Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: 2. POŻĄDANIE

Następne hasło: POŻĄDLIW »

POŻĄDANY (95) part praet pass pf

o jasne; w formach złożonych a jasne; w formach niezłożonych a pochylone.

sup nåpożądańszy (1).

Fleksja

sg
m	N	pożądany, pożądån	f	N	pożądanå	n	N	pożądåno
	G	pożądanégo		G	pożądanéj		G	pożądanégo
	A	pożądany		A	pożądaną		A	pożądan(e)
	I	pożądanym		I	pożądaną		I
	V	pożądany, nåpożądańszy		V	pożądanå		V	pożądan(e)

pl
N	subst	pożądan(e)
G		pożądanych
D		pożądanym
A	subst	pożądané
V	m pers	pożądani

sg m N (praed) pożądany (13), pożądån (2) Mącz, Calep. ◊ G pożądanégo (9); -égo (1), -(e)go (8). ◊ A pożądany (5). ◊ I pożądanym (1). ◊ V pożądany, nåpożądańszy (5). ◊ f N pożądanå (12). ◊ G pożądanéj (7); -éj (2), -(e)j (5). ◊ A pożądaną (11). ◊ I pożądaną (2). ◊ V pożądanå (1). ◊ n N (praed) pożądåno (6). ◊ G pożądanégo (3); -égo (1), -(e)go (2). ◊ A pożądan(e) (2). ◊ V pożądan(e) (2). ◊ pl N subst pożądan(e) (5). ◊ G pożądanych (1). ◊ D pożądanym (1). ◊ A subst pożądané (4); -é (1), -(e) (3). ◊ V m pers pożądani (3).

Składnia dopełnienia sprawcy: pożądany od kogo (6), przez kogo (1) BielKron.

Sł stp s.v. pożędać, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w. s.v. pożądać.

Znaczenia

1. Oczekiwany z upragnieniem, upragniony, odpowiadający planom, zamierzeniom; stosowny, odpowiedni (89)
- W przen (3)
- α. W funkcji rzeczownika (2)
- a. Taki, którego obecność sprawia przyjemność, mile widziany, umiłowany (10)
  - W przen (1)
- b. Wymagany, oczekiwany (4)
2. Pożądany cieleśnie (5)
3. Taki, który gorąco pragnie, ma wielką ochotę na coś, pożądający (1)

1. Oczekiwany z upragnieniem, upragniony, odpowiadający planom, zamierzeniom; stosowny, odpowiedni; (ex)optabilis, expetendus, optatus Mącz, Cn; desideratus Vulg, Calep; exoptatus PolAnt, Calep; desiderabilis PolAnt, Cn; repetitus Calep, Cn; aemulandus, appetibilis, cupitus, votivus Cn (89): OpecŻyw 95v; LudWieś ktv; Pothym Kolumbus przypłynął ná wyſep pożądány Hiſzpánę BielKron 442, 369v; Expetenda per se virtus, Cnotá ſámá dla ſiebie ma być pożądána. Mącz 295d; Sitiri, Być prágnion/ pożądan. Mącz 397c, 266d [2 r.], 267a, 295d, 338b; GórnDworz Aa6, Ii; RejPos 138v; wychodzą ná świátło Andrzeiá Fricżá Modrzewſkiego o popráwie Rzecżypoſpolitey kśięgi/ iáko pirwey z wielką rádośćią od zbożnych á vcżonych ludźi przyięte/ ták potem nie z mnieyſzą chęćią od mnogich pożądáne. ModrzBazBud π6v; Po wielkiey mgle y chmurnych á niewdzięcżnych obłokách/ roſterkow ſtárych/ iáſne nam pożądáney iednośći promienie záświećiły. SkarJedn 269, 313; SkarŻyw 305; Calep 311b, 390b, 913a; Bez ſtráchu śmierći vmrzéć/ śmierć to pożądána. GórnTroas 57; GrabowSet I3; Iédź w dobrą godźinę/ A przynieś pożądáną pokoiu nowinę. WyprPl C4; LatHar 473, 594; Wielkie błogoſłáwieńſtwo y ſzcżęśćie miewáli/ Ktorzy ſię Apoſtolſkiey náuki trzymáli. [...] Ze też wſzyſtkie poćiechy pożądáne mieli/ Acż dla Pána Chryſtuſá wiele vćierpieli. KołakSzczęśl C, A4, C4; Drożſza ieſt mądrość nád wſzyſtkie ſkárby/ y wſzyſtko co może być pożądano WysKaz 8, 44; SarnStat 4, 1067; GosłCast 19.

pożądany komu (2): A mleko vbogiemu ma być pożądano. March¹ A3; ModrzBaz 133v.

pożądany w kim (2): SkarŻyw 111; Tobie ieſt wſzyſtko z mocy Bożéy dano/ To co może być w człeku pożądano ZawJeft 25.

