Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: DOŚWIADCZON

Następne hasło: [DOŚWIADCZYCIEL] »

DOŚWIADCZONY (302) part praet pass pf

doświadczony (170), doświadczon (20), doświadczony a. doświadczon (112); doświadczony BielŻyw (2), WróbŻołt (2), SeklWyzn, KromRozm I, LubPs, GroicPorz, KrowObr, BibRadz (3), KwiatKsiąż, Mącz (12), SienLek (9), RejAp, BielSat, HistRzym (2), RejPos, BiałKat, BielSpr (2), KochMon (3), WujJud, WujJudConf (2), RejPosWstaw, BudBib, StryjWjaz, CzechRozm, PaprPan, ModrzBaz (2), KochPs, SkarŻyw (4), NiemObr, KochFr, KlonŻal, ReszPrz, PudłFr, Calep (6), GostGosp, GostGospSieb, OrzJan (2), WyprPłeb, LatHar (2), WujNT (13), KmitaSpit (2), SkarKazSej, KlonFlis (2); doświadczon ListRzeź (2), OpecŻyw, MetrKor, HistJóz, TarDuch, Strum, SkarJedn; doświadczony : doświadczon FalZioł (54 : 5), GliczKsiąż (2 : 1), Leop (3 : 1), BielKron (11 : 1), BudNT (1 : 1), SarnStat (2 : 1), PaxLiz (1 : 2).

doświadczony (278), doświadszony (15), doświaczczony (9); doświadczony OpecŻyw, BartBydg, TarDuch (3), BielŻyw (3), WróbŻołt (3), RejPs, SeklWyzn, RejKup, GroicPorz, KrowObr (2), Leop (4), KwiatKsiąż (4), Mącz (13), SienLek (10), BielSat, GórnDworz, HistRzym (2), RejPos, BiałKat (2), BielSpr (4), KochMon (3), WujJud (2), BudBib, Strum, BiałKaz, BudNT (3), StryjWjaz, CzechRozm (3), ModrzBaz (6), SkarJedn, KochPs, SkarŻyw (4), StryjKron (3), CzechEp (2), NiemObr, KochFr, KlonŻal, ReszPrz, PudłFr, GostGosp, GostGospSieb, OrzJan (2), WyprPleb, LatHar (2), WujNT (19), SarnStat (4), KmitaSpit (3), SkarKaz, PaxLiz (3), SkarKazSej (2), KlonFlis (2), doświadszony MetrKor, HistJóz (2), KromRozm I, KromRozm II, GliczKsiąż (3), LubPs, RejPosWstaw, PaprPan, SzarzRyt; doświaczczony ListRzeź (2), BielŻywGlab; doświadczony : doświadszony FalZioł (119 : 1), BielKron (19 : 1), RejAp (1 : 1); doświadczony: doświaczczony WujJudConf (1 : 1), Calep (2 : 5).

-dcz- (267), -dsz- (10), -tcz- (12), -tsz- (4), -tc- (1),-cz- (8).

o jasne; -a- (94), -å- (55); -a- OpecŻyw, KromRozm I, LubPs, Leop (4), BibRadz (4), RejAp (2), BielSat, GórnDworz, RejPos, BietSpr (4), RejPosWstaw, BiałKaz, StryjWjaz, PaprPan, ModrzBaz (6), StryjKron (3), NiemObr, KlonŻal, PudłFr, OrzJan (2), WujNT (19), SarnStat (4), SkarKaz, PaxLiz (3), SkarKazSej (2), KlonFlis (2), SzarzRyt; -å- KromRozm II, GroicPorz, KrowObr (2), SienLek (10), WujJud, WujJudConf (2), BudBib, Strum, BudNT (3), SkarJedn, KochPs, SkarŻyw (4), KochFr, ReszPrz, GostGosp (2), WyprPleb, LatHar (2), KmitaSpit (3); -a- : -å- GliczKsiąż (2 : 1), BielKron (5 : 11), Mącz (12 : 1), HistRzym (1 : 1), BiałKat (1 : 1), CzechRozm (1 : 2), CzechEp (1 : 1); w formie nie złożonej -ó- (1), -o- (2); -ó- Strum; -o- OpecŻyw, SarnStat; w formie złożonej -o- (27), -ó- (1); -o- SienLek (9), KochFr, PudłFr, OrzJan (2), WyprPleb, SarnStat (2); -o- : -ó- Mącz (11 : 1).

comp i sup (1 + 2) (n(a))doświadcz(e)ńszy.

