[zaloguj się]
[pdf]

PODOBIEŃSTWO (797) sb n

-eń- (791), -ęń- (6).

Wszystkie o oraz e jasne.

Fleksja
sg pl
N podobieństwo podobieństwa
G podobieństwa podobieństw
D podobieństwu podobieństwåm, podobieństw(o)m
A podobieństwo podobieństwa
I podobieństw(e)m podobieństwy
L podobieństwie podobieństwach, podobieństwi(e)ch

sg N podobieństwo (197). ◊ G podobieństwa (103). ◊ D podobieństwu (15). ◊ A podobieństwo (242). ◊ I podobieństw(e)m (76). ◊ L podobieństwie (18). ◊ pl N podobieństwa (28). ◊ G podobieństw (19). ◊ D podobieństwåm (1), podobieństw(o)m (1) RejPos (1:1). ◊ A podobieństwa (61). ◊ I podobieństwy (29). ◊ L podobieństwach (5) BibRadz (3), RejAp, CzechRozm, podobieństwi(e)ch (2) RejPs, LubPs; -ach (3), -åch (2); -ach CzechRozm; -åch RejAp; -ach : -åch BibRadz (2:1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XIX w.

Znaczenia
Rzeczownik od „podobny” (797):
I. Od znacz. ‘taki sam lub prawie taki sam’; analogia; similitudo Mymer1, BartBydg, HistAl, Vulg, PolAnt, Mącz, Modrz, Calep, Cn (727): Similitudo. Gleychnus. Podobieńſtwo Mymer1 34; BartBydg 143b; Calep 981a.
1. To, że ktoś, coś jest podobne(-y) do kogoś, czegoś; zgodność, wspólność, jednakowość wszystkich lub tylko pewnych cech w dwu lub więcej osobach, przedmiotach itp. stwierdzona po dokonaniu porównania; analogia, proportio Calep, Cn; homoeosis Mącz; convenientia, proprietas Calep; geminitudo, similitas, unitas Cn (180): nie mnimay być tho ku poſtáwie/ Miał podobyen być cżłowiek [Bogu]/ ták iedno ku ſpráwie. Acż nie w tákiey możnośći/ iedno w podobyeńſtwie/ Aby go náſládował w ſwoim cżłowiecżeńſtwie. RejWiz 111v; Mącz 157c, 393d; RejPos 112; CzechRozm 197; Nie vcżynił rożnice przypodobánia między ſobą á Chriſtuſem/ ále tylko przycżynę podobieńſtwá wprowádźił. CzechEp 244, 194; WisznTr 14; PowodPr 37 marg.

podobieństwo kogo, czego, czyje (126): BibRadz I 1d marg; Iż pátrząc ná onę niewinność iego [Adama]/ á ná ono podobieńſtwo w nim ſwiętych kſtałtow ſwoich/ áby iedno był ſobie w nim roſkoſzował/ á miał ſobie w nim kochánie ſwoie. RejPos 100v, 101, 171, 337 [2 r.]; A iż niemáſz żadney rzecży Bogu podobney/ zá ktorey podobieńſtwem ku doſkonáłemu iego poznániu moglibyſmy przyſtąpic KuczbKat 100; WujJud 52; w Chriſtuſie záś/ ieſt podobieńſtwo Oycá bácżnego CzechRozm 237v; Na koniec ſpániałość mu [człowiekowi] ſwego podobieńſtwá dał/ áby był iáko Bog ziemſki świátem y to co ná nim ieſt/ w wodzie y ná powietrzu y nád zwierzęty y nád tym co żyie/ władnący. SkarŻyw 259, A3 [2 r.], 259 marg; PowodPr 68; PRzydźie nam teraz mowić o Náturze Liśiey [...]. Pod Liśim podobieńſtwem ći ſię zámykáią/ Ktorzy ſię trochę niżey porząd dotykáią. KlonWor 46. Cf podobieństwo kogo, czego do kogo, do czego; czego czemu; czego z czym; »podobieństwem«, Zwroty, Wyrażenia, Wyrażenia przyimkowe.

podobieństwo czego, czyje (pl) [o wzajemnym podobieństwie] (3): tákże też chuć máiąc ku oſtáwieniu dźiedźicá/ ná bogáctwo/ vrodę/ domu zacność/ y obycżáiow podobieńſtwo pátrzáli KuczbKat 255; ModrzBaz 115v. Cf »podobieństwo miedzy sobą«.

podobieństwo kogo, czego do kogo, do czego (1): Iakie podobieńſtwo pieca do ſtogu? álbo mytniká do iáwnogrzeſznika? BudNT przedm c3.

podobieństwo czego czemu (1): Podobieńſtwo vſt kłamliwyh [!] grobowi. LubPs D2 marg.

podobieństwo czego, czyje z kim, z czym (4): Podobieńſthwo Boże s człowiekiem. RejWiz 111 marg, Dd; CzechRozm 46v; ábowiem nie ieſth żadne podobieńſtwo Wárcabow s ciáły ludzkimi. Phil L3.

podobieństwo między kim (pl) [o wzajemnym podobieństwie] (1): bo yednák wzrok á rozum oboye przypadek yeſt/ ácz rozny yeden od drugyego/ wſſákże yeſt myędzy nimi nyeyákye podobyeńſtwo KromRozm II r2.

podobieństwo miedzy kim a kim (1): Aby nie rzekli/ że tylko dla wielkiego podobieńſtwá miedzy Oycem á Synem powiedział; Kto mnie widzi/ ten y Oycá widzi. WujNT 365.

I sg w funkcji okolicznika przyczyny: »podobienstwem [czego]« (2): Ten żywot wiecżny zowie Ráiem Kryſtus/ álbo weſelim s ſtrony ſmętkow wielkich y boleśći/ ktore łotr ćirpiał: A tho podobieńſtwem onego roſkoſznego ogrodá Eden. GrzegŚm 41; WujNT 439.

W połączeniach z określeniem intensywności [w tym: niejakie (8), jakie (4), wiele (4), jakieś (2), ktore ‘jakieś’ (2), namniejsze (2), wielkie (2), nieco, żadne] (26): BierEz Gv; KromRozm II r2; LubPs Nv; SarnUzn B6; GórnDworz Gg4v, Mm; iż widział w onym niewinnym cżłowieku nieco podobieńſtwá Páńſkiego/ y w ſtworzeniu/ y w obycżáioch iego RejPos 101; Pátrzayże thu iuż pilno/ iż y ten rozum/ y to podobieńſtwo ták wielkie iemu nádáne/ nicby mu było nie pomogło RejPos 337v, 191, 321, 337; KuczbKat 250; RejPosRozpr c2v; BudNT przedm c3; tedy ſie oto záſtáwiáć niechcę żeby niemogło być nieiákie podobieńſtwo oney rzecży z tą CzechRozm 46v, 137; ModrzBaz 56; CzechEp 383; Phil L3; Y zda mi ſye że rzeczpoſpolita ma nieiákié podobieńſtwo w téy mierze z ćiáłem człowieczym KochWr 29; WujNT 365. Cf »być jakim podobieństwem wyobrażon«, »jakiem podobieństwem porownać«, »podobien podobieństwem«.

W przeciwstawieniu: »rowność ... podobieństwo« (1): Bo to nie ieſt przykład równośći/ ále podobieńſtwá. WujNT 375.

Fraza: »[ku komu, ku czemu] ściąga się podobieństwo« = jest podobny (1): á teraz go [Chrystusa] widzi ták znędzonego/ ták zekrwáwionego/ iż nie tylko ku krolowi niebá y zyemie/ ále więcey ku iákiemu źwirzęciu zábitemu á márnie ná drzewie záwieſzonemu ſciągáło ſie podobieńſtwo. RejPos [105]v.
Zwroty: »być jakim podobieństwem wyobrażon [do kogo]« = być podobnym (1): ſtárayże ſie wżdy przedſię iednák pilno kędy możeſz/ ábyś wżdy był iákim podobieńſtwem wyobráżon do niego: á iáko możeſz ábyś ſie wżdy przypodobnił kniemu. RejPos 171.

»dawać znać podobieństwo [o kim]« = być podobnym do kogoś (1): Dzień ieden dawa znáć podobieńſtwo o drugiem á noc takież iedná czyni nam ſprawę o drugiey RejPs 27.

»mieć podobieństwo (swe a. w sobie, a. na sobie)« [w tym: kogo, czego (7), z kim, z czym (4), k(u) czemu (3), jako i co (1)] = być podobnym do kogoś a. czegoś; habere similitudinem HistAl, Modrz [szyk zmienny] (15): BierEz Gv; Ieruſalem quae edificatur vt ciuitas: Cuius participatio in idipſum. Ieruſalem ktore buduią iako miaſto/ kthore ma podobieńſtwo z domem bożym. WróbŻołt 121/3; niektora niewiáſtá porodziłá ſyná bárzo dziwnego/ ktori od głowy áż do pępká był ſpoſobu ludzkiego/ ále záſię od pępká áż do nog miał podobieńſtwo rozmáitych beſtyi HistAl M8, M8; WIele podobyeńſtwá ma ten Pſalm w ſobye iáko y XXXVII. LubPs Nv; Mącz 501d; á obraz ma záwżdy nieiákie podobieńſtwo ku themu cżyy ieſt SarnUzn B6; S tych tedy wilkośći/ kożda ma podobieńſtwo ſwe ku Czwierćiam Rocznym [tj. porom roku]. SienLek 41; gdyż cżęſtokroć wyſtępki nieiákie vcżćiwośći podobieńſtwo máią KuczbKat 250; RejPosRozpr c2v; CzechRozm 137; ModrzBaz 56; KochWr 29; TO morze/ piaſki y ſkáły ſtráſzliwe/ Z mymi kłopoty podobieńſtwo máią GrabowSet M4; A iákoż ia obraz y podobieńſtwo Troyce ś. ná ſobie mam? SkarKaz 278a.

»nosić (na sobie a. w sobie) podobieństwo [czego, czyje]« = być podobnym [szyk zmienny] (6): RejPs 22v; Abowiem oni/ ácż nośili ná ſobie podobieńſtwo ſwięte twoie/ ále [...] RejPos 252v; gdyż nośiſz napis iego y podobieńſtwo iego [...] ná tym nędznym cżłowiecżeńſtwie ſwoim. RejPos 253v; KuczbKat 240; ázaſz obraz choćia martwy/ podobieńſtwá rzecży żywey ná ſobie nie nośi? WujJud 48; A ták oná widoma pozwirzchnia oſobá chlebá/ ieſtći Sákrámentem álbo znákiem dwu rzecży/ ábowiem znácży y nośi ná ſobie podobieńſtwo/ ták prawdźiwego Ciáłá Kriſtuſowego/ iáko y duchownego WujJud 257v.

»[w kim] okazać podobieństwo swe« = uczynić podobnym do siebie (1): Abowiem [Bóg] wiele w nim [w Janie Chrzcicielu] okazáć racżył ſpraw y podobieńſtwá ſwego ſwiętego. RejPos 321.

»położyć (a. włożyć) [na kogo, w kim] podobieństwo [czego, czyje]« = uczynić podobnym do kogoś (2): RejPs 146v; iż wiele w nim położył podobieńſtwá ſwego/ ták iż go od Anyołá bárzo máło vniżyć racżył. RejPos 191v.

»jakiem (a. ktorym) podobieństwem porownać (a. przyrownać się) [k komu, z kim]« = pod jakimś względem być podobnym do kogoś [szyk zmienny] (2): ábowiem y miedzy ángioły y názacznieyſſemi ſwiętemi nikt ſie táki nieobierze ktoby ſie miał przyrownáć iákiem podobieńſtwem ktobie. RejPs 131v, 168.

»podobieństwem się przypodobni(a)ć [ku komu, ku czemu]« = stać się podobnym (2): Abyś dawał/ iáko on też hoynie káżdemu dawáć racży: y inemi podobieńſtwy cnotliwemi á pobożnemi ábyś ſie przypodobniał kędybyś mogł ku ſwiętym ſpráwam iego. RejPos 171, 171v.

»(w sobie) podobieństwo ukaz(ow)ać (a. okazować, a. pokazować)« [w tym: kogo, czyje (3), do czego (1)] = być podobnym [szyk zmienny] (4): Máłpá záſye iáko ſye przypodoba ſpráwom ludzkim/ y podobieńſtwo człowieká ſpráwámi ſwymi okázuie/ á człowiekiem nie ieſt GroicPorz ll3; A ták iáko ná niebie ſłońce/ mieſiąc/ y ine gwiazdy pokázuią ſwiátu iáko w źwierciedle iákieś podobieńſtwo/ á wyobráżenie Boże/ ták tu ná ziemi dobrze podobnieyſzy contrafet ieſt wſzechmogącego Bogá owi cnotliwi Kſiążętá/ ábo Krolowie GórnDworz Gg4v; A ták tu ſie możeſz pilnie rozmyſlić nędzny káżdy cżłowiecże/ co to ieſt vkázáć w ſobie podobieńſtwo Páná ſwego/ á ſwięte wyobráżenie iego RejPos 171v; Zaden niewiedźiał táiemnic Troyce ś. okrom tych ktorym w oſobliwośći P. Bog y w ſtárym zakonie obiáwiał. Nikt ſię tego z rozumu y z Philozophiey świeckiey náuczyć y dopytáć z przyrodzonych náuk nie mogł. y ſtworzenie żadne podobieńſtwá do tego nie vkázowáło. SkarKaz 486b.

