[zaloguj się]
[pdf]

PRZECZYSTY (117) ai

przeczysty (111), preczysty (rus.) (5), proczysty (rus.) (1); przeczysty : preczysty BielKron (1:1); preczysty : proczysty KochJez (4:1).

e jasne.

comp i sup (4 + 42); comp przeczystszy (4); sup przenå(j)czystszy (42); -n(a)j- (30), -nå- (12); -nå- BielKron, WujJud, SkarŻyw (2), LatHar, SkarKaz (3); -n(a)j- : -nå- PatKaz II (30:4); ~ -nå- (8), -n(a)- (4). [comp bez funkcji porównawczej.]

Fleksja
sg
mNprzeczysty, przenåjczystszy fNprzeczystå, przeczystszå, przenåjczystszå nNprzeczyst(e), przenåjczystsz(e)
G Gprzeczystéj, przenåjczystszéj, przeczysté, preczystoj Gprzeczyst(e)go, przenåjczystsz(e)go
D Dprzeczyst(e)j D
Aprzenåczystszy Aprzeczystą, przenåczystszą Aprzeczyst(e), przeczystsz(e), przenåjczystsz(e)
I Iprzenåczystszą Iprzeczyst(e)m, przenåjczystsz(e)m, przenåjczystszym
Lprzeczystszym Lprzeczyst(e)j, przenåczystsz(e)j Lprzenåjczystszym, przeczyst(e)m, przenåjczystsz(e)m
V Vprzeczystå V
pl
G przenåczystszych
A subst przeczyst(e)
I f przeczystymi
L przenåczystszych

sg m N przeczysty, przenåjczystszy (4). ◊ A przenåczystszy (1). ◊ L przeczystszym (1). ◊ f N przeczystå, przeczystszå, przenåjczystszå (15); -å (8), -a (1), -(a) (6); -å : -a SkarŻyw (5:1). ◊ G przeczystéj, przenåjczystszéj (30), przeczysté (1) OpecŻyw, preczystoj (rus.) (1); -éj : -oj KochJez (3:1); ~ -éj (3), -(e)j (27). ◊ D przeczyst(e)j (6). ◊ A przeczystą, przenåczystszą (10). ◊ I przenåczystszą (1). ◊ L przeczyst(e)j, przenåczystsz(e)j (6). ◊ V przeczystå (3); -å SkarKaz (2), -a (1) SkarŻyw. ◊ n N przeczyst(e), przenåjczystsz(e) (9). ◊ G przeczyst(e)go, przenåjczystsz(e)go (6). ◊ A przeczyst(e), przeczystsz(e), przenåjczystsz(e) (6). ◊ I przeczyst(e)m, przenåjczystsz(e)m (4), przenåjczystszym (1); -(e)m : -ym PatKaz II (4:1). ◊ L przenåjczystszym (5), przeczyst(e)m, przenåjczystsz(e)m (4); -ym : -(e)m PatKaz II (5:4). ◊ pl G przenåczystszych (1). ◊ A subst przeczyst(e) (1). ◊ I f przeczystymi (1). ◊ [L przenåczystszych.]

Sł stp notuje, Cn brak, Linde także XVII w.

Intens. od „czysty” (117):
1. Bezgrzeszny, niewinny, nieskazitelny, niepokalany moralnie (113):
Wyrażenia: [»duchy przenaczystsze«: Ku którego [Boga] wysokości Niemasz żadnej podobności Ani w ludziech, ni w anjelech, Ani w duchach przenaczystszych. WierzNauka 196.]

»przeczysta ofiara« [o ofierze Chrystusa] (2): SkarŻyw 510; Prośim tedy teraz zá te potrzeby wáſze y náſze Páná Bogá/ ofiáruiąc mu zá was przeczyſtą ofiárę ćiáłá y krwie Syná iego SkarKazSej 657b.

»żywot [= życie] przenaczystszy« (1): ſam [Chrystus] żywot przenacżyſtſzy ná świećie wiodł/ á vniżywſzy ſam śiebie/ sſtał ſie poſłuſznym Bogu Oycu áż do śmierći WujJud 143v.

Szereg:»przenaczystszy i bezgrzeszny« (1): á tu mężem będąc [Jezus] chrzći ſię/ iákoby od vczynionego grzechu oczyśćienia potrzebował/ ten ktory ieſt przenaczyſtſzy y bezgrzeſzny. SkarKaz 514b.
Przen (1):
Wyrażenie: »przenaczystsza krew« (1): Rácż [Chryste] mię omyć przenacżyſtſzą krwią twoią LatHar 71.
a. O Pannie Maryi i cechach jej człowieczeństwa (108): a przetoczyem tako przenaczyſthſza od uyekow yeſt ſtworzona PatKaz II 52v.

