[zaloguj się]
[pdf]

POWINOWATY (245) ai

powinowaty (242), powinnowaty (3); powinnowaty Calep (3).

powinowaty (227), powinowat (17), powinowaty a. powinowat (1).

Oba o jasne; w formie złożonej -a- (208), -å- (5); -a- : -á- MurzHist (2:2), BudBib (4:1), KochPs (1:1), SkarŻyw (18:1); w formie niezłożonej a jasne.

comp [i sup] ([na])powinowatszy (1).

Fleksja
sg
mNpowinowaty, powinowatszy, napowinowatszy, powinowat fNpowinowatå, powinowat(a) nNpowinowato
Gpowinowat(e)go Gpowinowat(e)j G
Dpowinowatému, napowinowatsz(e)mu Dpowinowat(e)j D
Apowinowat(e)go Apowinowatą Apowinowat(e)
Ipowinowatym, powinowat(e)m Ipowinowatą I
Lpowinowatym Lpowinowat(e)j Lpowinowatym
pl
N m pers powinowaci
subst powinowaté
G powinowatych
D powinowatym, powinowatem, napowinowatszęm
A m pers powinowaté, powinowatych
subst powinowaté
I m powinowatymi, powinowat(e)mi
L powinowatych
V m pers powinowaci
inne formy
sg m G a.A - powinowatégo

sg m N powinowaty, powinowatszy (24), [napowinowatszy], powinowat (16); ~ (attrib) -aty (1); ~ (praed) -at (16) RejPs (2), LibLeg, LibMal, RejKup, RejWiz (2), RejPos (3), RejZwierc (6), -aty (6) ZapWar, KrowObr, BielKron, SarnUzn, KochWz, SarnStat. ◊ G powinowat(e)go (11). ◊ D powinowatému (4), [napowinowatsz(e)mu]; -ému (1), -(e)mu (3). ◊ A powinowat(e)go (6). ◊ G a. A powinowatégo (1). ◊ I powinowatym (7), powinowat(e)m (1) RejKup. ◊ L powinowatym (3). ◊ f N powinowatå (6), powinowat(a) (1). ◊ G powinowat(e)j (4). ◊ D powinowat(e)j (1). ◊ A powinowatą (9). ◊ I powinowatą (4). ◊ L powinowat(e)j (4). ◊ n N (praed) powinowato (1). ◊ [A powinowat(e). ◊ L powinowatym.] ◊ pl N m pers powinowaci (50). subst powinowaté (6); -é (1), -(e) (5). ◊ G powinowatych (31). ◊ D powinowatym (22), powinowatem (1) MurzHist, [napowinowatszęm]. ◊ A m pers powinowaté (18), powinowatych (1); -é : -ych SkarŻyw (2:1); ~ -é (6), -(e) (12). subst powinowaté (3); -é (1), -(e) (2). ◊ I m powinowatymi (4), powinowat(e)mi (1) RejZwierc. ◊ L powinowatych (4). ◊ V m pers powinowaci (1).

W znacz. II.: formy czasów i trybów bez łącznika lub z łącznikiem: inf powinowat być (1). ◊ praes 1 sg m powinowatem (1), [jestem powinowat]. ◊ 2 sg m -ś powinowat (4), -ś jest powinowat (2). f -ś jest powinowata (1). ◊ 3 sg m powinowat(y), powinowatszy (2), [jest powinowat]. f powinowata jest (1). ◊ 3 pl m pers powinowaci (2), [są powinowaci]. ◊ praet 1 sg m -m był powinowat (1). ◊ 3 sg m był powinowat (1). ◊ 3 pl m pers byli powinowaci (1). ◊ fut 3 sgm będzie powinowat (1). ◊ imp 2 sg m bądź powinowat (1). ◊ [con 3 pl m pers by byli powinowaci.] ◊ part praes act m będąc powinowat (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde także XVII (z Cn) – XVIII w.

