[zaloguj się]
[pdf]

OBRONIĆ (267) vb pf

Pierwsze o jasne; -on- (24), -ón- (16); -on- OpecŻyw (5), ZawJeft (2), WyprPl, GosłCast; -ón- Strum (2), Oczko; -on- : -ón-Mącz (3:3), KochPs (7:4), GórnTroas (1:1), KochFrag (1:1), OrzJan (2:2), SarnStat (1:2).

Fleksja
inf obronić
praet
sg pl
1 m -em, -m obronił m pers
2 m -ś obronił m pers
3 m obronił m pers obronili
f obroniła m an obronili
n obroniło subst
plusq
pl
3 m pers byli obronili
imperativus
sg pl
2 obroń
3 niechåj obroni, niech obroni niechåj obronią
conditionalis
sg pl
2 m byś obronił m pers
3 m by obronił m pers by obronili
f by obroniła m an
n subst by obroniły
con praet
sg
3 m by był obronił
impersonalis
praet obroni(o)no
participia
part praet act obroniwszy

inf obronić (88). ◊ fut 1 sg obronię (3). ◊ 2 sg obronisz (7). ◊ 3 sg obroni (40). ◊ 1 pl obroni(e)my (1). ◊ 2 pl obronicie (2). ◊ 3 pl obronią (8). ◊ praet 1 sg m -em, -m obronił (2). ◊ 2 sg m -ś obronił (1). ◊ 3 sg m obronił (35). f obroniła (7). ◊ n obroniło (1). ◊ 3 pl m pers obronili (12). m an obronili [cum N: psi] (1). ◊ plusq 3 pl m pers byli obronili (2). ◊ imp 2 sg obroń (22); -óń (2) Mącz, KochPs, -oń (1) SarnStat, -(o)ń (19). ◊ 3 sg niechåj obroni (2), niech obroni (1). ◊ 3 pl niechåj obronią (1). ◊ con 2 sg m byś obronił (3). ◊ 3 sg m by obronił (11). f by obroniła (1). ◊ 3 pl m pers by obronili (5). subst by obroniły (1). ◊ con praet 3 sg m by był obronił (3). ◊ impers praet obroni(o)no (5). ◊ part praet act obroniwszy (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI(XVII; ten sam przykład) – XVII w. s.v. obrona.

1. Wyratować w niebezpieczeństwie; eripere BartBydg, Cn (167): Eripere, obronicz BartBydg 219b; [Menelaus] Chcąc ji [Parysa] oszczepem zabić; Wenus obroniła Snadnie jako bogini, a mgłą ji zaćmiła KochMon 32.

obronić czego (2): Wezmi ſzáty moie/ á day mi ſwoię [!]: zátáić ſię w tym vbierze y dziewictwá twego obronić możeſz. SkarŻyw 341, 342.

obronić kogo (G a. A) (11): CzechRozm 245; Ták ten S. mąſz [po śmierci] y vcżniow ſwoich obronił [podczas ataku Longobardów]/ y wielom innym tám ſię po lekárſtwo vćiekáiącym pomogł SkarŻyw 213; Mamy nádźieię ná twoie cżekánie/ Byś nas obronił wielowładny Pánie. Vſkrom twe hárde ręką ſwoią śmiele Nieprzyiaćiele. KmitaPsal A2. Cf obronić kogo od czego; kogo z czego; kogo czym.

obronić kogo (G a. A) od czego (4): RejPos 171v; y od złych rzeczy hámuią Anyołowie: tákże y Tobiaſzá od pożárćia rybiego obronił BiałKat 78v; Ani żadnego mocarzá nie máſz/ coby go od tego [tzn. od śmierci] obronić miał. RejZwierc 167; ModrzBaz 31.

obronić kogo (G a. A) z czego (3): Opiſałem teſz krotko moie krziwdy y ciężkoſci proſzę aby ie w.K.m. racżyli łaſkawie vſnac/ a mnie ſłvżebnika ſwego ſtych czięzkoſci y potwarzi obronić SeklWyzn 4v; RejPos 172v. Cf Zwrot.

obronić kogo czemu [= przed czym] (1): [bom się dostał panu] Świętobliwému/ [...] którégom ia Obrónił śmierći/ vbłagawſzy Párki KochFrag 44.

obronić kogo (po przeczeniu) (3): Podrożny cżłowiek gdyby nádſzedł kogo áno gi biją álbo zabito á nie obronił go ieſli mogł/ winien gárdło dáć BielKron 9v; HistRzym 44. Cf obronić kogo od kogo.

obronić kogo (po przeczeniu) od kogo (1): gdzyeby [w Konstantynopolu] był zábit Zácháryaſz/ by go był ſam Sergius nie obronił od ſwoich dworzan. BielKron 167.

obronić czym (2): [gdziebyś sposoby chrześcijańskiemi złej przygodzie] zábieżeć/ áni tym obronić y porátowáć nie mogł: tedy iuż tám nielża/ iedno ono ſkromnie znosić CzechRozm 245. Cf obronić co czym od kogo.

obronić co czym od kogo (1): Ten [Leo papież] od Attyle bicżem Bożym názwánego tyránná/ włoſką ziemię świątobliwośćią/ wymową ſwoią y cudem obronił. SkarJedn 191.

Zwrot: »obronić [kogo] z [czyich] ręku« (1): tzo mám vcżynitz? niewiém/ obronitz cie (iako ij pirwéy) z ijch ręku niemogę. OpecŻyw 152.
Szeregi: »obronić i poratować« (2): A więcże mi ſie też nie godźi/ kogo inſzego bronić/ gdyby on od cżłowieká złego trápiony był ábo mordowany/ ázwłaſzcżá [!] gdybych go obronić y poratowáć mogł? CzechRozm 245, 245.

