Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: POTĘŻNOŚĆ

Następne hasło: [POTĘŻSTWO] »

POTĘŻNY (155) ai

o jasne.

comp i sup (21 + 8) -potężniejszy (29); sup nå- (5) BielSat, LatHar (3), GrabPospR, nåj- (3) KmitaSpit, VotSzl (2).

Fleksja

sg
m	N	potężny, potężniejszy	f	N	potężnå, potężniejszå, nåpotężniejszå	n	N	potężn(e), potężniejsz(e)
	G	potężnégo, potężniejszégo		G	potężnéj		G	potężn(e)go, potężniejsz(e)go
	D			D			D	potężniejsz(e)mu
	A	potężnégo, nåpotężniejszégo, potężny, nåjpotężniejszy		A	potężną, potężniejszą		A	potężn(e)
	I	potężnym, potężniejszym, potężn(e)m		I	potężną		I	potężnym
	L			L	potężniejsz(e)j		L
	V	potężny		V	potężnå, nåpotężniejszå		V

pl
N	m pers	potężni, nåjpotężniejszy
N	subst	potężné, potężniejszé
G		potężnych
D		potężnym, potężn(e)m
A	m pers	potężn(e), potężniejszych
A	subst	potężné, potężniejszé
I	m	potężnymi, potężniejszymi
I	n	potężnymi
V	m pers	potężni

sg m N potężny, potężniejszy (26). ◊ G potężnégo, potężniejszégo (9); -[égo], -(e)go (9). ◊ A potężnégo, nåpotężniejszégo (12), potężny, nåjpotężniejszy (6); -égo (1), -(e)go (11). ◊ I potężnym, potężniejszym (6), potężn(e)m (1) PaprUp. ◊ V potężny (1). ◊ f N potężnå, potężniejszå, nåpotężniejszå (9). ◊ G potężnéj (2); -éj (1), -(e)j (1). ◊ A potężną, potężniejszą (5). ◊ I potężną (4). ◊ L potężniejsz(e)j (2). ◊ V potężnå, nåpotężniejszå (4). ◊ n N potężn(e), potężniejsz(e) (5). ◊ G potężn(e)go, potężniejsz(e)go (9). ◊ D potężniejsz(e)mu (1). ◊ A potężn(e) (4). ◊ I potężnym (4). ◊ pl N m pers potężni, nåjpotężniejszy (3). subst potężné, potężniejszé (8); -é (1), -(e) (7). ◊ G potężnych (7). ◊ D potężnym (4), potężn(e)m (1); -ym : -(e)m GrabPospR (1:1). ◊ A m pers potężn(e) (7), potężniejszych (1) StryjKron, subst potężné, potężniejszé (7); -é (3), -(e) (4). ◊ I m potężnymi, potężniejszymi (4). n potężnymi (1). ◊ V m pers potężni (2).

Sł stp brak, Cn s.v. potężnie, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia

1. Mocny (105)
- a. O ludziach i ich działaniach, też o Bogu (tu z odcieniem: bardzo mocny) (85)
  - α. Mocny pod względem militarnym i politycznym, znaczny pod względem społecznym (62)
    - W przen (2)
    - αα. W funkcji rzeczownika (4)
  - β. Posiadający w wysokim stopniu różne zalety (6)
  - γ. O istotach nadprzyrodzonych, zwłaszcza o Bogu (17)
    - W przen (2)
- b. O rzeczach konkretnych i abstraktach (19)
  - α. Zdrowy, cały (1)
  - β. Który trudno zniszczyć, odporny na uderzenia (2)
    - Przen (1)
  - γ. Wielki, intensywny, nasilony; gwałtowny, trwały, niezłomny (16)
2. Dający pożądany wynik, skuteczny (39)
- W przen (1)
- a. Przekonujący, niezbity (17)
- b. Zdatny (2)
3. Biegły (1)
4. Groźny, mogący zaszkodzić (8)
- W przen (1)
5. Oporny (1)
6. Prawdopodobnie: Oczywisty (1)

