« Poprzednie hasło: DZIESIĘCISTRUNNY | Następne hasło: DZIESIĘĆKROĆ » |
DZIESIĘĆ (985) nm
e jasne.
N (cum m pers) dzieśięć (65). (cum m an) dzieśięć (2). (cum subst) dzieśięć (104). ◊ G dziesiąci (129), dzieśięci (6); dziesiąci: dziesięci BielKron (19 : 1), Mącz (10 : 1), RejAp (1 : 2), BudBib (6 : 1), SarnStat (10 : 1). ◊ D dziesiąci (9), dziesiąci(o)m (2) RejPos, CzechEp, dziesiąciåm (1) BielKron. ◊ A (cum m pers) dzieśięć (69), dziesiąci (4), dziesiąciu (1); dziesiąci Calep; dzieśięć : dziesiąci Leop (7 : 1), WujNT (2 : 2); dzieśięć : dziesiąciu StryjKron (1 : 1). (cum m an) dzieśięć (10), dziesiąciu (1) GrabPospR, (cum subst) dzieśięć (433). ◊ I (cum m) dziesiącią (33), dziesiąćmi (2), dziesięcią (1); dziesiąćmi GroicPorz; dziesięcią BielSat; dziesiącią : dziesiąćmi Mącz (1 : 1). (cum f i n) dziesiącią (28). ◊ L dziesiąci (79), dziesięci (4), dziesiąciu (1); dziesięci OrzRozm; dziesiąciu BudBib; dziesiąci : dziesięci ZapKościer (1 : 1), SarnStat (2 : 2). ◊ Dubium dziesiąc [z dziesiąc tyśięcy rozmaite] WróbŻółt 67/18.
Składnia orzeczenia: dziesięć (kogo, czego) jest, było (51); dziesięć (kogo, czego) są, byli, były (32); dzieśięć (kogo, czego) jest, było ZapWar (3), LibLeg, RejPos (3), BiałKat, RejZwierc, BielSpr (3), PaprPan, ModrzBaz, SkarJedn, StryjKron, ReszHoz, WujNT (2), KmitaSpit, VotSzl, CiekPotr; dziesięć (kogo, czego) są, byli, były FalZioł, BielŻyw, HistAl (4), KrowObr, RejAp, GrzepGeom, GórnRozm, SarnStat, CzahTr (2); dzieśięć (kogo, czego) jest, było : dziesięć (kogo, czego) są, byli, były HistJóz (1 : 1), Leop (1 : 2), BibRadz (3 : 4), BielKron (16 : 6), Mącz (1 : 1), BudBib (5 : 2), SkarŻyw (1 : 1), CzechEp (1 : 2).
Składnia przydawki: tą, tę dziesięć (czego) (2); te, ty dzieśięć (czego) (1); ci dzieśięć (czego) (1); te, ty dziesięć (czego) BiałKat, GórnTroas, CiekPotr; tę dziesięć (czego) UstPraw; ta dziesięć (czego) : ci dziesięć (czego) CzechEp (1 : 1).
Składnia rządu lub zgody z rzeczownikiem lub zaimkiem przedmiotu liczonego dla poszczególnych przypadków: w skladni rządu: N (142), D (1), A (463), I (56), L (44); w składni zgody: N (1), D (11), J (4), L (34).
Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.
Zestawienia liczebnikowe (5): Pierwſza figura telko ſama ſiebie wazy. [...] Piąta. Dzieſięc tyſiącz. KłosAlg B, B, D; Myrias, numerus continens decem millia, Lidżbá zámykáyąc w ſobie dzieſięć tyſięcy. Mącz 240a; Calep 685a.
W połączeniu z rzeczownikiem lub zaimkiem przedmiotu liczonego (czasem z elipsą rzeczownika) (965):
W składni rządu z rzeczownikiem przedmiotu liczonego (706): ysz otho iusz nyemyal poszyuacz pothdzyeszyączyą kop zagladu mykolaya Czosznowszkyego. ZapWar 1504 nr 1945, 1503 nr 1951, 1504 nr 1915, 1917, 1509 nr 2060, 1512 nr 2141 (16); BierRaj 21v; BierEz F3v, H4, Q3; OpecŻyw 83v, [127]; ForCnR C4; MetrKor 40/823, 57/114v, 115, 119, 59/75v (10); Mymer1 42; y iechali dzýeſiętz brácyey Iozefowych iżby nakupili zboża w Eipcye HistJóz Cv, B3, E, E4v; Wezmi rożaney wodki z dzieſięć łyżek FalZioł V 75v, I 1b, 54a, 102c, III 6d, 15c (16); BielŻyw 60, 160; MiechGlab 55; KłosAlg F4v; LibLeg 6/118v, 10/62v, 11/57v, 97, 108, 109; ComCrac 17; ConPiotr 31v; Item zeznal ze thamze wegdanſku vkradl dwye Miczcze axamyenthne y dzyeſziencz Bobrow. LibMal 