[zaloguj się]
[pdf]

1. MIR (46) sb m

mir (32), mier (14); mir MetrKor (6), RejWiz, Leop, BibRadz, Prot, BudBib, MWilkHist, KochPieś, KochSob, SiebRozmyśl, KlonFlis, KlonWor; mier BierEz, RejZwierz, Mącz, OrzQuin, BielSat, Calag, BielRozm; mir : mier OpecŻyw (1:2), LibLeg (14:5).

-er (3) OpecŻyw (2), Mącz, -ér OrzQuin.

Fleksja
sg
N mir
G miru, mira
A mir
I mir(e)m
L mirze, miru

sg N mir (9). ◊ G miru (16), mira (1) [w rymie] KochSob. ◊ A mir (11). ◊ I mir(e)m (1). ◊ L mirze (8), [miru].

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Przyjaźń, zgoda, wzajemna życzliwość; gratia, pax Cn (32):
a. W stosunkach między poszczególnymi ludźmi (6):

W połączeniu szeregowym (1): Cum illo nulla est mihi gratia, Niemani s niem żadnego záchowániá álbo też żadnego mieru áni pokoyu. Mącz 148d.

W przeciwstawieniu: »zwada ... mier« (1): S Tymi [z księżą] rádſzey niż zwády/ záwżdy ſzukam mieru RejZwierz 104.

Zwrot: »nie mieć [z kim] miru (a. mira)« = nie być z kim w bliższych stosunkach, nie przyjaźnić się (2): Mącz 148d; śilnyś przechirá/ A ia z tákim nie mam mirá. KochSob 62.
Wyrażenie: »wieczny mir« (1): SiebRozmyśl Kv cf Szereg.
Szereg: »mir i pokoj« (1): áby też raczył dotknąć ſercá nieprzyiaćiół moich/ á vczynił miedzy nimi á mną wieczny mir y pokóy SiebRozmyśl Kv. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].
[Wyrażenie przyimkowe: »w miru«:
~ Zwrot: »w miru się [z kim] żywić« = żyć w zgodzie: Spomoz ihm wmiloſcy ſluzie/ Y wmiru ſie zkaſzdim zywic. Krofej G3v, Fv.
Szereg: »w miru i w jedności«: Byſmy ſie ſerdecznie milowály/ Wmyru y wiednoſcy ſie zywily Krofej Fv. ~]
W przen (2):
Zwroty: »z cnotą iść mirem« = być cnotliwym (1): Wadź ſie wſzędy z niecnotą/ á s cnotą idź mirem. RejWiz 101.

»wstydowi mir wypowiedzieć« = nie wstydzić się (1): Vbóſtwo [...] każe człowiekowi Czynić/ y ćiérpieć wſzyſtko: iuż on y wſtydowi Mir dawno wypowiedźiał KochPieś 2.

b. W stosunku między Bogiem a człowiekiem: pojednanie (3):
Zwrot: »mier [między kim a kim, czym] uczynić« [szyk zmienny] (2): vcżynila [dziewka z pokolenia Dawidowego] mijer między bogiem otcem/ a między rodzaiem cżlowiecżym OpecŻyw 9; O krolu niebieſki [...] dla tego rácżyles ſie na ten ſwiat narodzitz/ aby przez ſwą ſwiętą ſmiertz [...] miedzy bogiem oyttzem/ ij grzéſſnym cżlowiekiém mier vcżynil. OpecŻyw 101.
Szereg:»mir i pokoj« (1): [Jezus] Iuż ſie żaden piekłá nieboy Bo wam przez mię mir y pokoy. MWilkHist F2.
c. praw. W stosunkach między państwami, panującymi, narodami: układ, przymierze, pokój, rozejm; indutiae BartBydg, Cn; belli feriae, foedus, pax castrensis Cn (23): poniewasz gdj myr yeſth. the nadzieye mam o nim m. panye Ze tobie poſli twe przepvſczacz bedą LibLeg 11/10; [Foedus pax inter hostes. Mier Cervus Inst G7v; Treuga [...] Stanye. Mijr Cervus F40 326v].

mir między kim a (i) kim, czym (3): LibLeg 7/10v; bo (był) mir miedzy Iawinem krolem Chácorſkim á miedzy domem Chawera Kieneyſkiego [pax erat inter ... inter ...]. BudBib Iudic 4/17. Cf »mier a przysięgi«.

mir z kim (7): yz Turczi [...] o myr ſwamy y za yeden pyenyadz niedbaya LibLeg 11/45, 6/159, 191v, 11/10, 165. Cf »chować mir«, »dzierżać mier«.