1. Mocny; firmus, potens Modrz, Cn; vehemens Calep; centauricus, factiosus, forticulus, fortis, pollens, praevalidus, robustus, tenax, valens, valentulus, validus, viriatus Cn (105): Vehemens – Oſtri, potęzni, ſzrogi. Calep 1105a.

a. O ludziach i ich działaniach, też o Bogu (tu z odcieniem: bardzo mocny) (85):

α. Mocny pod względem militarnym i politycznym, znaczny pod względem społecznym (62): (nagł) Dunikowſcy. (–) ALepokmus on Grecki ácż był doſyć mężny/ Wierz mi káżdy z oſobná s tych ieſt ták potężny PaprPan O4, Cv, I2v, Xv; obieráli miedzy ſobą iednego/ ktorego mędrſzym y potężnieyſzym [aliquem unum ingenio et viribus praestantem] być rozumieli/ áby ie rádą ſwoią rządźił/ ſpory ich porownywał/ á od poſtronnego nieprzyiaćielá ich bronił ModrzBaz 47v; Fortelu Mſćiſław pátrząc krzycząc ieźdźi wkoło/ A potężnieyſzych Mężow wywodźi ná czoło StryjKron 255, 452, 657; KochJez B; ReszHoz 122; choćiabym Rzymſkie Miáſto mogł zálecáć [...] z bogactw niewymownych/ z ſzerokiego potężnego pánowánia/ z woiennych poſtępkow y tryumphow/ wſzákże [...] ReszList 179; A dwiema vffy Arkabuzerow barzo potęznych Zwiedlismy bitwę zsobą pod Byczyną ActReg 57; GrabowSet O2; Stądże Ennius on ſtáry potężnym onym Scipionom/ Virgilius Auguſtowi Ceſárzowi/ Horátius/ Ouidius Mecenátowi [...] pod ſkrzydłá ſię tulili RybGęśli A2v; SarnStat 1051; GrabPospR Nv; KmitaSpit C4; gdy mu złe mury około Miáſtá pokázowano. Vkazawſzy zgodne obywátele/ powiedźiał/ że to ſą napewnieyſze mury R. P. Y Ligi Krześćiáńſkie bez tego máło będą potężne. PowodPr 56; A tá [obrona]/ zá pomocą Bożą/ naylepſza y naypotężnieyſza mogłáby być/ przez porządnego á nie drapieżnego żołnierzá VotSzl C4, A2, B, Fv; Licż ty Rzymie Tryumfy Decyuſow mężnych/ A my záś Rádźiwiłow nád one potężnych. SapEpit A3.

potężny do czego (1): ModrzBaz 141 cf »potężny a gotowy«.

potężny na co (1): ieſli kto pod zasłoną pokoiu gotuie przećiwko nam woynę/ ztymći nieieſt prawdźiwy pokoy: ále cżem dłużſzey iemu od woyny przewłoki popuſzcżáią/ tym gotowſzy y potężnieyſzy ná woynę będźie. ModrzBaz 103.

potężny czym [= pod jakim względem] (2): Amón liczbą rycerſtwá zdał ſye potężnieyſzy/ A náſz w nádźieię Bożą gotowſzy y śmielſzy. ZawJeft 13. Cf »siłą potężny«.

potężny czym [ = z jakiej przyczyny] (2): Xiążę Daniło Románowic/ będąc y z rodu Ruſkich Monarchow/ y przybycim Hálickiey Zięmie potężnieyſzym/ inſzych Kniáziow Ruſkich przećiwnych ſobie/ częścią woyną zhołdował [...]/ á niktorych też w wiárę ſwoię przyiąwſzy przychylnych ſobie ziednał StryjKron 330; W drugim zaſtępie ſtáre mieſzáli z młodymi/ By w zaiemną pomocą byli potężnymi. KmitaSpit B.

potężny w czym (2): Na koniec Páńſtwo to [dzięki unii] wrzecżách świeckich byłoby potężnieyſze SkarJedn 367; áby familie były w ſzyku potężnieyſze/ y w liczbie więtſzey/ do potrżeby ſtać mogły/ tedy do Herbow ſwych plebeios radźi prżiymowáli GórnRozm B2.