Fleksja

sg
m	N	doświadczony, doświadczon	f	N	doświadczonå, doświadczona, doświadczon(a), n(a)doświadcz(e)ńsz(a)	n	N	doświadczoné, doświadczono
	G	doświadczon(e)go, n(a)doświadcz(e)ńsz(e)go		G	doświadczon(e)j		G	doświadczon(e)go
	D			D	doświadczon(e)j		D
	A	doświadczon(e)go, doświadczony		A	doświadczoną		A	doświadczon(e)
	I	doświadczonym		I			I	doświadczonym

pl
N	m pers	doświadczeni, doświadczon(e)
N	subst	doświadczon(e)
G		doświadczonych
D		doświadczonym
A	m pers	doświadczon(e)
A	subst	doświadczon(e)
I	m	doświadczonymi, doświadcz(e)ńszymi, doświadczon(e)mi
I	f	doświadczon(e)mi
L		doświadczonych

sg m N doświadczony (45), doświadczon (6); -ony (11), -óny (1), -(o)ny (35); -ony PudłFr, WyprPłeb, -ony : -óny Mącz (9 : 1); -on (2), -(o)n (4); -on OpecŻyw, SarnStat; ~ (attrib) doświadczony (31); ~ (praed) doświadczony (14), doświadczon (6); -ony FalZioł (2), WróbŻołt, BielKron (2), SkarŻyw, KlonŻal, WyprPleb, LatHar, WujNT (4), PaxLiz; -on ListRzeź (2), OpecŻyw, TarDuch, Leop, SarnStat. ◊ G doświadczon(e)go, n(a)doświadcz(e)ńsz(e)go (8). ◊ A doświadczon(e)go (6), doświadczony (2). ◊ I doświadczonym (5). ◊ f N doświadczonå (18), doświadczona (7), doświadczon(a), n(a)doświadcz(e)ńsz(a) (61); ~ (attrib) -å (4); ~ (praed) -å (14), -a (7); -å Mącz, RejAp, CzechRozm, GostGosp, OrzJan (2), LatHar, WujNT (3), SarnStat (2); -a BielKron, BudNT, Strum, SkarJedn, PaxLiz (2); -å: -a GliczKsiąż (2 : 1). ◊ G doświadczon(e)j (8). ◊ D doświadczon(e)j (1). ◊ A doświadczoną (5). ◊ n N doświadczoné (30), doświadczono (7); -é (1), -(e) (29); ~ (attrib) -é (13); ~ (praed) -é (17), -o (7); -é LubPs, KrowObr, SienLek (4); -o MetrKor, HistJóz; -é : -o FalZioł (11 : 5). ◊ G doświadczon(e)go (4). ◊ A doświadczon(e) (6). ◊ I doświadczonym (1). ◊ pl N m pers doświadczeni (29), doświadczon(e) (1) BielŻyw; -e- (1), -(e)- (29). subst doświadczon(e) (21). ◊ G doświadczonych (8). ◊ D doświadczonym (2). ◊ A m pers doświadczon(e) (8). subst doświadczon(e) (4). ◊ I m doświadczonymi, doświadcz(e)ńszymi (3), doświadczon(e)mi (2); -ymi (2), -(e)mi (2); -ymi KrowObr, CzechRozm, WujNT, -(e)mi SienLek, BudNT. f doświadczon(e)mi (1). ◊ L doświadczonych (3).

Sł stp s.v. doświadczyć, Cn notuje, Linde XVII(XVIII) – XVIII w.

Znaczenia

A. We właściwym znaczeniu imiesłowu biernego (253)
B. W innych funkcjach (49)
- 1. W funkcji przymiotnika: mający duże doświadczenie, znajomość życia, praktykę życiową; bywały (48)
  - a. Mający doświadczenie, wiedzę, wprawę, umiejętność w jakiejś określonej dziedzinie; biegły, wykształcony; utalentowany w jakimś kierunku (39)
- 2. W funkcji rzeczownika (1)