W połączeniu szeregowym (1): Niepokalána/ nieſkáżona/ przecżyſtá dziewico/ mnie złoſliwego grzeſznika nie odmiátay proſzę SkarŻyw 120.

Wyrażenia: »przeczysta Bogarodzica« (2): Miał y nápotym [...] nieodmienną chuć y miłość ku przecżyſtey Bogárodzicy/ od młodośći/ áſz do śmierći. SkarŻyw 460, 173.

»przeczysta (przena(j)czystsza) dziewica ((Panna) Maryja a. Matka Boża)« [szyk 10:4] (14): Syn ſie boży narodzil z dziewice przecżyſté OpecŻyw 17; PatKaz II 19, 77; Oſobliwe oboie mieli wielkie nabożeńſtwo/ ku przecżyſtey Dziewicy mátce Bożej. SkarŻyw 458, 120, 245, 408, 458, 460 [2 r.] (10); Więc on niezbedny oſzuſt twierdźi zá rzecż iſtą/ Ze widźiał właſnym okiem Dźiewicę przecżyſtą KlonWor 47.

»przeczysta (przeczystsza, przenaczystsza) Matka (Boża (Maryja))« [szyk 14:4] (18): Y nieśli go nápoły vmárłego do ołtarzá przecżyſtey Mátki Bożey Máryey SkarŻyw 352, 1, 167, 174, 185, 241 (11); Niech nie rownáią ſłońcá z gwiazdámi: naświętſzey mátki Bożey z innemi niewiáſtámi. Bo im tego śćierpieć/ y tákiey krzywdy przeczyſtey y nád wſzytki Anyoły nawyżſzey mátce Bożey/ dopuśćić nie możem. SkarKaz 549b, 45a, 161b, 516a, 576b, 577a; Gdźie P. Bog dał znáć/ iż ſię o herezye tákie/ w ktorych świętych y przeczyſtey mátki iego nieczczą/ [...] gniewa SkarKazSej 685b.

»przeczysta (przeczystsza, przenajczystsza) Panna (Maryja a. Matka Boża); Panna stała się przenajczystsza; [przeczystsze panieństwo]« [szyk 14:12] (25;1): O ta panna ſtala ſyą zwyecznoſzczy ſpraua [lege: z prawa] y ſrządzenyem ducha ſzwyątego przenayczyſtſza PatKaz II 48, 56, 71 [2 r.], 81v, 82, 85v; obiecáłá mu błogoſłáwiona przecżjſta Pánná/ przycżynę ſwoię do Syná ſwego namilſzego SkarŻyw 173; iſz gdy Iozeph záchorzał/ Pánná przecżyſta poſługi mu wſzelákie cżyniłá SkarŻyw 245, 112, 120, 173, 242, 308 [2 r.] (12); LatHar 257, 401, 404; (nagł) PIERWSZA CZESC. (–) O poświęceniu Ianá w żywoćie mátki iego/ y o wyſławiániu przeczyſtey Pánny mátki Bożey. SkarKaz 576, 45a, 580a; SkarKazSej 685b; [Sdrowasz bog szin thwoÿ tho sprawÿl ÿsz czedr ÿszopem szią iesth ſtal gdÿ bog wziąl czlowyeczenstwo cziebie kropiącz iest czią omÿl a omÿwſzi iest czią vbyelÿl twe przeczistsze panÿenſtwo. TekstyPol 36/139; SkarŻyw 1585 674 (Linde)].

