[zaloguj się]
[pdf]

CUDZOŁOSTWO (265) sb n

cudzołostwo (263), cudzołowstwo (2); cudzołostwo : cudzołowstwo Mącz (5 : 1), SkarŻyw (6 : 1).

c- (247), cz- (2), c- a. cz- (16); cz- BierRozm, c- : cz- SkarŻyw (6 : 1).

Wszystkie o jasne (tak też Cn).

Fleksja
sg pl
N cudzołostwo cudzołostwa
G cudzołostwa cudzoł(o)stw
D cudzołostwu
A cudzołostwo cudzołostwa
I cudzołostw(e)m
L cudzołostwie cudzołostwach

sg N cudzołostwo (39). ◊ G cudzołostwa (91). ◊ D cudzołostwu (3). ◊ A cudzołostwo (47). ◊ I cudzołostw(e)m (17). ◊ L cudzołostwie (32). ◊ pl N cudzołostwa (21). ◊ G cudzoł(o)stw (2). ◊ A cudzołostwa (12). ◊ L cudzołostwach (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII w.

Stosunek cielesny z cudzą żoną lub cudzym mężem; stosunek cielesny pozamałżeński; adulterium BartBydg, Mącz, Calag, Calep, Cn; fornicatio, furtum, moechia Mącz; adulteritas, moechimonium, pellicatus, probrum, stuprum Cn (265): ijż go karál z grzechu tzudzoloſtwa OpecŻyw 47; (Mechari) ‒ facit eam mechari, przipravya ya [!] ku czudzolostwv BartBydg 226b, 255; Chciał ponim ieden mieć prziſięgę iż niebył vinien czudzołoſtwa BielŻyw 3, 3, 67; Srogie prawa na czudzołoſthwo RejJóz E8v marg; SeklKat F2v, K3, X2v; ſznya na lozu malzenſkym lyezacz czudzoloſtwo plodziell LibMal 1549/150v, 1551/160v, 1554/186v; KromRozm I C, C2v, H2; Z tąd theż niewiáſty s cudzołoſtwá częſto rodzą dźieći podobne mężom ſwoim. GroicPorz mm2, h4, y2, hh3v, hh4 marg, kk3 (19); KrowObr 37, 37v, 205, 233; Obwinowáli ią cudzołoſtwem/ y ſkazána ná śmierć. BibRadz Dan 13 arg, I 146b marg, Eccli 23 arg; BielKron 44v marg, 70v marg; Nobilitatus adulterio, Osławiony w cudzołowſtwie. Mącz 248d, 3d, 134d, 141a, 228d; GórnDworz R5; A gdyż wſpomnię cudzołoſtwo mey żony [...]/ nigdy nie mogę być weſoł HistRzym 53, 54, 101, 107; BiałKat 58v marg; Cudzołoſtwo/ ieſt krzywdá porządnego łożá KuczbKat 320, 320 [9 r.], 345; Confeſioniſte Mnichom y Mniſzkam cudzołoſtwá dopuſzcżáią. WujJud 210 marg, 218, Ll7; RejPosWstaw [1103]; BudBib Tob 4/12; A Ewánielia iednę żonę [...] záleca: á rozwodu oprocż cudzołoſtwá nie pozwala. CzechRozm 96; A ſyná Dawidowego w cudzołoſtwie ſpłodzonego zábił. CzechRozm 163, 96; ModrzBaz 84v; SkarJedn 133; Calag 140a; On wiarę Pánu ſwemu záchowuiąc od cudzołowſtwá ſię w cżyſtośći hámował SkarŻyw 245, A5, 59, 90, 93, 283 marg; StryjKron 145, 557; CzechEp [406], [408] [2 r.], [409]; WerGośc 252, 254; WerKaz 284; Moechisso ‒ Cudzołoſtwem mazę. Calep 668b, 29b; Phil Q4; Przećiwko Szoſtemu [przykazaniu]. CVdzołoſtwo/ y wſzelki ſpoſob niecżyſtośći vcżynkowey. LatHar 116, 117; Oto nie tylko cudzołoſtwo; ále y wſzelákie wſzeteczenſtwo ieſt zákazáne. WujNT 19 marg; tę niewiáſtę teraz záſtano w cudzołoſtwie WujNT Ioann 8/4, przedm 34, Matth 5/33, s. 22 marg, Matth 19 arg, s. 80 (15); SarnStat 640, 641, 642, 1307; PowodPr 42, 70; Tákże też o cudzołoſtwie rozumieli/ iż ná tym doſyć gdy kto vczynkiem nie cudzołoży. SkarKaz 311b, 311b, 351b marg.