A. We właściwym znaczeniu imiesłowu biernego (253):

1. Poddany próbie, wystawiony na pokusy; wypróbowany; zbadany; potwierdzony; perspectus, probatus Mącz, Calep, Cn; cognitus, expertus, spectatus Mącz, Cn; compertus, exploratus Calep, Cn; expertus Cn (220): Blogoſlawiony ktory cirpi pokuſy bo gdy doſwiatcżon będzie/ wezmie koronę żywota OpecŻyw 188; TarDuch D5v; BielŻyw 119; RejKup n7; Potrzebá yeſt áby były kácerſtwá/ iżeby ſye okazáli ktorzy ſą doſwyádſſeni myędzy wámi. KromRozm I L2; przeto biy ſie w lędźwi/ iż [miecz] doświádcżon [probatus] ieſt Leop Ezech 21/13, *B2, Isai 28/16; BibRadz Apoc 2/10; BielKron 455; Periclitandae vires ingenij, Ma być probowána/ koſztowána/ doſwiádczona krzepkość dofćipu cziyego. Mącz 291d, 306b [2 r.], 323c, 405a; WujJudConf 227v; BudNT 1.Cor 11/17[19], 2.Cor 13/7; BudBib Dan 12/10; á ktemu przykładów ludźi doświádcżoney cnoty [probatorum hominum] [...] náśládowáć ModrzBaz 15, 74v; SkarŻyw 212, [282]; KochFr 110; ReszPrz 27; Exploratus ‒ Pewni. doſwiaczony. Calep 394b, 226b, 351a; OrzJan 35; WyprPl B4; LatHar 591; WujNT 1.Cor 11/19, 2.Cor 10/18, 13/7, 1.Tim 3/10, Iac 1/12; Cum quis ob citationem amiſſam ſe excipit: neſcio an iuramento teneatur comprobare [...] Ale w ſądźiech doświadczonych rzecz pewna że niedopuſczáią iurámentu. SarnStat 1284; SkarKaz 43a.

doświadczony od czego (1): Owa wy chcećie być ſędźiámi nie ſpráwiedliwymi onych świętych Oycow/ ktorzy od wſzyſtkiego świátá przez ták wiele wiekow/ dobrze doświadcżeni/ przyięći/ vchwaleni/ żadnemu nigdy naprzod nie dádzą. WujJud 34v.

doświadczony przez co (1): Pámiętayćie ná ony/ którzy żyli przed wámi: którzy przez świádectwo wiáry rozmáićie doświadczeni ſą BiałKat 151v.

doświadczony czym (6): Strum A2; kto świádeſtwem wiáry nie ieſt doświátcżonym/ ten zwyćięſcą świátá y iego pokus/ być nie może. BiałKaz F2v; CzechRozm 189; OrzJan 65; WujNT 2.Cor 8/2, Hebr 11/39.

doświadczony w czym (10), w kim (2): BielKron 261; BielSpr 45v; PaprPan C3; wieleby też [król] ludźiom w cnoćie á wiernośći doświádcżonym [probate fidei] porucżył. ModrzBaz 20v, 3v, 51v; SkarŻyw 511; PaxLiz ktv; KlonFlis B4v. Cf doświadczony w czym od kogo, »doświadczony w Chrystusie«.

doświadczony w czym od kogo (1): náleźli Lukrecyą między robotnicámi robiąc/ á ták od nich byłá doſwiádcżoná w záchowániu cnoty. BielKron 104.

Ze zdaniem dopełnieniowym (2): SeklWyzn Cv; A poniewaſz nie cudámi Ewánielia/ ieſli ieſt prawdźiwa ábo nie doſwiadcżona ma być CzechRozm 189.

Ze zdaniem podmiotowym (1): a wy będzýecye w więzýenyu aż to będzýe doſwyatſſono coścýe powiedali ieſli prawda albo fałſz HistJóz C2v.

W porównaniu (1): Kiedy ich Pan doſwiadtza/ y w ogniu poloruie/ iáko bywa doſwiadtzone y polorowáne ſrebro w kominie? KrowObr 238.

Fraza: »tekst jest doświadczony« (1): Pierwſza/ iż ten text poſpolity Láćińſki ieſt dobrze doświadczony WujNT 9.

Wyrażenia: »doświadczony w Chrystusie« (2): KrowObr 5; Pozdrowćie Apellę doświádczonego w Chriſtuśie [probum in Christo]. WujNT Rom 16/10.

»doświadczony egzemplarz, pismo« = o słwierdzonej wiarogodności (1 : 1): Probare exemplis, vivyescz przicladi pisma dosvyatczonego BartBydg 123b; iáko w doświádcżonych exemplarzách greckich cżytamy CzechRozm 63v.

»mąż doświadczonej wiary« (1): tego Alexandrá ſynem Kieyſtutowym mężem doſwiádczoney y ſzczerey wiáry być ſwiádczy. StryjKron 447.