I. W funkcji właściwej (225):
1. Zobowiązany do czegoś (2):

powinowaty ku czemu (1): Oſwiadtzam [...]/ iż kto ſię obrzeże/ ſtawa ſię powinowáty ku chowániu wſzyſtkiego zakonu. KrowObr 85.

cum inf (1): Iam yako povinovathi czinycz sprawiedlivoscz kasdemv slal ponye ZapWar 1537 nr 2494. Cf też znacz. II.

2. Obowiązujący, należny, słuszny (13): LubPs R4v marg; Przes to też wiele kroć Sądowi ná powinowátey vtćiwoſći ſchodźi/ gdy drugi nieſłyſząc álbo też nierozumieiąc thego gáienia/ łatwie wyſtápi [!] ſłowem y vczynkiem. GroicPorz i2v, h2 [2 r.]; Izaſz niewieſz iáko Swięty Páweł/ mężow vpomina/ áby żonom ſwoim powinowátą dobrą wolą oddawáli KrowObr 223v; RejPos 334; [HerbLek D2 (Linde)].

[powinowaty komu: wyrzućiliſcie wſzyſcy Ofiárę/ chwałę ſamemu Pánu Bogu powinowatą HerbOdpow I3.]

[powinowaty za co: Racziles sye za nass offyarowacz mąky za grzechi nasze powynowate odkupuyąncz ModlKobiet 5v.]

[Fraza: »jest rzecz powinowata [cum inf]«: Dali Dekret Apoſtołowie; áby Chrześćijánie ze Krwią nieiedli: to ſie iuż dźiś niechowa; áni ieſt rzecż powinowáta/ chowáć. HerbOdpow G2.]
Wyrażenia: »powinowata chwała, cześć« [w tym: cześć a chwała (1)] [szyk zmienny] (4:3): GliczKsiąż N7v; Wſſytki kroleſtwá ſwyátá Bogu záſpyewaycye/ Powinowátą chwałę ná wſſem Pánu daycye LubPs P6, Vv, V5v, X6; RejPos 215; [HerbOdpow I3].

[»powinowate posłuszeństwo« [szyk zmienny]: DLategoſz podlug wielkych potrzeb naſſych/ pilnie a vſtawicznie modlić ſię mamy/ [...] a wiedzieć/ że gdy to iedno czyniemy/ panu Bogu posłuſſeńſtwo powinowate czynimy UstKościel 75v, 85.]

[»rzecz powinowata«: iż co cżáſem z tráfunku ábo Kroleſtwu ábo Kſięſtwu przyzwoito ieſt/ tho iáko zá rzecż powinowatą/ y ták być z przyrodzenia muſzącą twierdźi RotRozm B2. Cf Fraza.]

»służby powinowate« (1): LibLeg 11/78v cf »wierny i powinowaty«.

Szeregi: [»powinowaty i przystojny«: Pan Bóg sprawić to raczy [...], iż i K. J. Mci, i królowej J. Mci przywiedzie serca do miłości pierwszej, powinowatej i przystojnej. Diar 1566 12.]

»powinowaty a słuszny« [szyk zmienny] (1): Co wſſytko zá tem ſzło/ że ſie godzi y potrzebá tego/ áby náucżycyelom á ludzyom vcżonym ſluſſna á powinowáta cżesć byłá wyrządzoná GliczKsiąż N7v; [MelanRad 240].

»wierny i powinowaty« (1): przitim sye y ſlvzbi nasche wierne y powynowate zaleczami wlaſke v. m. k. m. naschego namylosczywſchego pana LibLeg 11/78v.