W połączeniu szeregowym (1): my y zyemya naſza y slachta y Boyarovye y wſiſthka zyemya Moldawſka przysyangamy [...] y byerzimy y wzſzyąlyſzmy, snayeſznyeyſzem panem [...] krolem polſkiem [...] y s Radamy [...] y wſisthkyemy poddanemy yego krolewſkiey miloſczi dobri myr y pokoy y dobre sanſzieczsthwo LibLeg 6/159.

Zwroty: »chować mir [z kim]« (1): chczancz pan moy woly V.C.M. doſſzicz vczynyez chowal pokoy y myr dobry s Czarzem Tatarſkiim. LibLeg 7/8v.

»dzierżać mier [z kim]« (1): Bo Hoſpodar moy Ilyaſch Woyewoda chcze dzyerzacz mye<r> ſtwoyam Kro. mczyam. LibLeg 11/168.

Wyrażenia: »wieczny mier« [szyk 2:1] (3): thak ſią mayą zachovacz wedle zapyſchv a myerv vyecznego LibLeg 6/117. Cf »zapis wiecznego miru«.

»zapis wiecznego miru« = ujęty w pisemną formę układ przymierza, pokoju, traktat międzynarodowy (2): Lyudzie ktorzi koczwya ludzi spodolya do walach abo szwalach do podolya mayą bicz karany, wedle zapyſſv Vyecznego myrv MetrKor 40/816, 40/822.

Szeregi: »mir, (i) pokoj« [szyk 2:2] (4): poſzwolil yego K.M. naſſz pan aby myr y pokoy był dzyerzſzan myędzy panſthwy yego K.m. amyedzy zyemyą Valaſką LibLeg 7/10v, 7/8v, 10v; [Amazyjasz] rzekł/ Twoićiechmy Dawidźie [...] á z tobą przeſtáwamy ſynu Izáiow/ mir pokoy tobie [pax pax tibi]/ y pokoy pomocnikom twoim BibRadz 1.Par 12/18. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1. r.].

»przyjacielstwo i mier« (1): Ami [hospodar ziemi mołdawskiej] thakyeſch wedlye ſtharadawnego prziyaczyelſtwa y myerv ſzwaſſcham Kro. mczam y zyemyam waſchey Kro. mczi chczemi ſzye zachowacz y myeſkacz. LibLeg 11/165.

»mier a przysięgi« (1): Articuli przes Comissarze Crolia yego M, y Voyewodi Valaskiego [..,] vczinyony [...] vedle myerv a prziſzyang Myedzi nayáſznyeyſzym panem a panem Sigmnnthem Crolem polſkyom, [...] y myedzy yaſznym panem a panem Sthephanem Voyevodą Moldavſkyem LibLeg 6/114v.

»(przysiężny) zapis a (i) mier« [szyk 2:1] (3): czo ſią thicze nyevolnykow albo vyaſznyow czy mayą bicz vydawany, A nygdzyey nyezahamovany vedlie stharego zapyſſv y myerv. LibLeg 6/117; bomy wſczy panowye zyemyae Moldawſkiey [...] y wſthka slyachtha y wſiſthka zyemya mamy Myr y prziſzyązne zapyſzy s waſą panyſką m. LibLeg 6/191v, 6/117.

Wyrażenie przyimkowe: »w mirze« (6):

~ W połączeniach szeregowych (3): yſſmy thakyeſſ ſznaſzey strony roſkazym ſzyą poddanyem naſſem w ſpraviedływoſczy, w myrze y wpokoyv, przeciwko poddanym pana Voyewodzynem zachovacz LibLeg 7/11, 6/78, 7/11.

Zwrot: »zachować się w mirze [w tym: przeciwko komu (1), z kim (1)]« [szyk zmienny] (3): ze pan Voyewoda roſkazal ſzyą poddanem swym wpokoyv wspravyedlywoſczy zachovacz y wmyrze slvdzmy naſſemy LibLeg 7/11, 7/8v, 11.
Wyrażenie: »w wiecznym mirze« (2) : the rzeczi ktore lyrzem [!] bywayą zaſtawany mayą bicz kaſzdemv wroczone bąndz walaſchinowy abo theſſz krola yego myloſzczi poddanemv, wedluk pyerwſchich vſtaw, wyecznym mirze zapiſzanich MetrKor 40/815, 40/825.
Szereg: »w mierze i w pokoju« (1): ysz Voyewodzye Valaſkiemv [...] roſkazal [cesarz] aby ſzyą wmyerze y w pokoyv zachowal [...] My theſz zaſzyą chczymy syą przeczywko Voyewodzie Valaſkyemv w przyaſſny y wpokoyv zachowacz. LibLeg 7/8v. ~
W przen (1):
Wyrażenie: »wieczny mier« (1): Wſzyſtká tedy wilcżá obec/ Poſłáli poſły do owiec: Wiecżnego mieru żądáiąc/ [...] Owce głupie vwierzyły/ Pokoy z wilki vtwierdzieły BierEz F2.
2. Bezpieczeństwo, spokój (12):
a. O stosunkach międzyludzkich (5): Lecz niewinni ná świećie dźis nie máią miru/ Przećiw nim káżdy piſze/ bo doſyć pápiru. Prot A4v; Nigdźiey miru nie máią [ludzie prożnujący]/ nigdźiey ich nie táią: wſzędy gonią y wiążą/ wſzędy ich śiepáią (marg) Fures nusqnam pacem habent. (-) KlonWor 37.