»doświadczony przyjaciel« (2): Tak nam ſłuſze doſwiadcżone przyiacioły miłować, iako ie miłuiąc doſwiadcżać. BielŻyw 107, 15.

Szeregi: »dobry i doświadczony« (1): Zależy na młodziencza wſzelkiego, aby ſie ſtarſzych zawſze wſtydał, á wybierał ſobie znich czoby byli nalepſzego y też nadoſwiacżenſzego żywotha ktorychby ſie radą [...] podpierał BielŻywGlab nlb 14.

»(poznany, przejźrzany) doznany, doświadczony (i potwirdzony)« (4): vſtawi/ y Decrety/ ieſli ſą od boga/ albo od lvdzi vſtawione/ (ieſli prawdziwe/ potrebne/ albo nie) maią być doznane/ doſwiadcżone/ y potwirdzone SeklWyzn Cv; Mącz 251a, 406a; Calep 850b.

»pilny i doświadczony« (1): przethoż przyłącżywſzy ku ſobie iedennaſcie zwolennikow Páńſkich/ iáko pilne y dobrze doſwiádſzone kazánia przyſzłego ſwego ſwiádki/ [...] vcżynił rzecż do ludu onego RejPosWstaw [143³].

»poznany, (i) doświadczony« (2): A K. A. ſię boi/ iż ſkoroby ich táiemnice poznáne/ y doświádcżone były/ áby w wzgárdę nie przyſzły NiemObr 88; Calep 791a.

»przestrzeżony i doświadczony« (1): Y niedopuſzcżamy nikogo do vżywánia tey ſpołecżności/ áż pierwey od Páſterzá [...] będą przeſtrzeżeni y doświadcżeni. WujJudConf 223v.

»przeźrzany i doświadczony« (1): Ieſth theż ten wykład przezrzany y doſwiadcżony przez doctory piſma ſwiętego WróbŻołt A5.

»stary i doświadczony« (1): iż nie ieſt rzecż wiernym przyſtoyna ważyć ſie popráwiáć piſmá ś. gdzie w nim omyłki/ exemplarzámi ſtárſzymi y doświadcżeńſzymi ná oko pokázáć nie mogą. CzechRozm 137v.

»doświadczony i szczery« (1): StryjKron 447. Cf »mąż doświadczonej wiary«.

»wyćwiczony i doświadczony« (1): którégo [hetmana] wielka dźielność rozmáitémi ſpoſoby woien ieſt dobrze wyćwiczona y doświádczona? OrzJan 65.

»zwyczajny i doświadczony« (1): Aczem tedy Láćińſkiego textu poſpolitego/ iáko pewnieyſzego y w kośćiele zdawná zwyczáynego y doświádczonego/ w tym przekłádániu wſzędy náśládował WujNT 16.

W przen (6):

W połączeniach szeregowych (2): Iż oto ia kłádę w Syonie/ to ieſt/ w koſciele ſwoim/ kámień ſwoy węgielny/ doſwiádcżony/ wybrány/ á bárzo koſztowny [lapidem probatum, angularem, pretiorum, in fundamento fundatum Vulg Is 28/16] RejPos 301; [Pismo św. zowie Syna Bożego] Kámieniem doświádczónym/ drogim/ ſundámentowym/ ſpoiáiącym dwie śćienie BiałKat a4.

Wyrażenia: »ogniem (w ogniu, przez ogień) doświadczony« (4): LubPs Ev; Aby doświádcżenie wiáry wáſzey dáleko drozſze niż doświádcżenie złotá ktore ginie/ á wżdy przez ogień bywa doświádcżone [auro quod per ignem probatur Vulg] BibRadz 1.Petri 1/7; RejAp 44; Rádzęć ábyś ſobie kupił v mnie złotá w ogniu doświádczonego [aurum ignitum probatum]/ żebyś ſię zbogácił WujNT Apoc 3/18.

»doświadczony w piecu utrapienia« (1): Abowiem złoto ogniem bywa probowáne/ á ludźie wdźięczni bywáią doswiádcżeni w piecu vtrapienia [receptibiles in camino humilitatis]. BibRadz Eccli 2/5.