3. Nieuchronny, pewny; w przen (1):
Wyrażenie: »powinowaty dług« (1): alye yſch tho powynowathi dlvg kaſzdego czlowyeka. abi vmarl gdi pan bog czaſch prziſlacz bendzye raczil. LibLeg 11/180v.
4. Poddany, podległy [komu, czemu] (3):
a. Uznający czyjąś zwierzchność (2):
Zwrot: peryfr. »mężowi żadnemu powinowata nie być« = być dziewicą (1): WIelki dziw á wielkie niepodobieńſtwo thu dochodzi do vſzu twoich/ káżdy wierny á krześćiáńſki cżłowiecże/ iż pánienká w młodośći ſwoiey/ nigdy mężowi żadnemu powinowátha nie będąc/ ma pocżąć w żywocie ſwoim ſynacżká RejPos 270.
W przen (1): Tákże teſz Swięty Páweł nápiſał mowiąc. Powinowáći ieſteſmy nie ćiáłu/ ábyſmy wedłuk ćiáłá żyli KrowObr 64.
b. Zmuszony poddać się czemuś (1): Skáżono ieſt potym Niniwe to ſławne miáſto od Medow/ ſkąd możem obácżyć/ iż nic nie máſz ná świećie thák mocnego/ coby ſkáźie á końcowi powinowáto nie było. BielKron 268.
5. Prawowity (1): [cesarz Henryk do Arnolda, księcia bawarskiego, konkurenta do tronu cesarskiego:] A ták ieſli to tobie Bog obiecał dáć/ iać wnet tobie chcę vſtąpić á ſłużyć iáko pánu powinowátemu. BielKron 173v.
6. Wdzięczny [komu za co] (4): Abowiem y ſerce s tego roſcie/ y chući przybywa/ áby to długo miedzy ſobą pámiętáli/ á zá tho ſobie powinowáći byli. RejZwierc 97, 95v.

powinowaty co (1): Syn Oycu nie ieſt nic dłużen [...]. Kiedyby Ociec naymiłośćiwſzy námyſliwſzy ſie Syna ſwoiego ſpłodził/ byłáby rzecż żeby mu co zá to był powinowáthy. SarnUzn H4.