»obronić a wydrzeć z uciśnienia« (1): kędy będzyeſz mogł obroniſz go [bliźniego] á wydrzeſz z onego vciſnienia iego/ ábo z onego vciążonego ſądu iego. RejPos 172v.

»zachować a obronić« (1): prośił ich nieborak o pomoc/ żeby go záchowáli/ á od gwałtu goniących obronili [Eorum opem, ut servarent miserum et a vi insequentium tuerentur, implorabat]. ModrzBaz 31.

W przen [kogo (G a. A)] (2): A prawda iż niċ inſego Nad moċ boga wſechmocznego Teras tobie niepomoze Gdzieś twoie Lyſty nieboze. [...] Zawolay zyſka sfortuna O waczie [lege: Owa cię] iako obronią. RejKup H, E.
a. Odeprzeć napaść przy użyciu siły; defendere Vulg, Cn; salvare, vindicare Vulg; servare Modrz (59): ná śmiech náwiedli ná mury ſlepych y chromych/ iákoby rzekł/ obronią ći máłomocni bez nas/ dufáiąc mocney obronie mieyſkiey. BielKron 69v, 192.

obronić kogo, czego (19): RejZwierz 46v; [Gąsior] obudził Kámilluſá ktory zamku obronił z ludźmi ſwymi s przycżyny gęſiey. BielKron 24; Ruszyli ſie záſię zá Dunay/ áby obronili Nuburgu BielKron 227, 201v, 308v, 314v, 428v, 439v; RejZwierc 86; ſam ieden oburzył ſię ná ony łotrzyki/ y obronił dziewek onych SkarŻyw 479, 479; StryjKron 306; GórnTroas 47; GrabowSet P3. Cf obronić czego od kogo czym; czego komu; czego czym przeciwko komu.

obronić czego od kogo czym (1): [Jan Zamojski] Krákowá Miáſtá ſtołecznégo/ od niego [arcyksięcia Maksymiliana]/ czułośćią y ſpráwą ſwą obrónił SarnStat 1051.

obronić czego komu [= przed kim] (3): StryjKron 517; [król Władysław] Ziemie Wegierſkiei wniebitnoſci Krola Sigmunta Turkom obronił PaprUp C2v, E4v.

obronić czego czym przeciwko komu (1): zowiem Krolá bogátym y możnym Krolem tego/ ktory Kroleſtwá ſwego obronić może ludem ſwym właſnym/ przećiwko nieprzyiaćielowi kożdemu ſwemu. OrzRozm N2.

obronić kogo, co (7): Thedy Moizeſz ziąwſzy ſie zá nimi/ obronił dzieweczki [defensis puellis]/ y nápoił owce ich Leop Ex 2/17; BielKron 268; StryjKron 255. Cf obronić kogo, co od kogo, czego; »[co] obronić mieczem i łukiem«.

obronić kogo, co od kogo, od czego (4): zeby y on panował abiſzmy mogly poſpolytho zyemyae obronycz od nyeprzyaczielow naſzych LibLeg 6/191; Leop 1.Reg 11 arg; GórnDworz Hhv; Then Zamek Xiáżę Kurlandckie od Szwedá obronił KwiatOpis B3v.

obronić kogo (G a. A) (22): Leop 1.Reg 10/27; w tey bitwie padł koń z Skanderbegiem/ á wten cżás go Turcy oſkocżyli/ ále go ſwoi obronili BielKron 256v, 27, 280, 303, 326v, 394; KwiatKsiąż N; Biją kogo bárzo y iuż mu bywa ciáſno/ chudy páchołek wyrwawſzy ſie gdzie s kątá s ſzárſzunem przed nim wyſkocży/ obroni go RejZwierc 99v; CzechRozm 236v, 237; Ztądże były ony wieńce/ [...] ktore dawano/ gdy kto mieſzcżániná obronił ModrzBaz 118v; SkarŻyw 189, 559; StryjKron 442; A [Mojżesz] widząc niektorego vkrzywdzonego/ obronił go y pomścił ſię krzywdy onego vtrapionego/ zábiwſzy Egiptczyká. WujNT Act 7/24. Cf obronić kogo od czego; czym kogo; »[kogo] w potrzebie obronić«, »ani złej przygody [kogo] obronić«.

obronić kogo (G a. A) od kogo, od czego (3): [córki Jetra] gdy ono dobrodzieyſtwo oycu oznaymiły/ że ich ieden Egipcyánin obronił od mocy páſterzow: przyzwáć kazáł [!] Moyżeſzá ná chleb. SkarŻyw 479. Cf »obronić [kogo] od nieprzyjaciela«, »obronić [kogo] od ręki [czyjej]«.

obronić kogo (G a. A) quo modo (1): innuineret Kazimierzowi quibus rationibus obronicby go. ActReg 28.

obronić czego (po przeczeniu) komu [= przed kim] (1): Budzyń náſzymi oſadzić/ gdyż go oni ſámi Niemcom nie obronią BielKron 313v.

obronić czego (po przeczeniu) komu [= dla kogo] z kim [= przed kim] (1): miloſcziwy Hoſpodarv sthem nyeprzyaczielem Chrzeſczyanſkyem nyemoglysmy sobye zyemyae obronycz nyyako LibLeg 6/191.

obronić komu [= przed kim] (5): Krol ná iednym brzegu był Wiſły broniąc im przepráwienia/ á Tatárowie ná drugiey ſtronie byli/ [...] á tym obronił iż ſie nigdziey przez Wiſłę nieprzepráwiáli. BielKron 374v. Cf obronić czego komu [= przed kim]; czego (po przeczeniu) komu.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): BielKron 374v cf obronić komu [= przed kim].

