« Poprzednie hasło: HOJNOŚĆ | Następne hasło: HOJOWANIE » |
HOJNY (432) ai
o jasne.
comp i sup (35 + 2) (nå)hojniejszy; -ejszy (3), -(e)jszy (34).
sg | ||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
m | N | hojny, hojniejszy | f | N | hojnå, hojniejszå | n | N | hojné, hojniejsz(e) |
G | hojn(e)go, nåhojniejsz(e)go | G | hojnéj, hojniejsz(e)j | G | hojn(e)go, hojniejsz(e)go | |||
D | hojn(e)mu | D | hojn(e)j | D | hojn(e)mu | |||
A | hojn(e)go, hojny, hojniejszy | A | hojną, hojniejszą | A | hojné | |||
I | hojnym, hojniejszym | I | hojną, hojniejszą | I | hojnym, hojniejszym | |||
L | hojnym | L | hojn(e)j | L | hojnym | |||
V | hojny, nåhojniejszy | V | hojnå | V |
pl | ||
---|---|---|
N | m pers | hojni |
subst | hojn(e), hojniejsz(e) | |
G | hojnych, hojniejszych | |
D | hojnym | |
A | m pers | hojn(e) |
subst | hojné, hojniejsz(e) | |
I | m | hojn(e)mi |
f | hojnymi, hojn(e)mi | |
n | hojn(e)mi | |
L | hojnych |
sg m N hojny, hojniejszy (64). ◊ G hojn(e)go, nåhojniejsz(e)go (4). ◊ D hojn(e)mu (2). ◊ A hojn(e)go (8), hojny, hojniejszy (7). ◊ I hojnym, hojniejszym (21). ◊ L hojnym (2). ◊ V hojny, nåhojniejszy (4). ◊ f N hojnå, hojniejszå (44). ◊ G hojnéj, hojniejsz(e)j (23); -éj (1), -(e)j (22). ◊ D hojn(e)j (3). ◊ A hojną, hojniejszą (45). ◊ I hojną, hojniejszą (23). ◊ L hojn(e)j (6). ◊ V hojnå (1). ◊ n N hojné, hojniejsz(e) (13); -é (1), -(e) (12). ◊ G hojn(e)go, hojniejsz(e)go (15). ◊ D hojn(e)mu (2). ◊ A hojné (16); -é (1), -(e) (15). ◊ I hojnym, hojniejszym (5). ◊ L hojnym (4). ◊ pl N m pers hojni (5). subst hojn(e), hojniejsz(e) (24). ◊ G hojnych, hojniejszych (17). ◊ D hojnym (2). ◊ A m pers hojn(e) (1). subst hojné, hojniejsz(e) (56); -é (2), -(e) (54). ◊ I m hojn(e)mi (3). f hojnymi (3), hojn(e)mi (3); -ymi SkarŻyw (2), KlonWor, -(e)mi Diar, RejAp, RejPos. n hojn(e)mi (1). ◊ L hojnych (5).
Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI (trzy z tych samych przykładów) – XVIII w.
hojny do czego (1): Ták hoyni byli [święci] do wylania krwie y bránia ná ſię boleśći SkarŻyw 21.
hojny komu [= dla kogo] (2): BielKom A3; Pan wiernemu ieſzcże hoynyeyſzy/ niż on prośi. RejPos 46v marg.
hojny komu w co (1): niech [...] zá dobrodźieyſtwá/ w któré záwżdy [Pan Bóg] nam ieſt hoyny/ przez przeſtánku dźiękuie. Oczko [40]v.
hojny w czym (5) : Lecż iżeś ty w miłoſierdzyu yeſt dziwnye hoyny Pan LubPs cc; SienLek 43; GórnDworz Ii2v; SkarŻyw 284; NiemObr 68.