»doświadczony srebrem« (1): tako iż też cżęſto ony odrzuczaią ktorzy doſwiadcżeni ſrebrem [probati sunt argente]. To ieſt ktorzy w ſwiętim piſmie naucżeni ſą. WróbŻołt 67/31.

a. Wypróbowany, wypraktykowany, sprawdzony pod względem skuteczności; niezawodny, skuteczny, pewny (134): Lnem kadzienie, ieſt doſwiadcżoney pomocy [ieſt bárzo pomocna SienHerb 354a] FalZioł V 77v; A ſą dwie mieśćie Bádeńſkie [...] w obu ćieplice doświádcżone/ ták iż ie zową Ray źiemſki. BielKron 283; Náuká doświadczoną/ iáko koniá ku zawodowi w práwić. SienLek 188v, 60, 107.

doświadczony od kogo (2): Náuká lekarſtw końſkich/ dobrze doświadczona od roſtropnych Máſztálárzow SienLek 164. Cf doświadczony na co od kogo.

doświadczony (na)przeciw czemu (10): tha żyła ktorą zową głowną ieſt doſwiadcżona naprzeciw pełnoſci głowney boleniu y rozdymaniu iey. FalZioł V 58v, V 60v, 74, 76, 78, 88 (10).

doświadczony na co (26): Na rany ieſth [żywica] doſwiadcżoney pomoczy FalZioł III 28d, kt, I 106d, II 19b, III 14b, V 77 (24); SienLek 85, 85 marg. Cf doświadczony na co od kogo.

doświadczony na co od kogo (1): Drugie lekarzſtwo na Podogrę: doſwiadcżone od Kxiążęcta [!] Saxoń. FalZioł V 94.

doświadczony w czym (3): SZałwijowa woda [...] ieſt barzo doſwiadcżona w niemocach głowy FalZioł II 12b, III 29c, V 83.

Ze zdaniem podmiotowym [iż (5), że (1)] (6): A ieſt doſwiadcżono: iż gdy będzie na ſzigi powieſzon, pomaga naprzeciw niemoczy ſwiętego walantego FalZioł IV 50b, IV 58d, V 78, 85v; Więcey niż doświadczoná rzecz ieſt/ że miedzy wſzemi kśięgámi/ ktorych teraz zbor powſzechny vżywa/ zadnych niemáſz tak ſpráwionych żeby iych álbo tráfunek/ albo cżyia chęć/ iáką omyłką nie potrząſnęłá. BudNT b3v; SkarJedn 148.

W charakterystycznych połączeniach: doświadczony bardzo (7), często(kroć) (23), dobrze (6), wielekroć, wiele razow (4).

Fraza: »to, co (jest) (rzecz) doświadczono, (-e, -a)« (14 : 4): á to ieſt rzecż doſwiadcżona naſzych cżaſow FalZioł I 25d; Czo od wiele ludzi doſwiadcżono ieſt wiele kroć. FalZioł II 19a, I 27d, 147d, III 10c, IV 53d, V 98 (16); tedy zledá pſá mu ćiepłey krwie dáy pić nieukázuiąc co ieſt/ to téż ieſt bárzo doświádcżone. SienLek 152v, 85.

Zwrot: »mieć moc doświadczoną« (2): [Wódka kosaćcowego korzenia] ma też mocz doſwiadcżoną wyciągać khoſci z rany połamane FalZioł II 6d, V 72v.

Wyrażenia: »lekarstwo doświadczone« [w tym: doświadczony od kogo (2), naprzeciwko czego (2), k(u) czemu (2), (na)przeciw czemu (8), przez kogo (1), na co (13), w czym (1)] [szyk 27 : 17] (44): O Lekarzſtwach doſwiadczonych na wiele niemoczy. FalZioł kt; Przy tym ſie poczyna Tractat/ tho ieſt nauka rozmagithych lekarzſtw doſwiadcżonych FalZioł V 72, I 106d, II 19b, V 61, 107v, 117 (43); Mącz 431a.

»maść doświadczona« [w tym: na co (5)] [szyk 6 : 1] (7): Maſc druga na ſwierzb doſwiadczona. FalZioł V 110v, 28v, 75, 85v, 97v, 114, 116v.

»olejek doświadczony [na co]« (2): Też oleiek w aptekach cżynią z iądrek brzoſkiniowych/ ktori ieſt doſwiadcżony na bolenie vſzu FalZioł I 110c, III 14b.

»plastr wiele razow doświadczony« (2): Plaſtr barzo dobri/ wiele razow doſwiadczony FalZioł V 104v, V 28.

»proch doświadczony« (4): FalZioł V 111, 111v; Proch doſzwiathczony. SienLek 58v marg, 58v.

