[zaloguj się]
[pdf]

HARDOŚĆ (156) sb f

a oraz o jasne (w tym w a 3 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg pl
N hardość hardości
G hardości
D hardości
A hardość hardości
I hardością
L hardości hardościach
V hardości

sg N hardość (41). ◊ G hardości (45). ◊ D hardości (10). ◊ A hardość (31). ◊ I hardością (8). ◊ L hardości (16). ◊ V hardości (1). ◊ pl N hardości (1). ◊ A hardości (2). ◊ L hardościach (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII ‒ XVIII w.

Pycha, duma, wyniosłość, zarozumiałość; zuchwalstwo; audacia, confidentia, ferocia, temeritas Calep; arrogantia, contumacia, fastus, flatus, iactantia, insolentia, sublatio animi, superbia, tumor animi Cn (156): ForCnR C2v, E; RejPs 45v; RejKup b8v; Pokorá. Młodzyeńcże [...] Ná to cie twe hárdośći z grzechem chcą prziwodzić By ſie s pánem y z ludźmi nigdy nie chciał zgodzić BielKom F6v, F5 [2 r.]; A wieſz iák nie nawidzę złośnikow w ich hárdośći. LubPs hh5v, hh4v; RejWiz 128v; OrzList d4v, e4v; Panie Boże niebá y źiemie obácż hárdość [superbiam] ich Leop Iudith 6/15, Zach 10/11; RejZwierz 37; BibRadz I 3b marg, c marg, Ps 59/13, 2.Mach 15/6, II 44d marg; OrzRozm L4; Pytał go też potym/ kto mu rádził przećiw iemu woyſká zbieráć bez przycżyny/ gdyś był w pokoiu záchowan? Odpowiedzyał/ moiá hárdość á bogáctwo. BielKron 112, 134, 195, 220v, 321, 333; A zaz to nie Papieſká ieſt hárdość/ ſwoie rzecży ſpráwiedliwić á w drugich thoż pothępiáć? GrzegRóżn B4v; OrzQuin 04, Aa4v; GórnDworz Dd2v; RejPos 200, 228v marg, 273, 303; RejPosRozpr c3v; BielSat N4v; Pożytki z národzenia Páńſkiego przećiw hárdośći. KuczbKat 35 marg; WujJud 36v; BudBib Eccle 8/1, 4.Esdr 11/43; Wſzakże kiedy vbogi przychodzi k doſtatku/ Hárdość ſie w nim nayduie y wiele nieſtátku. MycPrz I B4; CzechRozm 30v; PaprPan T2; ModrzBaz 55v; A iáko oni ktorzy z hárdośći wieżę do niebá w Bábiloniey budowáli SkarJedn 20, 138, 181, 190 [3 r.], 194, 249 (24); KochPs 41, 216; SkarŻyw 59, 80, 136, [197], 213; StryjKron 547, 637, 647, 782 [2 r.]; CzechEp 14; KochPieś 24; Niémáſz w tobie nic hárdośći/ Co więc rzadko przy głádkośći. KochSob 69; ArtKanc C4v; KmitaPsal A2v; Calep 238b, 414b; GrabowSet S2v; LatHar 67, 639; WujNT Iac 4/16, 2.Petr 2/18, Yyyyy4; WysKaz 30; KmitaSpit A2; SkarKaz )(2v, )(4, 42b, 245b, 352a (9); CzahTr B3v, G4; GosłCast 58; Ceſárzowey hárdość od Biſkupá poniżona SkarKazSej 680a marg, 675a, 676a, 680a, 684a, 693b; KlonWor 57; SzarzRyt B3.

W połączeniach szeregowych (16): Ale wſzytkich hárdość/ łoterſtwo/ á zápámiętánie/ Krol Azyey Epiphanes [...] przewyćiężył BielKron 265v, 437v; otworzą ſie walki y nienawiśći/ á to z nowych przyczyn/ iáko z niećierpliwośći/ z wielkiey żądze ku pomśćie/ z hárdośći/ z łákomſtwá/ y tudzież z chytrych á obłudnych porad LeovPrzep B4v; GórnDworz C6, Gg6; WujJud 197; RejPosWstaw [1102]v; CzechRozm 68; ModrzBaz 12v; SkarJedn 150, 155; LatHar 597; SkarKaz )(3, 242a, 314a; SkarKazSej 705a.

W charakterystycznych połączeniach: hardość cielesna, dawna, diabelska, heretycka, nadęta, niemiecka, nieznośna (3), papieska (2), piekielna, prożna (2), przemierzła, sroga, szkodliwa, świecka (2), uporna, wielka (3), wielkomyślna, wrodzona (3); hardość rozumu (2), serca; hardość hamować, nasiać, odrzucić, podnieść, skruszyć, (s)tłumić (2), strudzić, tłoczyć, ująć, (u-, s)krocić (4).

Szeregi: »ambicyja abo hardość« (1): dziwuię ſię Ceſarzu y żáłuię/ iż pokoy kośćiołá powſzechnego od Bogá przywrocony/ záś znowu Duch ámbicyey ábo hárdośći pſuie. SkarJedn 187.

»hardość i gorna myśl (a. gorność)« [szyk 1 : 1] (2): NIech do mnie Pánie żadna hárdość y gorna myśl przyſtępu nie ma LatHar 606, 592.

»hardość i (a) nadętość« = arogantia et insolentia Modrz (3): Iedná przycżyná/ áby poháńbił hárdość á nádętość ludzi ſwiátá tego RejPos 4; ModrzBaz 15; NiemObr 41.

»prożność i hardość« (1): A coż z ſprożnośći y hárdośći rozumu co świegotáć/ iáko wielka śmiáłość y nievczćiwość rzeczom Bozkim z tego rośćie? SkarKaz 278b. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»pycha, (a, i) hardość; pycha z hardością« = superbia, arrogantia Modrz [szyk 10 : 3] (12; 1): A drugi bogacż ſąſiad iego miał ich tyſiącmi/ á wżdy cżyniącz doſyć pyſze á hárdośći ſwoiey/ bieżał á wydárł onę owiecżkę onemu to vbogiemu cżłowiekowi RejPos 164, 264v; WujJud 34v, 116v; RejPosWstaw [212]; ModrzBaz 15; SkarŻyw 164, 483; ReszPrz 65, 97, 109; GrabowSet D4v; SkarKaz 515b.

»hardość a wielkie rozumienie (a. trzymanie) o sobie« (2) : Symonides obacżawayąc yego hárdosć á wyelkye o ſobye trzymánye/ rzekł GliczKsiąż F5v; GórnDworz N3.

»hardość i wyniosłość« (1): Iedni áby chowáli/ y zá bogi pieniądze mieli: drudzy áby hárdośći ſwey y wynioſłośći/ vtrátámi y prożnośćiámi doſyć czynili. SkarKazSej 704b.

»hardość i zuchwalstwo« (1): Toć tu dáleka od hárdośći y zuchwálſtwá śmiáłego/ żeby nád ſobą pánem nie mieli chćieć mieć Bogá CzechEp 206. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

W przen (1): Duch wilka onego piekielnego Antychryſtá/ roſtárgiwa/ y rozdziela/ y wſzelkiey nieſtwornośći przycżyną ieſt: iáko pierwſzy Apoſtátá y miſtrz wſzytkiey pychy y głowá hárdośći SkarJedn 19.

Synonimy: bujność, buta, butliwość, butność, chełpa, chełpienie, chełpliwość, chlubienie, chłuba, dufanie, duma, gorność, nadętość, podniesienie, prożność, pycha, wyniosłość, zuchwalstwo.

KN