»wziąć na się podobieństwo [czego]« = stać się podobnym (1): Záprawdę áni poſpolitego cżłowieká/ áni przednieyſzych w źiemi oſob pánowánie/ niemoże śię ná vrzędźie ſwym przyſtoynie záchowáć/ ieſliby pirwey niewźięło ná śię podobieńſtwá pánowánia iedney oſoby [nisi quasi imaginem monarchiae primum induat] ModrzBaz 25.

Wyrażenia: »podobieństwo jednego ku drugiemu« (1): iż przy thákowey twarzy będą vcżćiwe obycżáie/ ſlácheckie poſthępki/ y iákieś podobieńſthwo iednego ku drugiemu przyrodzenia GórnDworz Mm.

»podobieństwo jedno, jednakie« (1:1): A na weyzreniu onych czterech [kół] bylo podobieńſtwo iednákie/ ták iákoby miáło być koło w pośrzod kołá. BibRadz Ez 10/10; BudBib Ez 10/10.

»podobien [jakim] podobieństwem« (2): Ieſliżeś thy kiedy podobien/ zá ſproſnoſcią ſpraw ſwoich/ namnieyſzym podobieńſtwem k niemu [św. Janowi] á ku ſtanowi iego. RejPos 13, 309v.

»podobieństwo prawdy, ku prawdzie« = prawdopodobieństwo lub pozór prawdy; similitudo veri Mącz; probabilitas Calep [szyk 2:1] (2:1): Similitudine veri capi, Podobieńſtwem prawdy być vłowión/ oſzukan. Mącz 393d, 501d; Calep [850]b.

»podobieństwo [czyje] miedzy sobą« (1): Z ćiełeſney właſnośći y podobieńſtwá Boſkich oſob miedzy ſobą złącżenie poymuiem SkarJedn 281.

»podobieństwo wyobrażenia« (2): SNadz iuſz mily panie ſprawiedliwie ſie knam prziznawac maſz wlozywſſy nanas znak a podobieńſtwo wyobrazenia ſwiętego oblicza twego RejPs 146. Cf »na podobieństwo wyobrażenia«.

Szeregi: »figura i podobieństwo« (1): że ſłudzy Kośćielni ſtáráć śie máią/ áby we wſzyſtkich rzecżách náſzego Páná Chriſtuſá figurę y podobieńſtwo nośili. KuczbKat 240.

»ks(z)tałt a (i) podobieństwo« [szyk 7:2] (9): Habet quasdam veritatis umbras, Ma nieyáki xtałt á podobieńſtwo prawdy/ zda ſie być prawdá. Mącz 501d. Cf »na ks(z)tałt i podobieństwo«.

»podobieństwo, (i) przyrownanie« [szyk 1:1] (2): A tuć ieſt przyrownánie y podobieńſtwo wtem/ iż iáko był Moiżeſz poſlan áby vczył y ſpráwował lud Boży/ tákże też miał być ten Prorok o ktorym tu powieda. BibRadz I 111b marg; Calep 67a.

»i twarz i podobieństwo« (1): ſłowá ony z Pſalmu: Niebá wypowiádáią chwałę BOżą/ [...] daleko ſie lepiey rozumieią/ o tym niebie świętych ſług Bożych y rozumnych niebios ná ktorych ieſt y twarz y podobieńſtwo ſtworzyćielá náſzego. SkarŻyw A3.

»wyobrażenie (a. obraz) i (a) podobieństwo« [szyk 26:6] (32): BibRadz I 1d marg; GórnDworz Gg4v; RejPos 171v; Máią [...] Chrześćiánie onego Krzyżá Pańſkiego chwálebną pámiątkę/ ktore dla obrázu y podobieńſtwá Krzyżá Páńſkiego/ Krzyżem zową WujJud 52; ále ná rozumnem cżłowieku/ ieſt obraz y podobieńſtwo Boſkie SkarŻyw A3; PowodPr 68; SkarKaz 278a. Cf »na wyobrażenie i wedle podobieństwa«, »na wyobrażenie i podobieństwo«.

Wyrażenia przyimkowe: »według (a. wedle) podobieństwa [czego, czyjego]« = na wzór (2): á niech mi poſtáwią dom ſwięty/ ábych w pośrzodku ich mieſzkał/ według podobieńſtwá namiotow álbo przybytkow BielKron 33.
~ Szereg: »na wyobrażenie i wedle podobieństwa« (1): Vczyńmy człowieká ná náſze wyobráżenie y wedle náſzego podobieńſtwá [ad imaginem nostram, secundum similitudinem nostram] BibRadz Gen 1/26. ~

»ku podobieństwu« [w tym: czyjemu (3), komu (1)] = na wzór (4): vcżyńmy mu towárzyſzá iemu ku podobieńſtwu. BielKron 1v, 1v; á każeć y vpomina cie s tego/ ábyś go ná wſzem náſládował/ [...] gdyżeś obraz iego/ á ſtworzyć cie racżył/ ták iáko to ſam racży powiedáć/ ku podobieńſtwu ſwemu. RejPos 211; RejZwierc 69.

»na podobieństwo« [w tym: kogo, czego, czyje (89), do kogo (1)] = podobny, podobnie; ad similitudinem Vulg, Modrz; in a. secundum similitudinem, pro similitudine, quasi in modum Vulg; ad a. secundum imaginem PolAnt (92): BierRaj 18v; OpecŻyw 1, 1v; PatKaz II 32v, 54v; ZIeloney barwy vrina: troiako bywa/ to ieſt zielona w pirwſzym ſtopniu/ á tę zową Kijanos/ napodobieńſtwo cżarnego wina/ w wtorym y w trzecim ſtopniu: á ta ieſt prawie zielona: na wzrzaſt kapuſty FalZioł V 6, I 35b, 37d, 59b, 77d, 86d (17); ábowiem on bog w oſobie ſmokowey do ciebie przyydzie á potym przyymie oſobę ludzką/ á ná moie podobieńſtwo ſie vkaże [mea similitudine apparebit]. HistAl A4; Tákżeć czárt pirwſſe rodźice zwyodł/ obyecuyąc im ná podobyeńſtwo Boſkye vmyeyętnoſć dobrego y złego KromRozm I E3; Pyes ći pſem záwżdy yeſt/ ále cżłowyek cżłowyekyem/ ktorego ná podobyeńſtwo ſwe pan á ſtworzycyel naſz wyobráźił. GliczKsiąż N6v; Leop Ex 25/33, Iac 3/9; BibRadz Gen 5/1; BielKron A5; SarnUzn F4v; SienLek 256v; dziewká kraſna/ ieſt duſzá ſtworzoná ná podobieńſtwo Boże HistRzym 106, 55, 111v; Ale cie ná to podobieńſtwo ſtworzył/ ábyś ſie przypodobnił kędybyś mogł ku ſwiętym ſpráwam iego RejPos 171, 49, 146, 171, 232v, 252v; BiałKat 108v [2 r.]; á ſtworzył cie ná podobieńſtwo do Anyołá/ á máło cie [...] vniżyć od niego racżył. RejZwierc 36, 60v; CzechRozm 88v; KarnNap A4; NiemObr 10; ArtKanc P6; Sſtał ſię ná podobieńſtwo ludzi/ y figurą ábo kſztałtem ieſt nálezion (to ieſt ták był) iáko inny człowiek. WujNT 687, Rom 5/14, Hebr 4/15, 7/15, Iac 3/9, 1.Petr 3 arg, Yyyyy2; SkarKaz 208a.

~ Połączenie: »jakoby na podobieństwo« (2): ktori plaſtrzyk ma być podługowaty á cienki, iakoby napodobieńſtwo knotu FalZioł V 107, V 11.

W połączeniu szeregowym (1): ták yáko bog ſtworzył człowyeká ná kſtałt álbo wyobráżenye á ná podobyeńſtwo ſwoye. KromRozm II r2v.

Wyrażenie: »na podobieństwo wyobrażenia« (1): A zaſię [rzemieślnik] vćinek [drewna] ktory ſię ni nacż nie godził/ [...] wyrył/ y wedle ſwego dowćipu miſternie wykſztałtował ná podobieńſtwo wyobráżenia cżłowiecżego [assimilavit illud imagini hominis]. BudBib Sap 13/13.
Szeregi: »na ks(z)tałt i (na) podobieństwo« [szyk 6:2] (8): Leop 3.Reg 7/17; Bo pirwſzy cżłowiek on Adam w Ráiu ſtworzon był wſzytek ná podobieńſtwo y ná kſtałt Páná ſwego RejPos 100v; Strzygą tedy włoſy ná kſtałt y podobieńſtwo Korony KuczbKat 240; BudBib Is 44/13; CzechRozm 122, 212v; KołakSzczęśl A3, C4v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»na wyobrażenie (a. obraz) i (a) (na) podobieństwo; podług obrazu i na podobieństwo« [szyk 20:4] (23:1): BierEz 20v; KrowObr 110; Vcżyńmy cżłowieká ná obraz y podobieńſtwo náſze [Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram] Leop Gen 1/26, Gen 1/27; y vrodźił mu ſię ſyn ná podobieńſtwo y ná wyobráżenie iego [ad similitudinem suam, ad imaginem suam] BibRadz Gen 5/3, *6v; HistRzym 87; RejPos 149v [2 r.], 171; BiałKat b2v; KuczbKat 1, 315; WujJud 165v; Stworzmy cżłowieká podług obrázu náſzego/ y ná podobieńſtwo náſze. CzechRozm 106; Przypátrzmy ſię przyrodzeniu ludzkiemu: to ieſt/ że wſzytcy ludźie ná wyobrażenie y podobieńſtwo Boże vcżynieni ſą [ad imaginem et similitudinem Dei factus] ModrzBaz 143; SkarŻyw 259 [3 r.]; CzechEp 180; Gdy Pan Bog w Troycy ſwey iedyny/ vcżynił rádę o ſtworzeniu cżłowieká ná wyobráżenie y podobieńſtwo ſwoie/ y rzekł: Vcżyńmy cżłowieká ná wyobráżenie y podobieńſtwo náſze. WerKaz 282; LatHar 26, 673. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.] ~

2. To, co a. ten, kto jest podobny(-e) do kogoś a. czegoś (544): GroicPorz d2v; GrzegŚm 37; Bo ácżkolwiek práwá ſą rozne/ ktoremi ſię one ſtany ſądzą: wſzákże podobieńſtwá z iednego práwá do drugiego mogą być przenoſzone. ModrzBaz 92v; PowodPr 58.

podobieństwo kogo, czego, czyje (11): ábowiem prętko będzie obaczono ſſaleńſtwo iego / kthore ſnadz wſobie wſſytko podobieńſtwo zwierzęce okaże. RejPs 73; abowiem wniem [w Chrystusie] bychmy iuſz mogli oględac wſſytki podobienſtwa wielmoznego boſtwa twego RejPs 121; Támże go poſtánowić racżył/ [...] áby thylko był nań ſobie pátrzył/ á kochał ſie z oney niewinnośći iego/ á z onego podobieńſtwá ſwego ſwiętego. RejPos 100v, 164v; tedy Páweł vmarthwienie ćiáłá zowie ſzcżepienim y rośnienim/ y podobieńſtwem śmierći Kryſtuſowey. GrzegŚm 36; KuczbKat 110; BudNT Rom 6/5; WujNT Rom 6/5; Tám [w Toruniu] podobieńſtwo zda ſię być cżłowieku/ Sáturnowego y złotego wieku KlonFlis G2. Cf »w podobieństwo przemieniać«.

podobieństwo ku czemu (2): A iáko tho záſię Pan dziwnie, miłoſierny/ Tákże chce po cżłowieku by káżdy był wierny. [...] A toć ieſt podobyeſtwo ku iſtnośći iego RejWiz 111v. Cf »podobieństwo ku prawdzie«.

W połączeniach z określeniem intensywności [w tym: wszytko, niemałe] (2): RejPs 73; A choćći v mnie nie máłé podobieńſtwo do prawdy ſię zda/ że y Czechy záwżdy Czechámi zwano/ y Polſki naród Láchy ieſcze z przodku ſię názywał KochCz B2v.

Połączenie: »i ine podobieństwa« = i tym podobne (1): iedno ſobie vmiey vważáć mieyſcá/ cżáſy/ y ine podobieńſtwá RejAp BB4v.