W przeciwstawieniach: »hojny ... łakomy (a. łakomiec) (2), skąpy (1)«: Skąpy dźiś/ áż mięrźiono/ iutro názbyt hoyny/ Z tąd nie był czáſem domá/ choćia chleb przyſtoyny. Prot B2; Bo ſie ieden rodzi ſrogi drugi dobrotliwy/ [...] ieden hoiny drugi łákomy RejZwierc 2v, 67v.
W połączeniach szeregowych (9): RejPs 214v; BibRadz 2.Mach 1/25; będzieli chciał áby go cżcżono/ [...] thrzebá áby był vkłádnym/ hoynym/ ludzkim/ przychylnym káżdemu GórnDworz M3, K3, Cc7, Gg4, Ii5; bel Pan hoini bogoboini y ſprawiedliwi/ nadto y miloſierni PaprUp Bv; KlonKr D3v.
W charakterystycznych połączeniach: hojny barzo (2), prawdziwie, z głupia; darownik, gospodarz (2), podarca.
ábowiem pan Bog v hoinych pánow (iáko powiedáią) podſkárbim ieſt. GórnDworz Ii2v.
»hojną ręką« = obficie, sowicie [szyk 8 : 1] (9): Prot D3; GórnDworz B7; Co gdy odemnie vſłyſzał: dopieroſz hoynieyſzą ręką rozdáwáć pocżął SkarŻyw 103, 396; KochMuza 29; GrochKal 16; KlonKr C; KlonWor 36, 49.
»hojne serce« (2): pokázuiącz [Scypio] [...] hoyne ſercze/ y cżyſte ſumnienie/ cżym hnet/ wſzytki one ludzi/ iáko drugim woyſkiem/ zwyciężył/ y zhołdował. GórnDworz Aa7; SkarŻyw 284 marg.
»szczodry i hojny« (1): tedy ći ktorzy dobrych obycżáiow ſą [...] ſą naipierwey s przyrodzenia ſcżodrzy y hoini KwiatKsiąż C.
Iron. [przeciwko komu = dla kogo] (1): że ociec zoſtáwił iey przy tobie poſag; Y, żeś z tey miáry ták ieſt hoynym przeciwko niey: Ze go nie dáieſz ſpełná CiekPotr 57.
»hojna ręka« [w tym: na kogo (1)] [szyk 6 : 1] (7): Nie zawarłes [Boże] hoyney ręki/ każdemu ſwey miłoſći RejJóz C4; LubPs ff; RejZwierc 263v; SkarŻyw 102; LatHar 673; SkarKaz 455a; CzahTr C2.
»hojną ręką« = obficie, sowicie [szyk 1 : 1] (2): przyidźi Pánie/ á do końcá hoyną ręką łáſki twoiey przyochędoż mieſzkánie ſwoie/ ták iáko cześć twoiá potrzebuie SkarKaz 458b; CzahTr B3v.
W przeciwstawieniu: »skępiec ... hojny« (7): Skępiec á hoyny ći obádwá muſzą/ Swych niedoſtátkow nádſtáwić y duſzą. RejZwierc 217, 217 [4 r.], 217v [2 r.].
hojny komu [= dla kogo] (1): belci ſkarb barzo hoini wegrom PaprUp K2v.
hojny w co (2): ktorych [ubiorów] ſnadź y ſámey roboty/ Nie zmogłby Tágus płáćić hoyny w kruſzec złoty. StryjWjaz Bv. Cf »w lata hojny«.
hojny czym (2): Nadobnie ſtroyny/ Kto cnotą hoyny. RejZwierc [238]v, 239.
hojny w czym (7), w kim (1): BierEz Iv; BielŻyw 90 [2 r.]; HistAl G8; BielKron 285v; Nád ine w ſztukách Muzyckich KOCHANOVVSKI hoyny. KlonŻal B3; Cżyniąc też y z niepłodney máthki płodną; Y w dźiatecżkách ſwoich bárzo hoyną. ArtKanc T19, D3v.
W przeciwstawieniu: »niepłodny ... hojny« (1): iżes pouiedział Mácedonią być niepłodną we wſzelkim doſthátku/ á Indią hoyną we wſzelkiey roskoſzy obfituiącą HistAl G8.
