[zaloguj się]
[pdf]

NIEDBALSTWO (71) sb n

W pisowni łącznej (70), w rozłącznej (1).

Wszystkie samogłoski jasne (w tym w a 3 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg pl
N niedbalstwo
G niedbalstwa
D niedbalstwu
A niedbalstwo niedbalstwa
I niedbalstwem niedbalstwy
L niedbalstwie

sg N niedbalstwo (14). ◊ G niedbalstwa (11). ◊ D niedbalstwu (1). ◊ A niedbalstwo (22). ◊ I niedbalstwem (12); -em (3), -(e)m (9). ◊ L niedbalstwie (5). ◊ pl A niedbalstwa (5). ◊ I niedbalstwy (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII(XVIII) w.

Niestaranność, byle jakie wykonywanie obowiązków; niezapobiegliwość, brak troski o coś; lenistwo; brak przeciwdziałania złu, niepodejmowanie w porę środków zaradczych; negligentia Calag, JanStat, Cn; oscitatio Mącz, Cn; incuria Calep, Jan Stat; indiligentia Calep, Cn; desidia, languor, otium, socordia Mącz; neglectus Modrz; ignavia, pignitia Calag; mollitia a. remissio animi, non curantia Cn [w tym czyje (36): pron poss (22), G sb i pron (13), ai poss (1)] (71): RejKup Fv; ieſliżby ſię tak co kędy w tym druku ználázło/ prośimy bácznego cżythelnika żeby nie zárázem nam iákiey nieumieiętnośći y niedbalſtwa przypiſował BibRadz *6, *5, 1.Reg 26 arg, I 351a marg [2 r.]; Desidia, Leniwſtwo/ zgniłość/ plugáwość/ niedbálſtwo. Mącz 379c; Inertissimum et desidiosissimum otium Leniwe/ á zgniłe niedbálſtwo. Mącz 379c, 183d; RejZwierc [193] marg; ModrzBazBud ¶5; Calag 187b, 359b; ActReg 72; Calep 524b, 527b; Phil S2; SarnStat 235, 301, 898; KlonKr F; VotSzl A2.

niedbalstwo około czego [= zaniedbywanie czegoś] (1): bo widzę k wierze niepodobne leniſtwo y niedbálſtwo [vecordiam]/ nietylko poſpolitego ludu/ ále też y zacnych ludźi/ około przeſtrzegánia y gáſzenia pożogi. ModrzBaz 84.

niedbalstwo około czego [= przejawiające się w czymś] (1): A nie mowięć tego w ten ſpoſob/ ábych niemiał gánić niedbálſtwá álbo plugáſtwá około vbioru. ModrzBaz 50.

niedbalstwo o kogo [= brak troski o czyjeś dobro] (1): ktora owiecżká będąc pod tákim złym páſtherzem/ á chociay widzi złe á wſzetecżne ſpráwy iego á ono niedbálſtwo iego o owieczki Páńſkie/ iż ſie oná przedſię nie da zwieść [...] od ſtátecżnośći ſwoiey RejAp 37.

niedbalstwo w czym [= dotyczące czegoś] (5): DiarDop 106; RejWiz 96v marg, Cc7v; tákowy niedbáły Woiewodá zá winę téy niedbáłośći Inochodniká nam dáć ma/ y będźie powinien tyle/ ile kroć niedbálſtwá w przerzeczonych rzeczach dópuśći ſie SarnStat 285, 931.

I sg w funkcji okolicznika przyczyny: »niedbalstwem« (6): Mącz 357b; SkarJedn 310; Oczko A3v; co ſię dobrego od Bogá ſamego z dobrą naturą wście/ rodzice ſwoim niedbálſtwem/ pieſzcżotą/ y nieprzyſtoyną miłośćią/ wykopywáią y gubią. SkarŻyw 136, 143; OrzJan 28.