Wyrażenie: »mało powinowat« (1): gdy ſie dowie potym/ máło mu zá to powinowát będzie. RejZwierc 57.
7. Pozostający w bliskich związkach (201):
1) O związkach osobistych między ludźmi (201):
a. Będący krewnym, powinowatym lub przyjacielem (197): [jeno was o to i po wtóre żądamy i pilnie napominamy, żebyście się tego, co do was na tej cedule piszemy żadnemu człowiekowi, by też napowinowatszy beł nie zwierzali ListyZygmAug 1550/179, 1550/179.]
Wyrażenie: »powinowaty w [którym] stopniu« (1): A przetóż pánná Iádwigá Królewná byłá krewna córce páná Iérzégo Kśiążęćiá w drugim ſtopniu: A przetóż y Márgrábiá ſam był powinowáty téż w drugim ſtopniu. SarnStat 601.
α. W funkcji rzeczownika [w tym czyj (105): pron poss (74), G sb i pron (27), ai poss (4)] (196):
αα. Krewny lub powinowaty, też przyjaciel (191):
ααα. »powinowaty« (175): A then lysth ma na pothim bycz na kthorim zamkv pogranyczcznem Krolya yego M. yſſ gdzye by sią pothym ktho dowyedzyal o swym w Thurczech albo poddanym albo povynowathym sthym lysthem ma yscz LibLeg 7/100; RejPs 57v, 130; RejKup m4; wſzyſtko to możeſz łátwie zwyciężyc/ iedno trfai ſtale wtyi nadźiej [...] o bożyi przeciw tobie miłości/ a iakoś wniéi vfac twoie powinowaté i inſzych wielé ludźi iako chrześcjanſki człowiek na vczył [!] MurzHist Mv, Ev, T2; MurzNT 38v; Mnimaſz powinowáci gdyć owo dudkuią/ Nie tobieć ále ſpadkom co po tobie cżuią. RejWiz 58v, 74v; BibRadz I 148d marg, Ioann 18/26; krol [węgierski] Ian poráżon od Ferdynándá/ ziechał do Polſki [...] żądáiąc od krolá Zygmuntá pomocy iáko od powinowátego BielKron 190v, 59, 204, 223v, 388v, 437v; Coherere sanguine alicui, Być powinowátym cziym. Mącz 367b; Y ſtąd to vroſło/ iż w Rzymie zá ſthárádawnego wieku był ten obycżay/ że białegłowy ná podkániu cáłowáły ſwoie powinowáte. GórnDworz Z2, Cc4v, Hh7, Mm3; Król Hieron w Sycyliéy prośił Archimedeſſá powinowátégo ſwégo/ człowieká náuczónégo w Geometryéy/ áby oſobliwégo co okazał z téy Náuki. GrzepGeom A4v; Nie płácżże też ná zeſzłość onego powinowátego ſwoiego/ gdyż ſlyſzyſz iáwny głos Páná ſwego/ iż nie vmárł ále záſnął w łáſce ſwiętey iego RejPos Ooo4, 57, 257v, 297 [5 r.], Ooo3v, Ooo4v [2 r.]; Ale gdy go [czasu] ktho cżęść vda ná poććiwą iáką ſpráwę/ álbo ná ſłużbę Rzecżypoſpolitey/ cżęść też powinowátym ſwoim/ á cżęść wſzytkim iáko może [...]/ á then beſpiecżnie może rzecz iż płynie ćichym morzem do portu ſwego wdzięcżnego. RejZwierc 103, 24v, 27v, 28, 30v, 43v (14); Y dał mu kleynot złoty/ iáki dawano krolewſkim powinowátym BudBib 1.Mach 10/89, Tob 11/15, Dan 13/33, 3.Esdr 4/42; MycPrz I B2v, B4; ktory [papież] miedzy Krolmi dla ziednocżenia Kroleſtw/ y pokoiu záchowánia/ náświećie/ rozgrzeſza/ powinowáte gdy w małżeńſtwo [z] ſobam w ſtępuią [!] BiałKaz Kv, K3v, L2v; BudNT Act 24/23; Bo nie ſam Iozeff z Máryą/ ále y inſzy ktorzy z tegoſz domu byli/ to ieſt wſzyſcy powinowáći/ záraz ſpołecżnie do IEruzálem chodźili CzechRozm 160, 241v, **v; Bliſcy moi z dáleká ná moy ból pátrzáli/ Powinowáći zgołá wſzyſcy mię nieználi KochPs 56, 42; Przy Mſzy [...] rzewno płakał/ iſz cżęſtokroć ludzie nań pátrząc/ wſzyſcy głoſem płákáli/ iáko by im powinowáty iáki vmarł. SkarŻyw 310; niektorzy pogánie máiąc powinowáte Chrześćiány/ podmiátáli im to mięſo/ ktore ofiarowáne niebyło SkarŻyw 328, 14 marg, 21, 139, 141, 142 (14); A ták oſtáteczne ty dwie Polſkie Królewnie [córki Kazimierza Wielkiego] [...]/ od Ludwiká Krolá powinowátego ſwego/ nie tylko były z ſkárbow y z Kroleſtwá dziedzicznego złupione/ ále y nieſłuſznie oflawione. StryjKron 452, 180; W ktorey [chwale bożej] pokázowáli ſię oni cżuynymi y gorącymi [...]: że y ſobie ſámi y ſwoim powinowátym nie folgowáli. CzechEp 47; KochWz 136; Affines – Powinowączij, Szwagrowie. Calep 40a; Agnati – Powinnowaczy z przodkow od oicza pochodząci. Calep 44a, 187a, 692b; KochFrag 49; LatHar 730; WujNT 84, Mar 3 arg, 21, Ioann 18/26, Act 24/23; Ale nápotym o zábitych, gdy o męzobóycy pewnéy wiádomośći niemáſz, niech powinowáći wynowátégo ſzukáią. SarnStat 603, 208, 209, 606, 1159; KlonFlis F3v; [Więc Euangelją w ktoryi [ludzie] nic po ſwyi myśli nie naiduią/ barzo nienawidzą/ i iako tu ſłyſzem i wdzieśiątemeſmy cap. czytali/ ſą iéi głownęmi nieprzyiacielmi/ i ſwęm napowinowatſzęm dla niéi/ choc widzą ktoręmi cudami ieſt od pána i ſług iego poćwierdzoná MurzNT 115v].

powinowaty komu (7): Ale pánowie Litewſcy ſpráwili krolá w tym/ iż ten Drożdzá/ będąc Micháłowi powinowátym/ miał znim oſobne porozumienie BielKron 402v, 253v; RejZwierc 135; BudBib 2.Esdr 13/4; SkarŻyw [223]; Kálliſthenes záśię więtſzą łáſkę znał/ y pánnie był nieiáko powinowáty. KochWz 137; o któré wſzyſtkié rzeczy opráwiné powinowátym ſwéy żenié/ gdy ſie poſágu będą vpomináć/ práwem będźie odpowiádał. SarnStat 633.