Fraza: »niemasz [komu] podobieństwa« = nic nie jest podobne do czegoś (1): Bo kto pierwſzy Kośćioł znał/ náukę, służbę widźiał/ Nie máſz mu podobieńſtwá ArtKanc K9v.
Zwrot: »w podobieństwo [kogo, co] przemieniać, odmieniający« = czynić podobnym [szyk zmienny] (1:1): to chy[trz]e cżynił ſzátan: przemieniáiąc ſługi ſwego [!] w podobieńſtwo Ap[o]ſztołow Chriſtuſowych CzechEp 423; iáko ogień/ wſzytko co pali w podobieńſtwo ſwey nátury odmieniáiący LatHar 204.
Wyrażenie: »podobieństwo do prawdy, ku prawdzie« (1:1): Vadianus scribit Illyricos lingua Dalmatica uti in sacris et sacras scripturas eadem lingua legere. A yeſt podobieńſtwo ku prawdzie bo święty Hieronym był Dálmátá/ słáwak który ná słáwácki yęzyk oboy teſtáment przełożył. Mącz 165c; KochCz B2v.
Szereg: »podobieństwo a obraz« (1): Cżemuż lżyſz to podobieńſtwo iego/ á ten ſwięty obraz iego máżeſz RejPos 164v.
W przen [zawsze przekład tego samego tekstu] (3): KuczbKat 110; BudNT Rom 6/5; Bo ieſliżeſmy ſię przyſzczepionemi ſtáli w podobieńſtwo ſmierći iego [Si enim complantati facti sumus similitudini mortis eius]: tedyć też w zmartwychwſtánie przyſzczepieni będźiemy. WujNT Rom 6/5.
A. Istota, obiekt i ich wygląd zewnętrzny, kształt, forma, postać (55):
a. Realnie, materialnie istniejące lub jako takie (30): KrowObr 110v; Gdyż y on Moiżeſz ktory s tym wielmożnym Boſtwem przez cżterdzieśći dni mowił/ głos iáwnie ſłyſzał/ podobieńſtwá widział/ á wżdy [...] RejAp AA2v; Iż gdy widzyeli ſwiecę/ myſlili ſobie o tym/ iż tu w iedney rzecży troie podobieńſtwo zámknąć ſie mogło: to ieſt/ woſk/ knot/ y ogień. RejPos 149; iż widzyał Páná w podobieńſtwie cżłowiecżym ſiedzącego ná wyſokośći Máieſtatu ſwego ſwiętego RejPos 294, 148; SkarKaz 278a.

podobieństwo kogo, czego, czyje [= kto, co] [w tym: G sb i pron (15), ai poss (3), pron poss (1)] (19): RejWiz 112, 144v; Leop Ier 23/14; Słuchayże iáką ochędożność á podobieńſthwo miáſtá tego tu nam Ian ſwięthy pod figurámi widomemi opowiedáć rácży. RejAp 181v; RejPos 87, 270v; BudBib Ps 16/12, 15; iż w Kátholickim kośćiele/ obrázy Troyce S. nie przeto máluią/ żeby imi podobieńſtwo Boſtwá y niedośćigłey nátury iego wyrázić chćieli: ábo żeby rozumieli być Bogá tym obrázom podobnego. WujNT 471. Cf Zwroty, »podobieństwo obrazu«, »w podobieństwo«, »w podobieństwie(ch)«.

Zwroty: »nie mieć podobieństwa żadnego« = być niematerialnym (o Bogu) (2): Bog nie ma podobieńſtwá żadnego. SkarKaz 117b marg, 117b.

»okazać w podobieństwie [czego]« (1): ácż Pan możnośći Boſtwá ſwoiego rozmáitemi kſtałty Pátriárchom y Prorokom okázowáć rácżył/ ále ſie záwżdy kthemu ſciągáło/ iż ie napewniey y nabeſpiecżniey miał okázáć w oſobie á w podobieńſtwie cżłowiecżeńſtwá thego ſwoiego ſyná namileyſzego. RejPos 294.

»wziąć (a. przyjąć) (na siebie) podobieństwo [kogo, czego, czyje]« = stać się (3): PatKaz II 41; RejPs 106; Item/ iáko cżęſto [Chrystus] mowi: iż wźiął podobieńſtwo cżłowiecże. CzechEp 142.

Wyrażenia: »podobieństwo obrazu« (2): Y odmienili chwałę nieśmiertelnego Bogá/ w podobieńſtwo obrázu [in similitudinem imaginis] człowieká śmiertelnego/ y ptakow/ y czworonogich zwierząt/ y gádźin. WujNT Rom 1/23, s. 526.

»widome podobieństwo« [w tym: o czym (1)] (2): Ale ono więtſze á widome podobieńſtwo było/ o they wielmożnośći Páńſkiey/ gdy ſie vkazał Moiżeſzowi zyelony kierz y ogyeń goráiący poſpołu. RejPos 149; WujNT 307.

Szeregi: »barwa (a. farba) i podobieństwo« (2): Co bárwá y podobieńſtwo vkázuie iego [nieba]/ Kiedy ſie bárzo pilno przypátrzym do niego. RejWiz 144v; RejPos 270v.

»kstałt a podobieństwo« (1): Też y w prorocech Ierozolimſkich widziałem kxtałth á podobieńſtwo cudzołożących [vidi similitudinem adulterantium] Leop Ier 23/14.

»natura i podobieństwo« (1): ale zdzyeuycze maryey przyąl naturą y podobyenſtwo yey PatKaz II 41.

»twarz ani podobieństwo« (1): oſoby nie widźieli/ bo Bog nie ma twarzy áni podobieńſtwá żadnego ná niebie y ná źiemi SkarKaz 117b.

Wyrażenia przyimkowe: »przez podobieństwo« = pod postacią (1): Gdyż Pan záwżdy przez Anyoły ábo przez iákie ine podobieńſtwo mawiáć racżył s ſwiętemi ſwoiemi. RejPos 294.

»w podobieństwo [czego]« = pod postacią (1): Dla niezmierney miłości ſwoiey/ ktorą nas vmiłował Pan Bog/ Syná ſwego poſłał w podobieńſtwo grzechem obćiążonego ćiáłá. LatHar 333.

»w podobieństwie(ch)« [w tym: czego, czyim (5)] = pod postacią (6): Bog ſwego ſyná poſławſzy w podobieńſtwie ćiáłá grzechowego/ y o grzechu oſądził grzech wćiele. BudNT Rom 8/3; WujNT Rom 8/3. Cf »okazać w podobieństwie«.

~ Szeregi: »w podobieństwie i w ciele« (1): Bogá żaden nigdy nie widział. [Ioann 1/18]) Rozumiey w iego náturze właſney/ iáko ieſt ſam w ſobie: ácz go niektorzy widzieli w iákim widomym podobieńſtwie/ y w ćiele człowieczym. WujNT 307.

»w osobie a (albo) (w) podobieństwie« (2): Bo duch ſwięty pádl na wſſytki/ w oſobie albo podobieńſtwie ięzykow ogniſtych. OpecŻyw 175v; RejPos 294. ~

W przen (1): Ia (lepak) wſpráwiedliwośći oglądam oblicże twoie/ náſycon będę gdy ſię ocknie podobieńſtwo twoie [cum expergefacta fuerit imago tua]. BudBib Ps 16/15.
b. Wizja, widzenie (25):

podobieństwo kogo, czego = kto, co (23): A ná vtwierdzeniu ktore było nád głową ich/ iákoby poyźrzenie ná kámień Száffirowy (było) podobieńſtwo Thronu Leop Ez 1/26, Ez 1/26 [2 r.], 10/21, Dan 10/16, *2v; POtymem weyzrał/ á oto nád obłokiem kthory był nád głową Cherubinow iáko kámień Sáfir/ á iákoby podobieńſtwo ſtolice/ ktora ſię nád nimi okázowáłá. BibRadz Ez 10/1, Ez 10/21; RejAp 113, 131; WujNT 860. Cf Frazy, Zwrot, Wyrażenia.

W przeciwstawnych strukturach zdaniowych typu: (tylko) podobieństwo x, a nie x; nie x ... ale tylko podobieństwo x (4): RejAp 113, 131; że on [Chrystus] nie był práwym cżłowiekiem: ále był duchem: ktory tylko miał ná ſobie podobieńſtwo ćiáłá/ á nie ćiáło właſne. CzechRozm 39, 157.

Połączenia: »jakoby podobieństwo« = quasi similitudo Vulg; veluti species similitudinis PolAnt (2): Y oto iákoby podobieńſthwo ſyná cżłowiecżego dotknęło ſie warg moich Leop Dan 10/16; BibRadz Ez 10/1.

»podobieństwo jakoby [co]« (1): A ná podobieńſthwie Thronu/ podobieńſthwo iákoby weźrzenie [kształt, zarys] cżłowieká [similitudo quasi adspectus hominis] zwierzchu. Leop Ez 1/26.

Frazy: »podobieństwo [czego] jest [(jako) co, ku czemu]« = coś jest podobne do czegoś (3): Leop Ez 10/22; Podobieńſtwo twarzy ich było iáko ony twarzy [similitudo facierum eorum erat ut facerium] kthorem widział v rzeki Chobár BibRadz Ez 10/22; A Podobieńſtwo oney ſzáráńcżey było ku koniom gothowym ku walce RejAp 79.

»podobieństwo [czego] jest podobne« (1): A podobieńſtwá ſzáráńczey/ były podobne koniom zgotowánym ná woynę [Et similitudines locustarum similes equis paratis in proelium] WujNT Apoc 9/7.

»ukazało (a. okazało) się, widzieć było podobieństwo [czego]; po sobie podobieństwo [kogo] pokazować« = apparuit similitudo Vulg, PolAnt (3:1;1): Leop Ez 10/8; BibRadz Ez 10/8; Gdy byłá otworzona piecżęć ſzoſta/ tám ſie okazáło podobieńſtwo ſtráchu ſądu Páńſkiego przyſzłego. RejAp CCv; Y widzieć było v cheruwow podobieńſtwo ręki cżłowiecżey pod ſkrzydły iych. BudBib Ez 10/8; CzechRozm 157v.

Zwrot: »mieć na sobie podobieństwo [czego]« (1): CzechRozm 39 cf W przeciwstawnych strukturach zdaniowych.
Wyrażenia: »jakoby kstałt podobieństwa [czego]« (1): I Widzałem [!]/ á otho ná vtwierdzeniu kthore było nád głową Cherubinową/ iákoby kámień Száffirowy/ iákoby kxtałt podobieńſtwá ſtolcá Krolewſkiego vkázał ſie [quasi species similitudinis solii opparuit] nád nimi. Leop Ez 10/2.

»(jako) widzenie podobieństwa [czego]« = visio similitudinis Vulg; veluti species similitudinis PolAnt (2): Leop Ez 2/1; Y Widziałem á oto ná powietrzu/ ktore (było) nád głową Cheruwow iáko kámień ſzáfir/ iáko widzenie podobieńſtwá ſtolice widziáney nád nimi. BudBib Ez 10/1.

Szeregi: »obraz a podobieństwo« (1): Y nie powieda tu Apoſtoł áby ſámá tá beſtia tę drugą beſtią ożywiłá/ iedno obraz á podobieńſtwo oney pirwſzey beſtiey. RejAp 113.

»postawa i podobieństwo« (1): iż on nie był prawdźiwym cżłowiekiem/ ále tylko po ſobie poſtáwę y podobieńſtwo cżłowieká pokázował/ duchem tylko ábo Aniołem będąc. CzechRozm 157v.

»znamię a podobieństwo« (1): iż widział tylko známioná á podobieńſtwá przyſzłych rzecży/ á nie ſámy rzecży. RejAp 131.

Wyrażenie przyimkowe: »w podobieństwie« (1):

~ W przeciwstawnej strukturze zdaniowej: nie prawdziwie, ale tylko w podobieństwie (1): Libertynowie vcżą y trzymáią/ iż PAN Chryſtus nie prawdźiwie/ ále tylko w podobieńſtwie/ per phantaſma vmárł/ to ieſt/ zdał ſię ocżom ludzkim vmrzeć. ReszPrz 81. ~

B. Zjawisko odbierane słuchem, podobne brzmienie (2): maſz wżdy podobieńſtwo Iákie, byſmy przez znáki domyślić ſię mogli [kogo szukasz]. Ná przykład Skorup, Skárbek, czy nie Skárbek? CiekPotr 70.

podobieństwo czego (1): Iożeph vſlyſzawſzy podobieńſtwo iężyka żydowskiego zaſtanowił ſie y pyta ich RejJóz M2.

C. Przedstawienie, obraz, wyobrażenie (31):
a. Podobizna, wizerunek dostępny wzrokiem (30):
α. Odbity w wodzie lub lustrze (2):

podobieństwo czego (1): Bowiem ono podobienſtwo twarzy w zrzadle oglądane, nie tak ſie moczno wlepia w moc wzroku, iako rzecż iſta, ale tilko ſie okazuie iakoby mgła nieiaka barzo cienka GlabGad B6v.

Przen (1):
Wyrażenie przyimkowe: »przez podobieństwo« = niejasno, niewyraźnie; tu: o niemożności poznania rozumem pełnej prawdy (1): teraz widźimy przez źwierćiádło [starożytne lustra dawały niedoskonały, niedokładny obraz odbitych przedmiotów] pod zaſłoną (marg) przez podobienſtwo (–) [per speculum in aenigmate] WujNT 1.Cor 13/12.
β. Wykonany ręką ludzką: dzieło plastyczne, obraz lub rzeźba, portret (28): áni żadnego podobieńſtwá nie tzyń/ ktore ieſt na niebie wzgorę/ y ktore ná ziemi niſko/ áni tych ktore ſą w wodzie pod ziemią KrowObr 110v.

podobieństwo kogo, czego, czyje [w tym: G sb i pron (16), ai poss (1)] (16): KrowObr 111; Leop Ex 20/4, 4.Reg 16/10; Y poczynićie podobieńſtwá zádnic y podobieńſtwá myſzy ktore pſowáły źiemię BibRadz 1.Reg 6/5; A pod thym Kotłem były podobieńſtwá Wołow BibRadz 2.Par 4/3; BielKron 32; RejPos 350; KuczbKat 275; WujJudConf 44v; BudBib Deut 4/17, Ps 105/20; ArtKanc M3v, M6. Cf Zwrot, »podobieństwo obrazu«.

W połączeniach szeregowych (4): Nietzyń ſobie Ryćiny álbo iáko wy mowićie Obrázu/ áni żadnego podobieńſtwá KrowObr 110v; Econ, vel Icon, εικω̃ν, Latine, Imago, Poſtáć/ Poſtáwá/ Obras Podobieńſtwo. Mącz 99b; á iż iuż nie maſz żadnego Bogá/ żadnych wymyſłow/ żadnych podobieńſtw wymyſláć áni ſtáwić przed ocży ſwoie/ iedno ſwięthy Máyeſtat á wielmożnosć iego. RejPos 190; BudBib Deut 4/16.

W charakterystycznych połączeniach: podobieństwo(-a) (po)czynić (15), działać, posłać, wymyślać, podobieństwo rzeczy (2), zwierzęcia (2).