»rzecz doświadczona« [szyk 48 : 2] (50): á to ma ſtaiemney włoſnoſci przirodzoney cżęſto kroć ieſt rzecż w takiey niemoczy doſwiadczona. FalZioł III 29c; ſtarłſzy ty wſzytki rzecży na miałki proch/ zmieſzay z tym oleykiem/ [...] á thak będzieſz miał maſć miękką/ ktorą maży mieſtce gdzie ieſt macicza/ ieſt rzecż nadoſwiadcżeńſza ku richłemu poczęciu. FalZioł V 86v, I 9b, 28b, V 78, 85v (44); Nákáſzel rzecz doſwiadcżona. SienLek 85 marg, 85; BudNT b3v; SkarJedn 148.

peryfr. »doświadczona sadzawka« = Betesda w Jerozolimie słynna z właściwości leczniczych (1): Iezu ienżes paraliżem zabitemu vdoſwiatcżoney ſadzawki vzdrowionemu łoże wziąc y chodzić kazał. TarDuch B3.

»wodka doświadczona« [w tym: doświadczony ku czemu (1), na co (1), w czym (1)] (3): Wodka doſwiadczona na ocży ktore ſą oparzyſte FalZioł II 19a, II 6c, V 77.

Szeregi: »dobry a (i) doświadczony« (5): Proch barzo dobri a doſwiadczony: gdy kto ranion będzie ſmiertelnie. FalZioł V 111, V 28v, 61, 88v, 111v.

»osobny a doświadczony« (1): Potym gorcżyczą [...] maſz go cżęſtho, [...]/ abowiem oſobney ieſt a doſwiadczoney pomoczy na paraliż. FalZioł V 77.

»pewny a doświadczony« (2): To ieſt lekarzſtwo pewne á doſwiadcżone. FalZioł V 107v; praesentissimum remedium sangvis de aure emissus, Bárzo pewne á yákoby doświádcżone liekárſtwo. Mącz 431a.

»znamienity i doświadczony« (1): a Potym [...] iżby ſie zapotził/ ieſt to rzecż znamienita y doſwiadſzona [známienita y doświadcżoná SienHerb 7a] wiele razow. FalZioł I 4c.

2. Prawdopodobnie: Przeżyty (1): WSzeláka rzecż iáwnieyſza doſwiádcżoná bywa/ Kiedy więc kto iey owo ſkutecżnie záżywa. PaxLiz B2v.

3. Udowodniony, potwierdzony, stwierdzony przez doświadczenie; poznany; pewny (25): HistJóz A4v; V iego theż grobu [św. Kazimierza] mienią być znaki y cudá doświádcżone cżęſto. BielKron 396v; WujNT 365, 712.

doświadczony komu (3): SarnStat 110 [idem] 985; Nie będę názwan lekkiem od żadnego/ Bym ſławił piękność w tobie doświátſzoney Kożdemu cnoty. SzarzRyt A2v.

Ze zdaniem podmiotowym (5): LatHar 647; Wſzákże to ieſt pewna/ y zá przodkow náſzych rzecz doświádczona; iż ſię vbodzy ná ten czás nalepiey mieli/ kiedy więcey ná potrzeby kośćielne obracano WujNT 114, 10; SarnStat 110 [idem] 985.

Frazai »co, to jest (rzecz) doświadczona« (3 : 3): Y co wyęcey/ ſámi im nye wſtydáyą ſie zwodzić álbo byałych głow nábywáć y yednáć/ co yeſth rzecż doſwyádſſona GliczKsiąż E3, C8, D4; RejAp 109; bo tym vkarmi wołu iáko kraſzoną śiecżką/ y ſkupineyſzy woł kupcowi. to doświadcżona. GostGosp 48; WujNT 114.

Wyrażenie: »rzecz doświadczona« [szyk 6 : 1] (7): WIele kroc ieſt rzecz doſwiadczona naſz miły panie: iakoś ty ieſt prętki ku wyſluchaniu kazdemu RejPos 128; LatHar 647; WujNT 10; GDyż wſzytkim rzecz ieſt doświádczona [cum compertum ab omnibus habeatur JanStat 741] iż moc ſkupiona y ziednoczona zwykłá bydź záwżdy mocnieyſza SarnStat 110 [idem] 985. Cf Szereg.

