[zaloguj się]
[pdf]

PRZEWOD (31) sb m

e jasne; -ód, -od-.

Fleksja
sg pl
N przewód przewody
G przewodu przewod(o)w
A przewód przewody
I przewodem
L przewodzie przewodzi(e)ch

sg N przewód (5). ◊ G przewodu (5). ◊ A przewód (5). ◊ I przewodem (6); [-em], -(e)m (6). ◊ L przewodzie (7). ◊ pl N przewody (1). ◊ [G przewod(o)w.] ◊ A przewody (1). ◊ L przewodzi(e)ch (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde także XVII – XVIII w.

1. Przejście, przebycie drogi (4): Isagoge – Przewod, przeprowadzenię. Calep 564b.
a. Prowadzenie, wskazywanie drogi (2): Comitatus. Assectatores, comitum multitudo. – Towarziſtwo, przewodu. Calep 220a.
Wyrażenie przyimkowe: »za przewodem [czyim]« (1): A tak [Tatarzy] wyiechawſzy z Sędomirza, za przewodem Ruſkiem [ducatum praebentibus Rutenis] przyciągnęli ku krakowu. MiechGlab 33.
b. Prawdopodobnie: Wolne miejsce w wojsku przed walką, umożliwiające przegrupowanie szyku wojskowego (1): Gdy tedy ku potkániu przyſzło/ przemienił prędko ſwoy Ordynek Scipio/ co lepſze męże ná przodku y s tyłu poſtáwił/ á podłeyſze we środ s przewodem/ poráźił thym obycżáiem Hásdrubalá ludem przednieyſzym BielSpr 40.
c. [Pozwolenie na przejście:
Zwrot: »dać [komu] przewod«: Y rzekłem do Krolá: Ieſli ſie krolowi zda być dobrze/ áby mi dal liſt do Kxiążąth ktorzy ſą zá rzeką/ żeby mi dáli przewod [ut traducant me]/ áżbym przeſſedł do żydowſtwá Leop 2.Esdr 2/7 (Linde).]
2. Powinność dostarczenia panującemu i jego urzędnikom środków transportu oraz przewożenia produktów i towarów dworskich (6): Kmiotek gdy ná przewodźie ieſt/ álbo ná iákiey inſzey roboćie/ ma tego Vrzędnik pilno ſtrzedz/ áby ſługom/ woźnicom/ máſztálerzom/ żaden nie ſłużył GostGosp 34; A w przewodźiech y we dniach/ ma bydź ſpráwiedliwość Pánu y Kmiećiowi. GostGosp 34; Przy práwie zápowiedźieć/ áby żaden pod trzemi Grzywnámi/ dniá áni kolei v przewodu nieśmiał przepráwowáć áni wykupowáć/ v Włodárzá álbo v Vrzędniká GostGosp 38, 10, 50; [(nagł) Roboty. (–) [...] Łąki pod zamkiem posiec, zgrabić i zwieźć [kmiecie] winni okrom dnia, przewody winni do zamku z wymiarem z młyna i czółny do łowienia ryb wozić od stawu do stawu. LustrRaw 14, 10, 11, 16, 18; LustrMaz I 16, 19, 24, 26; LustrMaz II 4, 7; których angaryj [= ciężarów pańszczyźnianych] nazwiska najdziesz w kronikach: przewód, powód, stróża, stań (s), naraz, sep, powołowe, targowe, krowa, podwód, opole. PismaPolit 198].
Zwrot: »na przewod jechać« (1): Kmieć gdy ná przewod iedźie/ ma tego pilnie ſtrzedz/ áby ládá z cżym nie ieźdźił/ áni ze cżcżym wozem ná zad GostGosp 28.
3. Postępowanie sądowe (21): poſtánawiamy/ áby mieſczan o zły przewód [...] nigdźie indźie nie pozywano/ ieno ná Trybunał SarnStat 404, 861.