Zwrot: »podobieństwo [czego], podobieństwem wyrazić« (1:1): A do kogoż przyrownaćie Bogá? a(bo) ktorym podobieńſtwem wyrázićie go [Et cui assimilabis Deum? et quid similitudinis ponetis ei]? BudBib Is 40/18; Abo teſz podobieńſtwo zwierzęćiá iákiego nicżemnego wyráził [Aut animali cuipiam vili similem fecit illud]/ potym go poſtrychnąwſzy minią y fárbą/ vcżynił bárwę iego cżerwoną BudBib Sap 13/14.
Wyrażenia: »podobieństwo obrazu« (1): Abyśćie ſię nie zárázili cżyniąc ſobie rzezánie podobieńſtwo wſzelkiego obrázu [similitudinem omnis imaginis]/ wyobráżenie męſzcżyzny álbo żeńſzcżyzny. BudBib Deut 4/16.

»ryte podobieństwo« (1): ábyśći[e] [...] ſobie nieutzynili rytego podobieńſtwá [ne ... faciatis vobis sculptam similitudinem Vulg Deut 4/16] KrowObr 110v.

Szeregi: »bałwan, (ani, i) podobieństwo« = sculptile, similitudo quaecumque PolAnt (3): RejPos 350; BudBib Deut 4/25; Nie dźiáłay ſobie báłwanow/ áni podobieńſtwá żadnego/ wzgorę ná niebie będącego. ArtKanc M6.

»fizerunk i podobieństwo« (1): á gdy vyżrzał ołtharz w Dámáſku/ poſlał Krol Acház do Vryaſzá kápłaná fizerunk iego y podobieńſthwo [exemplar eius et similitudinem] Leop 4.Reg 16/10.

»obraz (ryty a. rzezany) (a. wyobrażenie), (ani, i, albo) podobieństwo« = sculptile neque (et) omnis similitudo Vulg, PolAnt (10): KrowObr 110v, 111, 112, 118; Niecżyń ſobie obrázu rzezánego áni żadnego podobieńſtwá tych rzecży ktore ſą wzgorę ná niebie/ y ktore ná ziemi niſko/ áni tych kthore ſą w wodzie pod ziemią. Leop Ex 20/4; BielKron 32; Skąd beſpiecżnie wedle piſmá ś. wſzyſtki tákowe Boſkie obrázy y podobieńſtwá názywamy kłamſtwem WujJudConf 44v; BudBib Ex 20/4, Deut 4/17; ArtKanc M3v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

»rzezanie, podobieństwo« (1): y nieucżynilibyśćie ſobie rzezánia/ podobieńſtwá wſzelkiego [sculptile, similitudinem omnis rei]/ ktoregoć zákazał Iehowá Bog twoy. BudBib Deut 4/23. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

b. Przedstawienie literackie, opis [czego] (1):
Szereg: »kstałt a podobieństwo« (1): KVPIECZ To Ieſt, Kſtalt a podobienſtwo Sadu Bożego oſtatecznego RejKup kt.
D. Wyobrażenie wytworzone w umyśle, pamięci (8):
a. Obiektu postrzeganego wzrokiem; tu: widzenie senne; też: koszmar (7): Także one podobienſtwa wychodzą od pamięci idąc przez ſrzednie komory aż do ſmyſłu poſpolitego, á tam ſie pomieſzaią tak j owak GlabGad L3v, L3v, L5.

podobieństwo czego (3): Gdy ſie iuż wſzitkie ſmyſły vſpokoią tedy podobienſtwa rzecży, przedtim ſmyſlamy obacżonych, iako widzianych, ſłychanych, maczanych etc. zoſthawaią w pamięci GlabGad L3v, L5. Cf »ukazanie podobieństwa«.

Fraza: »podobieństwo się ukazuje; ukazanie podobieństwa [czego]« (1;1): CZo ieſt ſen. (–) Ieſt vkazanie y poſtawienie podobienſtwa niektorich rzecży przed ſmyſłem poſpolitim w cżele á w przodku mozgu będącim. GlabGad L3v, L5v.
Szereg: »podobieństwo albo wytworzenie« (1): á tak gdy ſie im nie Czo ſni tedy ſie lękaią, iakoby to było na iawie gdy weſnie nie iakie ſtraſzliwe podobienſthwa albo wytworzenie im ſie vkazuie. GlabGad L5v.
b. Pojęcie, idea [czego] (1):

W połączeniu z określeniem intensywności (1): ModrzBaz 9v cf Szereg.

Szereg: »obraz abo podobieństwo« (1): ták śię mamy ſpráwowáć/ że choćiaby ná mocy ſtárániu náſzemu zeſzło/ przedſię byſmy o to ſtali/ ábyſmy wżdy obraz ábo podobieńſtwo iákie cnoty [simulachra ... virtutis] w ſobie mieli ModrzBaz 9v.
E. Znak, symbol (393):
a. Znaczący obiekt lub istota (12):
α. Ustanowiony arbitralnie; tu: znak graniczny [w tym: czego (1)] (3): Tákże znáki grániczne y podobieńſtwá ich vważáć [...] będę. SarnStat 458, 470, 846.
β. Interpretowany jako przejaw bytu niematerialnego lub wartości [w tym: kogo, czego (8)] (9): A thák Grzegorz s. piſze á názywa ten chleb wiecżerzey Páńſkiey podobieńſtwem. RejPosWiecz2 95v; Theyże też chwały nieiákie podobieńſtwo widźiał lud Zydowſki ná puſzcży/ kiedy twarz Moyzeſzowá z rozmowy y obecnośći Bożey ták śie świećiłá/ iż ná nię ſynowie Iſráelſcy pátrzáć niemogli. KuczbKat 95, 305.

W połączeniach z określeniem intensywności [niejakie] (3): ábowiem oni [ojcowie] ſą iákoby nieiákim podobieńſtwem nieśmiertelnego BOgá KuczbKat 305, 95; SkarŻyw 127.

Zwroty: »okazać podobieństwo w osobie [czyjej]« (1): A wſzákoż támże potym rychło obiecał mu okázáć podobieńſtwo Boſtwá ſwoiego potomſtwu iego w oſobie Proroká/ á położyć ſłowá ſwoie w vſciech iego. RejPos 294.
Wyrażenie: »widome podobieństwo« (2): Widome podobieńſtwá iſtnośći. RejWiz 113 marg [idem] Dd4.
Szeregi: »podobieństwo i cień« (1): Ieſliſz ten [św. Teofil] vyrzawſzy iábłká y roże Káyſkie [!]: to ieſt/ podobieńſtwo nieiakie/ y ćień roſkoſzy onych/ ktorych Swięći vżywáią po śmierći [...] SkarŻyw 127.

»wyobrażenie a podobieństwo« (1): Ieronim s. piſząc ná Ewányelią Mátheuſzá s. názywa to [= chleb wieczerzy Pańskiej] známionowániem prawdy ciáłá y krwie Páná Kryſtuſowey. Gelazius Papieſz názywa to wyobráżeniem á podobieńſtwem ciáłá Páná Kryſtuſowego. RejPosWiecz2 95v.

b. Znaczący ruch ciała lub jego części, gest (2):
Zwroty: »uczynić podobieństwo [iż]« = dać do zrozumienia (1): A gdy ſie przybliżáły do onego miáſtecżká/ do ktoregoſzli/ vcżynił podobieńſtwo iż chciał od nich dáley iść. RejPos 111v.

»podobieństwa ukazować« (1): Y wnet obacżyli iż muſiał mieć widzenie iákie w koſciele/ á on im podobieńſtwá thylko vkázował/ á był iuż thák niemym. RejPos 296.

c. Dziwne zjawiska zapowiadające niezwykłe wydarzenia (tu: głównie narodziny Chrystusa lub Sąd Ostateczny) [w tym: w pl (12)] (13): Ale ábych cie ták nie zániechał iáko błędnego/ tedyć powiem niektore podobieńſtwá/ ktore ſie przed tymi cżáſy dziać máią. RejPos 5v.

podobieństwa kogo, czego (6): RejAp 87v; Tu ſą wypiſáne podobieńſtwá y ſthráchy dnyá przyśćia Páńſkiego/ y co ſie będzye z wiernymi y z niewiernymi dzyało. RejPos 258 marg, 5v, 65v, 259v. Cf »podobieństwa się pojawiają«.

Ze zdaniem przydawkowym (1): pytáli go áby im wżdy dał znáć iákie podobieńſtwá/ kiedyby ſie to sſtáć miáło. RejPos 259v.

W połączeniu z określeniem intensywności (1): á wielkie podobieńſtwá ſie w nim zyáwiáły onego Meſyaſzá iuż dawno ſwiátu obiecánego RejPos 65v.

Frazy: »podobieństwo daje znać [o czym]; znaczyć się z podobieństwa« (1;1): bo żadnego ieſſcze znáku niemaſz otem pilnoſći twoiey/ áni żadne podobieńſtwo nam ieſſcze niedáło otem znáć RejPs 108v; iáko ſie gromy/ błyſkáwice ná powietrzu ſpráwuią/ iáko ſie gwiazdy obrácáią/ y co ſie znácży z znákow á s podobieńſtwá ich. RejPos 289.

»(znaki) podobieństwa się pojawiają (a. zjawiają), okazały« [w tym: czego, o czym, kogo w kim] (2:1): Iż ná then cżás [gdy przyjdzie Chrystus] mieli vmárli wſtáwáć/ chromi ſkakáć/ ſlepi widzyeć/ głuſzy ſłyſzeć/ y ine wſzytki podobieńſtwá nie cżłowiecżeńſkie/ ktore ſie iuż były iáſnie okazáły o thym ſwięthym przyſciu iego RejPos 196v, 65v, 259v marg.

Wyrażenie: »znaki podobieństwa« (1): Znáki podobyeńſtwá iuż ſie poiáwiáią przyścia Páńſkiego. RejPos 259v marg.
Szereg: »znaki a (i) podobieństwa« (6): Iáko y zwolennikom ſwym gdy Pan v Mátheuſzá ſwiętego powiedáć racżył o znákoch á o podobieńſtwach przyſcia ná ſrogi ſąd ſwoiego RejAp 87v; RejPos 4v, 5v, 259v [2 r.], 288v.
W przen (1): Pátrzayże moy miły brácie/ ieſliże ty znáki á ty podobieńſtwá práwie iuż nie kołácą we drzwi náſze [...]. Azaſz iuż nie widamy znákow y odmian dziwnych ná biegoch niebieſkich? RejPos 259v.
d. To, w czym się uzewnętrznia, realizuje coś; przejaw, oznaka; rodzaj [w tym: czego (3), na co (1), iż (1)] (7):

Z określeniem intensywności (2): RejPos 152v; Bo ácżkolwiek możność Krolewſka nie ledá podobieńſtwem ieſt tu ná źiemi możnośći Bożey [Etsi enim regia potestas maxime in terris divinam potestatem repraesentat] ModrzBaz 75v.

Zwroty: »obaczyć z podobieństwa« (1): Gdy iuż on chytry cżárt obacżył z rozmáitego podobieńſthwá/ iż iuż przyſzło ono ſwięte plemię/ ktorego ſie bárzo bał RejPos 25v.

»okazać podobieństwo« (2): á okáż mu wſzytki podobieńſtwá wiáry y cnoty ſwoiey/ chceſzli go krolem ſwoim właſnie rozumieć RejPos 3, 38v marg.

Szeregi: »kstałt a podobieństwo« (1): gdyż rozmáite kſtałty á rozmáite podobieńſtwá miłoſierdzya bywáią. RejPos 170v.

»znak a(l)bo podobieństwo« (2): NIemaſz ſnadz tak ſproſnego zwierzęcia acz ieſt bez rozumu ſtworzone ktoreby wzdy niedalo iakich znakow albo podobienſtwa na chwalę twoię RejPs 218v; RejPos 152v.

e. Fabuła, słowo, przedstawiony w tekście obiekt lub wydarzenie, którym przypisuje się inne, na ogół głębsze znaczenie; metafora, obraz symboliczny, alegoria, porównanie (359): Mymer1 9v; Enigma – aenigma, obscura similitudo, podobyenstwo BartBydg 49, 107; Yeſli ſye do podobyeńſtwá vćyeczeſz/ ktore z onych piſem yáſnyeyſſe/ á ku wyrozumyenyu łácnyeyſſe KromRozm II r; GliczKsiąż K4, M8v, P8; LubPs O4v marg; KrowObr 166 marg, 219 marg; RejWiz 111; Mowiłem z Proroki/ y podałem częſte widzenia/ okázowałem podobieńſtwá przez proroki [et per manum prophetarum proposui similitudines]. BibRadz Os 12/10; KwiatKsiąż B2; OrzQuin Iv; GórnDworz S2v; RejPos 10v, [36], 133, 149 [2 r.], 302, 321v; A máło niżey mowi: Bywa śiano w ſkáżeniu/ á powſtánie w nieſkáżeniu. Ku themu podobieńſtwu iż wiele inſzych podobieńſtw przydáne byc mogą/ pokázuie Grzegorz S. KuczbKat 90, 100, 165, 375; RejZwierc 19; CzechRozm 106v, 205v marg, 206, 212v; SkarŻyw 87, 471; CzechEp 45 marg, 169 [2 r.], 382; NiemObr 13, 47; ReszPrz 11 marg; Calep 53b, [753]b; LatHar 381; WujNT 140, 1.Cor 9/9; PowodPr 27 marg; SkarKazSej 485a.

