Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: KREDA

Następne hasło: [KREDENCAŁ] »

KREDENC (18) sb m

kredenc (12), kredens (5), krędenc (1); kredenc RejWiz, RejZwierz, KochSat, RejAp, Calag, Calep (4), Klon; kredens WyprKr, SkarJedn (2), SkarŻyw, SkarKaz; kredenc : krędenc BielKron (2 : 1).

-en- (17), -ęn- (1).

Oba e jasne.

Fleksja

	sg	pl
N	kredenc	kredence
A	kredenc	kredence
I	kredenc(e)m

sg N kredenc (6). ◊ A kredenc (8). ◊ I kredenc(e)m (2). ◊ pl N kredence (1). ◊ A kredence (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XVII (z Cn) – XVIII w.

Znaczenia

1. Kielich, czasza, czara (9)
2. Zastawa stołowa, srebra stołowe (1)
3. Prawdopodobnie nakrycie na stolik przy ołtarzu, na którym umieszcza się naczynia liturgiczne (1)
4. Próbowanie, kosztowanie potrawy lub napoju nim się je poda drugiemu (3)
5. List polecający, uwierzytelniający (2)
6. Zaufanie, wiara (2)

1. Kielich, czasza, czara; carchesium Calep, Cn; amphithetum, crater, phiala Calep; calix Calag (9): Więc stoły przyſtroione kſtałtem rozmáitym/ A koſztem wyſtáwione Kredence obfitym. RejWiz 25; Sługá Kredenc s Krzyſztału niebácżnie obálił. RejZwierz 14; I oycowſkie Kredence u Zydow chowacie. KochSat A4v; Calag 314a; Calep 64a, 164b, 267a, 799a; pierzśćień złoty ná pálcu z drogim kámieniem bárzo ſubtylnie rzezánym/ y śrebrny Kredenc w ręku ná zchwał miſternie robiony. KlonFlis A2.

2. Zastawa stołowa, srebra stołowe [credensum Łac śr] (1): pośliſz do cháłupki moiey ſługi twoie z obićiem y kobiercámi twemi/ z kuchnią y kredenſem twoim. SkarKaz 161a.

3. Prawdopodobnie nakrycie na stolik przy ołtarzu, na którym umieszcza się naczynia liturgiczne (1): CRedens Jadwabni czerwoni, zlotem mieſczi awtowani, z forbotkiem zlotem, sczerwonem Jadwabiem po brzegach Kobierzec zolti Tureczki. na ziemie przed Oltarz. WyprKr 103.

4. Próbowanie, kosztowanie potrawy lub napoju nim się je poda drugiemu (3):

Zwrot: »[komu] kredenc (u)czynić« [szyk zmienny] (2): oto ia napierwey wam kredęnc vcżynię/ ieſli to o tę wodę idzie przynieśćie mi iey. A gdy przynieſiono zámąćiwſzy ią pił napierwey y rzekł: Iákom żyw ſmácżnieyſzey wody niepił BielKron 249, 435; [Cżárt podał [jabłko] iey [Ewie] á rzekł/ idź nieś Adámowi/ będzieć z thobą iadł/ iedno mu powiedz/ żem ia iuż wam kredenc cżynił PostępekPrCzart 5v].

W przen (1):

Zwrot: »kredenc uczynić« (1): Ná thych wyſpach ſproſne obycżáie máią lud pogáńſki/ zwłaſzcżá około małżeńſtwá/ ábowiem máią to ſobie zá pocżćiwą rzecż/ kiedy Kſiążę pierwey niż mąż Krędenc vcżyni. BielKron 448v.

5. List polecający, uwierzytelniający; literae conciliandae fidei a. testimoniales Cn (2): ták kto ſię od Bogá poſłem cżyni/ muśi też znák iáki y dowodny credens mieć. SkarJedn 46, 46.

[Wyrażenie: »kredens listowy«: cf W przen.]

[W przen: Nie z kredensem listowym jako ludzie cudzoziemscy, ale z kredensem dobry wiary jako wierni poddani W. K. M. sąchmy tu posłani od wielki gromady braci naszej AktaSejmikPozn 1596/191.]

6. Zaufanie, wiara; fides Cn (2): (marg) Podpiſy ná liſciech. (‒) Y z wielką pocżćiwoſcią á s kredencem biorą ie ludzie w ręce ſwoie. RejAp 196.

Zwrot: »uczynić [komu] kredenc [u kogo]« (1): y ſtáwiąc go zá Vrzędniká naywyſzſzc^go nád ludem ſwym/ vcżynił mu kredens v wſzytkich/ puſzcżáiąc go pod obłok ktorym byłá gorá oná obtocżona. SkarŻyw 481.

Synonimy: 1. czasza, kielich, kruż, kubek; 2. służba; 4. kosztowanie, smakowanie; 6. powaga, wiara.

Cf KREDENCYJA, [KREDENCYJAŁ], KREDYT