[powinnowaty po kim: Agnatus, veruand vom Vater her. P. powinnowáty po oycu/ krewny po korzeniu. Volck 399.]

W połączeniach szeregowych (20): GliczKsiąż Ov; Leop Luc 14/12; Mącz 326c, 367c; káżdy ſie thák długo ſtárał o przyiacielá/ o powinowátego/ o bráthá ſwego/ iż go z więzienia wypráwił GórnDworz Y8, Y3v, Z2, Z2v; RejPos 23v, 245v; RejZwierc 36v, 259v; Trudnáć to ieſt rzec/ áby żal y ſmutek ziąć cżłowieká nie miał/ po miłych rodźicach/ powynowátych/ y przyiaćielach BiałKaz D2v; CzechRozm 226v, 229; ModrzBaz 11; SkarŻyw 26, [282]; Toż ſzcżęśćie/ y tenże pokoy/ náſládował vcżniow P. Chriſtuſowych/ y potym wſzytkich wierzących/ ktorych toż od ich krewnych/ powinowátych/ y domownikow/ co y Páná ich potykáło NiemObr 9; WerKaz 281.

W przeciwstawieniach: »powinowaty ... obcy (2), postronny« (3): áby s ciebie obczy nadobne przykłády bráli: á powinowáći twoi zápátrzywſzy ſie ná cię áby ſie tobą cieſzyli RejZwierc 24; Stárayże ſie o przyiaźń nie tylko powinowátych ſwych ále y poſtronnych/ áby cie wſzyſcy miłowáli RejZwierc 35v; SarnStat 209.

Wyrażenie: »powinowaty z strony [czyjej]« (1): Pewna toz iego [Jan Chrzciciela] właſnych ſłow/ iż nie o Bogu [...] świádcżył: ále o cżłowieku. A ieſzcże o ſwym powinowátym z ſtrony mátek CzechEp 303.
Szeregi: »bliźni abo powinowaty« (1): gdy podawaſz zyemi ciáło bliźniego ſwego/ ábo iákiego powinowátego ſwego/ w ręce á w opiekę Páná ſwego/ nie płácżże nic RejPos Ooo4. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»(jako) bracia (a. brat) i (a, albo) powinowaci(-ty)« = fratres (germani) aut (vel) consanguinei JanStat (7): BielKron 429; RejZwierc 36v; Ktory mnie záwſze iáko brát y powinowáty z wielkiey dobroći ſwoiey nieſzcżyrymi y odmiennymi poſtępkámi ſwoimi kędy mogł ſzcżypał CzechEp *2v; KochFrag 49; Dla tego wſzyſcy obywátele [...]/ którzy bráćią/ álbo powinowáté ſwé zábiiáią/ w oyczyſté dobrá nie mogą wſtępowáć SarnStat 595, 586, 609. [Ponadto w połączeniach szeregowych 7 r.]

»powinowaci albo dalszy« (2): w któré to dobrá álbo dźiedźictwá inſzy powinowáći álbo dálſzy [alii consanguinei, licet remotiores JanStat 504] będą mieć wſtępek/ y otrzymáią ie. SarnStat 595 [idem] 610.