podobieństwo kogo, czego, czyje [o formie znaku] [w tym: G sb i pron (29), ai poss (2)] (31): A iż niemoże być áby ktorey ſtworzoney rzecży podobieńſtwo/ thák śie cżyſtym y duchownym nálázło iáko ieſt ſam Bóg KuczbKat 100, 100 [2 r.], 255; ktory pod podobieńſtwy zwierzchnych/ ćieleſnych/ á iákoby iuż przytomnych rzecży/ duchowne ná potym y przyſzłe/ zdáleká zwykł pokázowáć. CzechRozm 135, 79v, 126v; CzechEp 22, 168; Páść bowiem owce/ ſłowo wźięte od podobieńſtwá ludzkiego/ nic innego nie znácży/ iedno vcżyć NiemObr 39, 43; WujNT Luc 13 arg, Rom 7 arg, s. 860 [2 r.]. Cf »z podobieństwa, przez podobieństwo poznan być«, »przywodzić podobieństwo«, »podobieństwo stosować«, »podobieństwem wyrazić«, »pod podobieństwem«.

podobieństwo kogo, czego [o sensie znaku] (17): RejPs 78; Podobieńſtwo cżłowieká ktory ćirpi przeſłádowánie. LubPs N6v marg, K2v marg, Ov marg, O3v marg, T, V v marg, V3 marg, X3v marg; RejPosWiecz2 95v; CzechRozm 106v, **; CzechEp 168. Cf podobieństwo kogo, czego ze zdaniem przydawkowym; »dać podobieństwo«.

podobieństwo kogo, czego ze zdaniem przydawkowym [zaimek pytajny (2), iż (1)] (3): Podobieńſtwo cżłowieká grzechem ociążonego/ iáko dziwnie prágnie w duſzy miłoſierdzya Bożego. LubPs L3v marg, N5 marg; Drugie podobieńſtwo tegoż [pochlebnika] Iż mu nie wierz. RejZwierz 116.

podobieństwo do czego [o sensie znaku] (1): Bo ich Meſyaſz ma bydź Anthykryſtem náſzym: ktory iż z mocy Máhumetanow wynidźie/ ſą do tego z piſmá S. wielkie podobieńſtwá PowodPr 83.

podobieństwo od kogo, od czego [o formie znaku] (5): GrzegŚm 48 marg; A ták wam tey Kálwinowey náuki y właſni iego vcżniowie Márcyoniſtowie álbo Rycheriſtowie niepozwolą/ ktorzy y z tego Kálwinowego podobieńſtwá od ſłońcá ſzydzą WujJud 177, Mm2v; CzechEp 33 marg. Cf »podobieństwa używać«. [Cf też »brać podobieństwo«.]

podobieństwo z kogo, z czego [= w jakim tekście] (2): ktory z Auguſtyná vkázuie inſze podobieńſtwo y przyſtoſowánie tego wćielenia to ieſt/ trzech Pánien iednę ſuknią maiących/ ktorą przedśię iednáż tylko obłocży CzechEp 168; PowodPr 83.

podobieństwo o czym [o formie znaku] (3): Ná tey ſentenciey ieſliby kto przeſtáć chciał/ tedy muśi ty podobyeńſtwá o roli przywłaſzcżać podobyeńſtwu cżłowieká. LubPs T; KlonWor ded **3v. Cf »pokazać podobieństwem«.

podobieństwo o kim, o czym [o sensie znaku] (5): KrowObr Tt4; SarnUzn G5v; tákże tym że podobieńſtwem mamy ſie ſpráwowáć o tym niewidomym á duchownym Ráiu/ o ktorym tu nam Ian ſwięty dziwne dziwy opiſowáć racży. RejAp 188; RejPos 149 marg. Cf »dać podobieństwo«.

podobieństwo czyje [= czyjego autorstwa] [w tym: ai poss (4), G sb i pron (2), pron poss (2)] (8): RejAp BB6; WujJud 177 [2 r.], Mm2v; Sámi ſię/ záprawde/ tym Apoſtolſkim podobieńſtwem potępiáią/ iż bez Papieżá/ to ieſt bez głowy/ nie tylo iednośći kośćielney/ ále y żywotá mieć w Bogu nie mogą. SkarJedn 161; máiąc ná dobrey bácżnośći/ ludźi opátrznych świátá tego/ poſtępek tákowy: y z nich wźięte to Chriſtá páná moiego podobieńſtwo CzechEp 103, 168; NiemObr 47.

Ze zdaniem przydawkowym [iż, że (8), jako (3)] (11): GlabGad B6; Podobieńſtwá iáko zli giną. LubPs O3v marg, dd3 marg; RejWiz A5v; BiałKat 66; RejZwierc 197v; Ale w tych rzecżách podobieńſtwo to ma być vważano/ że ten Prorok obiecány: cżłowiek miał być z narodu Izráelſkiego. CzechRozm 106v; SkarJedn 161. Cf podobieństwo kogo, czego ze zdaniem przydawkowym.

I sg w funkcji okolicznika sposobu: »podobieństwem« (3): A dla tegoć cżęſto Piſmo święte/ podobieńſtwem Małżeńſkim to Boſkie Páná CHriſtuſá z Kościołem złącżenie/ nam przed ocży kłádźie. KuczbKat 255, 10.

~ W przeciwstawieniu: »podobieństwem ... istotnie a pewnie« (1): że nie tylko podobieńſthwem/ ále iſtotnie á pewnie Páweł s. wſzythko zebránie Krześćiáńſkie iednym cżłowiekiem y iednym ciáłem zowie SarnUzn E4v. ~

W połączeniach szeregowych (4): Mącz 276d; Drudzy záſię tłumią tho niewinne á wierne naſienie Páńſkie/ rozſiewáiąc w nim fáłeſzne náuki/ fáłeſzne wymyſłj/ á omylne podobieńſtwá/ ktoremi ie odwodzą od wierney náuki Páná ſwego RejPos 54v; iż káżda rzecż/ álbo z właſności ſwoiey/ álbo z iákiego podobieńſtwa y obycżáiu/ bywa poznána KuczbKat 100; CzechRozm 93v.

Frazy: »podobieństwo jest niepodobne« (1): dawáiąc ono podobieńſtwo/ że ich [tj. zastępców] vżywáią iáko kowale kleſzcży y inſzego nacżynia/ żeby ſobie rąk niepopárzyli: O iáko to podobieńſtwo bárzo ſobie ieſt niepodobne [O similitudinem dissimilimam]. ModrzBaz 45v.

»podobieństwo pokazuje (a. dokazuje), wyraża; podobieństwo wyrażające« [szyk zmienny] (2:1;1): Dokazuie tego podobieńſtwo Iż gdy kto ſtoi w dole głębokim, tędy ku niebu patrząc może gwiazdy widziec też ſrzod biała dnia GlabGad B6; áby podobieńſtwá rzecży mniey ćieleſnośći miáły y więcey duchownymi były/ niż ſą ony rzecży/ ktore podobieńſtwo wyraża KuczbKat 100; CzechRozm 106v; PowodPr 22.

»podobieństwo znaczy« (1): Bo podobieńſtwo nie może być rzecżą oną ſámą/ ále rzecży oney podobieńſtwem/ ktorą pokázuie y znácży. CzechRozm 106v.

Zwroty: »brać, wziąć podobieństwo; podobieństwo wzięte« [w tym: od kogo, od czego (11), z kogo, z czego (2)] [o formie znaku] [szyk zmienny] (5:1;7): WróbŻołt O6v; MurzNT 88v; gdyżeſćie wy ſą ludźie twárdego kárku (marg) To ieſt zli/ odporni y krnąbrni/ á to podobieńſtwo ieſt wźięte od wołow [...] (-). BibRadz Deut 9/6, II 95c marg, 118b marg, 128b marg; CzechRozm 212v; CzechEp 103, 289 [2 r.]; gdźie Páweł ś. biorąc podobieńſtwo/ od ćiáłá cżłowiecżego/ y ſtoſuiąc ono podobieńſtwo/ do zboru páná Chriſtuſowogo [!] przypomina głowę/ ktora nie może rzec nogom/ nie trzebá mi was. NiemObr 30, 45; WujNT 604.

»da(wa)ć podobieństwo« [w tym: czego (1), o kim (1)] [o sensie znaku] = addere similitudinem Modrz (3): ModrzBaz 45v; Iż ſwarliwa á zwádliwa ieſt rzecż wino/ á potwarliwe pijáńſtwo/ ktokolwiek ſię w nim kocha/ ten nie będźie mądry. Cżego y Bázylius S. dał cudne podobieńſtwo/ mowiąc: Iáko zbytnia wodá ogień zálewa/ tak też zbytnie pićie winá rozum zátłumia. WerGośc 244, 260.

»okaz(ow)ać (a. pokazować), dowodzić (a. wywodzić), wykładać podobieństwem; przez podobieństwo ukazować (a. pokazać), wywodzić; pod podobieństwem pokazować, wystawiać; z podobieństwa ukazować; w podobieństwie okazować« [w tym: czego (1), na czym (1)] [o formie znaku] = demonstrare interpretationem similitudinis Vulg [szyk zmienny] (3:2:1;5:1;1:1;1;1): BibRadz Ps 133 arg, II 42a marg; Per simile declarat quo melius inrelligatur, Przes podobieńſtwo wywodźy/ áby lepiey mogło być wyrozumiano. Mącz 343c; Potym Pan Kryſtus te rzeczy ieſzcze iáſniey wykłáda podobieńſtwem/ mowiąc tymi ſłowy: Vczćie ſye thego z drzewá káżdego á nawięcey s figowego LeovPrzep G3; BiałKat 66; GrzegŚm 55; BudBib 4.Esdr 4/45; CzechRozm 120v, 135; Y vkázował im z podobieńſtwá ná ćiele ludzkim/ iáká iedność y zgodá w kośćiele Bożym być ma SkarJedn 155; O ślubach ktore ſię Pánu Bogu [...] cżynią/ pokázuię pięknym podobieńſtwem/ ktorę [!] miáſto obroku położę SkarŻyw 337; y śmie to twierdźić żeby tym podobieńſtwem Pan Chriſtus wćielenia y złącżenia boſtwá z cżłowiecżeńſtwem dowodźić miał. CzechEp 168, 220, 227; NiemObr 142; Co Páweł S. wywodźi świeckimi podobieńſtwy/ vrzędy á poſługę kápłanſką wyrażáiącymi PowodPr 22.

»okazować się z podobieństwa; pokazać się podobieństwem [o czym]« (1;1): A iż porządne [zgromadzenie jest Kościół]/ z przodkum powyedźyał/ y okázuye ſye z onych podobyeńſtw/ gdźie ij piſmo S. á ſlowo boże/ yákom wyſſſſey powyedał/ kroleſtwu/ woyſku ſpráwyonemu/ myáſtu/ domowi/ ćyáłu przyrownywa KromRozm III Gv; tho ſie może pokázáć z wiela przykłádow/ nie thylko podobieńſtwem o ſłończu SarnUzn E4v.

»z podobieństwa, przez podobieństwo poznan(y) by(wa)ć« [w tym: czego (o formie znaku) (2)] (2:1): iż rzecży zwierzchnie/ przez żadne podobieńſtwo rzecży niżſzych poznáne być niemogą. KuczbKat 100; Bo niemoże tho być/ áby z podobieńſtwá ktorey rzecży ćieleſney/ iſtność oney rzecży ktora ieſt przez ćiáłá/ poznaná być mogłá KuczbKat 100, 100.

»przywodzić (a. przywieść) podobieństwo; podobieństwo przywodzone« [w tym: kogo (o formie znaku) (1)] [szyk zmienny] (2;1): NiemObr 46; Przywiodſzy podobieńſtwo rodzącey niewiáſty. [...] Vpomina/ áby prośili Oycá w imię ſwoie. WujNT Ioann 16 arg, s. 556.

»podobieństwo stosować« [w tym: czego (o formie znaku) (1)] [szyk zmienny] (2): Ale yednák y w ćyele/ ktorego podobyeńſtwo ku koſcyołowi ſtoſuyemy/ włoſy/ z vczliwoſcyą mowyąc/ páznogćye/ brodawki/ y martwe koſtki/ [...] przedſye nye do końcá martwe ſą. KromRozm III D4v; NiemObr 30.

»podobieństwa używać« [w tym: od czego (o formie znaku) (1)] [szyk zmienny] (10): LubPs T6v; SarnUzn B6, G5v; KuczbKat 10; Gdyż iáko Dawid/ ták też y Piſarz liſtu tego nie byli ták głupi/ żeby rácżey podobieńſtwá od rzecży niwcżym z drugą rzecżą niepodobney vżywáć/ przypodobywáiąc ią/ mieli/ niż od tey ktora może być ſnádniey porownána y przypodobána. CzechRozm 52; CzechEp 103, 177, 227, 247; Vżywał ku tey rzecży podobieńſtwá: Iáko kiedyby kto/ nacżynie octu/ wylał w głębokie y ſzyrokie morze/ iużby on ocet/ y właſność/ y ſmák vtráćić muśiał/ y wſzyſtek ſię w wodę obroćić NiemObr 139.

»podobieństwo wykładać; podobieństwo wykładane; wykład, wyrażenie jawne podobieństwa« (1;1;1:1): LubPs V marg; vkażęć wykład podobieńſtwá. Leop 4.Esdr 4/47; iż ná tym mieyſcu to podobieńſtwo ſám Apoſtoł wykłáda/ iáwnie dawáiąc znáć do cżego ie ſtoſuie NiemObr 46, 46.

»podobieństwem wyrazić (a. wyrażać)« [w tym: czego (o formie znaku) (1)] (2): Słuchayćiéſz/ iáko podobieńſtwem tego oſtrégo wiérzchu Pirámidá/ ná czterzech kąćiéch ſtoiącégo/ rozum człowieczy nam Koronę Polſką wyráźi OrzQuin Iv; PowodPr 28.