Szereg: »(isty), pewien i doświadczony« (2): A to ieſt rzecż iſta á pewna y iáwnie doſwiádcżona. RejAp 109; WujNT 114.

a. praw. Udowodniony; przekonany prawem; rozpoznany; uprawniony; przyłapany, przychwycony na jakimś uczynku (9): a yeſliby ktho na thmi [!] gwalczie był zabith atho bylo dwyemya szwiathki godnimy vyari doſzwyatſchono [...] thedi za yego glową nycz nyema bicz placzono. MetrKor 1525/821; Facinus manifesto compertum atque deprehensum, Iáwnie doświádczony zły vczinek. Mącz 279a.

doświadczony w czym (4): Jesliby theſſz ktori thowarziſſz ieden s drugim o pieniądze grał ilie krocz wthem doświacżon bendzie. przewiny Starſſim do Cechu sſeścz groſſy. ListRzeź w. 40, w. 30; GroicPorz ii4v; CzechEp 72.

cum inf (1): [ustawiamy] Iż ktorybykolwiek na potym był doświádczon [deinceps compertus fuerit] nád to zákazánié náſzé przeiéżdżáć z kupiámi [...] zá gránice króleſtwá náſzégo: y ná gárdle/ [...] ma bydź karan. SarnStat 1237.

Szereg: »doświadczony, naleziony, (pojmany)« [szyk 1 : 1] (2): TarDuch C3v; Depraehensus, Záſtány/ nádeſzły też doſwiádcżony/ náleziony/ poymány ná yákim vczinku. Mącz 318b.

4. Uznany za godnego, zaaprobowany, wybrany; pochwalony; mający uznanie, godny pochwały, chwalebny; przyjemny, miły (komuś) (7): Abowiem nápominánie náſſe nie (było) z obłędliwośći/ [...] áni ná zdrádzie: ále ták iákoſmy doſwiádcżeni od Bogá [sed sicut probati sumus a Deo]/ áby nam byłá wierzoná Ewángelia Leop 1.Thess 2/4 [idem] WujNT 1.Thess 2/4.

doświadczony komu (4): BibRadz 2.Tim 2/15; CzechEp 258; Bo kto w tym ſłuży Chriſtuſowi/ przyięmny ieſt Bogu/ á ludźiom doświádczony [et probatus est hominibus]. WujNT Rom 14/18, 2.Tim 2/15.

Szeregi: »miły i doświadczony« (1): Abowiem záyźrzał ſwemu onemu przodkowi/ ktory będąc ſtátecżnym/ Bogu oycu ieſt miłym y doświadcżonym. CzechEp 258.

»doświadczony i zalecony« (1): Abo iákoby náuká Luterſka byłá ták doświádczona y zálecona w piśmie przez Proroki/ przez Chriſtuſá y Apoſtoły [...] iáko święta náuká Páná Chriſtuſowá w kośćiele Kátholickim. WujNT 309.

B. W innych funkcjach (49):

1. W funkcji przymiotnika: mający duże doświadczenie, znajomość życia, praktykę życiową; bywały; wytrawny; experiens Mącz, Calep (48): Mącz 279a; Experiens, nomen ex participio, Expertus, peritus – Doswiaczony, biwały. Calep 393a.

Wyrażenie: »mąż, człowiek doświadczony« [szyk 3:2] (4:1): Anawięcey ſnać doſtąpić tego będą moc/ yeſliże nietak na ſwą oſobę/ yako na ynſze doświatczonego człowieka obyczaye iako w żywe wierciadło patrzeć będą. KwiatKsiąż B4, B4v; Znacie w. m. wſzyſcy iednego cżyſtego żołnierzá/ y mężá doſwiádcżonego/ ktory ſie ták bárzo iął ſwiętego piſmá/ iż nie naprzod żadnemu Doktorowi dáć niechce GórnDworz N4v; KochMon 25; SkarŻyw 454.

Szeregi:»prawdziwy i przykładny, doświadczony« (1): rádne ludzi ſobie obieray/ prawdziwe y przykłádne doſwiadcżone BielKron 258.