Wyrażenia: »z chucią pożądany« (1): záprawdę nád wſzyſtkie inſze rzecży/ ktore mogą być od ludzi vśiłowánim wynálezione/ [cnota] ma być ſchućią pożądana. KwiatKsiąż A4.

»czas, dzień pożądany; godzina pożądana« [szyk 2:1] (1:1;1): GórnDworz Y6v; Owa czás/ pánie/ przyſzedł pożądány/ Poćieſzyłeś kray ſwóy vpodobány: Pomógłeś z oków potomkowi cnemu Iakobowemu. KochPs 127; O ſzcżęſliwa godźino/ pożądána zdawná/ Długożeś ſie táiłá/ iużeś teraz iáwna. PaxLiz E3.

»dawno, z dawna pożądany« [szyk 12:1] (10:3): OpecŻyw 35, [162v]; RejWiz 35v; BielKron 460v; [Chrystus] był tym to naſienim błogoſłáwionym Abráhámowym/ á pogotowiu Meſyaſzem z dawná pożądánym. CzechRozm 168; SkarJedn 313; Otóż y pánnę dawno pożądáną Maſz wedla śiebie/ złotem przyodźiáną. KochPs 67; KmitaPsal A2; GrabPospR N3v; Do ktorey [obrony przed najazdem pogańskim] iáko nam/ ták y wſzytkiemu Chrześćijáńſtwu byłáby potrzebna Ligá dawno pożądána y proponowána. VotSzl B2; ZAwitay me kochánie/ zdawná pożądáne/ Záwitay ſerce drogie/ iuż k myſli zeſłáne. PaxLiz D3v, Dv, E3.

»pożądany gość« (1): Scżęśliwy cżáśie dźiśieyſzey godźiny Zechmy docżkáli poćieſzney nowiny Oto iuż przyſzedł dawno pożądány/ Gość niewidány. KmitaPsal A2.

»jednostajnie pożądany« (1): Andrzey s Samotuł [...] Ian s Tarnowá [...] y Ian Lalki [...] żądali [Zygmunta, księcia Głogowskiego] ná kroleſtwo Polſkie iáko Páná przyrodzonego/ od wſzech iednoſtáynie pożądány. BielKron 405.

»pożądany koniec, kres« (1:1): GórnDworz Dd7v; Pan Bog wſzechmogący/ ſam prawdźiwa y wiecżna poćiechá W.X.M niech w tym ſtanie rządźi/ y do pożądánego końcá/ dobr nieprzemiennych záwſze bez przeſtánku niech prowádźić racży. WysKaz X3v.

»pożądany Mesyjasz« (2): CzechRozm 168; możemy y z ſámey męki Páńſkiey wiárę náſzę o pewnym przyśćiu pożądánego onego Meſſyaſzá dobrze vgruntowáć. LatHar 262.

»pożądany pokoj« (3): [Piotr św.] przybieżał do grobu/ y ſzukał/ iáko ieleń wody/ ná Páná ſwego wołáiąc: [...] przynieś mi on pożądány pokoy pierwſzy ku mnie/ nie záſłużoney przyiázni twey. SkarŻyw 599, 542; SarnStat 1067.

»port pożądany« (1): Skrzydláſté ſtátki morſkié nie będą trzymáné/ Popłyną dźieląc wody w porty pożądáné. GórnTroas 75.

»pożądana rzecz« (4): Scopum attingere, Cél vbić. Pożądáną rzecz oſięgnąć. Mącz 373d, 83a; [każde wzruszenie serdeczne zamyka drogę rozumowi i dobrym radom] on ktory iuż pożądáną rzecż otrzyma [voluptate se replet] y ztądſię weſeli/ á co o niem rozumieſz/ żeby miał dobrego rozſądku w ſpráwách ſwych vżywáć? ModrzBaz 7; SkarJedn 313.

»pożądany skutek« (1): dla niedbálſtwá náſzego y lekkiego ták wielkich ſzkod y niebeśpieczeńſtw vważánia/ [...] te rzeczy [sposoby obrony Rzeczypospolitej] do pożądánego ſkutku nie ſą przywiedzione. VotSzl B4.

bibl. »ziemia pożądana« (1): Brzydzili ſię też ziemią pożądáną [terram desiderabilem]/ niewierzyli słowu iego. BudBib Ps 105/24.

»zapłata pożądana« (1): Ieſteſmy powinni duchownégo pokármu y zbáwiennégo nápoiu vżyczáć tym/ którym pánuiąc pożytków docześnych podáiemy podpomożenia: [...] áby ztąd niepoczuliſmy vſzkodzenia żywotá wiecznégo: y áby zá prace náſzé nieſtradáliſmy pożytków zapłáty pożądánéy. SarnStat 986.