»(wy)rozumieć, obaczyć z podobieństwa; w podobieństwie wyrozumieć« [szyk zmienny] (2:1;1): A wſzákoż w thych podobieńſtwiech właſniey rozumieć mamy wſzytki rodzáie niebeſpiecżeńſtw/ ná kthore ſą wierni záwżdy dla doſwiádſzenia od Páná wyſtáwieni. LubPs T6v; RejPos 234; RejPosWiecz2 92; dla tego z żadnego podobieńſtwá/ iſtnośći Boſkiey doſtátecżnie wyrozumieć niemożemy. KuczbKat 100.

»przez podobieństwa, pod podobieństwy znaczyć; pod podobieństwy naznaczać« [w tym: czego (o formie znaku) (2)] (1:1;1): ktory cżęſto pod podobieńſtwy rzecży źiemſkich/ duchowne náznácżał CzechRozm 126v, 142; To tedy wſzytko co ſię dźiś dźiać pocżyna/ duch Boży zdawná przez podobieńſtwá znácżył NiemObr 164.

Wyrażenie: »widome podobieństwo« (1): Y wnet ich dotknął widomym podobieńſtwem/ pytáiąc ich/ iż gdyby kthoremu z was wpadł w doł ábo w ſtudnią Woł ábo Oſieł/ izaliżby go nie rathował y w dzyeń ſwięty? RejPos 227.
Szeregi: »allegoryja i podobieństwo« (1): Gdyż állegorye y podobieńſtwá w piſmie świętym przywodzone/ nie máią być wedle cżyiego zdánia y vpodobánia wykłádáne NiemObr 46.

»(i) dowod i (abo) podobieństwo« (2): Y miałem ia był tę wolą/ wſzytkie/ ktorychem do kilkádźieśiąt z rozmáitych Piſárzow Papieſkich zebrał y dowody y podobieńſtwá/ ktorych/ Troycę ſwoię pokázuiąc y wywodząc/ vżywáią/ teraz tu w tym Epistomium iáſnie świátu przed ocży wyſtáwić. CzechEp 227; WujNT 598 marg.

»figura abo (ani) podobieństwo« (2): ktorzy rzecży nie ćieleſne/ niektoremi figurámi ábo podobieńſtwy/ iákoby nie widźiánymi ogárnuią. CzechEp 258. Cf »nie pod figurą ani pod podobieństwem«. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»(nie tylko) podobieństwo i (ale też) przykłady« (2): tho ſie może pokázáć z wiela przykłádow [...]: nie tylko rozmáitemi podobieńſtwy/ ktorymi Oycowie nárabiáią/ wſpomináiącz ich bárzo wiele/ ále teże y thym przykłádem SarnUzn E4v. Cf »przez podobieństwo i przykłady«.

»podobieństwo i (ani) przypowieść« (2): iż kiedy komu miedzy ſobą chczą złorzecic, tedy od nas biorą podobieńſtwo y przypowieſc WróbŻołt O6v. Cf »nie pod podobieństwem ani pod przypowieścią«. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»podobieństwo abo przyrownanie« (1): Chwalę też y owo/ kiedy ktho podobieńſtwo iákie/ ábo przyrownánie wyrwie/ y foremnie ie przyſtoſuie GórnDworz Q8. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»podobieństwo i przystosowanie« (2): Lecż X.K. to ſwoie podobieńſtwo y przyſtoſowánie/ ták wyſtáwiwſzy/ ktore ieśli dobre ieſt y tey rzecży ſłużące/ niech też inſzy ſądzą CzechEp 168, 168.

»podobieństwo, wyobrażenie« (1): A by złośći twoie ſzcżyrwieniáły iáko czyrwiec/ iáko śnieg będą wybielone. O ſwięteż to podobieńſtwo/ o ſwięteż to wyobráżenie Páná tego RejPos 171v.

»wywody i podobieństwa« (5): krorą [!] [naturę boską] wiele ludźi vcżonych przez rozmáite wywody/ y podobieńſtwá [...] dwornie więcey niż pożytecżnie pokázáć chćieli. CzechEp 220, 227 [2 r.], 228 [2 r.].

»znamionowanie albo podobieństwo« (1): Tákowe to ieſt známionowánie/ álbo podobieńſtwo iákoby kto tzapkę ſwoię/ ná dwoię rozerznął/ y dwá rogi v niey vtzynił/ y mowił. Tá tzapká známionuie dwá zakony KrowObr 130v.

Wyrażenia przyimkowe: »przez podobieństwo(-a)« = transumtive BartBydg (11): BartBydg 249b; A ty rzecży bráćia przez podobieńſtwo przyſtoſowałem ku ſobie ſámemu/ y ku Apolloſowi [transfiguravi in meipsum et Apollo] dla was/ ábyśćie ſię náucżyli z nas o ſobie nie rozumieć/ nád to co ieſt nápiſano BibRadz 1.Cor 4/6. Cf »przez podobieństwo ukazować«, »przez podobieństwo poznan być«, »przez podobieństwa znaczyć«.
~ Szereg: »przez podobieństwo i przykłady« (1): niégdy mile ij laſkawie ij pokornie/ niégdy bakaiątz ij téż kárząc/ niégdy przez podobieńſtwa/ ij przyklady/ niégdy tzudy ij tznotami kázál OpecŻyw 60v. ~

»pod podobieństwem(-y)« (24): LubPs V5v marg; RejZwierz A4; Przypátrzże ſie thu dziwnym ſłowom á dziwnym táiemnicam Páná ſwego iáko on wſzytko pod podobieńſtwy powiedáć racży RejPos 210; Piſzą rozmáićie y pytáią ieſli to ieſt Hiſtoria cżyli przypowieść/ więc iedni powiedáli/ że ieſt s przodku Hiſtoria/ á dáley przypowieść [...]/ Drudzy powiádáią iż ieſt rzecż prawdźiwa pod podobieńſtwem GrzegŚm 59; BudNT Hh6v; CzechEp 130.

~ pod podobieństwem kogo, czego [o formie znaku] (11): BibRadz I 478d marg, Luc 8 arg; Wſpomniſz ſobie ná ony dzyeſięć pánien/ [...] pod kthorych podobieńſthwem zámyka wierne y niewierne ſwoie RejPos 241; RejPosWstaw 22; CzechRozm 79v, 135, 200v; CzechEp 34. Cf »pod podobieństwem pokazować«, »pod podobieństwy znaczyć«.

W przeciwstawieniach: »pod podobieństwem ... jawnie (2), otworzyście (2), prawdziwie (2), prawdziwy, rzeczywiście, szczerze, właśnie« (5): iáko oni dawni Piſárze pod podobieńſtwem tym/ rzecż tę málowali/ nie śmieiąc o tym iáwnie y otworzyśćie mowić. CzechEp 350, 126, 130; WujNT 331, 333.

Szeregi: »nie pod figurą ani pod podobieństwem« (1): nie pod figurą/ áni pod podobieńſtwem: ále właśnie/ prawdziwie y rzeczywiśćie/ Ciáło y krew Páńſka bywa przyimowána w S. Sákrámenćie. WujNT 331.

»nie pod podobieństwem ani pod przypowieścią« (1): że to Pan nie pod podobieńſtwem/ áni pod przypowieśćią/ ále o prawdziwym iedzeniu Ciáłá ſwego mowił WujNT 333. ~

α. W Biblii: przypowieść, przysłowie, sentencja (117): że pán Chriſtus wtym podobieńſtwie mowi zprzodku o tych ktorzy chcą być ſwą dobrocią zbawięni MurzNT 96, Matth 13/24, Mar 13/28; Toć tedy ieſt podobieńſtwo/ naſienie ieſtći ſłowo Boże. BibRadz Luc 8/11, Matth 13/34, 35, 21/33, Luc 8/9, II 39d marg; Otworzę w podobieńſtwie vſtá moie/ mowić będę zágadki od pocżątku. BudBib Ps 77/2; BudNT Matth 13/24, Mar 7/17; SkarJedn 56; CzechEp 168; A od figowego drzewá vczćie ſie podobieńſtwa: gdy iuż gáłąź iego odmładza ſię/ y liśćie wypuſzcza/ znaćie iż blizko ieſt lato. WujNT Matth 24/32, Matth 13/24, 34, Mar 13/28, Luc 8/9, 11.

podobieństwo kogo, czego [o formie znaku] (13): A wpodobieńſtwie wielkiey vczty nápomina ábychmy go ſzczyrze náſládowáli BibRadz Luc 14 arg; Podobieńſtwo śieiącego. WujNT przedm 35, Matth 13 arg [2 r.], 13/18, 25 arg, Mar 4 arg, Luc 14 arg [2 r.], 16 arg. Cf »wyłożyć podobieństwo«.

podobieństwo od czego [o formie znaku] (1): Podobieńſtwo od ziárná gorczycznego. WujNT Luc 13 arg.

podobieństwo o kim, o czym [o formie znaku] (23): Aták tedy wy iuż ſluchayćie podobieńſtwo tego o thym rozſiewácżu. Leop Matth 13/18, Luc 15 arg; BibRadz I 363d marg; Cżego ieſzcże y drugim podobieńſthwem dowieść możemy o kąkolu RejPosWiecz2 92; Ktemu w Ewánielſkiey Hiſtorij podobieńſtwo o Tálánćie tego vcży/ że dáry ludźiom od Bogá dáne/ ieſli pilnośćią bywáią ćwicźone [!]/ stwierdzáią śię y mnożą ModrzBaz 9; WujNT przedm 35 [2 r.], 37, 38, 39, Matth 18 arg (11). Cf podobieństwo o czym ze zdaniem przydawkowym; »przez podobieństwo pokazować«, »powiedzieć podobieństwo«, »wyłożyć podobieństwo«.

podobieństwo o czym ze zdaniem przydawkowym (1): Podobieńſtwo o naśieniu/ iáko ono rośćie. WujNT Mar 4 arg.

podobieństwo czyje [= czyjego autorstwa] [w tym: G sb i pron (3), ai poss (1)] (4): MurzNT Matth 21/45; BibRadz Matth 21/45; Ku temuć też śćiągáią śie ony kilká podobieńſtw Páná Chriſtuſowych/ ktore o Kroleſtwie niebieſkim powiedźiał. KuczbKat 390; BudBib I 326d marg.

W przeciwstawieniu: »podobieństwo ... historyja« (1): Chocby to podobięńſtwo a nie Hiſtoriá była [o Łazarzu]/ przedśłę [!]/ Stąd możęmy baczyć/ że i przed ſądnym dniem/ duſzé ludzkié abo śię na mękę abo na weſelé obracaią MurzNT 149 marg.

Zwroty: »dać (po)znać przez podobieństwa, pod podobieństwy; przez podobieństwo [o kim] pokazować« = dare nosse in parabolis Vulg, PolAnt (2:1;1): Leop Luc 8/10; Wamći dano znáć táiemnice kroleſtwá Bożego/ ále inem tylko przez podobieńſtwá/ áby widząc nie widźieli/ á ſłyſząc nie rozumieli. BibRadz Luc 8/10; Przez podobieńſtwo o dźieśiąći Pánnách/ y o tálentách/ pokázuie co ſię ma dźiać ná ſądźie z dobrymi y ze złymi WujNT przedm 39, Luc 8/10.

»mowić przez podobieństwa, pod podobieństwem(-y); rzec (a. uczynić rzecz) przez podobieństwo; powiedzieć podobieństwem; przez podobieństwa powiedziany« = dicere per similitudinem, loqui in parabolis Vulg, PolAnt; dicere in parabolis PolAnt [szyk zmienny] (8:2;3;1;1): KromRozm II ov; A gdy ſie tluſzcża wielka ſchodziłá/ á z miáſt kwápili ſie do niego/ mowił pod podobieńſtwem Leop Luc 8/4; á będzie ſię obierał w gadkách przez podobieńſtwá powiedziánych [in aenigmatis parabolarum conversabitur]. BibRadz Eccli 39/3, Matth 13/34, 22/1, Luc 8/4; Powiedzyał mu Pan tymże podobieńſtwem/ iákoby rzekł: Tákżeć ſie też dzyeie rownie y tu w domu twoim RejPos [310]v, 62; BudNT Mar 12/1; WujNT Matth 13/3, 10, 13, 34, Mar 12/1, Luc 8/4.

»powiedzieć (a. powiedać), (wy)rzec, mowić podobieństwo« [w tym: o czym (1), iż (1)] = parabolam dicere a. loqui, dicere similitudinem PolAnt, Vulg; proverbium dicere PolAnt [szyk zmienny] (21:9:3): TarDuch B5v; MurzNT Matth 13/24, Luc 18/9; Leop 4.Esdr 8/2, Luc 4/23; BibRadz Matth 13/24, 31, 33, Luc 18/1, 9, 21/29, Ioann 10/6; RejPos 4v, 67, 199; BudNT Luc 5/36, 14/7; Inſze podobieńſtwo powiedźiał im/ mowiąc: Podobne ieſt kroleſtwo niebieſkie źiárnu gorczycznemu WujNT Matth 13/31, Matth 13/33, Mar 12/12, Luc 5/36, 6/39, 12/16 (16).

»podobieństwu przyrownać« (1): Komuż podobnym vczynimy kroleſtwo Boże? ábo ktoremu podobieńſtwu przyrownamy ie [cui parabolae comparabimus illud]? WujNT Mar 4/30.

»podobieństw używać« (2): CzechEp 168; Czemu Pan podobieńſtw vżywał. WujNT Matth 13 arg.