W połączeniach szeregowych (3): Zaſz niebacżyćie/ iákie drapieſzne/ okrutne/ potężne/ y nie ſpokoyne nieprzyiaćioły/ przez ten cżás wſzyſtek/ rządu Páná náſzego nieboſzcżyká. Miáła náſzá Polſka [...]? BiałKaz H3; áby náſze Poſpolite ruſzenie/ [...] potężne porządne y ſpráwne było GrabPospR K2; Zebráne ſą z tego kroleſtwá one ſłodkie iágody/ mężowie oni nabożni/ mądrzy/ mężni/ y potężni cnot y poczćiwośći y oyczyzny wielcy miłośnicy SkarKaz )(3.

Wyrażenia: »krol potężny« (4): A Rzym/ którégo pożyć nie mógł Pyrrhus mężny/ Nie mógł chytry Hánnibál/ áni Król potężny [...]. Vpadł prze dwu niezgody KochZg A2v; KmitaSpit A4v; SapEpit B, [B2].

»potężny nieprzyjaciel« [szyk 8:2] (10): Nuż oni Toporowie/ Bucżacki/ Oſtrorog. Tym nieprzyiaćiel niebył napotężnieyſzy ſrog. BielSat H; BiałKaz H3 [2 r.]; GrabPospR K3, K4, L2, Mv, N, N2, N2v.

»potężny(-a) obrońca, obrona« [szyk 4:2] (4:2): nic nie wątpiąc/ że nam Waſzá K:M: miłośćiwym Pánem/ [...] á tym świętym kśięgam/ wáſzey K:M: przypiſánym/ potężnym obrońcą/ przećiw wſzem nieprzyiaćiołom prawdy/ być pewnie będzieſz racżył. BudBibKaw A4, A3; BudNT przedm a2v; CzechRozm 27v; Pod obroną potężną rámieniá wáſzego/ Ku poćieſze oſobney/ tego oſtátniego Dźiedźicá/ błogoſłáwi Bog na wiżſzy z Niebá KołakCath C4; VotSzl B3.

»siłą potężny« (1): (nagł) Marćin Wilcżek Woyſki Lwowſki. (–) [...] Stoi tu nam ten Wilcżek y zá Lwá mężnego/ Bo śiłą y doſtátkiem mamy potężnego PaprPan C4v.

Szeregi: »potężny a (i) gotowy« = potens et instructus Modrz [szyk 1:1] (2): Bo cżem kto bogátſzy/ á do odpieránia y cżynienia krzywdy potężnieyſzy á gotowſzy [tum repellendam, tum inferendam instructior]/ tem ieſt tą wolnośćią bezpiecżnieyſzy. ModrzBaz 141, 103.

»gwałtowny i potężny« (1): A tęć táką wypráwę/ mogliby Ich Mość Pánowie Polacy Litwá cżynić/ ná nieprzyiaćielá gwałtownego y potężnégo. GrabPospR N.

»potężny i (a) mężny« [szyk 1:1] (2): PaprPan Ee2; Albo Krol Mácedońſki/ ktory Krolom mężnym/ Zwierćiádłem ieſt ná wieki/ á zwłaſzcżá potężnym. KmitaSpit A4v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»potężny a możny« (1): Ziemia Inflancka naktorą WX.L. na [lege: ma] słuszne y sprawiedliwe Prawo, boprzed Vnią WXL^go potęznym amoznym anaonczas wszytkiemu światu niemal ſtraszliwym Monarchom woinę wscząwszy przez niemały czas wiedli ActReg 41.

»porywczy a potężny« (1): Záprawdę rzecż ieſt nie tylko przyſtoyna pożytecżna/ ſławna y ozdobna Rzecżyp. náſzey/ áby woyſko iákie porywcże á potężne záwſze pogotowiu miáłá GrabPospR N2v.

