« Poprzednie hasło: SADZIĆ | Następne hasło: 1. SADZIEC » |
SADZIĆ SIĘ (131) vb impf
sie (106), się (25).
W inf -a- (33), -å- (1) SkarŻyw; w imp a pochylone; w pozostałych formach -a- (73), -å- (13); -å- GliczKsiąż (5), MycPrz, SkarJedn (2), SkarŻyw; -a- : -å- BielKron (2:1), Mącz (12:1), StryjKron (2:2).
inf | sadzić się | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
indicativus | |||||||
praes | |||||||
sg | pl | ||||||
1 | sadzę się | sadzimy się, sadzi(e)m się | |||||
2 | sadzisz się | sadzicie się | |||||
3 | sadzi się | sadzą się |
praet | ||||
---|---|---|---|---|
sg | pl | |||
3 | m | sadził się | m pers | sadzili się |
f | sadziła się | m an |
imperativus | |
---|---|
sg | |
2 | sådź się |
conditionalis | ||||
---|---|---|---|---|
sg | pl | |||
2 | m | byś się sadził | m pers | |
3 | m | by się sadził | m pers | by się sadzili |
n | by się sadziło | subst |
inf sadzić się (37). ◊ praes 1 sg sadzę się (3). ◊ 2 sg sadzisz się (1). ◊ 3 sg sadzi się (26). ◊ 1 pl sadzimy się CzechEp (2), sadzi(e)m się (1) SkarJedn. ◊ 2 pl sadzicie się (3). ◊ 3 pl sadzą się (18). ◊ praet 3 sg m sadził się (9). f sadziła się (1). ◊ 3 pl m pers sadzili się (7). ◊ imp 2 sg sådź się (4). ◊ con 2 sg m byś się sadził (1). ◊ 3 sg m by się sadził (7). [n by się sadziło.] ◊ 3 pl m pers by się sadzili (2). ◊ part praes act sadząc się (9).
Sł stp s.v. sadzić, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w. s.v. sadzić.
- 1. Zajmować miejsce
(14)
- a. Osiedlać się (8)
- b. O substancjach: osadzać się, zbierać się, gromadzić się (3)
- c. O pszczołach (1)
- 2. Opierać się, polegać na kimś lub na czymś; liczyć na kogoś lub na coś (59)
- 3. Wysilać się, kusić się o coś, uwziąć się na coś; usilnie dążyć do czegoś, starać się o coś
(35)
- a. Współzawodniczyć z kimś, rywalizować (3)
- b. O plantacji chmielu (1)
- 4. Przykładać się do czegoś
(9)
- a. Kłaść nacisk, upierać się (1)
- 5. Zasadzać się, czyhać na coś, atakować kogoś (5)
- 6. Występować przeciw komuś (3)
- 7. W funkcji strony biernej
(6)
- a. Być pisanym (5)
- b. Być zakładanym (1)
sadzić się gdzie (2): Przyſtąpiwſzy Heliaſz/ ku wſzytkim ták rzecże: [...] A tom ia iuż iedno ſam zoſtał tu s ſług Páńſkich/ Nuż cżterzy ſtá pięćdzyeſiąt też tu ieſt Báálſkich. Y owych też cżterzy ſtá co ſie w gáioch ſádzą HistHel B4v. Cf Zwrot.
sadzić się z czego (1): druga [wilgość przyrodzona] któréy wietrzność pánuie/ zową ią [po łacinie] bilis, á my iáſną żołćią/ ábowiem ſye z niey żołć ſádźi SienLek Vuu2.
sadzić się w kim (1): W piyánym tho narychley poznawáią rádzi/ Ktora ſie komplexia w nim nabárzyey ſádzi. RejWiz 117v.
sadzić się gdzie (1): SienLek 112v; [Możeſz theż y táńſze kádzenie mieć/ zebrawſzy w kupkę fuſy/ które ſie ſádzą pod wodkámi wonnymi SienHerb [578]a].
W porównaniu (1): poznáć theż y po moczu záſtąpienie [tj. zajście w ciążę]/ ábowiem tákich pań/ mocz gęſty bywa/ á odeſpodź ſye ſádźi iákoby gęśi mech SienLek 112v.
