[zaloguj się]
[pdf]

BIELMO (95) sb n

bielmo (93), bilmo (2); bielmo BartBydg, FalZioł (44), BibRadz (3), SienLek (36), GórnDworz, RejPos, BudBib (3), Calep (2), LatHar; bilmo Leop; bielmo : bilmo LibMal (1 : 1).

e pochylone, o jasne (tak też Cn).

Fleksja
sg pl
N biélmo
G biélma
D biélmu
A biélmo biélma
I biélm(e)m
L biélmie

sg N biélmo (9). ◊ G biélma (2). ◊ D biélmu (1). ◊ A biélmo (74). ◊ I biélm(e)m (6). ◊ L biélmie (1). ◊ pl A biélma (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

lek. Biaława plama pokrywająca rogówkę oka; albugo BartBydg, Cn; argema, suffusio Calep (95): albugo, byelmo BartBydg 6b; Lekarzſtwo na bielmo. FalZioł V 40v; BIelmo na ocży dzieciom przychodzi z wielkiego płacżu FalZioł V 40v, IV 15a, V 37v, 40v, 78 [4 r.], 78v [2 r.] (12); Kthorych [wróblów] gnoy gorący vpádł ná ocży moie/ bo były otwárte/ z kąd mi bielmo vroſło. BibRadz Tob 2/11; Tedy pocżął mázać ocży oycá ſwoiego gorzką żołcią [...] ále gdy pocżęła go w ocży kąſáć/ tedy iął drápáć y opádło bielmo z ocżu iego BibRadz Tob 11/10[14], 11/7[8]; NAśienie ſzáłwiey polney vtárte ná bielmo poſypuy. SienLek 69, Aaaav, 65, 69, 69v [4 r.], 70 [3 r.], 165v [4 r.], 166 [2 r.]; kthoryby [wodz] wypolerował iego rozum/ á ziął z vmyſłu ták iáko z ocżu bielmo/ zaſłonę głupſtwá/ á nieumieiętnośći GórnDworz Ff3; A thákie on ocży záwżdy ſlepemi zowie/ ktore to iedne dziwuią ſie ſwiętemu Boſtwu iego/ á ſą práwye iáko bielmem zákáżone/ iż iedno tylko bláſk widzą/ á nie wiedzą co im ſwieći RejPos 203v; BudBib Tob 11/7[8], 10[14].
Zwroty: »bielmo na oczu mieć« (2): A ieſlić bielmo ná oczu ma/ thák mu ié zgániáć muśiſz SienLek 165v; BudBib Lev 21/20.

»bielmo ((z) oczu, z oka) spądzać, zganiać, ścierać, oddalać itp.« [szyk zmienny] (38): Zołć też z wodą rozmieſzana, bielmo z oczu ſpądza. FalZioł IV 27b, I 89a, II 5c, III 38d, IV 25a, V 78v (26); Iſch Bylmo Szoka czlowyeku vmye zegnacz thymi ſlowi LibMal 1544/88v, 89; Kwiećie wierzbowe tárte z miodem/ álbo z białkiem bielmo zgania SienLek 70, Aaaa, Sv, 69, 165v, 166 (10).

»zajść (zachodzenie, zajście, oczy poszłe) bielmem« [szyk zmienny] (4): FalZioł I 67b, V 58; SThárzał ſye thedy Izáák/ y záſzły bilmem oczy iego Leop Gen 27/1; Suffusio ‒ Bielmem oczow zaiſcię. Calep 1027b.

Wyrażenia: »bielmo człowiecze«: niektore też inne lekárſtwá naydźieſz opiſáne w kſyążkach lekarſtw końſkich/ ktore też ná bielmá człowiecze ták dobrze ſłużą iáko y ná końſkie. SienLek 70.

»bielmo końskie« (3): I to téż ná biélmo końſkié bárzo dobré. SienLek 166, 70, 165v. Cf »bielmo człowiecze«.

»bielmo oczne«: Ná Bielmo oczne/ y ná ięczmyk: tudźieſz ná złe włoſy w oczu: y ná żołtość która po Niemocy bywa. SienLek 69.

»bielmo (na) oczu, oczach, oku« (9): Popioł z niego pomaga na bielmo ocżu FalZioł IV 3b; Gdy komu bielmo na ocżu ieft [...] gdy tym prochem z tych koſci ribich poſypuie/ tedy zginie. FalZioł IV 39a, II 23v, IV 26c, 37b; Albo spal grzyby [...] zetrzy ié ná proch [...] tymże biélmo ná końſkim oku poſypuy. SienLek 166, 70, 165; Argema ‒ Bielmo na ocżach. Calep 92b.

Szeregi: »błonka abo bielmo«: Albo ieſliby niemiał brwi/ álbo miáłby błonkę abo bielmo ná oku ſwoim BudBib Lev 21/20.

»ćma i bielmo«: naprzeciw zachodzeniu ćmą y bielmem/ y naprzeciw cżyrwonoſciam y rzezaniu pod powiakami [!]. FalZioł V 58.

»mgła i bielmo«: Mgłę y bielmo z ocżu ſpądza [żółć morskiego niedźwiadka] FalZioł IV 39c.

»ślepota albo bielmo«: trzebá ſye oſtrzegáć áby nie wſtąpił bol w oczy/ á nieuczynił im ślepoty álbo bielmá. SienLek 19v.

»bielmo i zmaza« (2): thoć bielmo y wſzelką zmázę zoczu zgania. SienLek 69, 69v.

W przen (1): y áby oko twoie duſzne/ bielmem iákim nieſzcżerośći z Pánem Bogiem nie záchodźiło LatHar [+11]v.

Synonimy: białek, białość, błona, błonka, ćma, łuska, makuła, mgła, nieczystość, powłoka, ślepota, zmaza.

LZ