• Instrukcja
  • I. Materiał Słownika
  • II. Podział materiału na artykuły hasłowe
  • III. Hasło
  • IV. Specyfikacja gramatyczna
  • V. Część gramatyczna
  • VI. Stosunek do innych słowników
  • VII. Semantyka
  • VIII. Frazeologia
  • IX. Cytaty
  • X. Lokalizacje
  • XI. Synonimy
    • 270. Zasady ogólne
    • 271. Zakres podawania synonimów
    • 272. Co może być synonimem
    • 273. Do jakich rubryk dajemy synonimy
    • 274. Synonimy pod pochodnymi formacjami słowotwórczymi
    • 275. Co jest synonimem, a co odsyłaczem
    • 276. Strona graficzna
    • 277. Wskazówki pomocnicze
  • XII. Formacje współrdzenne
  • XIII. Odsyłacze
  • XIV. Układ Słownika
  • XV. Indeks frekwencyjny
  • XVI. Użycia spoza naszego kanonu źródeł
  • XVII. Sposób traktowania kustoszy, żywej paginy i tekstów erratowych
  • Dodatek: pochylenia i miękkości oraz poprawki lokalizacyjne

271. Zakres podawania synonimów.

W liście synonimów umieszczamy tylko odpowiedniki jednowyrazowe lub zestawienia (te zwłaszcza w dziedzinie terminologii specjalnej); odpowiedników o charakterze objaśnień lub definicji nie uwzględniamy.

a. Względy znaczeniowe.

Synonimy powinny być całkowicie obustronnie wymienne pod względem znaczeniowym. Nie należy więc umieszczać w tej liście wyrazów węższych zakresowo (i odwrotnie) lub nieco zróżnicowanych pod względem treści szczegółowych, np.:

dom: chałupa, kamienica;
huta ‘zakład przerabiający różne metale’: hamer ‘huta żelaza’
itp.

Bardzo ostrożnym pod tym względem należy być zwłaszcza w odniesieniu do realiów i konkretów.
Są natomiast synonimami w naszym pojęciu wyrazy zróżnicowane odcieniem stylistycznym, np.:

ubogi: gołoszyjca;
głupiec: pień, woł.

b. Kryteria formalne.

Formalnie synonimy powinny spełniać warunek współfunkcyjności strukturalno-gramatycznej. Tak więc przypisujemy sobie nawzajem albo tylko wyrazy deminutywne, albo tylko augmentatywne, albo tylko pod tym względem nienacechowane. Traktujemy jednak jako synonimy takie pary wyrazów, z których jeden jest tylko formalnie, a nie funkcyjnie deminutywny, np.:

gnus: gnoj, gnojek.

Mogą być również wzajemnie synonimami wyrazy o genetycznie różnych kategoriach gramatycznych, jeżeli w którymś z nich nastąpiło przesunięcie funkcji, np. rzeczownik i przymiotnik (s.v. GŁUPI: dureń, gołoguz, nieuk), przysłówek i wyrażenie przyimkowe lub rzeczownik. (Por. przykłady w 272.)
Do czasowników i imiesłowów podajemy synonimy tylko w tym samym aspekcie, a dla iteratywów tylko inne iteratywa. O ile synonim czasownikowy posiada swój wariant słowotwórczy (np. czasowniki na -ować : -awać), podajemy tylko postać częstszą.