[zaloguj się]

PRZYPĘDZAĆ (44) vb impf

W inf -pę- (4) BielŻyw, BielSpr, CzechEp, SarnStat, -pą- (1) RejPos; -pę- a. -pą- (1); w pozostałych formach -pą- (23), -pę- (14), -pą- a. -pę- (1); -pą- HistAl (2), KromRozm III, GliczKsiąż (2), BielKron (5), RejPos (4), KuczbKat, BielSpr (2), CzechRozm, ModrzBaz (2), CzahTr; -pę- OpecŻyw, March<sup>3</sup>, Mącz (4), Calep, SarnStat (6); -pą- : -pę- RejPosWstaw (2:1).

a jasne.

Fleksja
inf przypędzać, przypądzać
indicativus
praes
sg pl
1 przypędzåm
2 przypądzåsz
3 przypądzå, przypędzå przypądzają, przypędzają
praet
sg pl
3 m przypądzåł m pers przypądzali
f przypądzała m an
fut
sg
3 m będzie przypądzåł
imperativus
sg
2 przypądzåj
conditionalis
sg pl
2 m m pers byście przypędzali
3 m by przypądzåł, by przypędzåł m pers by przypędzali

inf przypędzać, przypądzać (6).praes 1 sg przypędzåm (5).2 sg przypądzåsz (1).3 sg przypądzå, przypędzå (9).3 pl przypądzają, przypędzają (11).praet 3 sg m przypądzåł (2). [f przypądzała.]3 pl m pers przypądzali (3).fut 3 sg m będzie przypądzåł (1).imp 2 sg przypądzåj (1).con 3 sg m by przypądzåł, [by przypędzåł] (1).[2 pl m pers byście przypędzali.]3 pl m pers by przypędzali (3).[pass inf przypędzać się.]part praes act przypądzając (1).

stp, Cn notuje, Linde XVI w. (jeden z niżej notowanych przykładów) s.v. przypędzić.

1. Zmuszać; nakłaniać, zachęcać; redigere HistAl, Mącz; compellere JanStat, JanPrzyw; adigere Mącz, Cn; arcere, indere, instare Mącz; impellere Modrz; perpellere Calep; stringere JanStat; appellere, cogere Cn [w tym: kogo (27), co (żywotne) (1)] (39): Abigo, Odpędzam. Redigo. Zaś przipędzam. Mącz 6a, 6a; Perpello – Przipedząm, przimuſząm. Calep 787b.

przypędzać do czego (4): GliczKsiąż I6v; RejPos 88; Iákoby to komu inſzemu miecż do ręku dáwáć/ do wylánia krwie onego przypędzáć/ co inſzego było/ niż ſobie krwáwego miecżá pozwaláć y kreẃ wylewáć. CzechEp 173; [A ieſli [heretycy] ſię przypędzáć do iednośći máią/ iákoż ich zbory dopuśćić ſię máią? SkarUp 29]. Cf »gwałtem przypędzać«.

przypędzać do kogo (1): Pátrzayże [...] iż thu roſkázuie [Pan] poſłom ſwoim: Nákoniec ábyſcie gwałthownie á poniewolnie popędzáli á doćiſkáli wſzytkich narodow/ áby ſzli do domu moiego (marg) Iáko Pan przypądza do ſiebie. (–) RejPos 160.

przypędzać k(u) czemu (10): A staroſtowye mayą ſzye pylno pitacz o thakowich dluznikach. y przipandzacz ye kv zaplaczye. MetrKor 40/818; [list Didimusa Bragmańskiego mistrza do Aleksandra] chwaliſz bogi inſze ktorzi cie k ſlużbie przypądzáią á im ofiary cżyniſz. HistAl Kv; GliczKsiąż F7v; Hektor mąż wielkiey śiły będąc/ zebrał ſie też przećiw Grekom s ſwoim ludem/ wyciągał cżęſtokroć z miáſtá ná Greki/ y ku vciekániu przypądzał. BielKron 57v; Mącz 418d; CzechRozm 240v; w niektórych Stároſtwách przypędzáią poddáné náſzé Duchowné y świetckié ku brániu w domy y w kárczmy piw z miáſteczek náſzych SarnStat 929, 491, 899 marg, 947.