W charakterystycznych połączeniach: leniwe niedbalstwo, szkodliwe, wielkie (4), k wierze niepodobne, zgniłe; niedbalstwo ludu (ludzi) (3), papieżow, strażej, urzędnikow (urzędu) (2); niedbalstwo okolo gaszenia pożogi, o owieczki, w skarbie, około ubioru; niedbalstwa dopuścić się (2), wstydzić się; ganić niedbalstwo, oplakować, przypisować, skarać, widzieć (3), winować, wyznawać; o niedbalstwo kląć, winować; w niedbalstwo uwodzić; niedbalstwem być w zapomnieniu, dziać się, gubić, posilić się, utracać; w niedbalstwie karać się.

Szeregi: »niedbalstwo, (i) lenistwo« [szyk 2:1] (3): Oscitatio, Niedbalſtwo/ Leniſtwo. Mącz 53c, 271a; ModrzBaz 84.

»niedbalstwo a mała piecza« (1): A nawięcey dla tego ſłuſznie mi ſie tu ſtan W. W. przytocżyć zdáło/ widząc ty záwikłáne cżáſy náſze/ w iákim niedbálſtwie á práwie ná máłey piecży zoſtáły RejZwierc 119.

»niedbalstwo z nieochędożnością« (1): Ingenium incultu atquae socordia torpescit, [...] niedbálſtwo s nieochędożnością rozum zágnuśniáyą. Mącz 459a.

»niedbalstwo i zaniechanie« (1): ále iſz prze dálekość mieyſc y drog niebeśpiecżność/ oddzielony będąc/ niedbálſtwem Papieżow y zániechánim w zápomnieniu był [kościół grecki] SkarJedn 310.

»niedbalstwo a zaniedbanie« (1): ukazują też wielkie niedbalstwa a zaniedbania wszytkich urzędnikow koronnych we wszytkich sprawach a porządkoch tych DiarDop 106.

»zła sprawa a (albo i) niedbalstwo« [szyk 2:1] (3): RejAp 37 cf niedbalstwo o kogo. Cf »prze niedbalstwo albo i złą sprawę«, »w złej sprawie a w niedbalstwie«.

Wyrażenia przyimkowe w znaczeniu ‘z powodu niedbalstwa’: »dla niedbalstwa« = proper incuriam JanStat (3): Gnoiow ná śćiány nie miotáć w ſtáyniach/ [...] bo od tego śćiány gniją: á gdy iedná zgniie/ wſzyſtko ſie obali/ dla niedbálſtwá. GostGosp 16; SarnStat 899.
~ Szereg: »dla niedbalstwa i lekkiego uważania«: Ale dla niedbálſtwá náſzego y lekkiego ták wielkich ſzkod y niebeśpieczeńſtw vważánia/ á to ieſzcze te rzeczy do pożądánego ſkutku nie ſą przywiedzione. VotSzl B4. ~

»z niedbalstwa« (1): pánowie ná vrzędách śiedząc/ ábo z niedbálſtwá nie ſądzą/ ábo źle nieſłuſznie ſądzą/ ná ludźie ſię ábo ná dáry oglądáiąc SkarKaz 2a.

»prze(z) niedbalstwo« (11): Zadney popráwy nie było około Koſciołá/ a tho prze niedbálſtwo Kápłáńſkie BibRadz I 216b marg; GostGosp 148; SarnStat 493, 840; VotSzl C2v, KlonWor 73.

~ W połączeniu szeregowym (1): O nędzny páſterzu káżdego ſtádá Páńſkiego [...]/ oto Pan ná cię woła [...]/ ábyś ſie obudźił/ áby y ten oſtátek owiecżek Páńſkich márnie nie obumárł/ przetho oſpálſtwo á niedbálſtwo á złą ſpráwę twoię. RejAp 35v.

W charakterystycznych połączeniach: prze niedbalstwo dzierżawcow (2), kapłańskie, starostow (2), żeglarzow.

Szeregi: »prze niedbalstwo a lekkoważność« (1): żebyſmy iednáko o Rżeczypoſpolitei y o wolnośći náſzey omyſlawáli/ co thym czáſem prze niedbálſthwo náſze/ á lekkowáżność ná ſzrot puśćili MycPrz II C4v.

»prze(z) niedbalstwo i (a) niedoźrzenie (a. niedozor)« [szyk 1:1] (2): Strum P2v; To wiem że ſię temu dźiwuią bárżo/ [...] że Rzeczpoſpo: wáſzá/ y to/ y owo prże niedozor/ á niedbáłſtwo ćierpi. GórnRozm Kv.