sadzić się na kogo, na co (16): prorok vpomina człowieká áby ſie nic nie ſádził ná żadne ſwieckie wſpomożenie RejPs 215, Ff7v; Ani ná wyele ludźi ſádźić ſie mamy. KromRozm II q2 marg; ROzterku tego ktory ſie dzyał w Niemcech [...] nikt inſzy nie był przycżyną więtſzą/ iedno káznodzieie nie vmiętni/ ktorzy ſie ná ſwoie mnimánie ſádzą BielKron 202; Mącz 385a; Dobroć práwie vprzeymą tu [u Pawła Wilczka] maſz s przyrodzenia/ Ale ſie ná tę nie ſadź nie dzyáłay mu krzywdy/ Pewnie że cie tám wſádzi gdzyeś nie bywał nigdy. PaprPan I2v, Gg; [A wszakże, Miłościwy Panie, nie chciałbych sie ja na pamięć na swą sadzić, jesliby było tam [tj. w zwróceniu długu] co innego, tedy bych ja nie chciał W⟨aszej⟩ W⟨ielmożności⟩ szkody w tym życzyć. ListyPol I 1529/6; HistTroj C4v]. Cf »na rozum się sadzić«.
sadzić się na kim, na czym (44): RejKup ſ8; Co kolwyek kácerſtw było od początku wyáry krzeſćiyáńſkyey do tych czáſow/ bárzo ich máło naydźyeſz/ ktoreby ſye ná Ewángeliey á ná ſlowye bożym nye ſádźili. KromRozm I M; KromRozm II i2 [2 r.], p2, p4 [2 r.], r4v, ſ3v; KromRozm III D8v, Iv; A ieſli ſye kto ſádźi ná práwie piſánym/ iż Reus ma być ter citatus [tj. pozwany ma być trzykrotnie wezwany do stawienia się przed sądem] [...] niechay ten weźrzy w glozę Specu:Saxo:lib: II, articu:14, tám obaczy iż ſye ná tym bárzo myli. GroicPorz q2; RejZwierz 3; RejAp 124v; RejPos 163v; Wiárá tedy náſzá nieſádźi śię ná téy proſtéy powieśći ták bárzo/ ácz iéy potrzebuie: ále ná wielkich táiemnicach/ ktoré tá powieść w ſobie záwięzuie. BiałKat 71; WujJud 68v, 103v; CzechRozm 76; Są tedy obycżáie iákoby źrzodłá á pocżątki/ z ktorych práwá ćiec y płynąć máią. Lecz te práwá máią ſię ná iákiey przycżynie ſádźić. ModrzBaz 70, 89v; ModrzBazBud ¶6; Zmowá oná z Páwłem ś. ná ktorey ſię głupie ſadzą/ tylo ná cżás trwáć miáłá/ poki było trzebá/ áby Piotr ś. [...] od żydow nie odchodził SkarJedn 95; y to ieſzcże ktemu X&langb;iądz&rangb; K&langb;anonik&rangb; przydawa [...]/ że ſię my ná ſzkolnych Grámmátyckich rożnicách ſádźimy CzechEp 93; będę też o tym ſłowie Bożym/ onych ſtárych/ zdánia/ wyroki/ y świádectwá przypominał (marg) Choćiáż iá nie ſádzę ſię ná ludziach ále ná ſámym słowie Bożym. (–): áby ſię to pokazáło/ iż [...] CzechEp 128, 360; NiemObr 124; Ieſt to znák niedoſkonáłego ſercá/ y zgołá niepotężnego vmyſłu/ vſtáwy ſtárſzych ſwych ſkrzętnie rozbieráć/ y ſádźić ſię ná káżdey rzecży/ ktora bywa roſkazána: [...] y káżdégo rozkazánia bádáć ſie ſpoſobu/ choćia ieſt zákryty ReszPrz Av, 17; SkarKazSej 670b; [HerbOdpow E8, I3v; JanWróż 18; Nie długo ſie oſtoi/ co ſie ná niey [fortunie] ſadzi/ Bo go w tym co mu dáłá/ w krotkim cżáſie zdrádzi. CebWirzbTabl 52]. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym, »na gruncie się sadzić«, »na rozumie się sadzić«, »sadzić się na swym zdaniu«.
sadzić się w czym (1): I będę każdemu radził By ſię ninaċzjm nie ſądził [!] Iedno w Laſcze Pana ſwego Ieſli chcze mieċ czo dobrego RejKup ſ8.
Ze zdaniem dopełnieniowym [z zapowiednikiem: na tym; iż (1), [aby]] (1): Dawnoć cżáſu pokoiu/ káżdy gárnie k ſobye. A zwłaſzcżá gdy márny ſwiát/ ták ſie ná tym ſádzi/ Iż kto vmie więcey dáć/ przy tym rychley zdrádzi. RejZwierz A3; [Lecz ći ktorzy Czynſz lichwą zową ná tym ſię ſadzą/ iż kupowánie Czynſzow nie ieſt prawdźiwe kupowánie/ ále tylko pożyczánie pieniędzy/ áby od nich roczny dochod płácono. ŚmiglLichwa 52].