Szeregi: »(o)czekany i pożądany« (2): KromRozm II k; y byliby więtſza połowicá bráćiey náſzych tákiemu poſtánowieniu [wprowadzeniu kosztu na wyprawę] rádźi/ y bárzo contenći z tego/ y iáko poćiechę iáką/ dawno cżekáną y pożądáną wdźięcżnieby przyięli GrabPospR N3v.

»słodki i pożądany« (1): abychmy z tego Pána przyśćia vcżuć [...] poćiechę táką mogli/ ktora by nam [...] gorzką śmierć/ przyrodzeniu naſtráſzliwſzą/ ſłodką/ y w Pánu Bogu pożądáną/ vcżyniłá. SkarŻyw 111.

W przen (3): iżby pámiątká tych to ran nigdy z ſercá mego wnętrznośći nie wypłynęłá: [...] y twoiey mi też miłośći przybywáło/ ták długo/ áż przyidę do ćiebie pożądánego fkárbu/ wſzelkie doſtátki/ y wſzelkie poćiechy w ſobie záwieráiącego LatHar 299; Dáłći Bog pożądány żywotá ſpolnego Owoc/ vćiechę wielką/ ſtanu Małżeńſkiego SkorWinsz A3; SapEpit A2v.

α. W funkcji rzeczownika (2): GrzegŚm 25; Przyidźie pożądány od wſzytkich narodow. LatHar 553.

a. Taki, którego obecność sprawia przyjemność, mile widziany, umiłowany (10): RejPs 63; GórnDworz Mm6; [do króla Zygmunta] Záśiądź ſzcżeśliwie ná ſwym złotym Thronie/ Od Bogá dány Polakom Patronie: Pokaż twarz twoię/ pokaż pożądáne Páńſkie ſwe ſkronie/ w koronę przybráne. GrochKal 27; czy dobrze ia widzę. Onże ieſt, czy nie? ten ieſt. [...] ó witay pánie moy napożądáńſzy. CiekPotr 81; Y Boginie weſołe zemnąć ſię kłániáią/ Ciebie/ Oycże moy drogi/ wdźięcżnie zálecáią. Ktore ćiebie z młodośći práwie wychowáły/ Y wodą Káſtáliſką z źrzodłá nápawáły. [...] Zá twoimi cnotámi Pánnę pożądáną/ Maſz oto przy twym boku SapEpit B4.

pożądany komu (2): SkarŻyw 595; Zal z ſercá nie wychodźił/ łzámim ſię zálewał. Gdy ſroga Proſerpiná mátkę nieżegnáną/ Wźięłáć w wieku dźiećinnym/ tobie pożądáaną Mátkę SapEpit A2.

Szereg: »miły (namilejszy) i pożądany« = charus et desideratus Vulg; dilectus et exoptatus PolAnt (3): A Thák bráćia moi namileyſſy y barzo pożądáni/ ktorzyśćie rádośćią moią [...] ſtoyćieſz ták w Pánie Leop Philipp 4/1; BibRadz Philipp 4/1; WujNT Philipp 4/1.

W przen (1): [jedna białogłowa] trzymáiąc pod ſrogą zwirzchnoſczią wſzytki ſwe namięthnośći/ niethelko ocżom broniłá pożądáney ſwiátłośći/ tho ieſt/ niedopuſzcżáłá im pátrzáć ná tho/ nacż im było pátrzáć miło/ ále y myſli ſwe o miłym zátráćić chćiáłá GórnDworz Aa8.

b. Wymagany, oczekiwany (4): V kogo wzroſt będzie wyſoki chudy y ſmagły znamionuie głupiego, łgarza prożnego, ku rzecżam pożądanym vpornego GlabGad M3v; BielKron 82; Calep 1027a.

pożądany od kogo [= po kim] (1): Aczkolwiek ony trzi rzecży o ktorycheśmy máło co wyſzſzey powiedzieli/ nawiecey od rodzicow máią być pożądáne KwiatKsiąż A3v.

2. Pożądany cieleśnie (5): PatKaz III 109v; Concupiscor – Ieſtem poządani. Calep 234b.

pożądany ku czemu (1): marya oſzwyeczyla ſyą od mayeſtatu boſkyego yſz teſz bylo to nyepodobno (aby od mąza wſzluſznym malzenſtwye moglła bycz ku malzenſkyemu uczynku) poządana PatKaz II 97.

Wyrażenie: »pożądany źle« (2): Strony czyala czterzy pyeruy urodnoſzcz wtory czudnoſzcz Trzeczy yſz nygdy poządana ſzle nyemogla bycz PatKaz III 107v, 109v.

3. Taki, który gorąco pragnie, ma wielką ochotę na coś, pożądający (1): Optativus, Pożądány/ Pożądliwy. Mącz 267a.

Synonimy: 1. czekany, oczekawany, oczekiwany, spodziewany; a. miły, przyjemny, wdzięczny; 2. chciwy, chutliwy.

Cf POŻĄDAĆ, POŻĄDLIWY, POŻĄDNY