»stary, doświadczony« (1): INnocencyus ſiodmy rodem s Sulmonu/ był Papieżem dwie lecie/ ſtáry/ doſwiádſzony/ ále okrutny BielKron 187v.

a. Mający doświadczenie, wiedzę, wprawę, umiejętność w jakiejś określonej dziedzinie; biegły, wykształcony; utalentowany w jakimś kierunku; probatus Mącz, Cn; spectatus Cn (39): Probatus et spectatus, Spectatus medicus, Doſwiádcżony lekarz. Mącz 405a; HistRzym 64; BielSpr 26v; KmitaSpit B2 [2 r.]; KochMon 24; Sam tylko Kochánowſki Skłádácz doświádczony/ Mógł piórem wymálowáć doſtátecznie ony. PudłFr 42; GostGospSieb +2; KlonFlis F2v.

doświadczony w czym (17): WróbŻołtGlab A2; áby Biſkupi y inni przełożeni/ byli iáwnie vſtáwiáni coby byli wieku ſtałego/ w obycżáiech y w náuce doświadcżeni BielKron 228v, 28v, 83, 151, 298, 341; KwiatKsiąż C3; HistRzym 95; StryjWjaz A3v; ModrzBaz 91 v; Z tego potym y z iego ſyná Xiążęciá Dániłá [...] w Rycerſkich ſpráwach doſwiádcżonego/ Xiążętá Zbáráſkie [...] ſą rozmnożone. StryjKron 497, 265; KlonŻal D3; PaxLiz Cv; SkarKazSej 699b. Cf »w radzie doświadczony«.

Wyrażenia: »mąż, człowiek, ludzie doświadczony(-eni); doświadczonego rozumu« [szyk 11 : 2] (11 : 1 : 1; 11 : 2): gdźye y wyſokyego á doſwyadſſonego rozumu/ [...] ludźye omylili ſye ná wykłádźye piſmá. KrowObr II p4v; CEſarz Alexánder mąż doświádcżony/ ták w rzecżach Rycerſkich iáko w náukach. BielKron 151, 28v, 72, 83, 123v, 298, 341; Mącz 279a; BielSpr 52; Synowie Efráimowi/ męże doświadczeni/ [...] W potrzebie tył podáli KochPs 115; StryjKron 265; Tám mężowie zginęli wſzyſtko doświadcżeni. KmitaSpit C2v.

»w radzie doświadczony« (1): krol Agamemnon [...] Powstał, a z nim Ulisses w radzie doświadczony KochMon 28.

»rycerz, rycerstwo doświadczony(-e)« [szyk 2 : 1] (2 : 1): BielKron 244v; Pilecki [...] przy Dworze będąc/ z doświadczonemi ſye Rycerzmi potykał SienLek 34; BielSpr 35v.

Szeregi: »biegły a doświadczony« (2): KwiatKsiąż C3; nád kthorym woyſkiem [...] vcżynili Hetmaná Ekiuſza/ mężá w Rycerſkich rzecżách biegłego á doświadcżonego BielKron 298.

»bywały i doświadczony« (1): Triarii ‒ Zołnierze biwali y doſwiatczeni, ktorzi wtrzeczei rocie będac, przednieiſzich meznie naſtepiwſzi bronieli. Dicebantur milites veterani, spectatae virtutis, qui tertio loco praelium inibant Calep 1082b.

»pewny i doświadczony« (1): iż iáko to na Rzecżypoſpolitey należy/ áby w káżdem rzemieśle rzemieśnicy byli pewni y doświádcżeni [certos et probatos esse] ModrzBaz 91v.

»doświadczony i sławny« (1): On Oſtáfiey Dáſzkowic/ Pretfic/ [...] To byli doświádcżeni y ſławni kozacy. BielSat Hv.

»uczony i doświadczony« (1): Ná to obierano ludźie w Práwách wſzytkich vczone/ y w rządzeniu ludzkim doświádczone SkarKazSej 699b.

»wyborny a doświadczony« (1): yżebyſmy ſię nietylko tych więtſzych a zacznieyſych nauk/ ktorych ſię ſtarſzy vczą/ ále też y naipierwſzych żywiołow/ álbo pocżątkow nauk od wybornych á doświatcżonych naucżycięlow vczyli KwiatKsiąż K3v.

2. W funkcji rzeczownika (1):

W połączeniu szeregowym (1): máło ieſt vczonych/ ćwiczonych/ ſtárych/ y doświádczonych/ ktorzy rękámi ſwemi ſpráwy R.P. długo piáſtowáli SkarKazSej 663a.

Synonimy: A. 1. dobry, doznany, pewny, pilny, polorowany, potwierdzony, poznany, przestrzeżony, przeźrzany, szczery, świadomy, wyćwiczony, zastany; a. dobry, osobny, pewny; 3. isty, naleziony, pewien; 4. miły, zalecony; B. 1. doznany, prawdziwy, przykładny, zacny; a. biegły, bywały, mocny, pewny.

Cf DOŚWIADCZYĆ, NIEDOŚWIADCZONY