W charakterystycznych połączeniach: hojny (-a, -e) człowiek (2), gość, kraj, pałac (2), państwo, pastwisko (2), Polak (2), posag, skarb, winnica, ziemia (2).
gdyż iedno s tych lepſze ieſt niż drugie/ tho ieſt/ wolność chuda/ niżli niewola hoyna. BielSpr 28v.
peryfr. »w lata hojny« = w najpiękniejszym, w młodym wieku (1): Rzecz ieſt przyſtoynieyſza Zoſtáć tobie/ boś [zacna córo] w cnoty y w látá hoynieyſza. ZawJeft 43.
W charakterystycznych połączeniach: hojne(-y, -a) beneficyjum, biesiada (2), błogosławieństwo (4), bogactwo (3), chwała, czestowanie, cześć (2), dar (14), dobro(ć) (6), dobrodziejstwo (21), dobrotliwość (2), dostatek (4), droga, duch (3), gody, gumno, jałmużna (7), jedzenie, jurgelt, krew, krwie rozlanie, łaska (22), łup, łzy (3), miłosierdzie (17), miłość (2), nadanie (2), nadzieja, nasycenie, obfitość (2), obiad (2), obiecanie, obietnica (12), odkupienie, ofiara, opatrzność, ozdoba, pełność, picie, płakanie, płodność, pociecha (6), podpomożenie, pokarm (2), potok, potrawa (3), potrzeba, potwierdzenie, pożytek (5), pożywienie, przyczynienie, rozkosz, rozumienie, rzeka, skarb (6), sprawiedliwość (3), stacyja, stoł (2), szczodrobliwość (5), szczodrość, uczta (4), uczynek, upominek (7), urodzaj, usprawiedliwienie, używanie (3), wdzięczność, wesele (2), wieczerza (5), wielkość (2), wochlon, woda (4), wykopywanie, zysk, żywot, żyzność.
Britannica mensa, Proverbium, Okfite á hoyne vżywánye. Mącz 27a.
bibl [Luc 6/38] »hojną miarą odmierzyć, odmierzony, odda(wa)ć, odsypać; hojną miarkę namierzyć; hojna miarka będzie [komu]« [szyk zmienny ] (1 : 1 : 2 : 1; 1; 1): RejZwierz 104; Pámiętayże też/ iż káżdy poſtępek Krześćiáńſkiej cnoty ábo powinnośći twoiey/ ma tobie być ſowithą á hoyną miárą odmierzony RejPos 173, 170v, 171v [2 r.], 185v, 266.
»(wy)mowa hojna« [szyk 2 : 1] (3): StryjWjaz A3; A kto ná ſławę ich ták hoyną mowę y doſtátny ięzyk mieć może? SkarŻyw 206; GosłCast 75.
bibl. »hojna zapłata (a. odpłata)« [szyk 30 : 4] (34): RejRozpr A3v; Błogoſláwieni ieſteśćie/ gdy was będą przeklináć ludzie/ [...] ráduyćie ſie á kochayćie ſie/ bowiem zápłáthá wáſſá hoyna ieſt á obfita w niebie [merces vestra copiosa est in coelis] Leop Matth 5/12; RejAp 32v; GórnDworz D6; RejPos 24v, 27v [2 r.], 46, 50v, 53 (24); WujJud 144; WujJudConf 112; CzechRozm 229; ArtKanc I20, O14v; SkarKazSej 670b.
»hojny a nieprzebrany« (3): A po ſmierći [...] poſieść [ma] poſpołu z nim thy hoyne á nieprzebráne tám bogáctwá y ſkárby iego RejPos [292]v, 82, 266v.