Zwroty: »[co] obronić mieczem i łukiem« (1): dawamći nád brácią twoię Sychiman zyemię/ ktorąmem kupił y obronił miecżem y łukiem z ręku Amorreuſzá. BielKron 18.

»obronić [kogo] od nieprzyjaciela« (2): GórnDworz Hhv; Pśi go obronili od nieprzyiaćioł. SkarŻyw 508 marg.

»[kogo] w potrzebie obronić« (1): Bowiem ia nie pokłádam nádźieie w ſwéy bróni/ Ani mię moiá ſtrzelba w potrzebie obróni. KochPs 65.

»[kogo] złej przygody obronić« (1): Ani miecz/ áni mię śiłá/ Złéy przygody obroniłá: Ieno ſczéra łáſká twoiá KochFrag 19.

»obronić [kogo (G a. A), co] z ręku, od ręki [czyjej]« (1:1): BielKron 18; Y rzekły mu: mąſz Micráimſki obronił nas od ręki páſterzow [Vir Aegyptius eruit nos de manu pastorum] y cżerpáiąc nácżerpał nam (wody) y nápoił droby. BudBib Ex 2/19.

Szeregi: »ratować a obronić« (1): Iáko Saul rátował á obronił męże z Iabez Gáláád/ od Naazona Krolá Ammońſkiego Leop 1.Reg 11 arg.

»obronić a wybawić« (1): Więc nas ten [król Saul] będzie mogł obronić á wybáwić [Num salvare nos poterit iste]? Leop 1.Reg 10/27.

»z nieprzespieczeństwa wyrwać i obronić« (1): [Scypijon ojca] ktory był barzo ranion/ y od nieprziaćioł obſkocżon/ z nieprzeſpiecżenſtwa wyrwał/ y iego obronił KwiatKsiąż N.

»zachować i obronić« (1): Byś ty był ten ſkarb nie ták łákomie chował/ y ſam ſiebie y lud y miáſto by záchował y obronił BielKron 268.

W przen (4):

obronić co od czego (1): Co oni vcżynić muśieli y było im to wolno/ gdy wiárę ś. záchowáć/ á od kácerſtwá ią obronić/ [...] chćieli. SkarJedn 170.

obronić czego (po przeczeniu) (1): ſwoie Ciáło ták ſwowolne kthore cie záwżdy co dáley to więcey ciągnie w ſproſność grzechu káżdego/ ták iż nigdy nie możeſz obronić cżłowiecżeńſtwá twoiego RejPos 180.

Zwroty: »w bitwie [kogo] obronić« (1): Zmiłuy ſye Oycze miły/ przez rękę twą práwą/ [...] Przez tę rękę która ćię w bitwie obroniłá ZawJeft 41.

»[kogo i co] od złości obronić« (1): Wielka záiſte byłá cnota tego Pátryárchy: iſz ſię miedzy złemi záchował przy drodze świętey/ y złych przykłádów nienáſláduiąc ſam śiebie y dom ſwoy od złośći poſpolitych/ obronił. SkarŻyw 269.

Szereg: »zachować a obronić« (1): SkarJedn 170 cf obronić co od czego.
α. W antropomorfizowanym opisie gry w szachy [czego (po przeczeniu) komu [= przed kim]] (1): Potym o Bábę dał ſzách Rycerz w bieli/ Tuſząc/ że mu iey obronić nie mieli. KochSz B3.
b. O działaniu Boga i świętych; vindicare Vulg (46): BielSpr 69; A ty/ pánie/ wyſluchaſz/ y obroniſz ſnádnie/ Choć ná mię nagle woyſko nawiętſzé przypádnie. KochPs 81, 81.

obronić co (2): Obronię/ powiáda/ to miáſto/ dla mnie y dla Dawidá sługi mego SkarŻyw 92. Cf obronić co od kogo.

obronić co od kogo (1): Bela [...] ſlubem ſię Pánu Bogu zmałżonką ſwoią obwiązáł [!]/ ieſli by Pan Bog od tych poháńcow iego ziemię obronił/ á corkę im dał: iſz ią ná ſłużbę iego do zakonu S. Dominika iemu ofiárowáć mieli. SkarŻyw 159.

obronić kogo (G a. A) (35): dál by mi [Ojciec] ninijé więcéy niż dwanáſcie ciém aniolow ktorzyby mie obronili OpecŻyw 106v, 71; Y tenżeć to ieſt pan ktory obroniwſſy mię przełoży mię nád ſprzećiwniki memi RejPs 26v; Cżáſu złego obronił mię Pan Bog/ y ná opoce mię podwyſſſzył. KrowObr 14v; BibRadz Iudith 8/10; BielKron 464v; RejPos 334v; KochPs 69, 70; SkarŻyw 452, 574. Cf obronić kogo od czego; kogo czemu; Zwroty.

obronić kogo (G a. A) od kogo, od czego (15): racz nas obronic: od oney faleczne y [!] gorącoſci wſſech przeſladownikow RejPs 85, 56; RejPos 19; BudNT Ff8v; CzechRozm 131v; SkarŻyw 372. Cf »obronić [kogo] od krzywdy«, »obronić [kogo] od niebezpieczeństwa«, »od nieprzyjaciela [kogo] obronić«, »[kogo] obronić od złego«.

