[zaloguj się]
[pdf]

OSTROŻNOŚĆ (53) sb f

Wszystkie o jasne.

Fleksja
sg pl
N ostrożność ostrożności
G ostrożności
A ostrożność ostrożności
I ostrożnością
L ostrożności
V ostrożności

sg N ostrożność (14). ◊ G ostrożności (18). ◊ A ostrożność (8). ◊ I ostrożnością (5). ◊ L ostrożności (5). ◊ V ostrożności (1). ◊ pl N ostrożności (1). ◊ A ostrożności (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

1. Rozwaga, przezorność, roztropność; czujność; pilność, troskliwość; cautio Modrz, Calep, Cn; vigilantia Mącz, Calep; dispitientia, sagacitas Calep; cogitatio PolAnt; cautela JanStat; circumspectio, circumspectus, circumspicientia, observatio Cn (38): Synu moy niechayżeć tedy od oczu twych nie odſtępuią/ á ſtrzeż zakonu y oſtrożnoſći. BibRadz Prov 3/21; Co mi ieſt płátna moc bez oſtrożnośći BielKron 333; Vigilantia, Czuyność/ pilność/ uſtrożność [!]. Mącz 496a; Ale ták mądrzy o tym z dawná dzierżą/ iż lepſza rowna á iáwna nieprzyiaźń niżli wielka ćicha á ſkryta/ ktora bez oſtrożnośći wiele ná potym záſzkodzić może. RejZwierc 147, B3v, 25, 232v [2 r.]; ći [szpiegowie] máią wſzyſtkę ſpráwę nieprzyiaćielſką obácżyć á powiedzieć dla lepſzey oſtrożnośći. BielSpr 68v, 27, 48v; Ale iednák ná oſtrożność należy/ do wſzytkiego ſię pilnie przychylić [Sed tamen cautionis est ad omnia animum advertere]/ á obácżáć co nas wiedźie do prawdy. ModrzBaz 44; Wſzákże áby ktorzi miſtrzowie niedomagáli ſię łákomie vrzędu tego/ ktoremuby nieſproſtáli: przeto byłáby to rzecż bárzo pożytecżna/ y do oſtrożnośći bárzo potrzebna [...] áby żadnemu vrzędowi pewnego á wiecżyſtego mytá nieſtánowiono ModrzBaz 134, 21, 111, 115v; StryjKron 672 marg; Vigilantia, Czainoſcz [!], oſtroznoſcz. Calep 1123a, 174a, 331b, 937b; Nie máſz z to władzey/ nie máſz oſtrożnośći/ Tyle/ w mych ſmyſłách: ábym mogł chytrośći Szátáńſkiey zdołáć GrabowSet S3v; Przytym pokázuie [św. Paweł]/ z iáką oſtrożnośćią/ y iákie perſony ma ná kápłáńſtwo poświęcáć; zá kim ſię ma modlić/ y kogo przypuſzczáć do ślubow czyſtośći. WujNT 719; A iżby zgodá z tákim vważeniém vczyniona/ z więtſzą oſtrożnośćią mogłá bydź od oboiéy ſtrony mocniéy y pilniéy chowána SarnStat 1080, 1284, 1285; [Ale teraz pokój, ostrożność jednak jest. Wachta więtsza. RelacSzwec 676].

ostrożność około kogo, około czego (2): gdj tym ludzie lekkie/ á żadney oſtrożnośći około ſwego zbáwienia nie máiące/ zwodzili SkarJedn 100; Wielka miłość ku bliżniemu tego Swiętego/ ktora go z pokoiu wypędziła: ále wielka teſz y około śiebie oſtrożność/ ktora go gdy ſpráwił/ co miał ſpráwić/ do komorki w pędziłá. SkarŻyw 238.

ostrożność ku czemu (1): Cżym ſię y iego ku cżyſtośći dziwna oſtrożność/ y miłośierdzie Boſkie nád nim/ y przyiazń Bogarodzice/ w cudu tákim pokazáłá SkarŻyw 319.

W charakterystycznych połączeniach: ostrożność lepsza (2), osobliwa, pilna, wielka (więtsza) (7).

Zwroty: »w ostrożności chodzić« (1): Ieſliżeć był boiący ſie Bogá/ toć ſie znácży/ iż muſiał w pilney oſtrożnośći chodzić/ áby był ſtrzegł vſtaw y zakonu iego RejPos 57v.

»mieć się (a. siebie) w ostrożności; ostrożność mieć« [szyk zmienny] (2;1): LibLeg 11/70v; Y źwirzętá y ptacy co wzgorę latáią/ Kiedy pádną ná ziemi/ wżdy oſtrożność máią. A my nędzne źwirzętá z mądremi głowámi/ Pátrz iákie opátrzności tu o ſobie mamy. RejZwierc 246; Ktemu też/ ma Hetman vmieć fortyle/ chytrośći y inſze ſztuki/ ktoremiby nieprzyiaćielá podſzedł/ á śiebie w oſtrożnośći miał [sibi caveat] ModrzBaz 115v.