»wyłożyć, wykładać, rozpowiedzieć podobieństwo; podobieństwo rozumie się (a. może się rozumieć); podobieństwa wykład, wyrozumienie« [w tym: czego (3), o czym (3) (o formie znaku)] = explicare parabolom PolAnt; edissere parabolom Vulg [szyk zmienny] (3:1:2;2;1:1): Gdźie Piotr odpowiedaiąc rzekł mu/ roſpowiédź nám podobięńſtwo to (marg) teto parabołę (–) MurzNT Matth 15/15, k. 96; BibRadz Matth 13/36; BielKron 71v; Wykład podobieństwá pſzenice y kąkolu z okazánim tego z oycow iż ſię Christiáninowi dla wiáry nie godzi ni kogo przesládowáć. CzechEp 35 marg; iż to podobieńſtwo kąkolu rozumie ſię o heretykach CzechEp 39, 35, 320; Wyłoż nam podobieńſtwo o kąkolu roley. WujNT Matth 13/36, Matth 15/15.

Szeregi: »podobieństwo albo powieść« (1): PRzypowieśći (marg) wł. podobieńſtwá/ álbo powieść. (–) Solomoná ſyná Dawidowego krolá Izráelſkiego. BudBib Prov 1/1.

»przypowieść a podobieństwo« (1): RZekł Pan Iezus ku niektorym [...] thę przypowieść á to podobieńſthwo RejPos 199.

β. W Starym Testamencie i w tekstach do niego nawiązujących: figura, typ, zapowiedź, obraz symboliczny, symbol sensu biblijnego typicznego, w perspektywie prorockiej odnoszące się do rzeczywistości zrealizowanej w Nowym Testamencie (46): Co [przybytek Starego Testamentu i odbywająca się w nim liturgia] było podobieńſtwem ná czás teráznieyſzy: wedle ktorego dáry y krwáwe ofiáry ofiáruią ktore nie mogą ná ſumnieniu doſkonáłym vczynić chwalce Bozego WujNT Hebr 9/9; ſkąd go [Abrahama] też w podobieńſtwo wźiął (marg) áby był figurą Chriſtuſá zábitego y zmartwychwſtáłego. (–). WujNT Hebr 11/19.

podobieństwo czego [o formie znaku] (4): A toć byłá figurá onego báránká/ á toć było podobieńſtwo onego wyśćia y onego błądzenia po puſzcży przodkow náſzych. RejPos 141v, 232. Cf »pod podobieństwem wypisować, napisany«, »podobieństwo cieniow i figur«.

podobieństwo czego [o sensie znaku] (11): RejPs 27 marg, 30v, 34, 34v marg, 70 marg, 74 marg, 81 marg; RejAp 87v; A toć były figury/ á toć były ty podobieńſtwá tey ſwiętey krwie Páná náſzego/ kthora miáłá hoynie być wylaná dla zbáwienia náſzego RejPos 103v; Zmartwychwſtánia podobieńſtwá. KuczbKat 90 marg; Dwoie podobieńſtwo pánieńſtwá nienáruſzonego P. Máryey. LatHar 399 marg.

podobieństwo czego [= w jakim tekście zawarte] (1):BibRadz I 121 cf »cienie i podobieństwa«.

podobieństwo o czym [o sensie znaku] (2): RejPs Ff3; Podobieńſtwá s Prorokow o iedynośći Boſtwá we trzech perſonách. RejPos 149v marg.

Ze zdaniem przydawkowym (1): vważ tu ſobie káżdy krześćiáńſki cżłowiecże/ tę figurę á to podobieńſtwo/ iż też thy pielgrzymuieſz/ á pielgrzymowánie twoie dziſzeyſzego [!] wieku twego/ ieſt podobne ku pielgrzymowániu onych żydow/ ktorzy wyſzedſzy z Egiptu/ chodzili po puſzcży/ ocżekawáiąc pocieſzenia od Páná ſwego. RejPos 141.

W połączeniach szeregowych (6): iż wſzyſcy pogłupieli/ á nie mogli ſie obacżyć co ſie z nimi działo/ chociay mieli y znáki/y podobieńſthwá/ y proroctwá z dawná o tym ſwoie. RejPos 37v, 148v, 150v; ták długo Bog przez Moyżeſzá y Proroki obietnicámi/ figurámi/ podobieńſtwy/ y zwierzchnym nabożeńſtwem zábáwiał [...] lud on Izráelſki/ poki wiará y nádzieiá lepſzych rzecży nie przyſzłá CzechRozm 92, 91; CzechEp 220.

Fraza: »podobieństwo ściąga się« (2): ále duch ſwięty pod figurą Sálomoná wſſytki ſlowá iego obroćił ná Kryſtuſá iáko ſie miał ſwiátu obiáwić/ [...] y inego wiele podobieńſlwá [!] ktore ſie właſnie ſćiąga ná Kryſtuſá. RejPs 104v; RejPos 47.
Zwroty: »pod podobieństwy nazywać« (1): vkazuie to że go ták Nazáreycżykiem zwáć miano/ iáko go przed tym zdáleká pod podobieńſtwy Prorocy názywáli. CzechRozm 144v.

»pod podobieństwy(-em) opisować (a. wypisować), pokazować, napisany, powiedziany« (2:2:1:1): Pod podobieńſtwem kośćiołá onego/ chwałę y wielmożność kośćiołá prawdźiwego wypiſuie. BibRadz Agg 2 arg; Y nas też wedle onego/ co Bog przedtym przez nie pod figurámi y podobieńſtwy pokázował/ żyć náucżył y roſkázał. CzechRozm 70v, 144v, 252v; CzechEp 287, 366.

»podobieństwa powiedać« (2): RejPs 81; Iż oto pánienká pocżnie y porodzi ſyná/ ktorego przezwiſko będzye Emánuee/ to ieſt/ Pan Bog z námi/ y ine podobieńſtwá o tym opowiedáiąc. RejPos 271.

»rozumieć pod podobieństwem; podobieństwa rozumieć dawały« (2;1): chociaż to Apoſtoł rozumiał pod podobieńſthwem o Kryſtuſie. BibRadz I 301a marg, I 461a marg; RejPos 153v.

»znamionować przez podobieństwa« (1): Iuſch vypyſchą yako proroczy uypyſaly ymyą to znamyonuyącz ye przeſz podobyenſtwa PatKaz III 125.

Wyrażenia: »podobieństwo cieniow i figur« (2): A iż nie pierwey Bog okazał był tey łáſki/ áni też záras podał prawdy/ bes podobieńſtw nie iákich ćieniow y figur CzechRozm 93v, 94.

»podobieństwo rzeczy przyszłych« (1): A iż Szábát y ceremonie inſze/ były zwierzchownym tylko podobieńſtwem rzecży przyſzłych/ lepſzych y doſkonálſzych/ y miáły w ſobie ćień dobr przyſzłych á nie rzecż ſámę cáłą y gruntowną CzechRozm 71v.

»podobieństwo rzeczy zwierzchnych, zwierzchowne« [szyk 1:1] (1:1): przeto dał był Bog zakon on piſány przez Moyżeſzá/ iáko przez dziećinnego wodzá y opiekuná. [...] pod podobieńſtwy rzecży zwierzchnych/ figur/ y ćieniow CzechRozm 94, 71v.

Szeregi: »cienie i podobieństwa« (1): A potrzebá báczyć w ćienioch y w podobieńſtwách tey hiſtoryey/ Iż iáko Iozue w wiodł lud on Boży do źiemie obiecáney/ Ták Iezus Kryſtus w wiedźie nas do wiecznego błogoſłáwieńſtwá BibRadz I 121. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»figura a (i, abo) podobieństwo« [szyk 7:1] (8): A nie tylko figury ábo podobieńſtwá nám o tey przyſzey [!] wodzye rozumieć dawáły/ ále y Prorocy iáwnie powiedáli. RejPos 153v, 47, 103v, 141, 141v, 232. Cf »pod figurą i podobieństwem«. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

»obietnice i podobieństwa« (1): Piſmá ieſt o tym doſyć y w nowym y w ſtárym teſtámenćie. Ondźie w obietnicách y w rozmáitych podobieńſtwách zwierzchownego Pánowánia CzechRozm 176v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

»pisma i podobieństwa« (2): bo by nam były tego piſmá y ine podobieńſtwá nie podpárły/ pewnie żeby o nim iáko y o inym cżłowiecże proſtym káżdy rozumieć mogł. RejPos 3, 271. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»podobieństwo a przepowiedanie« (1): A ták s tego podobieńſtwá rozlicżnego/ á s tego dziwnego przepowiedánia Prorockiego iuż możemy rozumieć/ iż tho ieſt ten Krol/ iż to ieſt ten Zbáwiciel/ ktory ſie nam vkazał RejPos 3v.

Wyrażenie przyimkowe: »pod podobieństwem(-y)« [w tym: kogo, czego (o formie znaku) (3)] (10): co w zakonie onym/ pod nieiákimi podobieńſtwy/ figurámi y ćienmi było przeznácżono/ że też on zakon vſtáć y zniſzcżeć miał CzechRozm 91, 94, 252v. Cf »pod podobieństwy nazywać«, »pod podobieństwy opisować«.
~ Szeregi: »z daleka, pod podobieństwem« (2): ktory [Izajasz] z dáleká rzecż tę pod podobieńſtwem nieiákim/ iáko wiele inſzych rzecży/ pokázował CzechRozm 144v, 144v.

»pod figurą i podobieństwem« (2): CzechRozm 70v; W ktory [psalm] gdy kto weyźrzy iáko ieſt o Iezuśie Chriſtuśie/ pod figurą y podobieńſtwem Dawidá/ y kroleſtwá iego/ ktore miał od Bogá/ nápiſány CzechEp 287. ~

γ. Zagadka (1):
Zwrot: »przełożyć podobieństwo« (1): Poſłanem ieſth ábychći okazał trzy rzeczy/ á przełożyłći trzy podobieńſtwá [tres similitudines proponere coram te]. BibRadz 4.Esdr 4/3.
F. Fragmentaryczne wrażenie pozwalające snuć różne przypuszczenia, wyciągać różne wnioski co do całości, także tej, która ma lub może być zrealizowana w przyszłości; oznaka, objaw, ślad, poszlaka; zapowiedź, przeczucie, przypuszczenie (33):
Zwroty: »ukazować [jakie] podobieństwo po sobie« = dawać sobą przykład (1): A nie vkázuy iey żadnego nietrefnego podobieńſtwá po ſobie. (marg) Zły przykład złego cżyni. (–) RejZwierc 34v.

»znać z podobieństwa« = przypuszczać, domyślać się (1): Zda mi ſie że to prawda wſzytko Czo wiaſtuieſz Y ſam znam z podobieńſtwa iż ſnadz nie kuńſztuieſz RejJóz K8v.

a. Powierzchowne, fałszywe wrażenie, pozór, złudzenie; pretekst (11): Bowiem kto ſie mnimániem nie rozumem rządzi/ Báwiąc ſie podobyeńſtwy/ ten pewnie zábłądzi. RejWiz 112v; Wádá iż cżłowiek podobieńſtwu wiele wierzy. RejZwierc B, [782] [2 r.]; SarnStat 1014.

W przeciwstawieniu: »prawda ... podobieństwo« (1): Abowiem wſzytkie ſpoſoby ſpráwiedliwośći/ ktore máią ſłudzy Boży w prawdźie/ mogą też mieć y ſłudzy diabelſcy w podobieńſtwie. CzechEp 38.

Zwroty: »podobieństwem [czego] się omylać, oszukany« (1:1): bo nigdy ludzie nie obieráią złego thą myſlą/ áby złe było/ ále ſie podobieńſtwem dobrego omyláią/ máiącz to zá dobre/ co ſie nicżemu nie godzi. GórnDworz Ff3v; KuczbKat 250.

»z podobieństwa (po)sądzić« [szyk zmienny] (2): Ia ćiebie z podobieńſtwá/ Pánie/ nie chcę ſądźić/ Ale to śmiele rzekę/ tobie ſię chce rządźić. Prot Dv; RejPos 172v.

Wyrażenie: »fałszywe [czego] podobieństwo« (1): Bo gdyż cżęſtokroć wyſtępki nieiákie vcżćiwośći podobieńſtwo máią/ tedy ſtrzedz tego potrzebá/ żeby ſnadź Chrześćijánie fáłſzywym Małżeńſtwá podobieńſtwem oſzukáni/ duſze ſwey ſzkárádą y mierźioną cieleſną plugáwością niezmázáli. KuczbKat 250.
Szereg: »podobieństwa a początki« (1): iż chociay drugi iuż náſádzi ná co złego vmyſl y ſpráwy ſwoie/ y iużbyś go beſpiecżnie mogł poſądzić z onych podobieńſtw á z onych pocżątkow iego. RejPos 172v.
Wyrażenie przyimkowe: »na podobieństwo« = na pozór, pozornie (1): Kryſtyernus tym imieniem pierwſzy Duńſki krol Norweyſki y Swiecki/ Ten miał dwu ſynu Ianá y Frydrychá/ po ſmierći oycá wybran był Ian ná iego mieyſce/ ten walcżył z Szwedy o niepoſłuſzność/ wſzakże ſie ták ná podobieńſtwo zyednáli. BielKron 199.
b. W konstrukcjach modalnych oznaczających minimalną ilość czegoś: choćby, nawet, ani trochę [w tym: czego (13)] (20):

podobieństwo ku czemu (1): A tego záś/ żeby [Jezus] był z naſienia IOzeffowego żadney nigdźie zmiánki áni iákiego podobieńſtwá ku tákiemu mniemániu nie cżyni CzechRozm 160.