obronić kogo (G a. A) czemu [= przed czym] (1): Ty mię/ móy pánie nie rácz odſtępowáć/ [...] Obroń mię byſtrym źwiérzóm iednorogim. KochPs 31.

obronić kogo (po przeczeniu) (3): O boże wſſechmogący/ a zali ſyna twégo iedinego niemożeſs obronitz/ a zabitz przeciwnika iego OpecŻyw 28; SkarŻyw 507. Cf obronić kogo od czego.

obronić kogo od czego (1): Iezus mily odpowiedziál Wielebná matuchno nieſluſſalo iego od ſmierci tey mnie obronitz/ bo dlá oyttza niebieſkiego ią podiąl/ ij dlá iego ſprawiedliwoſci OpecŻyw 48v.

Zwroty: »obronić [kogo] od krzywdy« (1): BOże wſſechmogący [...] obroń mię od krzywdy moiey RejPs 80.

»[kogo] obronić mieczem« (1): ieſt Pan waſz co was obroni/ nie thylko miecżem/ ale y ná ſłowo iego wſzyſcy nieprzyiaćiele wáſzy vćieką. BielKron 377v.

»[kogo] mocą obronić« [w tym: od czego (1), za czym (1)] (2): RejWiz 170; [Pan Bóg] może ćię mocą ſwą od śideł y pokus Szátáńſkich obronić. KarnNap F.

»obronić [kogo] z niebezpieczeństwa (a. z ciężkości i szkod), od niebezpieczeństwa« [szyk zmienny] (3:1): wierzić mocznie ze on ſam nas wyrwie y obrony ze wſziſtkich cieſkości y ſkod naſzich SeklKat F; LubPs F4; áby cie obronił iáko krol/ y wydárł s káżdey mocy/ y niebeſpiecżeńſtwá twego. RejPos 233, 198.

»od nieprzyjaciela, od sprzeciwnikow [kogo] obronić« [szyk zmienny] (4:1): BierRaj 20v; od nieprzyacioł moich racżyſz mię obronić/ Do tąd áż przeminie złość ich LubPs O2v, G3; KrowObr 155v; BielKron 459v.

»w przygodzie, w potrzebie, we wszystkich trwogach [kogo] obronić« [szyk zmienny] (2:1:1): KrowObr 241; Wołał ſpráwiedliwy/ á pan vcho zſkłonił/ Y w káżdéy przygodźie znácznie go obronił [ex omnibus tribulationibus eorum liberavit eos Vulg Ps 33/18]. KochPs 47, 47, 176.

»[kogo] obronić ręką« (1): Wyſłucha ćię (da Bóg) pan czáſu trudnośći/ Y obróni ręką ſwoiéy wſzechmocnośći KochPs 28.

»w sądzie [kogo] obronić« (1): Ale Bog niedopuſći go żadnem okrućieńſtwem vćiſnąć/ á w káżdem ſądzie obroni iego od złoſćiwego ſkazánia. RejPs 56.

»[kogo] obronić od złego« (1): w pokuſách Pan Bog ſam onego obroni/ y záchowa od żłego. KołakSzczęśl B3v.

Szeregi: »ratować, obronić« (1): Abowiem ieſli nas nie będźie chćiał rátować w tych piąći dniách może nas obronić kiedy chce [in quibus voluerit defendere] y ná wieki BibRadz Iudith 8/10.

»wydrzeć (a. wyjąć, a. wyrwać) i (a) obronić« [szyk 3:1] (4): SeklKat E4v; Gdyż nie ieſt nikt inſzy ktoby nas mogł wydrzeć á obronić s káżdego niebeſpiecżeńſtwá náſzego/ iedno thy wſzechmogący Pánie Boże náſz. RejPos 198, 133v, 233.

»obronić i zachować« (1): KołakSzczęśl B3v cf »obronić od złego«.

»obronić a zaszczycić« (1): podnioſł Pan miecż ſwoy/ iż on záwżdy wedle obietnic ſwych obroni á záſzcżyći wiernego ſwego. RejPos 334v.

c. O argumentach w dyskusji, poglądach, ideach, wierzeniach, postępowaniu: usprawiedliwić, uzasadnić, odeprzeć zarzuty; tueri Modrz (34): Nie obronią tu ſubtylne wywody/ By ſuchośćią zwáć y nagłębſze brody WisznTr 24.

obronić czego (6): dzyatki tego w ſzkołách ſie vcżą/ [...] wyáry prawdziwey/ ktora od páná Kriſtuſá y Apoſtołow/ [...] poſzłá/ áby obroniły GliczKsiąż K8v; NiemObr 74; RejAp 136v; CzechRozm 265, 327; CzechEp 82.

obronić kogo (A) od czego (1): y Mágdálenę/ ktora ku czći Páná ſwego/ koſzt wielki ná drogi oleiek vczyniłá: od ſzemránia Iudaſzowego obronił SkarKaz 456a.

obronić kogo (G a. A) czym (1): Naypirwey tym ſwego Papieżá obronić chce/ iż iáko on powiáda: Papież ſię nie wynośi NiemObr 152.

obronić kogo, czego (po przeczeniu) (8): gdy co tákyego álbo ſam z ſyebye/ álbo z rozmowy ludzkyey obaczy/ czego obronić nyemoże [...] co inego wynaydźye/ áby nyeumyeyętnoſć ſwoyę zákrył. KromRozm II p3v; mnimáią/ że niemogą inácżey ſwey nieumieiętnośći obronić/ iedno háńbiąc á ſromocąc náuki y vcżćiwe z młodu ćwicżenie. ModrzBaz 15; CzechEp 328. Cf obronić czego czym.

obronić czego (po przeczeniu) czym (5): tedy to ſłáby mym zdánim dowod ich/ á namniey nim nie obronią vporu ſwego CzechRozm 131, 151v; CzechEp 31 [2 r.], 132.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: tego (3); żeby (2), aby (1)] (3): CzechRozm 29v, 71; tedy tego X. K. żadną miárą nie obroni/ żeby Papież nie miał być Antychriſtem. CzechEp 380.

