[zaloguj się]
[pdf]

PRZEŚPIECZEŃSTWO (31) sb n

-ſ- (29), -ś- (2).

Wszystkie samogłoski jasne.

Fleksja
sg
N prześpieczeństwo
G prześpieczeństwa
D prześpieczeństwu
A prześpieczeństwo
L prześpieczeństwie

sg N prześpieczeństwo (3). ◊ G prześpieczeństwa (12). ◊ D prześpieczeństwu (3). ◊ A prześpieczeństwo (10). ◊ L prześpieczeństwie (3).

Sł stp, Cn, Linde brak.

1. Sytuacja niczym nie zagrażająca; securitas JanStat, JanPrzyw (22): BierEz M4; Iakob náwroći ſię/ y vſpokoi ſię/ á w przeſpiecżeńſtwie zoſtánie [pactus erit] BibRadz Ier 30/10; [Łokietek] poſłał táiemnie poſły [...] do woyſká Pruſkiego [...] ktore náucżył y roſkazał im áby ſie cżynili zbiegi od krolá Polſkiego/ przycżynę zmyliwſzy dla przeſpiecżeńſtwá BielKron 372; Bezbożni ludzie [...] w zborách rádzą/ áby głowę moię [...] Straćili/ przeto śćieżek mych pilnuią/ Mnie przeſpieczeńſtwá nic nie zoſtáwuią. SzarzRyt B.

prześpieczeństwo od czego (1): Iſciec im iá nic dobrego nieobiecuię ani prorokuię przeſpieczeńſtwa od pomſty bożyi MurzHist H2.

prześpieczeństwo czyje [w tym: G pron i sb (4), ai poss (2)] (6): KromRozm III A5v; BielKron 358v; IZ dla opátrzenia przeſpieczeńſtwá Zydowſkiégo [...] Zydóm ná niektórych mieyſcach dáliſmy zakłády SarnStat 263, 321, 921, 946.

W połączeniu szeregowym (1): Przyśięgá Stárośćia. [...] Pokoiu y przeſpieczenſtwá y ſpráwiedliwośći będę bronił/ y inne ſpráwy [...] będę wypełniał. SarnStat 482.

Zwroty: »dzierżeć się prześpieczeństwa« (1): Strzeż ſie záwżdy niepewnych dzierż ſie przeſpyecżeńſtwá. BielKom C2.

»prześpieczeństwa przestrzegać« (1): ten Státut ná oſoby którégokolwiek ſtanu [...] śćiągamy: á zwłaſzczá ná Stároſty/ którzy gdyż inych przeſpieczeńſtwá przeſtrzegáć ſą powinni [securitati providere debeant JanPrzyw 46]: tedy [...] SarnStat 946.

»prześpieczeństwo zgwałcić; gwałtownik prześpieczeństwa« = securitas violare JanStat (2;2): á obwiniony iáko gwałtownik przeſpieczeńſtwá domowégo [violator securitatis domesticae JanStat 589] ná gárdle ma bydź karan. SarnStat 932 [idem 506], 243, 506, 783.

Wyrażenia: »prześpieczeństwo domowe« (2): SarnStat 506, 932 cf »gwałtownik prześpieczeństwa«.

»listy prześpieczeństwa« (1): A on (rozumyey Yulius papyeż) [...] opátrzył ye [biskupów] liſty przeſpieczeńſtwá/ álbo gleytem KromRozm III O5v.

»prześpieczeństwo pospolite« (2): A ieſliby kto tákową wolność y przeſpieczeńſtwo poſpolité [libertatem et securitatem publicam JanStat 513] [...] zgwałcił: tákowy ma bydź karan SarnStat 243 [idem] 783.

Szeregi: »prześpieczeństwo i obrona« (1): chcąc Ziemie przerzeczoné Litewſkie w przeſpieczeńſtwie y w pewnéy obronie [in ... securitate et tutela JanStat 744] poſtáwić [powtóre je wcielamy] SarnStat 987.