mir komu (1): byżeś był pilen porucżeńſtw moich: ſtałby ſie był iáko rzeká pokoy twoy [...] y byłoby naiſenia twego iáko piaſku [...] Niemáſz miru nielutośćiwym [Non est pax impiis; Niémáſz pokoiu niezbożnym WujBib] Leop Is 48/22.

W połączeniu szeregowym (1): przez którégo [kapłana] Polſzce właſnégo Bóg dáie Królá: z którym też dáie nam poſpołu ſpráwiedliwość/ wolność/ miér/ pokóy/ y wiekuiſtą po śmierći chwałę ſwą. OrzQuin X4v.

W przen (1):
Zwrot: »mieć [od kogo] mir« (1): Niektorzy [kupcy] vśćiem płyną do Káiru Nilowym/ A Egipt nie ma od nich miru KlonFlis D2v.
b. O szczęśliwości w niebie (1):
Wyrażenie: »mir wiekuisty« (1): Tamo [w ziemi Chrystusa = w niebie] nie glodu/ wrzodu/ anij ktoreégo boiu/ [...] bo tam ieſt wiecżná radoſtz ij przeſpiecżnoſtz/ zdrowié ij mijr wiekuiſty. OpecŻyw 3v.
c. praw. Trwały, prawnie zagwarantowany stan spokoju i bezpieczeństwa, także stan spokojnego, niekwestionowanego spokoju (6): abi zadni podolyanin zyemye valaſki a thakieſz walaſthin [!] zyemye podolſki daly nyepoziwal, o krom myari zapiſſani [...] yeſthlibi kthory [poddany krola polskiego]. Poziwal zyemye Moldawſki dali mirv okrom doſzwolenyo MetrKor 40/824.

cum A cum inf (1): Krol yego M. [...] baczancz theſz pokoy y myr bycz rzecz pozytechną [!] y sluſzną, myędzy lvdzmy y panſthwy chrzeſczyanſkyemy LibLeg 7/10v.

[Zwrot: »ręczyć za mier [czego]« (1): za ktorego [Frecha] reczel tęn zę foltyn przerzeczony za myęr zapokoy myaſteczka y teſz kaſdemu poddanemv panyſkyemv ZapWpolKob 1/35.]
Szereg: »mier (i) pokoj« [szyk 1:1] (2): LibLeg 7/10v; [ZapWpolKob 1/35]. Cf cum A cum inf, Zwrot.
Wyrażenie przyimkowe: »w mirze« (1):
~ Szereg: »w pokoju a w mirze« (1): thak yeſth volya hoſpodara naſchego. Abi yedna Zyemya bila yako y drvga Abi myeſkaly wdobrem pokoyv. A wmyrze. LibLeg 11/183v. ~
α. Zabezpieczenie, gwarancja bezpieczeństwa (1): Geleydt. Mier/ et Gleyt. Fides publica. Calag 229a.
β. Stan szczególnej ochrony prawnej (1):
Zwrot: »wziąć w mir [kogo]« (1); abyſczye wſzyąly w Myr pana naſſego Iwana Allexandra Woyewodą y naſſ yako mamy przyszyagy y zapyszy s vaſzą M. s stharadawna. LibLeg 6/191v.
3. Poważanie; wartość; tu o pieniądzach (3): Nigdy połſkie [!] pieniądze niebędą mieć mieru/ yeſli śię nieobaczą w tákowym ſzyderſtwie/ Vſtáwy nie vczynią iáko w inſzym Kśięſtwie. BielSat B4 [idem] BierRozm 13.
Wyrażenie przyimkowe: »na mirze« (1): yze czaſſv niegdy stephana woyewodi [ ..] slothi viſſzi oſzmią [!] aſpr na mirze był podviſchon MetrKor 40/825.

Synonimy: 1. pokoj a. zachowanie; b. pojednanie; c. fryszt, przyjacielstwo, przymierze, stanie, układ; 2. bezpieczeństwo, pokoj, prześpieczność, spokoj; c. glejt.

Cf [MIROCZYŃCA], MIRONOSICIEL

IM