Zwroty: »obronić dowodem« [szyk zmienny] (2): Ale chcą z tego przećiwnicy wyniść/ y ſwego mniemánia obronić tákowym dowodem/ ták mowiąc [...] NiemObr 74; CzechRozm 131.

»słowem bożym [czego, w tym: po przeczeniu (3)], [co] słowy pisma świętego obronić« (4:1): CzechRozm 3v; Mordow Papieskich żaden słowem Bożym nie obroni. CzechEp 31 marg; iż ſłowem Bożym/ cżárow ſwych/ guſłow y kuglarſtw bezbożnych obronić nie mogą [...] ná wywody ſię Filozowſkie zdobywáią CzechEp 132, 31, 327.

Szeregi: »(nie) obronić i (ani) dowieść« [szyk 2:2] (4): CzechRozm 265; bierze to przedśię X. K. cżego nigdy nie obroni áni dowiedźie: ponieważ ſię z prawdą ſłowá Bożego nie zgadza. CzechEp 328, 31, 327.

»podeprzeć, obronić« (1): niech bych naprzod od ciebie vſłyſzał/ o tym ſámym prawdziwym Bogu wyznánie: ktorego byś nie tylko iákimi ſłuſznymi wywody podeprzeć mogł: ále ie też iáſnymi ſłowy piſmá świętego obronić CzechRozm 3v.

W przen (8):

obronić kogo, czego (po przeczeniu) (3): tymi ſłowy Chriſtuſowymi kordá ſwego/ áni walki/ o ktorych ſie pytaſz/ żadną miárą obronić nie możeſz. CzechRozm 238, 71. Cf obronić czego czym.

obronić czego (po przeczeniu) czym (1): Nie mogą tedy oną pierwſzą niewolą/ przymierza y obrzeſki ſwoiey/ obronić/ áni ſie ná ony przeſzłe ceremonie oględáć. CzechRozm 79v.

a) W polemikach na temat cech przypisywanych Bogu (5):

obronić kogo (A) (1): chćiałliby ſwego Deum factum hominem, iáko on wierzy y z Papieżem ſwym śpiewa/ że ſię bog ſtał cżłowiekiem/ porządnie obronić. CzechEp 345.

obronić kogo (G a. A) (4): Thuć dopiero widźiemy iáko ſzáthan ſzáleie/ y iáko ſię w dźiwne potwory odmienia/ áby ſwego Bogá nieznáiomego Prorokom/ Kryſtuſowi/ y Apoſtołom/ Bogá indefinitá/ Bogá Iſtność/ Bogá Troiákiego/ y inſzemi potwornemi nazwiſkámi miánowánego obronił GrzegRóżn F4v; CzechRozm 71, 158. Cf obronić kogo czym.

obronić kogo czym (1): Bo gdyby chćiał był mieć ważne/ ktore inſzy dowody y wywody ſwoie/ ktorymi chce obronić ſwego przedwiecżnego Bogá ſyná/ [...] Tedy napierwey tego było potrzebá/ żeby to świádectwo Apoſtolſkie zborzył. CzechEp 269.

d. O usprawiedliwieniu przed sądem (5):

obronić co (1): [przed sądem] káżdy bliſzſzy ieſth zdrowie y dobrá ſwoie obronić/ niż by go ktho miał pokonáć. GroicPorz 113v.

Przen: O sądzie bożym (4): Omyli tám [na sądzie ostatecznym] drugiego Kápłáńſtwo/ nie obroni kożká/ nie záſtąpi Papież CzechEp 99.

obronić kogo (G a. A) (2): wiedzćieſz otym/ iſz ná ſtráſzliwym dniu ſądnym/ gdzie nikogoſz zácność świátá tego nie obroni/ [...] zá wielki grzech pocżytano to wam będzie. SkarJedn 132; CzechEp 29.

Szeregi: »nie pomoc ani obronić« (1): Duſzo moiá: pozwáni do práwá/ ſtániem nadzy y odkryći: tám pieniadze [!] niepomogą/ ani moc Krolewſka obroni SkarŻyw 120.
e. O ratowaniu z pożaru (6):

obronić czego (3): zgorzáłá ſzkoła S. Anny/ plebánia/ y wſzytki domy około Szwieckiey brony/ [...] kośćiołá ledwie obroniono. BielKron 419, 413v. Cf »[czego] od niebezpieczności obronić«.

obronić czego (a. co) (1): zgorzáło kilko vlic y Kośćioł S. Anny/ Kollegium ledwo obroniono. BielKron 385.

obronić czego (po przeczeniu) (1): Tytus kthory kośćiołá [przed spaleniem] nie mogł obronić/ ledwo tho v rycerſtwá vproſił/ áby kilko wież cáło zoſtáwili BielKron 266.

Zwroty: »[czego] od niebezpiecznośći obronić« (1): Stradoḿ Miáſto miedzy Krákowem y Kázimirzem do gruntu zgorzáło/ [...] y Krákowá ledwo od tey niebeſpiecznośći obroniono. StryjKron 717.