»dom i powinowaci« = familia et domus PolAnt [szyk 3:1] (4): BibRadz Gen 24/40; RejPos 297; Ten prośił iedno do tego dniá áby mogł mieć fryſztu/ áby dom ſwoy y powinowáte ſwe roſpráwił RejZwierc 92v; CzechRozm 33. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

»krewny(-i), (a(l)bo, a, i, et) powinowaty(-ci)« [szyk 12:2] (14): Pyoſnká wtora onego Kápłaná Ietro/ krewnego á powinowátego Moiżeſzowego LubPs gg3; ieden z komornikow trzech dla mądrośći ſwey zoſtał Syngenis powinowátym ábo krewnym Dáryuſzowym/ choćiaſz mu nie w rodźie nie był. CzechRozm 154, A8v, 154v; Calag 96a; NiemObr 8; WerGośc 264; cżeladź ze wſząd krádnie/ towárzyſze oſzukawáią/ krewni á powinowáci nie do końcá przyiaćiele WerKaz 288; ActReg 46; Calep 212a; SarnStat 653, 587, 689, 1159. [Ponadto w połączeniach szeregowych 6 r.]

»przyjaciele, (i, a) powinowaci« = amici et consanguinei JanStat (4): Mącz 185d; RejPos 297; A nawięcey przyiacielom á powinowátym vmiey to okázowáć coś powinien. RejZwierc 24v; SarnStat 173. [Ponadto w połączeniach szeregowych 9 r.]

»rodzeni i powinowaci« (1): Bo moi rodzeni y powinowáci, fámiliiéy zacnéy Wáſzéy X.M. długi czás byli ſługámi. SarnStat 168.

»rodzice i powinowaci« (1): Tákże też [pomni] coś powinien rodzicom y powinowátym ſwoim. RejZwierc 35v. [Ponadto w połąszeregowych 5 r.]

»sąsiedzi i powinowaci« (1): A vſłyſzawſzy tho ſąſiedzi y powinowáći iey rozrádowáli ſie s thego iż Pan Bog racżył okázáć miłoſierdzye ſwoie nád nią. RejPos 296.

»i sługa, i powinowaty« (1): Ceſarz widząc onę ſthałość iego [Stenniusa] y vdarowáwſzy go puśćił go do miáſtá y miáſto wolnym vcżynił/ á tego vcżynił y ſługą y powinowátym ſobie. RejZwierc 135.

»powinowaty(-ci) i towarzysz(e) (a. towarzyski)« (2): Zá pánowánia Theodozyuſzá Bogoboynego Ceſarzá/ bjł w Cárogrodzie Senator ieden/ ná imię Antygonus/ powinowáty y towárzyſki Ceſarzowi SkarŻyw [223], 121. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»własne abo powinowatego« (1): A ieſli ſie też zeydą ná ſpráwy ná iákie/ to iuż káżdy napilniey ſtrzeże właſnego ſwego ábo powinowátego ſwego/ á Rzecż poſpolita w popiele zágrzebiona leży. RejZwierc 194.

»zachowały i powinowaty« (1): Iechał tedy on poſeł Wenecki [...] do Angeluſá Páwłá Arcybiſkupá Dyráchieńſkiego ktory był záchowáły y powinowáty Skánderbegowi BielKron 253v.

»powinowaci i znajomi« (1): á ſzukáli go miedzy powinowátymi y znáiomemi. RejPos 38.

Jako ostatni człon w połączeniu dwu- i wieloczłonowym: »i inszy (a. ini) powinowaci« (6): oni zaś poczęli [...] nalégáć/ aby ſobie/ i żonce i dżiatkám ſwoim i inſzym powinowatem źle i niesławy nieczynił MurzHist D; RejZwierc 18; CzechEp 74; CzechEpPOrz **; SarnStat 595, 609.