»zbrojny i potężny« (1): A IESLIBY káiąc ſie/ záś niedopuśćił znowu [wwiązania w imienie], tedy z ręką zbroyną y potężną wćiągnie Stároſtá. [...] á wyrzući go y wyrumuie. SarnStat 545.

W przen (2):

Wyrażenie: »potężna ręka« [szyk 1:1] (2): SarnStat 545; Ziemie y kśięſtwá wielkie ktore ſię z koroną ziednoczyły/ y w iedno ćiáło zroſły/ odpádną/ y rozerwáć ſię dla wáſzey niezgody muſzą. Przy ktorych teraz potężna być może ręká y moc wáſzá/ y nieprzyiaćielom ſtráſzliwa. SkarKazSej 673b.

αα. W funkcji rzeczownika (4): (nagł) Zawiſzowie. (–) CHociaż oni ták ćicho nie fukáiąc chodzą/ Ale ná dobrą ſławę wierz mi pilnie godzą/ Iuż ty ſukay iáko chceſz przy tey ćichey wodzye/ Naydzyeſz ták potężnego coć prętko dobodzye PaprPan L3v; Acż we wſzyſtkim potężne też mieli Troiánie/ Sámá nieſpráwiedliwość pobiłá ty pány. PaprPan Gg, Gg2v.

Wyrażenie: »potężny w sile« (1): O Wſzechmogący Boże/ ktory ſłábe ná ſwiećie rzeczy ſobie obieraſz/ ábyś potężne w śile poniżył: racz miłośćiwie to dáć nam/ [...] żebyśmy iey [św. Jagnieszki męczenniczki] modlitw pomoc [...] vczuli. LatHar 458.

β. Posiadający w wysokim stopniu różne zalety (6): PaprPan G; ták tedy biedna Litwá ná ten czás nie máiąc potężnych á mądrych Senatorow w niewoli práwie vwichłána byłá StryjKron 512; JanNKar A3.

[potężny do czego: WTóry znák człowieká godnégo/ á do Rády pánſkiéy potężnégo/ ieſliże ieſt w tych náukách ćwiczony/ których do wymowy mądréy á roſpráwnéy potrzebá CerGór 58.]

potężny czym (2): Oto Pan Bog tymi cżáſy ten ich fałſz znákomićie odkrył/ przez wiernego/ y ſłowem y piorem potężnego ſługę ſwego/ káznodźieię y Theologá Krolá Ie^go M. Páná náſzego ReszPrz 68; KlonWor 7.

potężny w czym (1): Okazałeś ſąśiádom ſwym/ y wſzytkiey oycżyznie ſtaranie y miło[ść] práwie oycowſką: Dałeś znáć káżdemu dobremu á vcżonemu/ iákoś potężny w rozumie/ náuce/ y w wymowie. ModrzBazBud л6.

γ. O istotach nadprzyrodzonych, zwłaszcza o Bogu (17): CHwalćie Páná Anyeli iego niezwyćiężni/ Y ktorzy/ świętą wolą cżynićie potężni GrabowSet R2v; Bądź pozdrowiona [Panno] podporo świętych Męcżennikow (po Bogu) napotężnieyſza. LatHar 39, 505.

potężny na co (3): (did) Iezus tłukąc do piekłá. (–) [...] Podnieśćie ſie wiecżne brany Wnidźie tám Krol wiecżney chwały. Pan bárzo mocny y mężny Ná wſzyſtkie walki potężny. MWilkHist E2v, D4v, E2v.

potężny w czym (4): ſkąd wzrok niedołężny może Znáć/ iákoś Pánie/ mocą niezwyćiężny/ Nas miłuiący/ w poćiechách potężny. GrabowSet X. Cf »w sile potężny«.

Wyrażenia: »potężna moc« [szyk 2:1] (3): CHwalimy ćię/ o Pánie IEzu Chryſte [...]/ mocy Bogá wſzechmogącego napotężnieyſza. LatHar 98, 147; że W.M. [...] do tego ſámégo, żywot y ſpráwy wſzytkié ſtoſuieſz ſwoie, iákoby nigdy ſpodnié choć przeklęté, przedśię potężné mocy przemóc nie mogły. GosłCast 7.