»obronić [co] od ognia« (1): ieden chlew y solek zostaly przi thym thamo ku krzisku [!] spalenya ktori obronyono oth ognya ZapWar 1550 nr 2664.

2. Uchronić, zabezpieczyć; defendere PolAnt, JanStat, Cn; protegere Mącz, Cn; prohibere, sustinere Cn (90): [Grzechy przeciwko piątemu przykazaniu:] Zániedbánie obrony od śmierći/ ábo rány/ kiedy kto obronić ſnádnie może/ ábo powinien. LatHar 115.

obronić czego [= od czego] (2): Od ſczęśćia więcéy maſz/ więc chudorodnémi/ Chceſzli ták długo trwáć/ niepogardzay iémi. [...] Zkąd rośćie związek ſpólnégo rátunku/ A ten obroni ſzkody y fráſunku. GosłCast 54 Cf »obronić krzywdy«.

obronić czego od czego (1): Oná iey [Korona Polska wiary] od fałſzywych náuk y iádow heretyckich obroniłá. SkarKazSej 665b.

obronić czego komu [= dla kogo] (1): Wiáry nam Kátholickiey tá koroná dochowáłá y obroniłá. SkarKazSej 665b marg.

obronić czego czemu [= przed czym] (1): [myszy] mi do koſzá chodzą/ A bárzo mię w chlebie ſzkodzą. Aż niewiem co z nimi cżynić/ Bych im mogł koſzá obronić BierEz P4v.

obronić czego (na)przeciw(ko) komu (2): KrowObr 128; każe ſię im ſtrzedz fałſzywych Apoſtołow: przećiw ktorym áby godnośći ſwey y vrzędu ſwego obronił ácz nie rad chwalić ſię muśi z prac y z mąk ſwoich WujNT 622.

obronić kogo, co (12): A óny łąki/ y las/ obróniſz że nie będźie podmakał. Strum 14; SkarŻyw 328; Możeſz ty o Królu Zygmunćie tę wolność obronić Polſką OrzJan 99, 67, 91, 99; Owa Lárdum rzemienie będźie odmiękczáło/ A żelázo obroni áby nie rdzewiáło. WyprPl C2. Cf obronić co czego; co czemu; co czym; co od czego czym.

obronić co czemu [= przed czym] (2): BielKron 163v; Pośiedźiawſzy tedy [w wodzie] godźin półtory/ álbo dwie/ [...] ieſli ſmród śiárczány álbo párá óná ſzkodźi/ kobiercem nákrywſzy/ á głowę iéy obróniwſzy/ wyniść y oſuſzyć ſie Oczko 28.

obronić co czym (2): Gozdzie teſz one Konſtantyn ták vcżćił: iednym głowę ſwoię okraśił y obronił/ do przełbice go ſwoiey przybijáiąc SkarŻyw 397; SarnStat 192.

obronić co od czego czym (1): [starzy święci ojcowie kościol boży] od kácerſtwá mocną wiárą ſwoią dochowywáiąc podaney prawdy/ obronili SkarŻyw 277.

obronić kogo (G a. A) (10): Tullius [...] vcżynił rzecż ſzyroką do Senatu/ [...] iáko Tárquiniuſá dobrze chował/ iáko go z ręku iego nieprzyiacioł Ankuſow obronił BielKron 103v, 255; RejZwierc 245; CzechRozm 237; GórnTroas 47. Cf obronić kogo (G a. A) od czego; kogo czym.

obronić kogo (G a. A) od kogo, od czego (4): [po kazaniu] ledwie go mężni niektorzy prowádząc/ mogli obronić od ludu/ ktory ſię ſukniey iego dotykáć chćiał SkarŻyw 545. Cf »[kogo] obronić od krzywdy«, »obronić [kogo] od nieprzyjaciela«.

obronić kogo (G a. A) czym (1): Przodkowie náſzy rozmáitémi Státuty/ y ćiężkiémi winámi podawánia ſwé/ y poddánych ſwych świetckich vtwiérdźili y obrónili [collationes suas et subditorum suorum secularium, asseruerunt [!] ac defenderunt JanStat 203]. SarnStat 192.

obronić kogo, czego (po przeczeniu) (4): Miey że ty tedy tákową Głowę párſzywą [o papieżu]/ ktora áni ſámego ſiebie/ áni żadneggo [!] obronić/ záſlepić y ożywić nie może. KrowObr 12v; BibRadz Iudith 8/13; BielKron 348; Ták ſię z wámi sſtánie. żadne was zamki y twierdze nie obronią SkarKazSej 706a.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Vplećie koſz barzo gęſty [...] á tym obróni że mu z ſtáwu Ryby nie wynidą czáſu ſpuſtu. Strum G3v.

Zwroty: »[kogo] obronić krzywdy, od krzywdy« [szyk zmienny] (1:1): A iużby dobrodzyeyſtwá nie trzebá inego/ Aby mi to przywłaſzcżył co ieſt właſnie mego. A ktemu mie obronił krzywdy złośćiwego RejWiz 77; Pátrzay iáka pilność y ludzkość byłá vrzędnikow pogańskich około więźniow ſwych, áby ich od wſzelkiey krzywdy obronili. WujNT 491 marg.

»[kogo] od niebeśpieczeńtwa obronić« (1): Páweł wſzytkich ſpoſobow ludzkich vżywał do tego/ áby ſam śiebie od nieprzyiaćioł y od niebeśpieczeńſtwá obronił. WujNT 493.

