nie kazi ſie anij prochnieie/ tako laſka [...] ſkazy w ſobie niemá. OpecŻyw 187.
[Przen: [Panie] dla złoſći karałeś cżłowieká Y prochnieć [tabescere] przepuſćiłeś iáko pájąká duſzę iego PsKrak 1532 38/15[12].]
α. O drewnie (5): Materies luna decrescente caesa cariae non infestatur, Drzewo ná budowánie po pełni xiężicá rąbione nie prochnieye. Mącz 38d; Vermiculor, Robaczywieyę/ prochnieyę/ álbo bywam griźion od robaków Mącz 485a, 449d; [Przez to drzewo Setim, iż nie pruchnieie/ znáczy ſie nieśmiertelność ludzi błogoſłáwionych w króleſtwie niebieſkim WujBib 968b].
Szereg: »prochnieć a (albo) gnić« [szyk 1:1] (2): Cedrus, Cedrowe drzewo yeſt bárzo proſte/ á nigdy nie prochnieye á nie ták łátwie gniye. Mącz 45c, 38d.
a. Gnić, też: fermentować (15): Też Auicenna piſze o Brzoſkiniach iſz ſą wilgotnego przyrodzenia á przeto też laczno prochnieią w żołądku mdłym FalZioł I 110d; Też ſol poſypana na mieſtcze ſpalone od ognia/ broni onego mieſtcza prochnieć. FalZioł III 39a; Fraceo – Prochnieie pleſnięie od zimna. Calep 432b, 230a, 515a.
Szeregi: »kazić się i prochnieć« (1): Pomagrany niedopuſzcżaią pokarmowi kazić ſie j prochnieć w żołądku. FalZioł III 23a.

»tleć a prochnieć« (1): Ta ropa cżyni ſie z napłynienia wilkoſci grubych/ ktore gdy długo leżą: na tych mieſtczoch tleią á prochnieią FalZioł V 9.

Przen (4): przybliża ſie ten vpádek moy/ á przed ſtráchem práwie prochnieie oko moie y wſſytki wnątrznoſći moie. RejPs 44v; RejZwierc 133; Ná Herb Ten Mśći Pániey Doroty Kádłubſkiey z Iedleńſká. Niechże tey Ośley głowy nie pruchnieią żuchy WisznTr 2.

prochnieć czym (1): áby w każdym Narodzie náuki ſię ſzcżepiły/ á Wiárá S. nie vmieiętnośćią nie próchniáłá SkarJedn 361; [ErazmJęzyk O8v].

[Szereg: »kazić się a pruchnieć«: Tákże ięzyk/ ktory iuż nápuſćił iádu wmyſl innego/ czym ſie iuż będźie káźił/ á práwie pruchniał/ ieſſcze prędſſym iádem drugiego záráźił/ niżli Seps to źwierzątko. ErazmJęzyk O8v.]
α. O zwłokach (2): Porro Cedrina ligna vocantur νεκρου̃ ζώη id est, cadaveris vita. Bo gdy vmárłego Cedrowym ſokiem námaże/ tedy nie prochnieye. Mącz 45d; [Mirrą záś [Żydzi] ćiáłá vmárłych pomázowáli/ áby niepróchniáły. BiałPos 158 (Linde)].
Szereg: »nie cuchnąć ani prochnieć« (1): Ktorymi [maściami] ćiáło nátrzemy. Iżby w grobie niecuchnęło Ani od źiemie prochniáło. MWilkHist C2.
β. O zębach (2): Też na bolenie zębow y komu zęby prochnieią dobrze dzierżeć w vſciech galbanum dla vmocznienia y oddalenia boleſci zębow. FalZioł III 33d.
Szereg: »prochnieć albo czyrnieć« (1): Tenże proch z miodem/ gdy komu zęby prochnieią albo czyrnieią dobri ieſth ku mazaniu dziąſl albo zębow. FalZioł IV 37b.

Synonimy: botwieć, bucznieć, gnić; a. psować się, tleć.

Formacje współrdzenne: podprochnieć, sprochnieć; prochnąć, spruchnąć.

Cf [PROCHNIAŁY], PROCHNIEJĄCY, PROCHNIENIE

KO