W połączeniach z określeniem intensywności [w tym: jakie (8), na(j)mniejsze (2), wszel(a)kie (2)] (12): RejPs 220; Tákże y ini gdy iákie podobieńſtwo głodu ábo vćiſku iákiego/ prze wielką ſuchość ábo mokrość/ nam ſie okázuie/ tedy dopirko domine rex wſzyſcy wołamy. Abo iż też iákie podobieńſtwo gwałtu ábo iákiey walki/ toż dopirko krzycżymy á wołamy do niego RejPos 252; chociayby theż ná cię przyſzedł iáki przeſtrách álbo podobieńſtwo iákiey ſmierći twoiey/ nie lękay ſie nic RejPos 257v; RejZwierc 85,134v; CzechRozm 197; NiemObr 94, 145; Od wſzelákiego podobieńſtwá złośći ſię powśćiągayćie. WujNT 1.Thess 5/22. Cf »nie x ani jakie namniejsze podobieństwo x a. ku x«.

W połączeniach z partykułami przyzwolonymi [w tym: i (6), i leda (1), też (1), też i (1)] (10): RejPos 244v; RejZwierc 87v; gdźie ſie nam y od ſámego podobieńſtwá złey ktorey rzecży wſtrzymawáć każą. CzechRozm 253; niewiem kędy to X. K. wycżytał: y z iáką śmiáłośćią/ tákie rzecży piſze/ y twierdźi/ ktorych y podobieńſtwá naymnieyſzego w piſmie ś. nie máſz NiemObr 145; Smiertelna myśl/ nie może [...] Y podobieńſtwem Boże/ Dośiądz/ iáka twa chwałá GrabowSet N4v. Cf »nie tylko x ... ale i podobieństwo x«.

W dwuczłonowych strukturach zdaniowych [w drugim członie występuje powtórzenie wyrazu z pierwszego lub jego zaimek anaforyczny, synonim, omówienie]:

~ Połączenia: »nie x, ani jakie a. namniejsze podobieństwo x a. ku x« (2): cżemuſz tego nigdziey piſmo ś. nie wſpomina/ áni nammeyſzego podobieńſtwá/ mniemánia tákiego cżyni? CzechRozm 152, 160.

»nie tylko x ... ale (też) i (a. ale (i) leda) podobieństwo x« (5): iuż nie tylko vráżenia ſie boiſz ále y podobieńſtwá/ gdy kto z ręką álbo s cżym inſzym obroći ſie do ciebie w thę ſtronę gdzie boli. RejZwierc 79v; Abowiem znaydzieſz tákich wiele/ iż nie tylko ſámego ſtráchu ále y ledá iákiego podobieńſtwá iego tedy ſie iuż lękáią RejZwierc 85, 79v, 134v; SkarŻyw 317.

Szeregi: »podobieństwo a barwa« (1): iſz nietylko ſię grzechu/ ále teſz y podobieńſtwá á bárwy iego oſtrożnie/ wedle Apoſtołá/ wiárował. SkarŻyw 317.

»i znak a(l)bo podobieństwo« (2): A obiéránié y podnoſzenié Wielkiégo Kśięſtwá Litewſkiégo/ któré przedtym oſobné bywáło w Litwie/ áby iuż ták vſtáło: żeby y znák żaden álbo podobieńſtwá nápotym nie było SarnStat 1011, 1020. ~

G. Wyrażenia przyimkowe w znacz. ῾na przykład᾽ (2):
»jako ku podobieństwu« (1): Ociec dáie Eſſe álbo żywot Synowi/ nie inák iedno iáko owo ku podobieńſtwu ſwiecá ſwiecę zápala. SarnUzn H3.

»na podobieństwo jakoby« (1): iż tu Pan był wezwan w dom iednego Fáryzáyſkiego Przełożonego: ná podobieńſtwo/ iákoby po thy cżáſy náſze do ktorego przełożonego Zakonnego. RejPos 225.

II. Od znacz. ‘prawdopodobny, możliwy’: prawdopodobieństwo, możliwość; probabilitas Mącz, Cn; possibilitas JanStat, Cn; potestas adipiscendi, similitudo veri Cn (70): RejJóz I4; Mącz 323d; Gdj vſłyſzeli oni ſwięći ludzye/ iż o tym Betleem Prorok z dawná opowiedał/ odnieſli ſie od onego mieyſcá/ w ktorym go było więcey náleść przyſtało/ á puśćili ſie do onego błáhego miáſtecżká/ więcey wierząc ſłowom Prorockim/ niż podobieńſthwu. RejPos [36], [36]v marg, 270v; Próżno morzem nie pływamy: Prożno w bitwach nie bywamy: Vgodźi nieſzczęśćie wſzędźie/ Choć podobieńſtwá nie będźie. KochTr 17; GórnRozm G2.

W funkcji równoważnika zdania lub w zdaniu »(to) (jest) podobieństwo« = jest prawdopodobne; veri simile est Modrz, Cn; fieri potest Mącz; fortasse Modrz; cadit in rerum naturam, possibile a. probabile est, proxime vero accedit, veritati proximum, vero simile est a. videtur, vero propius est Cn ([szyk zmienny] 37): LibLeg 10/92v; KochSat B3; Fieri potest, Może to być/ Yeſt podobieńſtwo. Mącz 128b.

~ podobieństwo czego (1): Vważayże tu Chriſtyáńſki cżytelniku/ ieſli to ieſt naymnieyſze podobieńſtwo/ w tym pomieſzánym porządku/ właſney wokácyey [tj. wybory na papiestwo właściwego człowieka]. NiemObr 66.

cum inf (1): bo gdźie podobieńſtwo Więtſzą vcćiwosć nálesć/ więtſzé powoleńſtwo KochEpit A4.

cum D cum inf (2): RejRozm 402; S ták wielkiey máćice podobieńſtwo Perłom wielkim być. BielKron 446.

Ze zdaniem dopełnieniowym [iż, że (26), po przeczeniu: aby, żeby (2); bezspójnikowo (2)] (30): KromRozm II ſ4; BielKron 286; áni też to ieſt podobieńſtwo/ żeby mogł być bárzo młodym ten káżdy/ kto ták wiele vmieć ma rzecży. GórnDworz Kk3, G5, H2v, R6, Ddv, Kk, Kk4; RejPos 161v; BudBib I 43d marg, I 219; Za co iáką łáſkę odnioſę/ niewiem/ ále wielkie podobieńſtwo nie inákſzą/ iedno iáką y przed tem tákowi odnaſzáli. BudNT przedm d2, przedm b5v, b6, b6v, Ii8v, Kk5v, Kk8; ModrzBaz 1v, 97; SkarJedn 384; SkarŻyw 242, 245, 408; KochCz Bv; KochWr 24; Lecz iákim ſpoſobem to żegnánie było/ piſmo nie wſpomina: ále podobieńſtwo iż ie żegnał známieniem krzyżá S. WujNT 297, przedm 12, s. 204. ~

W połączeniach z określeniem intensywności [w tym: wielkie (więtsze) (22), (naj)mniejsze (3)] (25): RejRozm 402; KromRozm III L5v; Przytym mieśćie ieſth grob/ zową s. Aureliey/ nád brzegiem rzeki/ ále więtſze podobieńſtwo że tho ieſt grob pogáńſki/ zacnego iákiego Rzymiániná z domu Aurelianow BielKron 286; GórnDworz G5, H2v, R6, Ddv, Kk [2 r.]; RejPos 161v, [310]v; RejZwierc 45; BudBib I 219; BudNT przedm b6v, d2, Ii8v, Kk5v, Kk8; ModrzBaz 97; SkarJedn 384; SkarŻyw 242, 245, 408; NiemObr 66.

W przeciwstawieniu: »prawda ... podobieństwo« (1): Káżdy wierny ma więczey ſtać przy prawdzie niż przy podobieńſtwie RejPos [36]v marg.

Frazy: »co za podobieństwo [żeby]« = jak to możliwe, to niemożliwe (1): Ale co za podobieńſtwo żeby ſię we wſzytkich kśięgách piſárze omylili? BudNT Ii8v.

»jako podobieństwo jest« [w tym: tego (2), do tego (I)] = (ut) verisimile est, verisimiliter JanStat (5): IZ káżdé pobiéránié/ któré bywa zá práwem cudzym álbo oſobliwym/ poſpolitą wolność/ iáko do tego podobieńſtwo ieſt/ obráźićby muśiáło SarnStat 396, 538, 902, 904, 938.

»nie jest pewne [na kogo] podobieństwo« (1): Nie wiem co cżynić: gdyż bydlęce tory Nie dochodzą do progu Złodźieyſkiey obory. Nie ieſt pewne ná tego łotrá podobieńſtwo: Muśi być iż ten zdraycá vmie cżárnokśięſtwo. KlonWor 22.

Zwroty: »[u kogo] podobieństwo mieć [czego]« = być podejrzanym (1): chociay ty wiedzyeſz pocżćiwy żywot wedle zakonu ſwoiego/ á iuż v ſwiátá mnieyſze podobieńſtwo maſz grzechow ſwoich/ niżli tá iáwnogrzeſznicá RejPos [310]v.

»mieć podobieństwo po sobie [iżby]« = to, co kogoś dotyczy, jest prawdopodobne (1): Máyą po prawdźye Ruś y Grekowye wyelkye podobyeńſtwo po ſobye/ iżby v nich myał być koſcyoł/ z tych znákow ktore rozbiramy. KromRozm III L5v.

Wyrażenia: »rzecz do podobieństwa nieprzystojna« (1): któré/ by nam wyliczáć przyſzło/ przydawſzy do tego Ieźiorá y rzéczki/ ná których ſtáwów ieſt ták wielé/ rzecz do podobieńſtwá nigdy nieprzyſtoyna będźie. Oczko 7v.

»podobieństwo rozumu« (3): RejPos 231v, 341; POdobieńſtwo to rozumu vkázuie [Possibilitas hoc dictat rationis JanStat 491]/ áby Sędźiowie w ſpráwowániu ſwych ſądów mieli pewné ſwé ſługi. SarnStat 787.

»podobieństwo do wiary« (1): Oni mu vwierzywſzy/ bo były wielkie podobieńſthwá do wiáry/ vcżynili go wnet Stároſtą RejZwierc 45.

Wyrażenia przyimkowe: »ku podobieństwu« = możliwe (1): Poſiedli [Wandalowie] kráiny Pomorſkie/ Sáſkie/ Pruſkie/ y nád Wiſłą obá brzegi/ przyſzedſzy z Dálmácyey. Piſzą drudzy od rzeki Tánáis/ á to ku podobieńſtwu więcey/ bo tych Niemcow nie mogło ták wiele być w tych kráinach BielKron 159.

»na podobieństwo« = w przybliżeniu (3): [A gdzie sprawy dostatecznej, co by spust którego stawu czynił, nie dano, tedy długość i szerokość ich opisawszy, musiały się na podobieństwo szacować, kładąc na jedno staje karpi dwie kopie LustrWpol I 124.]

~ cum nm = około (3): [Grochu nie wiązanego bróg 1, na podobieństwo będzie z niego kor. 6. LustrRus 103, 165, 266, 267, 279.]

~ Połączenia: »na podobieństwo jako« (1): A thych czo iedli było ná podobieńſtwo iáko cżterzy tyſiące. RejPos 182v.

»na podobieństwo około« (2): wzyela mv skalyethi pyenyadze zmyeſcheczkyem, kthorich belo Napodobyenſthwo okolo syedmy wyardunk LibMal 1552/ 169v, 1552/167v. ~~

»nad podobieństwo« = wbrew prawdopodobieństwu (7): [Bóg] tákie nam Cieplice podał: kthóre nád podobieńſtwo z źiemie wytryſnąwſzy/ bárzo pożyteczné á nigdy nieodmienné vczynił. Oczko 2v.

~ nad podobieństwo kogo [= nie tak, jak jest normalnie u ludzi] (1): A tá ſwięta obietnicá iego iuż też znácżyłá/ iż to ſwięte pokolenie tylko s ſámey niewiáſty być miáło/ nád podobieńſtwo inego pokolenia y inego narodu ludzkiego. RejPos 101v.

Z przymiotnikiem lub rzeczownikiem odprzymiotnikowym: wyjątkowo, wyjątkowy (4): Nád podobieńſtwo wielkość vpádlá wod. BibRadz I 4d marg; Hetman kiedyś obieżdzáiącz woyſko/ przyiechał nád brod ná [lege: nád] podobieńſthwo głęboki GórnDworz Q4; CzechRozm 139. Cf Wyrażenie.

Wyrażenie: »nad wszelakie podobieństwo« (1): Seruetus Hiſzpan/ cżłowiek nád wſzelákie podobieńſtwo bezbożny/ o ktorym piſzą/ iż ſię dla tego tylko národźił/ áby nie ſam był naſproſnieyſzy y naplugáwſzy Lutherus ReszPrz 79.
Szereg: »nad miarę i nad podobieństwo« (1): Hyperbole, Latine superlatio vel superiectio, Przeyęcie/ przewżzęcie [lege: przewzięcie] gdy przeymuyemy rzecz słowy nád miárę y nád podobieńſtwo Mącz 160d. ~

Synonimy: I.1. analogija, figura, kształt, obraz, przyrownanie, wyobrażenie; 2.A. forma, kształt, postać; b. obraz, znamię, widzenie; C. obraz, wyobrażenie; α., β. wizerunk; E. wyobrażenie, znak; e. alegoryja, figura, porownanie, przyrownanie, znamionowanie; α. powieść, przypowieść, przyrownanie, sentencyja; γ. gadka, zagadka.

Cf NIEPODOBIEŃSTWO, PODOBA, PODOBNOŚĆ

RS