»obronić [kogo] od nieprzyjaciela, z ręku nieprzyjacioł« [szyk zmienny] (2:1): BielKron 103v; WujNT 493; Ieſzcze ſzczęśliwe ieſt kroleſtwo/ ktore obronić poddánych od pogránicznego nieprzyiaćielá może SkarKazSej 685a.

Szeregi: »otrzymać i obronić« (1): Papieſtwá Rzymſkiego/ y Krolewſkiey dzierżáwy Swiętego Piotrá/ będę pomagał otrzymáć/ y obronić náprzećiwko wſzelkiemu tzolwieku. KrowObr 128.

»utwierdzić i obronić« (1): SarnStat 192 cf obronić kogo (G a. A) czym.

»obronić i zachować«[szyk 1:1] (2): [Chrystus mógłby tak mówić do uczniów] Gdybyśćie [...] myſląc o tym żebyśćie mnie/ y ſiebie obronić y záchowáć mieli: tákże ſie zgołá iáko przedtym ná mię ſpuſzcżáli [...] przedſięby ſie wam nic nie ſtáło złego. CzechRozm 237; SkarŻyw 328.

W przen (3):

obronić kogo (G a. A) czym (1): Aż ich [uciekające wojsko] noc obroniłá ſkrzydłámi czarnémi. ZawJeft 14.

obronić kogo (po przeczeniu) (1): Aleć to wſzytko nic: nie obronią ćię ty páięcże ſiatki/ ktorych vżywaſz: gdy ſie oto ieſzcże do wiernego iákiegoś vrzędu odzywaſz. CzechRozm 248.

obronić czego [= od czego] (po przeczeniu) (1): Gdy duſzyczká znas wynidzie [...] [ciało] W błoto y w robaki ſię obroci: á tego Rozumy, doſtoieńſtwá, ſkárby, nie obronią. CiekPotr 38.

a. O działaniu Boga i świętych; protegere, tueri Vulg; avertere JanStat (53): A nie tylko ábych wyſłucháć álbo obronić miał ále y vwielbię że będzie káżdy iáko iny dziw miedzy złośćiwemi. RejAp 167; ArtKanc N20v.

obronić kogo, czego (2): Pan Bog obronił pánieńſkiey cżyſtośći. SkarŻyw 444 marg, 492.

obronić kogo, co (5): CzechRozm 256; Bądz miłośćiw á obroń duſzę moię/ dla ktoreieś ná krzyżu wiśieć racżył. SkarŻyw 120; ArtKanc L4v. Cf obronić kogo (A) od czego; kogo od czego za czym.

obronić kogo (A) od czego (1): rácż obronić ſługi twe/ pokornie przed tobą padáiące/ od wſzelkich nieprzyiaćielſkich naiázdow LatHar 622.

obronić kogo (A) od czego za czym (1): á zá rátunkiem świętych zaſług twoich/ rácż ie obronić od naiázdow wſzelkich nieprzyiaćioł ich LatHar 31.

obronić kogo (G a. A) (30): WróbŻołt G2, 70/3; RejPs 119v; Protegat me Deus, Obróń mie/ vchoway mie tego pan Bóg. Mącz 442b; SkarŻyw 269. Cf obronić kogo (G a. A) od kogo, od czego; kogo (G a. A) komu [= przed kim]; kogo (G a. A) czym.

obronić kogo (G a. A) od kogo, od czego (18): A obroń mię od przeſtráchow tych ktorzy by mie rádzi zniſſczyli RejPs 22v, 86, 143v; Pod ćieniem ſkrzydeł twoich obroniſz mie [sub umbra alarum tuarum protege me]: od oblicżnośći złoſliwych ludzi ktorzy mie vtrapili. Leop Ps 16/8; Obróń mię od potwarzy ięzyká zdrádnego. KochPs 186; SkarŻyw 269; Rácż nas z przeſzłych grzechow vzdrowić/ á od przyſzłych racż nas obronić ArtKanc Mv, T12v; LatHar 227. Cf Zwroty.

obronić kogo (G a. A) komu [= przed kim] (1): Iákoż ia/ w Bodze/ vfánie prawdźiwe Mam: [...] W łáſkę mnie przyimie/ pośmiewcy obroni. GrabowSet G2.

obronić kogo (G a. A) czym (6): On możny Bog Iákobow z máieſtatu ſwego/ Obroni cie możnoſcią imieniá ſwyętego LubPs E3v, V; SkarŻyw 69. Cf »obronić [kogo] mocą«.

W połączeniach szeregowych (2): Boże náſz [...] czynimyć dzięki/ żeś nas [...] zdrowych w okwitośći wſzech dobr zboża y máiętnośći zachował y ſczyćił/ y od ogniá/ żelázá/ powietrza morowego/ y wſzelkich nieprzyiaćioł náſzych obronić raczył. StryjKron 160; Rácż też od śideł ſzátáńſkich/ od związek grzechu káżdego/ y od wſzech złego duſznego y ćieleſnego/ wyſwobodźić nas/ vchowáć nas/ y obronić nas. LatHar 276.

W przeciwstawieniu: »obronić ... szkodzić« (1): Poznay káżdy/ iákowych ia obrońcow potrzebuię: ktorzy obronić mogą/ ſzkodzić niezwykli SkarŻyw 567.