przypędzać czym (5): GliczKsiąż F7v; tedy ſie ná tym pilnie obacżay/ że cie tu Pan Kryſtus roſkázániem ſwoim/ do rzecży niepodobnych/ áni ku wierzeniu nieſłuſznych/ nie przypądza. RejPos 88, 111v; ſwoie Miecże ná ſię obracamy/ márnie á niepobożnie ludźi o Wiárę vtrácáiąc/ [...] rzućili ſie do zbroie ná ſie/ iákoby nie doſyć ſłowy náwrácáć/ ále miecżem lepiey przypędzáć BielSpr 61. Cf »po niewoli przypędzać«.

cum inf (2): Też áby Sáſkowie y ich towárzyſſe nic nowego niepiſáli/ áni imprymowáć dawáli po ſwoich dzierżáwách/ áni też áby nikogo ná wiárę ſwoię nienáwrácali/ álbo trzymáć przypądzáli. BielKron 208v, 195.

Ze zdaniem dopełnieniowym [aby, żeby, [iżby]] (5): LibLeg 7/69; Rzekł pothym Pan ſłudze onemu: Idź y ná drogi y myedzy opłothki/ á przypądzay kogo pothkaſz/ áby był dom moy nápełnion. RejPos 157v; BielSpr 26; Abo[wie]m ſzcżyry náucżyciel nie doſyć ma ná thym żeć pokazał czobyś cżynić álbo opuśćić miał/ ieſliby cie theż nie przypądzał/ nie nápominał/ á według możnośći ſwey nie przyciągał/ ábyś cżynił ábo opuśćił/ tho coś wyrozumiał żebyś cżynić ábo opuśćić miał. RejPosWstaw [212]v; CzechRozm 240v; [Gdy yvsz był wyeczor matka roszmavyczye [!] przypadzala ya [...] ysby do domv poszla ŻywEufr 30].

Z przytoczeniem [z zapowiednikiem: mowiąc] (1): A oni go przypądzáli prośbámi/ mowiąc: Mieſzkay z námi miły Pánie RejPos 111v.

[W strukturze eliptycznej z okolicznikiem celu: ktorasz telko szna szwoym mąszem yeden rok zyla a nathychmyast poszpolv sznym [...] czystoscz szlvbyla, A ty ya zaszya za mąsz przypadzasz ŻywEufr 16.]

W połączeniach szeregowych (3): Bo náucżycyel áby ſie dzyecyę vcżyło/ chocyaby ono nye rádo/ on przedſię będzye przymuſſał/ wzbyerał/ á przypądzał do vcżenya GliczKsiąż I6v; Insto, Stoyę nád kim/ przymuſzam/ przypędzam kogo k czemu/ pobudzam. Mącz 418d; RejPosWstaw [212]v.

W porównaniu (1): [rodzicy] ſyny ſwe ku chwale Bożey á cnocye máyą podcżás przymuſſáć wzbyeránim nyeyákim/ yáko też koniá ku byegowi zábodániem przypądzáyą. GliczKsiąż F7v.

Zwroty: »[do czego] gwałtem przypędzać« (1): Pozwan Pluto przed bogi/ przed ktorymi práwo ſwoie vkazał iż on żadnego do piekłá gwałtem nie przypądza BielKron 21v.

»po niewoli przypędzać« [w tym: czym na co (1)] (2): Acżkolwiek ſą ſławnieyſzy [...] Hetmáni [...]/ ktorzy przes náukę y ćwicżenie/ y zwycżay łágodnośćią ſwą/ rycyrſtwo ſobie porucżone/ ku męſtwu s chućią y ku ſpráwie rządney przywodzą/ niżli oni: ktorzy ſrogośćią práwá álbo vſtáwy/ ná poſłuſzeńſtwo po niewoli przypądzáią. BielSpr 26, b4.

»przez dzięki [= pod przymusem] przypędzać« [w tym: na co (1)] (2): A ieſli ſie ktory Krześćiánin obrzeże ná ich [Turków] wiárę/ [...] ludzie mu dawáią dáry/ wſzákże ná to nikogo przeździęki nie przypądzáią BielKron 260v, 195.

Szeregi: »przyciskać, (i) przypędzać« [szyk 2:1] (3): Atho navyanczey nam yesth przikro ysz on thy poddane kthorzi ſzą wnaſzem Croleſthwie prziczyska y przipandza zeby nową a nyeſzwyczayną vyarą trzymaly LibLeg 7/69; Mącz 15a; Stároſtom/ [...] roſkázuiemy: áby Oycá náſzégo Státutowy liſt chowáli/ y [...] iné w ſwych Stároſtwách/ dźierżawách/ Powiećiech [...] którégokolwiek przełożeńſtwá/ wſtępku/ álbo záwołánia ſą/ przyćiſkáli y przypędzáli [arceant et compellant JanStat 246] SarnStat 899.