»hojny, (a, i) obfity« [szyk 13 : 6] (19): Leop Matth 5/12; A dlá thego [...] będźie kádźić ſiećiam ſwoim/ iż przez nie obfithego zyſku/ y hoynego pożywienia doſtał [incrassata est pars eius, et cibus eius pinguis]. BibRadz Hab 1/16; Mącz 27a; RejPos 24v, 61, 61v, 157v, 158 (14); WujJud 100; CzechEp 125.
bibl. »hojny a opływający« (3): Aby on Lázarz leżący przed twoiemi drzwiámi/ nie zgłodniał nigdy/ [...] A gdy ſie ták záchowywáć będzyeſz/ [...] iż záwżdy będzye/ ták iákoć obiecáć racżył/ hoyna á opływáiąca miárká tobie [Vulg Luc 6/38]. RejPos 185v, 171v, 266. [Ponadto przy innym szeregu 2 r.].
»hojny a pański« [szyk 1 : 1] (2): Magnifice et splendide adornare convivium, Páńską á hoyną wyrządźić vcztę. Mącz 409c, 201c.
»hojny a przepyszny« (1): populus Romanus [...] publicam magnificentiam diligit, Lud Rzimski [...] dla poczćiwośći á máyeſtatu rzeczi poſpolitey Rzimskiey rad hoyne á przepyſzne czći wyrządza. Mącz 201c.
»hojny a (i) rozkoszny« (2): Wſzedſzy Dárius weſpołek z Alexandrem [...] gdzie tám byłá ſpráwiona bárzo hoyna y roskoſzna wiecżerza HistAl F2; RejPos 171v.
»hojny a rozliczny« (3): iż tákiemu káżdemu śćiſnionemu á vdręcżonemu/ hoyne á rozlicżne záwżdy á vſtáwicżnie roſtą zapłáty y pociechy iego RejPos 253v, 209v, 237v. [Ponadto przy innym szeregu 1 r.].
»hojny a rozmaity« (1): będzyecie vżywáć hoynego á rozmáitego dobrodzyeyſtwá mego RejPos 318v.
»sowity a hojny« (2): A ieſliby też co nań przygodnie á nietrefnie przypádło/ iż záwżdy ieſt ſowita á hoyna zapłátá iemu zgotowána. RejPos 27v, 173.
»szczodry i hojny« (1): iż nie doſyć ieſt bogátemu z tego co mu zbywa dáć vbogiemu groſz ábo złoty: ále ſzczodre y hoyne iáłmużny czynić WujNT 275.
»wielki a hojny« (4): Opowyedánye iáwne wielkich á hoinych dobr Páńſkich. LubPs I3 marg, H4, X6v; RejPos 76.
»hojna wieczerza, gody« = szczęście wieczne w niebie [szyk 7 : 1] (6 : 2): RejPos 76, 158, 158v [2 r.], 159, 159v, 239v; Oto Oblubieniec wáſz/ drógę wam záchodźi/ A do onéy vliczki niebieſkiéy przywodźi/ [...] Y zá ſtołem/ wieczerzy hoynéy ſwéy poſádźi. SiebRozmyśl [M2].
»hojne źrzodło« (1): Gdiż ten Krol á ten Pan náſz Iezus Kriſtus [...] ſam nas ku ſobie/ á ktemu hoynemu źrzodłu ſwemu wabić á námawiáć racży RejPos 313.
»hojne żniwo [ = praca apostolska]« (2): bo poſzedł ſzukáć miłego towarzyſzá ſwego Páwłá/ [...] áby go ná ono hoyne żniwo y do ſzcżeśliwey roboty do Antyochiey przywiodł [Vulg Luc 10/12] SkarŻyw 536, 368.
Synonimy: 1. szczodry, szczyry; 2. bogaty, bujny, dostateczny, dostatni, majętny, pieniężny, tłusty, zasobny, żyzny; a. kosztowny, możny, obfity, okazały, pański, przepyszny, pyszny, rozliczny, sowity, szczodry, wielki, wspaniały, zbytny, znamienity.
Cf HOJNOLETNY, [HOJNOPŁODNY], [HOJNOROSŁKA], NIEHOJNY
BZ