W połączeniach szeregowych (56): OpecŻyw 55v; BielŻyw 126; BierRozm 9; A ſnadz rychleieſz ſie przyłączył ktem ktorzy ná złodzieyſtwie álbo ná cudzołoſtwie ſtráwili caſy ſwoie RejPs 75v; SeklKat H3v; Tákże też y kápłan/ mnich/ mniſzká [...] w małżeńſtwo ine wſtępić nyemogą. A yeſli ſye ſeymuyą/ toć będźye cudzołoſtwo y przeklęty inceſtus z krzowoprzyſyęſtwem [!]. KromRozm I C2v; MurzNT Matth 15/19, s. 88v; GroicPorz cc2v; KrowObr 63v, 80, 186v, 228v; Ale krzywoprzyſięſthwo/ kłamſtwo/ mężoboyſtwo/ złodźieyſthwo/ cudzołoſthwo ſię mnożyło BibRadz Os 4/2; BielKron 36v, 91v, 155v, 205; RejAp 83, 83v, 171; RejPos 78v, 79, 115, 230v; GrzegŚm A2v, 32; RejZwierc 260; CzechRozm 187v, 244; ztąd gwałty białych głow y cudzołoſtwá [hinc stupra et adulteria] ModrzBaz 53; Cudzołoſtwá/ złodźieyſtwá/ krzywoprzyśięſtwá/ tákie ſą wyſtępki/ o ktorych káżdy rozumieć muśi/ że ſrogiego karánia godne. ModrzBaz 77v, 7v, 96; WerKaz 298, 303; KołakSzczęśl Bv; WujNT Matth 15/19, Mar 7/21, s. 387, 567 marg, Yyyyyv; WysKaz 29; SarnStat 203 [2 r.]; PowodPr 24, 79; SkarKaz ) (2v, 120b, 311b [2 r.]; SkarKazSej 700b, 705a, b marg; KlonWor ded **2, 45.

Zwroty: »dopuścić się (a. dopuszczać się) cudzołostwa« [szyk zmienny] (9): KromRozm I Cv; Leop Mar 10/11; Ggy [!] ſię dopuśćił cudzołoſtwa z Betſábee BibRadz Ps 50 arg; Oto ia porzucę ią ná łoże/ y ty ktorzy z nią cudzołoſtwá ſię dopuśćili [moechatur cum ea] w vćiſk wielki/ ieſliby ſię nie vpámiętáli z vcżynkow ſwoich. BibRadz Apoc 2/22; Adulterium facere, Cudzołoſtwa ſie dopuśćić. Mącz 113d; Oto ieſt dziewká wáſzá żoná ma/ ktora cudzołoſtwá ſie dopuśćiłá HistRzym 56; CzechRozm 244; WujNT 22, Mar 10/11.

»karać o cudzołostwo, cudzołostwo, dla cudzołostwa; karanie cudzołostwa, za cudzołostwo, dla cudzołostwa; o cudzołostwo karany« [szyk zmienny] (6 : 5 : 1; 1 : 1 : 1; 1): Cięſkie á ſrogie karanie przepuſcża pan Bog dla czudzoloſtwa SeklKat K3v, K4; Mąż/ kiedy żony o cudzołoſtwo niema káráć. GroicPorz 11; Karánia zá cudzołoſtwo rozmáite wedle roznych Praw. GroicPorz oo4v, g, kk4, kk4v, 11, oo4v; BielKron 9v; SkarŻyw 510 marg; WerGośc 264; WerKaz 294 marg, 297; SarnStat 640; PowodPr 79.

»popełnić cudzołostwo; popełnienie cudzołostwa« [szyk zmienny] (14; 1): yeſli kto wezrzy na niewiaſtę/ a pożąda iei w vmyſle ſwoim/ ivż popełnił czvdzołoſtwo w ſerczv ſwoim. SeklWyzn f3; KromRozm I Cv; Słyſzeliśćie/ iſz powiedźiáno ſtaręm cudzołoſztwa niepopełniſz [Non moechaberis]. MurzNT Matth 5/27, Matth 5/28; LibMal 1554/186v; Leop Lev 20/5, Matth 5/28; KuczbKat 350; CzechRozm 96; WerGośc 255, 256; Nie popełniſz cudzołoſtwá. ArtKanc M6v, M4; WujNT 12; WysKaz 29.

Wyrażenia: »jawne cudzołostwo« (6): LibMal 1551/161, 1554/193; RejAp 171, Ff2; Małżeńſtwo święte rozmáićie plugáwią/ gdy po rozwodźie nowożeńſtwá dopuſzcżáią/ y owſzem iáwnego cudzołoſtwá. WujJud 133v; SkarKazSej 705a.

»krewne cudzołostwo« = kazirodztwo (1): Blutſchand. Krewne cudzołoſtwo. Incaestus. Calag 96b.

»na, w cudzołostwie poimany« [szyk 6 : 1] (6 : 1): LibMal 1554/193; Mężoboycá/ gwałtownik Pánien/ y ktoryby ná cudzołoſtwie był poimány/ tákowi máią być ſćięći GroicPorz ii4; Y przywiedli Doktorowie y Pháryzeuſzowie niewiáſtę ná cudzołoſtwie poimáną [in adulterio deprehensam] WujNT Ioann 8/3, przedm 37, Ioann 8 arg, s. 341; SarnStat 203.