Przen (1):
Szereg: »braciszek a powinowaty« (1): gdyż ią mam po ſobie tákiego mocarzá/ thákiego krolá/ przed ktorym drży wizytek ſwiát [...]. A ktemu iż ieſzcże wiem/ iż ieſt bráćiſzek moy á powinowáty moy RejPos 109v.
βββ. »powinowata« (16): Owcżyná ieden z rády w wiązał ſie bárzo w opiekę Kſiężny wdowy. A gdy ią Michał Glińſki o tho karał ſłowy iáko powinowátą/ włożyłá nań potfarz iż chćiał vćiec BielKron 430; A wſzákoż ſłuchay cżym ſie tá pánná potym przed oną powinowátą ſwoią Elżbietą chłubiłá/ gdy ſie z nią zeſzłá RejPos 271v, 270, 273, 303v [2 r.], 306 [2 r.]; SkarJedn 233; Iedná śioſtrá powinowáta onych dziewecżek/ nád roſkazánie z kośćiołá wyſzłá SkarŻyw 193; [BiałPos 61 (Linde)].

powinowata komu (2): A ták ieſli ći mogli ſobie być Syngenis/ to ieſt krewni ábo powinowáci [...]/ tedy dáleko więcey Elzbietá z Máryą powinowáte ſobie były CzechRozm 154v; SarnStat 601.

W połączeniu szeregowym (1): tegom ią pewien/ iż mi w.m. pánie Boiánowſki nie vkażeſz męſzcżyzny iednego z oſobnemi przymioty/ ábym ia hnet w.m. żony/ dziewki/ ſioſtry/ ábo powinowáthey iákiey iego/ iemu rowney/ ábo ieſzcże oſobnieyſzey niż on/ nie vkazał GórnDworz Y2.

Wyrażenie: »w [jakim] stopniu powinowata« (1): W iákim ſtopniu iest móy Iunoſzá, álbo nowożenia, w tákimże ſtopniu y Iunoſzyna, młoda páni zoſtáie mi powinowátą SarnStat 601.
Szeregi: »powinowate a przyjaciołki« (1): Iáko powinowáte náſze á przyiaciołki náſze biegáią po kąciech/ ſzukáiąc rády/ ſzukáiąc pomocy/ á cżáſem w márne ręce záprzedawáiącz á zwierzáiąc ſie poććiwośći ſwoich/ dla nędzney ſpráwiedliwośći ſwoiey. RejZwierc 189.

»sąsiadki i powinowate« (1): iż gdy ſie iuż zyáwiło á národziło dzyeciątko ono/ vſłyſzawſzy tho ſąſiádki y powinowáte ſwiętey pániey oney/ zbieżáły ſie do niey. RejPos 297.

Jako ostatni człon w połączeniu wieloczłonowym: »i ine powinowate« (1): A córki/ y śioſtry/ y iné powinowáté ſwe [et affines suas JanStat 746]/ przerzeczeni Pánowie [...] będą mogli w Małżenſtwo dáwáć mężom tylko powſzechnéy wiáry SarnStat 988.

ββ. Współrodak lub współwyznawca (5): Iáko Polak Polakowi może być názwány Syngenis powinowáty/ choćiaż nie wſzyſcy teráznieyſzy Polacy z iednego oycá poſzli iáko Zydowie CzechRozm 154, 33v; [do Jana Zamojskiego:] Pátrzyć W.M. w to [...] racżyż/ [...] miłuiąc nas powinowáte ſwe: ktorych W.M. wiele maſz od nabożeńſtwá Rzymſkiego odłącżonych: żeby [...] CzechEpPOrz **.

powinowaty komu (2): á ták Páwłowi Apoſtołowi wſzyſcy Zydowie byli powinowáci CzechRozm 154, 154.

b. Oparty na bliskich związkach (pokrewieństwa lub przyjaźni), wynikający z nich (4):
Wyrażenia: »powinowata bliskość« (1): Ten obowiązek [tj. małżeństwo] ieſt twárdſzy y mocnieyſzy nád wſzytki ine/ tákże y nád wſzelłą [!] krewność y powinowátą bliſkość. BibRadz I 2b marg.

»krewność powinowata« (2): BielKron 356; ktorzy [rodzicy, dziatki, żony i in.] ieſliby [...] od wezwánia niebieſkiego nas też miłośćią ſwą ćieleſną/ y krewnośćią powinowátą odwieść chćieli: tedy my też z tákimi rozłącżyć ſie mamy CzechRozm 241v.