αα. W funkcji rzeczownika: »Przeczysta (Przenaczystsza)« = Panna Maryja (9): [wracając spod Moskwy do Pskowa] Nie minąłeś Záklinia/ áni Káráſzéwic: Proczyſta tám ieſt we czći/ kwiát chwálebnych dźiewić [!]. KochJez B4, B2v; (marg) Nieżyczliwi czći mátki Bożey heretycy. (–) Nie ſą z ludu onego y z narodow o ktorych tá przenaczyſtſza duchem prorockim mowi: Oto błogoſłáwić mię będą wſzytkie narody. SkarKaz 578b, 489b.
Zestawienie n-loc: »cerkiew, kościoł, monastyr (świętej) Pr(z)eczystej (a. Proczystoj) (rus.)« [szyk 4:1] (3:1:1): Kośćioł ná Zamku [w Smoleńsku] precżyſtey murowány/ inſze z drzewá/ ná przedmieśćiu Klaſztorow doſyć ſpuſtoſzáłych. BielKron 431v; Támże nawyzſzy Woiewodá Połocki Kniáź Piotr Soyſki od chłopá ſiekierą zábity poległ/ ktorego potym w Wilnie w Cerkwi przeczyſtey pochowano. StryjKron 772; Potym do Kunáſzówki: więc gdźie miedzy dwomá Swiętéy Preczyſtéy Cérkieẃ świéći ſye rzékomá KochJez B3v, B2v [2 r.].
α. O ciele Maryi: dziewiczy, bez zmazy (16):
Wyrażenia: »przeczyste (przena(j)czystsze) (jest) ciało« [szyk 10:2] (12): Uczynmyſz tu myle pytanye [...] y ktoreſch tedy począczye naſzey myley panny ſzwyączymy, [...] kyedy począlo ſyą yey przeczyſte czyalo wzyuoczye ſzwyąthey hanny Czyly to ſzwyąto ſzwyączymy yey począczya kyedy pan bog duſzą yey zlączyl zyey przeczyſtem czyalem w oſzm dzyeſyąth dny po yey począczyu wzyuoczye yey matky [?] PatKaz II 83v, 48, 68, 69, 77 [2 r.], 81v (12).

»przeczyste piersi« [szyk 1:1] (2): oto dzyſz począla ſyą panna ktora ſyna bozego bądze uychouala pyerſyamy przeczyſtymy PatKaz II 74, 35v.

»przenajczystszy żywot [= łono]« (2): ten [Syn Boży] w yey panyenſkym zyuoczye lezal, O muſzyl czy to bycz y byl przenayczyſtſzy zyvoth w ktorym to boſtwo otpoczyualo yako wnyebye PatKaz II 47, 41v.

Szereg: »przenajczystszy, panieński« (1): y noſzyla [Maryja] boga dzyeuyącz myeſyączy wzyuoczye a przetoſch to byl przenayczyſthſzy panyenſky zyuoth PatKaz II 41v.
β. Wyrażenie: teol. »przena(j)czystsze (przeczyste, przeczystsze) poczęcie« [o poczęciu się Maryi w łonie matki bez grzechu pierworodnego] [szyk 14:8] (22): Uthore bylo począczye twoye panno/ O przenayczyſthſze thak yſz zadne czyalo ſzwyąthſze any czyſthſche nyebylo ſtworzono y początho PatKaz II 20v; abouyem yey począczye ſrządzono przenayczyſthſze od boga od uyekow uyecznych bycz przeſz grzechu pyeruorodnego w zyuoczye ſzwyątey anny PatKaz II 65v; O uyelkye ueſele bylo wnyebye y wkorzech anyelſkych ſprzenayczyſthſzego począczya panny Maryey wzyuoczye ſzwyąthey anny PatKaz II 73v, 19v, 48v, 54, 67, 69v (22).
2. Klarowny, przezroczysty, przejrzysty (1): Wielmi prżecżyſty trunek [tj. gorzałka] Stoi nam za wierdunek LudWieś B5.
3. Zawierający składniki sobie tylko właściwe, bez obcych domieszek, niesfałszowany; meracus Vulg (1): [et sanguinem uvae biberet meracissimum. y wyna przenaczyſzczſzego czyrvonego napyvſze [lege: napiją sie] y ſmacznego TomZbrudzBrul Deut 32/14.]
Przen (1): W on dzień winnicá przecżyſtego winá będzie mu [Panu] ſpiewáć Leop Is 27/2.
4. Bez skazy rytualnej według przepisów prawa Starego Testamentu; mundus Vulg (1): Zupełne też offiáry offiáruią Pánu ná káżdy dzień ráno y wieczor: [...]/ y wykłádáią chleby ná ſthole przecżyſtſſym Leop 2.Par 13/11.
5. Doskonały (1): Weźmi przednie rzecży od ludu Izráelſkiego/ [...] to ieſt/ złoto/ ſrebro/ ſzáty przenacżyſtſzych farb (marg) [...] Fárby napięknieyſze. (–) BielKron 32v.

Synonimy: 1. bezgrzeszny, czysty, niepokalany, niepomazany, niewinny, szlachetny; a. nieporuszony, święty; 2. czysty, jasny, kryształowy, przejźrzysty, przeźroczysty; 3. czysty, pewny, prawdziwy, szczery; 4. czysty; 5. czysty, piękny, wdzięczny, wyborny.

MC