Wyrażenie: »przewod prawa, prawny« = ius obtentum Cn (15:3): Abowiem złego dłużniká/ raz oblicznie pozwánego/ ná drugi y trzeći obliczny pozew mogł by nigdy nie wyſzpiegowáć/ gdy by ſye iuż chronił vchodząc ná ſye przezyſkow álbo przewodu Práwá GroicPorz q2; INwentarz/ ieſt Vrzędne popiſánie rzeczy náleźionych ná dźiedźictwie/ álbo w mięſzkániu zmárłego/ álbo też dłużniká zá pewnym przewodem Práwá choć nie zmárłego/ vczyniony przes dźiedźicá álbo Opiekuny dźieći ktore lat niemáią. GroicPorz ee3, q2v; Podnieſienie wywołánia ktore bywa dawano zá złem przewodem práwá gdyby miáło być prorogowáno/ winien będzie ten komu ie dádzą przyzwáć ſtronę do Grodu kiedy ma tákowe podnieśienie obwołáć/ á tám ma okázáć iż żadnego poſtępku práwego nie omięſzkał czynić o zły przewod práwá. UstPraw Kv, A4; Naydzie y tákiego/ co ná żaden pozew nie ſtánie/ y dopuśći wzdáwáć/ áż gdy do wywołánia prżiydźie/ dopiero ſtánie/ y powie/ iż áni o pozwie/ áni o prżewodźie práwá/ niewiedźiał GórnRozm H, H, L; Gdy kto qwit od ſtrony otrzyma z przewodu práwá y bánniciiéy/ ma iuż mieć zátym locum ſtandi v káżdégo práwá/ zá onym quitem SarnStat 7; Ktoby dobrá iákié trzymał/ ná któréby práwo kto inſzy przewodźił/ ma czynić z nim pro deportatione citationum, niż wynidźie rok y ſześć niedźiél: wyiąwſzy gdyby kto nie wiedźiał o przewodźie práwnym/ o co ma przyśiądz SarnStat 642 [idem 757], 544, 633, 637, 642, 699, 757, 875; [thi tho przerzeczone ossoby nyebronyli w vyazanya slachethney druhi Annye Vissoczkyey wczesczi nyebosczika Ieronyma Szalowskyego thelko wthy czesczi swoye bronyly vvyazanya maczyerzysny swey sthey przicziny yz na czesczi maczyerzisny ich nyekladzyono zadnych pozvow any zadnych przewodow prava na thich czesczach ich nyemassz ZapKrakBiec 1543 9/244; SolikZiem E2].
Szereg: »przewod i postępek« (1): A gdźieby ná kim iákié Dekrétá y poſtępki práwné [...] otrzymáné były: tedy tákowé przewody y poſtępki do rozgrániczenia tego Woiewództwá záwiéſzamy SarnStat 1183.
4. [Wpływ, namowa:
Wyrażenie przyimkowe: »przez przewod [czyj]«: [Czechowie wybrali sobie za króla Irzyka Podebrańskiego] á to przez przewod krolá Węgierſkiego Mátiaſzá á Ianá z Rokiciąn Biſkupá BielKron 1551 152v.]
5. [Zgromadzenie, zebranie:

W połączeniu szeregowym: Ná co mi mnoſtwo offiar wáſzych/ mowi Iehowá: Náſyćiłem ſie cáłopalenia báránow/ y łoiu tłuſtego bydłá/ y krwie ćielcow [...] niechcę. [...] Nowi (mieśiącżnych) y Sżábbaſu: Zápowiedźiánego świętá/ niemogę (ćirpieć) proznośći y przewodow [iniquitatem cum coetu PolAnt Is 1/13]. BudUrzęd 37v.]

6. [Święto Paschy (hebr. Pesach ‘przejście, ominięcie’): Niechay ſpráwuią ſynowie Iſráelſcy Phaze (marg) Przewod ábo wielkanoc. (–) cżáſu ſwoiego Leop Num 9/2 (Linde).]

Synonimy: 1. przeprowadzenie, przewiedzienie; 2. odwoz, podroż, podwoda, powod, powoz, przewoz, zaciąg; 3. postępek, powod, prawo, proces, przewiedzienie, sprawa; 4. namowa; 5. zebranie, zgromadzenie; 6. Pascha, Pesach, przeście, Wielkanoc.

Cf PRZEWODA, PRZYWOD

AKł (MPi)