»potężna(-e) obrona (a. obronienie)« (2): Pewienem z łáſki Boſkiey twoiey/ grzeſzny cżłowiek/ wiekuiſtego zbáwienia/ kiedy mi nie odeymieſz w fráſunkách y pokuſách moich/ potężnego y prędkiego twego obronienia LatHar 236, 340.

»w sile potężny« (3): Chwalćie Páná y wy Anyołowie iego/ w śile potężni/ przykazánie iego pełniący/ roſkazániu iego poſłuſzni będący. LatHar 563, 65, 476.

W przen (2): Spuść iednę iſkrę/ ſwey władzey potężną/ By nie tylko rozgrzałá Duſzę/ co w dobrych ſkutkách niedołężną. Lecż [...] GrabowSet F4v; á ná obronę wiernego ludu twego (poddánych iego) rácż ſtárodawne one przeſławne (Zydowſkich y Chrześćijáńſkich krolow y Monárchow) cudá potężnego rámieniá twego odnowić LatHar 626.

b. O rzeczach konkretnych i abstraktach (19):

α. Zdrowy, cały (1): ſmutne ſerce/ iáko mowi Izáiaſz/ y głowá chora/ ćiáło wſzytko oſłábia: iż od ſtopy nogi áż do wierzchu nic w nim potężnego nie będźie. SkarKazSej 689a.

β. Który trudno zniszczyć, odporny na uderzenia (2): Bo Zoch náſtąpił z rotą na walkách ćwicżony/ Wſzyſtek w bechter [tj. pancerz] potężny do nog oblecżony. KmitaSpit B4.

Przen (1): O Murze ſławny kráiow Chrześćiáńſkich [tj. Polsko]/ Wále potężny od mocy Pogáńſkich/ [...] W co ćię przywieść chcą te wnętrzne niezgody? GrochKal 24;

γ. Wielki, intensywny, nasilony; gwałtowny, trwały, niezłomny (16): o ktorych [filozofach] to piſzą/ że wielką pilnośćią/ á potężnym w vcżćiwych ſpráwách vśiłowániem y ſtátecżnośćią [summo studio et summa in actionibus contentione et constantia]/ ono ſwoie dźikie przyrodzenie okroćili ModrzBaz 9; ktora [prawda] bárzo rádá ludźi w ocży kole: á zwłaſzcżá gdy przyidźie z potężnym tłumieniem/ á práwie iákoby z licowánim błędow CzechEp 9, 126; Vmysł iednak wludziech trwał iednako potezny ze iey [naszej monarchii] zaginąc niedali ActReg 29; Prośmy/ by lżył teſknice/ A krewkośći potężne/ Skromił GrabowSet T3v; Boć ſtánie zá tarcż y broń duchowną/ potężna wiárá vprzeymie y gorąco wyznána. LatHar 10, 79, 288, 368, 631, 641; modlćie ſię iedni zá drugimi ábyśćie byli zbáwieni ábowiem wiele może vſtáwiczna (marg) potężna. G. (–) [adsidua] prośbá ſpráwiedliwe^go. WujNT Iac 5/16; Iż my vważáiąc [...] nienáruſzoną wniwczym wierność/ y potężną obywátelów króleſtwá Polſkiégo ſtałość: którą oni ná woynach y potykániu [...] częſtokroć dla obrony náſzéy y króleſtwá tego dźierżąc ná ſobie/ nieprzyiaćielſkié naiázdy podięli: [...] SarnStat 8, 889.

Wyrażenie: »potężna (bywa) moc« = firmus robur Modrz [szyk 1:1] (2): ModrzBaz 128; ábowiem moc (marg) moiá. G. (–) w ſłábośći bywa potężnieyſza [virtus in infirmitate perficitur]. Rad ſię tedy przechwaláć będę w krewkośćiách moich: áby we mnie mieſzkáłá moc Chriſtuſowá. WujNT 2.Cor 12/9.

