[zaloguj się]
[pdf]

ROZSZARPAĆ (12) vb pf i [impf]

rozſz-, rozsz- (11), rożſz- (1).

o jasne; -szar-, [-szår-].

Fleksja
indicativus
fut
sg
1 rozszarpåm
praet
sg pl
3 m rozszarpåł m pers rozszarpali
f m an rozszarpali
conditionalis
sg pl
3 m by rozszarpåł m pers by rozszarpali
con praet
pl
3 subst by byli rozszarpali
impersonalis
praet rozszarpåno
inne formy
fut pl 3 m pers - rozszarpają

[praes 1 sg rozszarpåm.] ◊ fut 3 pl m pers rozszarpają (1). ◊ praet 3 sg m rozszarpåł (1). ◊ 3 pl m pers rozszarpali (4). [m an rozszarpali [cum N pl: niedźwiedzie]]. ◊ con 3 sg m by rozszarpåł (1). ◊ 3 pl m pers by rozszarpali (2). ◊ con praet 3 pl subst by byli rozszarpali [cum N pl: wichrowie] (1). ◊ impers praet rozszarpåno (2).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde bez cytatu.

1. Szarpiąc rozerwać (rozrywać), roztarg(iw)ać, rozedrzeć (rozdzierać); discerpere PolAnt, Vulg, Cn; rapere PolAnt; diferre, dilacerare, dilaniare, distrahere Cn [kogo, co (z wyjątkiem NeothAcros, Volck)] (6): przerzecżeni gwałtownicy máło ná tym mieli páná w ſobie vkrzyżowáć/ y kápłany iego mordowáć/ y wygániáć/ ále dobrá ćiáłá/ to ieſt kośćiołá iego/ gorzey niż kiedyś kátowie ſuknią iego rozſzárpáli CzechEp 165; [Rozſzárpam/ Lanio, dilanio, discerpo. Volck Yyyv].
Zwroty: »rozszarpać na dwoje« (1): Nie trzebá Kátá było [...] zá káżdą nogę Záprzężono po koniu/ gnano w rozną drogę. Rozſzárpano ná dwoie bezecnego kupcá/ Ktory podał w niewolą nie iednego głupcá. KlonWor 32.

»rozszarpać miedzy sobą« (2): A gdy był wielki roſthyrk/ boiąc ſię Rotmiſtrz áby Páwła nie rożſzarpáli miedzy ſobą [ne discerperetur Paulus ab ipsis]/ roſkazał idź ſłużebnym á wydrzeć go z poſrzod ich BibRadz Act 23/10; WujNT Act 23/10.

a. O dzikich zwierzętach (1): Poznay Oycże/ ieſliż to ieſt ſukienká prawdźiwego ſyná twego Iozephá/ cżyli nie? o záprawdęć źwierz go okrutny rozſzárpał LatHar 271; [BibRadz Gen 37/33; Tákże y Woiewodę/ Borſkiego z Zoną iego/ Do słupowś ſkázał więżać [!]/ y ſtrzelełeś do niego [...] áno tákże ná ledzie/ Zá roſkazániem twoim/ rożſzarpáli Niedzwiedźie NeothAcros D2v, D2v].
b. O siłach przyrody (1):
Zwrot: »w sztuki rozszarpać« (1): gdyby nie łáſká twoia byłá Nádemną, dmy gwałtowne, y wichrowie morſcy, W ſztukiby mię nędznego byli rozſzárpáli CiekPotr 63.
2. Rozdrapać, rozgrabić, spustoszyć, zagarnąć; diripere Cn [co] (6): Diar 76; [posłowie mówili:] prosić nie przestawamy aby to od tych, ktorzy to sami rozszarpali, co było miało być ku pożytku wszytkich przywrocono było. DiarDop 113; krolowie ktorzy [...] przećiwko Báránkowi kwoli iey [bestii] byli powſtáli/ ſámiſz ią pothym pocżną w nienawiśći mieć/ ták iż ią odrą/ obnáżą/ y ſpuſtoſzą/ y miáſto iey rozſzárpáią/ y náoſtátek ogniem zápalą. RejAp 146; Potym w nocy z oney ſzkápy wyſkocżiwſzy w kilku mieiſcach miáſto [Troję] zápalili/ ná beſpiecżnie ſpiące vderzyli [...] tákże nędzne miáſto wzięli y rozſzárpáli. RejZwierc 168; OrzJan 136; Nuż w Krześćiáńſtwie inſzym gdźie kácerſtwo opánowáło/ ázaż nie widźimy/ iáko tákże obfite nádánia/ pobożne/ pośiędźiono/ rozſzárpano/ y w świectwo/ á co gorzey w przećiwne temu kácerſtwo obrocono. PowodPr 50; [KromHist 25; Chorągwi Moſkiewſkich wſzyſtkich doſtano: oboz rozſzárpano: koni nieprzyiaćielſkich dwádźieśćiá tyśięcy y inſze łupy miedzy Zołnierze rozdano. BielKron 1597 527].

Synonimy: 1. podrapać, porozdzierać, porozrywać, ranić, rozdrapać, rozedrzeć, roztargać; 2. rozerwać, roztargać, roztargnąć, złupić.

Formacje współrdzenne cf SZARPAĆ.

Cf ROZSZARPANIE, ROZSZARPANY

JR, MN