»pokoj i prześpieczeństwo« = pax et securitas JanStat (2): Ceſarz [Konstantyn] onę okrutną vchwałę przećiwko Krześćiánom/ po wſzytkich kroleſtwách chowáną/ w niwecż obroćił/ y pokoy Krześćiánom dał y przeſpieczeńſtwo. BielKron 288v; SarnStat 1112. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»prześpieczeństwo i wczesność« (1): yáko ſą [zgromadzenia] w myeſcyech [...] ktore dla przeſpieczeńſtwá y wczeſnoſći káżdego z czeladką ſwoyą pod yednę ſye ſpráwę y porządek wdáli KromRozm III A5v.

»wolność i prześpieczeństwo« = libertas et securitas JanStat (2): SarnStat 243, 783 cf »prześpieczeństwo pospolite«.

Wyrażenie przyimkowe: »w prześpieczeństwie« (1):
~ Szereg: »w opatrzeniu i prześpieczeństwie« (1): A yeſly bi tho bog dal abi za radą a pomoczą panow vegierskich swoych mogla tam yey m. zoſtacz kedi yeſth a mieſzkacz wdobrim opatrzenyv y przeſpieczenstwye. LibLeg 11/42v.~
2. Poczucie braku zagrożenia, spokój, odwaga, zaufanie (5): Od dawnych czáſow á od początku ták wyelkyeſmy przeſpyeczeńſtwo wźyeli od błogoſłáwyonego Pyotrá kſyążęćyá ápoſtolſkyego KromRozm III N.

prześpieczeństwo czyje [w tym: G pron (1), pron poss (1)] (2): Kot áby ie záśię ſchytrzył/ Rzekomo ſie ſam obieśił: Aby to myſzy widziáły/ A ſwe prześpiecżeńſtwo miáły BierEz K; WerGośc 229.

Szereg: »ufanie i prześpieczeństwo« (1): á my Miſtrz/ [...] y poddáni náſzy [...] o [...] Naiáſnieyſzym Iego M Królu [...] Kśiążętách/ Pánách/ poddánych iego zupełné vfánie y przeſpieczeńſtwo [confidentiam et securitatem JanStat 872]/ odłożywſzy wſzelki nieprzyiacielſki obyczay/ teraz y ná potym ábyſmy dźierżeli y mieli SarnStat 1093.
Przen (1):
Szereg: »pokoj i prześpieczeństwo« (1): Co śię przedtem w pánie kocháł/ to zatem/ ſwoie ſerce od niego odwroconé poczuł/ co miáł pokói i przeſpieczenſtwo na ſumnięniu ſwoiem to mu przyſzły wſzytki grzéchy iego napamięc MurzHist D3v.
3. Lekkomyślność, zbytnia pewność siebie (4): Nieżebychmy mieli właſce pańſkiéi abo wnaſzem zbawięniu wątpić ale żebyſmy rozumieiąc że ieſzcze vpaść możemy/ ſobie nievfali/ aniśię [!] na przeſpieczenſtwo vdáwſzy źle żyli MurzHist G4v, G4v; ále obacżywſzy iż oná towárzyſzká iego [Ewa] byłá przyrodzenia mdleyſzego á przychylnieyſza ku więtſzemu przeſpiecżeńſtwu/ záſzedł ná nię tymi ſłowy RejPos 101.
Szereg: »niedbalstwo a szkodliwe prześpieczeństwo« (1): potem śię na niedbalſtwo a ſzkodliwé przeſpieczeńſtwo vdali/ i zniego/ ku cnotliwęmu a chrześciianſkięmu żywotowi/ zlęnieli MurzHist L.

Synonimy: 2. dufanie, pokoj, śmiałość, ufność; 3. dufność, duma, niecnota, niedbalstwo, śmiałość, ufność, zuchwalstwo.

Cf BEZPIECZEŃSTWO, NIEPRZEŚPIECZEŃSTWO, PRZEŚPIECZNOŚĆ

DDJ