Fraza: »(czego) obroń, racz obronić (Panie) Boże, obroń[kogo] Pan Bog« [szyk zmienny] (6:1:1): aby ty nas naſz miły panie miał na potem odepchnąć od wdzięczney oblicznoſci ſwoiey czego nas racz obronic wſſechmogący boze naſz. RejPs 135v; Mącz 442b; ieſliby Władyſław Król przerzeczony (czego pánie Boże obroń [quod Deus avertat JanStat 752]) przez potomſtwá zéydź miał: tedy [...] [obywatele] [...] ſobie Królá y Páná nie máią obierać SarnStat [994]; SkarKaz 159b; naydźiećie ſześć ſzkodliwych chorob iey [Rzeczypospolitej]/ ktore iey bliſką śmierć (obroń Boże) vkázuią SkarKazSej 664b, 682a, 692b, 703b.
Zwroty: »mocą [kogo] obronić« [szyk zmienny] (3): RejWiz 187; Pan moczą ſwą obronić może káżdego. RejPos 329v marg, 329v.

»[kogo] obronić od mocy nieprzyjaciół (a. sprzęciwnikow)« (2): RejPos 334; Tyś ieſt Bogiem náſzym/ podz známi/ á obroń nas od mocy nieprzyiaćioł náſzych. SkarŻyw 452.

»od niebezpieczeństwa (a. niebezpieczności) [kogo] obronić« (2): od wſzelkiey przećiwności y niebeſpiecżeńſtwá duſznego y ćieleſnego dobrotliwie mię obronił/ y łáſką twą rozlicżną opátrzył LatHar 33, 309.

»[kogo] od nieprzyjaciela obronić« (2): Márya mátko miłoſierdzia: Ty nas od nieprzyiaćielá obroń KrowObr 162v; StryjKron 160.

»obronić [kogo] od złego« [szyk zmienny] (3): RejPs 105v; O Troyco święta/ rácż mię wyſłucháć y obronić/ [...] od wſzego złego/ od przewinienia káżdego LatHar 17, 276.

Szereg: »obronić i zachować (a. uchować)« (3): Iákoby y Sodomę był obronił / y od przepáśći záchował/ by w niey było ácż nić [!] dźieſiątek ſpráwiedliwych. CzechRozm 256; ia ćiebie obronię y záchowam od gniewu mego. SkarŻyw 269; LatHar 227.
W przen (7):

obronić co od czego (1): [ofiara Chrystusowa] od wiecżney zguby y potopu duſznego/ wybáwić świát y obronic [!]/ od śmierći wiecżney/ miáłá SkarŻyw 270.

obronić kogo (G a. A) (5): Niechay nas obroni Swiętego Iędrzeiá vrotzyſty obchod. KrowObr 163; NIechże nas/ Pánie Boże/ ocżyśći y obroni/ Boſkiego Sákrámentu twego ofiárá tobie oddána LatHar 104, 414. Cf obronić kogo (G a. A) przez co, »[kogo] obronić od mocy«.

obronić kogo (G a. A) przez co (1): Teraz/ y ninie y w przyſzłym cżaſie/ obroń mi panie przez ſthąpienie twoie do Piekła TarDuch D5.

obronić czym (1): doday rátunku/ obeśli poćiechą/ obroń nieprzepłácżonych zaſług twoich zaſłoną. LatHar 641.

Zwrot: »[kogo] obronić od mocy« (1): ſtoycie iedno mocnie przy nim [przy Panu]/ tedyć on was obroni od tey márney mocy iego [kąkolu świata tego] RejPos 54v.
3. Przeszkodzić, nie pozwolić, zabronić (3):

obronić czego (po przeczeniu) (2): Y łotrowſkie to cżynią co to w mocy máią/ Iż tych figlow nikcżemnych wolno dopuſzcżáią. Bo ácż kto chce oſzáleć nie obroni tego RejWiz 42; Mącz 75c.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Non possumus quin alii a nobis dissentiant recusare, Nie możemy tego nikomu obrónić aby ſie s námi niezgadzáli/ áby ynáczey nietrzimali niżłi my. Mącz 75c.

cum inf (1): Wzdychánie vſtáwicżne/ twą lutość wzruſzyło/ A w teſknicy/ z żáłośćią/ niſzcżeć obroniło. GrabowSet V2v.

4. Obwarować, ogrodzić murem (1): Munire civitatem, Obronić/ to yeſt murem obwieść. Mącz 237a.
5. Wziąć w opiekę (3):

obronić kogo (A) (2): Przeſtań złe cżynić/ cżyń ſpráwiedliwość/ rátuy vćiſnionego/ obroń śirotkę/ nędznego á vtrapionego w dom ſwoy przyimi RejPos 163, 211.

obronić kogo (G a. A) (1): tobie zá Kolędę Odmieńcá dáruię. Będźieli łáſki prágnął y iákiey obrony/ Obroniſz go/ y każdy cnotą osláchćiony. Prot Av.

W połączeniu szeregowym (1): obroń á wſpomoż á weźmi w opiekę ſwoię śirotkę nędzną/ ktora ſobie rády dáć áni ſie ſámá wſpomoc nie może. RejPos 211.

*** Bez wystarczającego kontekstu (3): Urbem a vastatione defendere, Obronić miáſto. Mącz 80a; Periculum amoliri, Złey przigody obronić. Mącz 229d; Quid faceret illa aetate praeditus, Yáko tego obrónić mógł będąci w tych leciech. Mącz 317c.

Synonimy: 1. wybawić, wyratować, zaszczycić; c. dowieść; 2. utwierdzić, zachować; 3. przeszkodzić; 4. obmurować, obtoczyć, obwarować, otoczyć.

Formacje współrdzenne cf BRONIĆ.

Cf OBRONIENIE, OBRONIONY

M.C