2. Dający pożądany wynik, skuteczny; fortis Vulg (39): niechay to wiedzą Krolowie/ że oni dla ludu/ nie lud dla nich ieſt poſtánowion. O iáko to ſą potężne á przerażáiące słowá/ kiedyby ie ten ktory kroluie do wnętrznośći ſercá ſwego przyiął. ModrzBaz 22v; SkarŻyw 80; Lecż ieſzcże ku potężnieyſze^mv przekonaniu ſtrony przećiwney/ kilká ſentenciy/ z dawnych onych Oycow przypomináć będę. NiemObr 80; Wyprawilismy też powtore listy do inszych woiewodztw, [...] prosząc aby się znami doKalisza nadzien S. Pawła nawrocenie dla poteznieyszego wyparcia nieprzyiaciela ziechali ActReg 51, 50; LatHar 486, 579; SkarKaz 609a; Iákoż głowá mocna być ma? iákoż exekucya praw potężna zoſtánie? SkarKazSej 659b, 691b, 702b; [Bo nie káżdé mieyſce y nie káżda źiemá iednákiégo ludu potrzebuie: w polu koń potrzebnieyſzy y potężnieyſzy: do zamku y pod mur lepſzy pieſzy CerGór 25; y káznodźieiá/ im wymownieyſzy/ tym potężnieyſzy CerGór 61].

potężny w czym (1): Coż mam rzecz/ ieſli śmiáły Smyſł/ troki niezwyćiężne/ Ná moy kárk włożył/ co mi moc zábráły? Ach/ że nie ták dołężne/ Zeby w drogách twych/ mogły być potężne. Więc ſię bronić ſmyſłowi/ Mdła náturá/ nie może GrabowSet G3.

Wyrażenia: »potężny boj« (4): áby rozney ármátury żołnierzá do potężnego boiu potrzebnego w woyſce wedłuk proporciey doſtátek było GrabPospR M4v, Kv, Lv, M4.

»potężna(-e) obrona (a. obronienie)« [szyk 1:1] (2): áby tá pámiątká gorzkiey męki twoiey [...] byłá [...] ták duſze iáko y ćiáłá mego przećiwko dyabelſkim naiázdom y pokuſom potężnym obronieniem. LatHar 293; SarnStat 1230.

Szeregi: »gotowy a potężny« (1): LatHar 509 cf W przen.

»skuteczny i potężny« (1): Nie wielomodlſtwá tedy/ ále wielomowſtwá ábo proznomowſtwá Pan zakázuie [...]. Przetoż y Collekty kośćielne ſą bárzo krotkie/ ále wielce ſkuteczne y potężne. WujNT 26.

W przen (1): W śiedmi Páćierzách/ śiedmiorákie dáry Duchá S. śiedmiorákim głownym grzechom/ gotowe á potężne lekárſtwá iednáiące LatHar 509.

a. Przekonujący, niezbity (17): Wſzákże ieſli ieſzcże maſz co potężnego/ co byś od nich ſłyſzał/ porządkiem ſwym powiáday CzechRozm 115v; Bácżyć ia tego nie mogę/ áby tego co dumáią/ mieli potężnymi świádectwy dowodzić. CzechRozm 117, 68v, 117, 121, 131; SkarŻyw A5v; NiemObr 30; iżbyś nie vſtał w vſpráwiedliwieniu/ dałći Swięte ſwoie ná przykład: [...] okrom tego przykłádu/ wielce potężnego/ ktory maſz z Páná Iezuſá LatHar 676; WujNT 2.Cor 10/10.

W połączeniu szeregowym (1): wſzelkim myślom/ ktoreć nabożeńſtwo [...] rozrywáią/ potężny/ prędki/ y cżęſty odpor daway. LatHar [+10].