»prze niedbalstwo albo i złą sprawę« (1): ktorą [łódkę Kościoła] áczkolwyek częſtokroć nawáłnoſci czartowſkye przez kácyrze y mocárze tego ſwyátá kołácą/ á prze nyedbálſtwo álbo y złą ſpráwę żeglarzow práwye narzáyą/ yednák do tychmyaſt nye zátonęłá KromRozm III L3. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]. ~

»za niedbalstwem« (2): BiałKaz H4; zá niedbálſtwem przełożonych rośćie contemptus legum KochWr 31.

»w niedbalstwie« (2): koniecżnieby ſię tedy wſzyſcy ći záwſthydźić mieli [...] Iż oni mogąc temu dawno doſyć vcżynić [..,] ták oto w ſwym wielkim niedbálſtwie zgnuśnieli BibRadz *5.

~ Szereg:»w złej sprawie a w niedbalstwie« (1): rozżáłuy ſie wżdy thego wdzięcżnego ſtadká Páńſkiego/ áby nie vmárło w złey ſpráwie twoiey á w niedbálſtwie twoim. RejAp 36v. ~

a. Nietroszczenie się o sprawy wiary, brak gorliwości religijnej (12): gdyż tho wieſz co to ieſt chodzić w thym niedbálſtwie á w tym niedowiárſtwie RejPos 67; LatHar 92.

niedbalstwo ku czemu (1) Ewányelia [ ] Przećiwko niedbálſtwu ku vſtáwicżney modlitwie. RejPos [73].

niedbalstwo o czym [= nieposłuszeństwo wobec czegoś]: Pan go ieſzcże zá żywotá iego vmárłym zowie. A czoż mu to inſzego iedna iedno niedbálſtwo o woley Páńſkiey á złe ſpráwy iego. RejAp 35.

I sg w funkcji okolicznika przyczyny: »niedbalstwem«: To mowi iż Zydowie ſwym niedbalſtwem tráćili zbáwienie BibRadz II 42b marg; SkarKaz )(3.

W połączeniach szeregowych (3): KarnNap F4v; LatHar 142; Abo boiáznią/ ábo niedbálſtwem/ ábo nieumieiętnośćią/ pſuię żniwo twoie. SkarKaz )(3.

W charakterystycznych połączeniach: niedbalstwo ku modlitwie, o wolej Pańskiej; nagroda niedbalstwa; niedpokryć; na niedbalstwo udać się; niedbalstwem psuć żniwo, tracić zbawienie, zelżyć sakrament; chodzić w niedbalstwie.

Szeregi: »grzech i niedbalstwo« (1): ktorzy nam v ſędziego ſtráſzliwego pomogą/ á grzechy y niedbálſtwá náſze pokryią. SkarKaz )(3v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»niedbalstwo a ospalstwo« (1): Wſpomni ſobie [...] iáko ieſt żáłośćiw nád tym niedbálſtwem á nád tym oſpálſtwem twoim. RejAp 45v.

»niedbalstwo a przezpieczeństwo« (1): potem się na niedbalſtwo a ſzkodliwé przeſpieczeńſtwo vdali/ i zniego/ ku cnotliwęmu a chrześcjanſkięmu żywotowi/ zlęnieli MurzHist L.

»niedbalstwo a złe sprawy« (1): RejAp 35 cf niedbalstwo o czym.

Wyrażenie przyimkowe: »dla niedbalstwa« = z powodu niedbalstwa (1): takowy wieczerzey Chriſtuſſowey nigdy nie vkuſzą/ ktorzy dla czeſnich rzeczy/ Albo/ dla ſwego nie dbalſtwa opuſczaią zbawienne nauki. SeklKat G3v.

Synonimy: bezpieczeństwo, bezpieczność, gnuśność, lekkoważność, lenistwo, leniwość, niepamięć, niepilność; nierobotność, »ni zacz mienie«, obciężność, ociężałość, omięszkanie, ospalstwo, ospałość, prożnowanie, zaniechanie.

Cf NIEDBAŁOŚĆ, NIEDBANIE

MM