Szereg: »braterski a powinowaty« (1): áby [Jezus] [...] tákim cudem wſzechmocnośći ſwey pokazal/ iż miłość bráterſką á powinowátą miedzy nas iáko rodzoną bráćią wſzcżepić racżył. SkarJedn A3.
2) [O związkach religijnych [czemu]: aby to oddaliono a ſloſſono było a wtakowych obiczaiach koſcielnych/ [...] podobnoſć a iednoſtainoſć zinemi koſciolmi Chrzescianſkiemi/ Augsburſkiemu wyznaniu powinnowatemi zachowana była UstKościel b2.]
II. W funkcji czasownika niewłaściwego: Mieć obowiązek, muć (ze względu na własne dobro, słuszność i prawa ludzkie lub boskie) [w tym: w formie niezłożonej (14), w złożonej (5): powinowaci (3)] (20):

powinowat co [w tym: „co(kolwiek)” (9), „to” (1)] (11): Atho nyechay czynyv czo powynowaczy. LibLeg 9/50; RejJóz F2. Cf powinowat co komu, czemu; co za co.

powinowat co komu, czemu (8): Abowiemem pilnie ſtrzegł wſſytkich ſpraw páná mego [...]. Y com kolwiek był iemu ſpráwiedliwie powinowát to ſie záwżdi paráło przed oczimá memi RejPs 25; RejKup ſ2v; RejWiz A3v; że ieſzcże z dziecińſtwá twego záwżdyś ieſt powinowát poſłuſzeńſtwo Bogu Oycu twemu RejPos 57; A tho cobyś rad widział áby prze cię ludzie cżynili/ tákże też ty to wſzytko bądź záſię powinowát ludziom. RejZwierc 92v, 35v [3 r.].

powinowat co za co (1): Ná tho gdy ſie Wielmożność twa ſłuſznie rozmyſliſz/ coś zá to powinowát/ to iuż ia twemu bacżeniu/ [...] ná rozeznánie porucżam. RejWiz A3v.

[powinowaty ku czemu: Wÿmÿ iſz natura Anÿelſka wnÿczÿm ſnaſzą nÿema poſpolitoſczy, yzeby ku thakowy poſludze [tj. składaniu ofiar] byly powynowaczy ArgWykład 41/69.]

[powinowaty na co (1): ale na Oſobliwe [ceremonie]/ ktore w pewnych powiećiech, y przy niektorych tylko ſą Koſcielech/ nie ſą wſzyſcy powinowaći. HerbOdpow Pp6v.]

cum inf (7): y pana tesz moyego Czeſſarz ma za oycza a tak powynowatſchi ſyn dla oycza vczinycz a nysz oczyecz dla syna LibLeg 10/155, 11/142, 151v; A káżdy iny nawaznieyſſy ſtan powinowát ſie wyćięgáć ná wſſytki chwały iemu [Bogu] RejPs 151; Yáko tedy pan Kriſtus ſlugi ſwe ſam opatrza [...]: ták mátká powinowáta ieſt płod ſwoy á dzyecyę ſwoye właſnymi pyersyámi chować GliczKsiąż D3v; RejPos 57; SarnStat 208; [na pyrwſche roſkazanye y obvyeſczenye tham gdzie mieyſcze thim pienyądzam naznaczey W.M. polozicz yeſtem powynowath y thim ſzią liftem obwyązuyą. ZapWpolActAdv 1546 204/6v, 1549 205/3v; ZapWpolActCon 1546 13/42, 1550 14/66].

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): A cożći ſie potym zá tho ſſtánie/ iż nie będzie Pan powinowát [...]/ áby cie zbáwić miał. RejPos 67.

W połączeniu eliptycznym z zaimkiem względnym (1): Abowyem thentho malzonekyey onyą thak yako bill powinowath nyedball LibMal 1551/160v.

Synonimy: I.1. obowiązany, obwiązany; 2. należny, należyty, przystojny, słuszny, właściwy; 4. poddany, powolny; 6. dłużen, obowiązany, wdzięczny; 7. bliski, bliźni, krewny, pokrewniony, pokrewny, powinny, przyjaciel.

AL, MPi