»przywodzić a przypędzać« (1): Trzecie vcżmy ſie/ iáko tu Pan Bog [...] każe przywodzić [prostaczki] do domu ſwego/ á każe ie przypądzáć/ tho ieſt/ obwoływáć im ſwięte obietnice ſwoie RejPos 160v.

Przen (8):

przypędzać do czego (3): Wiele ich ieſt ktorych karánie nieodſtraſza/ áni od złodźieyſtwá/ áni od męźoboyſtwá [!]/ áni od inſzych złocżyńſtw/ wiele ich zbytnie łákomſtwo przypądza do bogáctwá złemi fortelmi nábywánia [multi nimia avaritia ad opes malis artibus quaerendas ... impelluntur] ModrzBaz 5v; áno zbytnie dźiwowánie bogáctwam do wiela złego ludźi przypądza. ModrzBaz 44v. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym.

przypędzać ku czemu (1): Potrzebá niegdy przypędza tzłowieká ku grzeſſeniu. March3 V8 [idem] [Wokabul 1539 V8].

cum inf (2): DZiecię námileyſſé proſſę cie nie placży/ a zá twoie cżlonecżki iuże drżą od zimna/ [...] a grzechy tego ſwiata przipędzaią cié plakatz. OpecŻyw 19v; KromRozm III N8v.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym: z zapowiednikiem: do tego (1); że (1), aby (1)] (2): RejPosWstaw [212]v; Bo nędzá wiecżny Pánie przypądza do tego/ Ze ſię tárgnąć z roſpácży ná ćię Bogá ſwego. Muſi cżłowiek nieſzcżeſny CzahTr C2v.

W połączeniu szeregowym (1): Zupełna náuká napirwey vcży/ potym też nápomina/ y przypędza. RejPosWstaw [212]v marg.

Szereg: »przymuszać i przypędzać« (1): A thy przywileye temu ſwyętemu koſcyołowi przez Kryſtuſá dárowáne/ [...] przymuſſáyą nas y przypądzáyą myeć pyeczą o wſſech koſcyelech bożych. KromRozm III N8v.
2. Doprowadzać do czegoś, sprawiać, że coś stanie się czyimś udziałem; redigere HistAl; impellere JanStat [kogo] (5):

przypędzać ku czemu (4): Mądrego znak ieſt żadnego ku vpadu nie przypędzać BielŻyw 53; A we zły obycżay bywáią ludźie kuſzeni/ kiedy ie ku grzechowi álbo záginieniu przypądzáią KuczbKat 425; tákowi ſynowie [którzy otrzymali macierzyznę] ták wźięté dźiedźictwo zwykli márnie trawić/ wydawáć y rozpraſzáć: Oycu téż zá iego miłość y dobrodźieyſtwo okázuiąc ſie niewdźięcznymi/ y przypędzáią go częſtokroć ku niedoſtátkowi SarnStat 588 [idem] [630].

przypędzać w co (1): [Didimus pisze do Aleksandra] A nie dopuſzcżaſz ludziom żyć w ich ſwobodnoſći/ ále ie w niewolſtwo przypądzaſz y vdrączaſz [sed illos in servitutem redigis et retorques] HistAl I8.

[Przen [ku czemu]: [cielesne miłości] Przypądzáią człowieka ku sromoćie SądParysa D3v.]
3. [Spędzać [co]: ábowiem ktory ćirpiał w ciele poprzeſtał grzechow/ áby iuż ták nie podług żądz ludzkich/ ále według woley ſwoiey oſtátek żywotá ſwoiego przypędzał. GilPos A5v.
Zwrot: »czas przypędzać«: Poglądaycie ná to ábyſcie w boiáźni chodząc/ cżás mieſzkánia wáſzego przypędzáli GilPos 147v.]

Synonimy: 1. cisnąć, dolegać, donaglać, dopierać, kazać, przymuszać, przynaglać, żądać; 3. spędzać.

Formacje współrdzenne cf PĘDZIĆ.

Cf PRZYPĄDZANIE, PRZYPĄDZANY, PRZYPĘDZAJĄCY

MN