»mieć [kogo] w ostrożności« (1): Ieſt też Krol tego miáſtá/ ktory nápoły trzyma wiárę Krzeſcijáńſką á nápoły Máchomethſką z Maury/ ktoremu tho Krolowi poddáni wielką cżeſc wyrządzáią/ y w wielkiey go oſtrożnoſci máią/ thym ſpoſobem iáko Ceſárzowi Tureckiemu. BielKron 453.

Szeregi: »mądrość i ostrożność« (1): To było wſzytko mądrośćią y oſtrożnośćią Iozuego vſpokoiono SkarŻyw 504.

»ostrożność a opatrzność« (1): Wyęc y wtem theż ocyec káżdy oſtrożność á opátrznosć ſwą okázáć ma. GliczKsiąż M.

»ostrożność i pilność« [szyk 1:1] (2): Gdyż drogi młodzieńſkie/ ábo ich poſtępki/ iż trudne ſą ku wybacżeniu/ przeto tym więtſzey pilnośći/ y oſtrożnośći/ nád inſze rzecży trudne potrzebuią. CzechRozm 131, 5.

2. Nadzór, straż (11): (nagł) Orzeł ná oſtrożność. (–) ORzeł ten ſobye buyno/ lata pod obłoki/ Przepátruiąc co broi/ márny ſwiát ſzyroki. Tákiećby poważna myſl/ záwżdy buiáć miáłá/ Aby ſzkodliwe cżáſy/ wżdy przepátrowáłá. RejZwierz 127, bbv.
a. Zastrzeżenie, zabezpieczenie (2): Y tákowa przyśięgá/ należy też do pochwały Páná Bogá/ iáko iſtney prawdy: gdy iedno według Proroká ma te trzy oſtrożnośći: naprzod prawdę/ [...] druga rzecż: rozſądek [...]. Trzećia oſtrożność ieſt: áby ſię dźiáłá w ſpráwiedliwośći PowodPr 47–48.
b. Opieka (3): iż pogáńſkie ná krześćiány tyráńſtwo/ modlitwámi/ ábo właſniey przeklęctwem ſwym (może bydź zátym) y broniámi ſwymi forytuie: cżegoż dáley cżekaż zwierzchnośći y oſtrożnośći (ieśli iáka w tobie zoſtáłá) Polſka? PowodPr 36.

ostrożność nad kim (1): Ze acz zawzdy znał Krol IM wielką łaskę Bozą y ostroznosc nad sobą ActReg 77.

Zwrot: »być w ostrożności« = być bezpiecznym (1): Obroná y wſzelka Rzecż poſpolita byłáby w lepſzey oſtrożnośći w mieśćie mieſzkáiąc. BielKron 334v.
c. Bezpieczeństwo (4):

ostrożność czego (3): Y mowił Iehowá do Aharoná: A otom ia dał tobie dochod co mnie przynoſzą [Et ego ecce dedi tibi custodiam oblationum mearum] (marg) Właſnie/ oſtrożność podnoſzenia mego. (–) BudBib Num 18/8. Cf Zwrot.

Zwrot: »strzec ostrożności [czego]« (2): Y będą ſtrzec vdzędu twego/ y oſtrożnośći wſzytkiego namiotu [Et custodient custodiam tuam et custodiam omnis tabernaculi] BudBib Num 18/3, Num 18/4.
Szereg: »straż abo ostrożność« (1): A (przeto) ſtrzec będziećie zacnośći (marg) Właſnie ſtraże ábo oſtrożnośći (–) świątnice/ y zacnośći ołtarzá [Et custodietis custodiam sanctitatis et custodiam altaris] BudBib Num 18/5.
3. Ostrzeżenie (3): Bo ácż kto chce oſzáleć nie obroni tego/ Ale wżdy oſtrożnoſcią przedſię wiele złego/ Może ſie y przekáźić/ może ſie rozrádzić/ Acż wiemy iż márny ſwiát pięknie vmie zdradzić. RejWiz 42, 42 marg, Cc8.
4. Podstęp, wykręt (1):
Wyrażenie: »ostrożności prawne« (1): Bo dla roznośći praw/ y práwnicy ſą rozni/ y wiele ſię oſtrożnośći práwnych y wykrętow národźiło [et multe iuris cautiones multaeque tergiversationes notae]/ ktore niezlicżonego práwowánia ná wiele lat trwáiącego národźiły. ModrzBaz 100v.

Synonimy: 1. baczenie, baczność, czujność, obaczność, opatrzność, pilność, przejźrzenie, roztropność, troskliwość, 2. straż; b. opieka; 3. ostrzeżenie; 4. fortel.

Cf NIEOSTROŻNOŚĆ

TG