»na, w cudzołostwie uchwycony (a. uchwacony, a. zachwycony)« [szyk 2 : 2] (2 : 2): OpecŻyw 77v [2 r.]; TarDuch B4v; Ná cudzołoſtwie záchwycony ták niewiáſtá iáko męſzcżyzná/ bez miłoſierdzia máią być vkámionowáni. BielKron 261.

Szeregi: »cudzołostwo i cielesność« (1): A przećię vchodząc gęſtſzych cudzołoſtw y ſproſnieyſzych ćieleſnośći/ przegląda y ćierpi poſpolitych nierządnych domow PowodPr 41.

»fryj, cudzołostwo« (1): ktoremu [Jupiterowi] oni w ſkładaniu ſwym przipiſuią fryie, czudzołoſtwa y inſze nieznaſzki BielŻywGlab nlb 12.

»cudzołostwo, (i) gamractwo« (2): Słuſznie was tedy Pan Bog w tákowe cudzołoſtwá/ gámráctwá/ y nietzyſtośći podał KrowObr 228v, 186v.

»nieczystość (a. nieczystota), (i) cudzołostwo« [szyk 6 : 2] (8): HistJóz A3; SeklWyzn f3v; aby ſię wyſtrzegáli pijańſtwá/ obżárſtwá/ nietzyſtośći/ cudzołoſtwá KrowObr 63v, 139; GrzegŚm 32; WujJud 218; WerKaz 298; WujNT 12.

»(nieczysty) grzech a (albo, i) cudzołostwo« (3): Znośnyeyſſa rzecz yeſt kápłanowi/ nyeczyſtego grzechu álbo y cudzołoſtwá ſye dopuſćić/ niż ſye ożenić. KromRozm I Cv, Cv; LibMal 1554/193.

»cudzołostwo, nierządność« (1): Cić ſą Epikurowie/ ktorzy [...] świátu/ Diabłu y ćiáłu ſłużą/ nápełnieni obżerſtwem/ Opilſtwem/ Cudzołoſtwem/ Nierządnośćiámi/ Roſkoſzámi GrzegŚm A2v.

»cudzołostwo, (ani, i) porubstwo« = adulterium, fornicatio PolAnt, Vulg [szyk 5 : 3] (8): MurzNT Matth 15/19, s. 88v; Ci też porubſtwá y cudzołoſtwá iáko dobrego wſzytkim pozwaláli WujNT 845, Matth 15/19, Mar 7/21, s. 567 marg, Yyyyyv; SkarKaz 120b.

»skortacyja i cudzołostwo« (1): Boby też ták wſzetecżnik rzec mogł: mam w ſobie przyrodzone pożądliwośći/ otoż mogę ſkortácyey y cudzołoſtwá pátrzyć. CzechRozm 242v.

»cudzołostwo, (i) wszeteczeństwo« [szyk 2 : 2] (4): CzechEp [407] [2 r.], [408]; Cudzołoſtwem y wſzetecżeńſtwem może bydź iż nas inſze niektore choć w Krześćiáńſtwie narody prześięgáią PowodPr 70.

W przen (6): wam vrągáyą/ oczy máyący pełne cudzołoſtwá/ nyeprzeſtawáyący grzeſſyć KromRozm I D2v, D4v; Bo ſie nápełniłá źiemiá cudzołoſtwá/ iż od oblicża przeklęctwá rzewno płákáłá źiemiá Leop Ier 23/10; WujNT 2.Petr 2/14.
Szeregi:»cudzołostwo i nierząd« (2): Wychodzą z ſercá cudzołoſtwá y nierządy/ ktore plugáwią cżłowieká. KuczbKat 320; WerKaz 298.
Przen: odstępstwo od prawdziwej wiary (18): Leop Is 57/4; BibRadz I 383c marg, Ier 3/9, Os 4/13; A przepieczeſz ſye nam policzek ón/ którym policzkuiemy vſtáwicznie [...] Cérkieẃ świętą Krześćijáńſką/ Báłwochwálſtwo/ to ieſt/ cudzołoſtwo Duchowné iéy zádáiąc? OrzQuin Y2v; Abowiem z winá cudzołoſtwá iey pili wſzyſcy narodowie RejAp 147, 93, 121v, 122, 122v [2 r.], 139v (13).
Wyrażenie: »popełnienie cudzołostwa« (1): Wſzem nierządnicam dawáne bywáią zapłáty: á tyś [Jeruzalem] dawáłá zapłáty wſſem gámratom twoim/ y daryś im dawáłá/ áby wchodzili do ćiebie ze wſząd ná popełnienie ſtobą cudzołoſtwá [ad fornicandum]. Leop Ez 16/33.

Synonimy: fryj, fryjerstwo, gamractwo, kurewstwo, nieczystość, nieczystota, nierząd, nierządność, porubstwo, skortacyja, wszeteczeństwo, wszeteczność.

AL