Wyrażenie: »potężny wywod« [szyk 4:2] (6): CzechEp 264, 363; Okazałem potężnymi wywody/ iż choćiaby Piotr/ iáką władzą y pánowánie miał w onym zborze pierwſzym/ tedy przedśię/ żadnym práwem ná kogo drugiego/ po nim ſpádáć nie mogło. NiemObr 51; Y mieli po ſobie wywody wielkié/ y ważné/ iáko ſie onym zdáło: ále/ iáko ſámá rzecz okázuie/ nie bárzo potężné. Bo nietylko tego w ludźi wmówić niemogli/ ále y między ſámémi/ rzadki/ któryby to był ná ſobie przełomił/ żeby był w téy mierze według náuki ſwéy ſie záchował. KochFrag 47; WysKaz 3, 20.

b. Zdatny [do czego] (2): gdy ſię myſl do wiela ſpraw rozrywa/ do żadney w oſobnośći potężna niebywa SkarŻyw 213; Duży to kiy Dawidow ná Goliaſzá piekielnego/ [...] y pożytecżnie od wiernych Bożych [...] ná wſzelkich pokus odegnánie zdawná pozywány/ krzyż święty: y pewnie potężnieyſzy do obrony/ niżli to známię Thau v Ezechielá Proroká LatHar 580; [KsięgiSądŁąck 1581 nr 263].

3. Biegły [w czym] (1): nigdy od białéy płći nie był ogłaſkány: Chociaż przedtym w rycérſkim domu dwu pieniężnych Záżywał pánien/ w téy grze dość dobrze potężnych. GosłCast 50.

4. Groźny, mogący zaszkodzić [komu, czemu (W przen)] (8): [najdą takich] ktorzyby ſiać nieprzyiaźń miedzy ludźmi/ ſpotwarzyć/ nákoniec y zábić gdzieby tego potrzebá vmieli: áby poddáni ſtráćili ſerce/ y zá ſwoim rozerwániem/ á nieſtworą/ niebyli pánom potężni. GórnDworz Gg6; (nagł) Do wſzytkiego Rycerſtwá Korony Polſkiey. (-) IZ was wſzyſtek ſwiát práwie rozumie ták mężne/ Nád wſzytki Krześćiány pogánom potężne/ Ná tymći ſie nie mylą PaprPan Cc4, V2v, Ee2; StryjKron 210; KochJez A3v; Ruſkije Xiazeta y inſzi narodowie znaligo Panem ſobie poteznem PaprUp B2v; [PaprGniazdo 1209 (Linde)].

W przen (1): Przydź/ władzo niezwyćiężna/ A ręką/ wiecżney mocy/ Co wſzem śiłam potężna/ Przećiw tym lodom/ doday mi pomocy/ Co mą duſzę obięły GrabowSet H4.

5. Oporny [komu] (1):

Wyrażenie: »twardo potężny« (1): Mnie nieſłuchać/ którégo Senatorſkié czoło/Dwór z Królem więcéy ſłucha/ y ludźi ćma w lato. [...] Służká y niewolniczek záprzedány nędzny/ Miałby wzgárdzáć/ á bydź mi ták twárdo potężny? GosłCast 14.

6. Prawdopodobnie: Oczywisty (1): iż ieſli ſię zle/ niewłaſnie nieporządnie [...] ani wedle właſnego zmyſłu y przedśięwźięćia tego ktory co z duchá Bożego piſał/ mieyſce ábo świádectwo ktore inſze ſłowá Bożego/ w rzecży ſnadnieyſzey y potężnieyſzey wykłáda/ y ná co ſię inſzego wyćiąga/ że mu ſię gwałt w tym dźieie: a coż gdy przyidźie o rzecż więtſzą y przednieyſzą z ſtrony Bogá y Meſyaſzá/ gwałćić by ſię y zle wykłádáć nie miáło? CzechEp 151.

Synonimy, 1.a. mężny, mocny, możny, silny, usilny; b.α. cały, zdrowy; β. mocny, trwały; γ. trwały; 2. skuteczny; 3. biegły, ćwiczony, doświadczony; 4. groźny.

Cf NIEPOTĘŻNY, POTĘŻLIWY

KW, ZCh