»na (swoj) rozum, na [czyim – „swoim” (7)] rozumie się sadzić« [szyk zmienny] (9:8): A yednák y tego by ſye żaden ſam yeden álbo kilká ich wáżyć/ áni ſye ná ſwoy rozum ſádźić nyemyeli/ y w máłych á lekkich rzeczach. KromRozm I O; A nye podoba ſye co komu w koſćyele/ ćyerp z pokorą y ſkromnoſćyą/ nye ſądząc ſye [lege: sadząc sie] wſſetecznye ná ſwoy rozum. KromRozm I O2v; kto o ſwey náuce wyele dźyerży/ á ſádźi ſye ná ſwym rozumye/ ten yeſſcze nic nyeumye/ by też nawyęcey vmyał. KromRozm II p2v, iv, p2v, p3 [2 r.], p3v, t3 [2 r.]; KromRozm III O4v; [rzymski cesarz Nerwa] Przez ſię nic nie ſpráwował/ tylko miał ná to wyſádzone ludzi/ bo był miłoſierny/ nie ſkwápliwy/ ná ſwoy ſie rozum nie ſádził BielKron 148v; RejPos 95v, 306; BielSat N4v; WujJud 127v; [historycy i poeci greccy] niewiedząc coby to był zá Iawan álbo Ion ich przodek [...] zmyſlili ſobie iákiegoś drugiego Iaoná przodká [...]. A ták niedoczitánim Hiſtoriy Swiętych/ ácz ſie ná wielkie rozumy ſadzili/ ku ſwoiey hańbie dawnośći początkow narodu ſwego ſamiſz ſobie vięli. StryjKron 16; [Nie ſadź ſię ná ſwe rozumy/ Máło znaydą tákie dumy. Vcż ſie cżytáiąc me rymy/ Chceſzli doſtáwáć źwierzyny. BielawMyśl A3; HerbOdpow T8v].
»sadzić się na swym (a. swoim) (własnym) zdaniu« (2): RejPos 306; Iedno ſie wżdy ſtrzeż omylić w tym hárdim mniemániu/ Boć nie dobrze kto ſie ſádzi ná ſwym właſnym zdániu. HistLan A2.
cum inf (1): [Amurates] Iuż ſie iáwnie ſádził poſieść páńſtwo Greckie/ y wielką cżęść Trácyey pod ſwą moc iuż był podbił BielKron 240.
Ze zdaniem dopełnieniowym [zawsze: z zapowiednikiem – na to; aby] (3): Abyś miał być wiecżnie żyw/ ták ſie ná to ſádziſz. RejWiz 21v; pan Bog kocha ſie w tákich/ ktorzy mimo tę władzą zá ktorą mogą to co chcą/ ſádzą ſie ná tho/ áby theż náſládowáli páná Bogá w dobroći/ y w mądrośći GórnDworz Gg4v, I5.
W porównaniu (1): A ktorym kſztałtem gdy zbiorą z wielkiego dżdżá pothoki/ Siłnym gwałtem ze wſząd zbiorą wnet zárázem potopy: w powodź co ſię więc náwinie/ thák ſię ſádźi ich [wrogich nam ludzi] myślenie/ ná náſze zátrácenie. ArtKanc K15v.
»na wielkie wymysły się sadzić« (1): SIenieńſcy záwżdy ſtanow/ Rycerſkich pátrzyli/ Ná wielkie ſie wymyſły/ nigdy nie ſádzili. RejZwierz 58.
Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Owa iedná [córka] przed drugą ná to ſie ſádziłá/ Iákoby ná wſzem oycu pilniey vſłużyłá. HistLan D3.
W przeciwstawieniu: »sadzić się ... nie dbać« (1): Pożytecżnieyſſać yeſt dáć ná wyelkye myeſce ſyná ná náuki/ niż go w myáſtecżku przy Bákalarzu báwić/ kędy ſie yedno ná rybáldią álbo ſekundánią ſadzi/ á o náuki nyedba. GliczKsiąż M.
Ze zdaniem dopełnieniowym [z zapowiednikiem: na tym; aby] (1): My ácżkolwiek ſię ná tym nie ſadziem/ áby nam ná byćie S. Piotrá w Rzymie/ wywodow z piſmá potrzebá [...] wſzákże [...] SkarJedn 85; [Abowiem nigdy ſie ná tym ſamym Apoſtołowie nieſadzili: áby Nauka ich była piſana na papierze; ale więcey/ ná ſercach wierzących. HerbOdpow V4v].
Synonimy: I.1.a. osiadać, siedlić się; 2. opierać się, polegać; 3. brać się, kusić się; 4. przyczyniać się, przykładać się, starać się; 5. czyhać, kusić się; 6. obarzać się, opponować się, przeciwiać się, występować.
Formacje współrdzenne cf SADZIĆ.
Cf SADZĄCY SIĘ, SADZENIE, SADZENIE SIĘ
JR, (LW, MC, MN)