1554/185v, 1544/90, 1545/96; SeklKat I4, I4v; HistAl D5v, D7, E5v, E7v, F4 (10); MurzNT Luc 15/8; LubPs gg5; GroicPorz bb, mm2; KrowObr 31v, 41, 173; RejWiz 137; Chceſz áby wſtąpił ćień (ſloneczny ná zegárze) dzieſiąćią liniy [ut ascendat umbra decem lineis] Leop 4.Reg 20/9, Gen 16/3, Ex 26/1, 36/8, 21, Ios 24/29 (50); UstPraw C2, C3, F4v [2 r.], G4, G4v, H2 [2 r.], K3; RejFig Cc3 [3 r.], Cc7; RejZwierz 27v; WyprKr 8v, 10v, 51, 63v, 108v; Oddał też Czáſzkę złotą ważącą dźieſięć ſykłow/ pełną rzeczy wonnych ku kádzeniu. BibRadz Num 7/44, Gen 18/32, 24/10, Ex 26/6, Lev 26/26, 3.Reg 6/24 (41); Sługowáli pierwey ſtárym Krolom dworzánie/ po dźieśięći złotych na koń biorąc OrzRozm Rv, R, Rv [2 r.], R2; Potym zábit od pogańſtwá wykonawſzy lat dzyeſięć y mieſięcy ſiedḿ. BielKron 149; Stamtąd puśćiłem ſie do Dámáſzku/ do ktorego z Antyochiey dźieſięć dni chodu BielKron 455v, 13, 17, 25v [2 r.], 26, 33v (142); KochSat B3; Denarius Groſz był v ſtárych dźieſięć skoycy ſrebrá w ſobie máyąc. Mącz 79b, 1b, 10c, 17c, 47a, 78d (19); SienLek 46, 61 v; LeovPrzep E3; RejAp 21, 98v, 105 [2 r.], 105v, 106 [2 r.], (14); GórnDworz kt E8, Bb6v; tám Miernicy nie liczą ſto Prętów/ ále dźieśięć Prętów GrzepGeom I3v, F3 [2 r.], F3v [2 r.], Iv [2 r.], I3, I3v [2 r.] (16); HistRzym 11v, 67v, 69v; RejPos 166, 212v [2 r.], 215, 246, 312 (11); BiałKat 43v, 143v; Odpráwiął [!] dźieſięćią kop ná wieś páná źięćiá BielSat D4 [idem BielRozm 30], Cv, C2, D4v; KuczbKat 305; A zaſz też zle źrobká kupić zá dzieſięć złotych á dáć go zá trzydzieśći? RejZwierc 109, 58, 64v, 114, 257, 266 [2 r.] (9); BielSpr 10 [2 r.], 12, 19, 41, 44; dzieśięć batow (ieſt) chomer/ bo dzieśięć batow ieſt (w) chomer. BudBib Ez 45/14, Gen 32/15 [2 r.], Ex 38/12 [2 r.], Ios 17/5, 21/26, 2.Reg 19/43 (32); Strum E2, I2v, I4, I4v, L2v; BudNT Matth 18/24, Luc 19/24, 26, Apoc 13/1 [2 r.], 17/12 [2 r.], 16; CzechRozm 83, 137, 260; PaprPan T4, Gg3; Grekowie gdy niemogli za dźieſięć lat Troiej dobyć/ tym fortelem poſzli. ModrzBaz 130v marg, 27v, 28, 34, 73, 104, 120v; SkarJedn 165 [3 r.], 207, 209, 296; Oczko 19v; SkarŻyw 16, 34, 102, 165, 166 (26); ZapKościer 1580/17, 1583/34v, 1584/51, 1585/56v, 58v, 1595/88v; Ale posłow twoich dzieſiąćiu wypráwił w dálekie y rozmáite ſtrony ſwiátá StryjKron 135, 52, 300 [2 r.], 320 [3 r.], 577; ktory też cżwartey beſtyey dźieśięć rogow przypiſał CzechEp 375, 371, 372 [2 r.], 375 [4 r.], 376 [4 r.], [377] (17); NiemObr 168, 171; ReszPrz 23; ReszHoz 125, 133; WerGośc 262; BielSjem 8; BielRozm 17 [2 r.], 30, 32; GórnRozm C4, G, G2, I4; PaprUp G3; Calep 289b, 290a [2 r.], 293a, 305a; á do iárzyny dwá álbo trzy dni pomocy: to ieſt/ áby ći po dźieśiąći dni oźiminy z iárzyną pomoc żąć byli powinni. GostGosp 158, 14, 34; GórnTroas 14, 24, 60, 69; OrzJan 42; LatHar kt, 66 [2 r.], 315 [2 r.], [536], 590, Aaa7v [2 r.]; KołakSzczęśl B; Rogow dzieśięć známionuią rozmáite á niezliczone ſpoſoby ktorymi wierne bodzie y prześláduie. WujNT 866, 75 marg, Matth 18/24, 25/28, Luc 15/8, 17/17 (28); SarnStat 29, 204, 209, 278, 326 (41); Zmów Páćiérz/ y dźieśięć Zdrowych Máriy. SiebRozmyśl Kv, F2v, G3, G3v, G4v, II, Hv, I2; GrabPospR N [2 r.]; KmitaSpit A2, B3v, C3; PowodPr 49; SkarKaz 40a, 549a; VotSzl E4 [3 r.]; Bo zá té dźieśięć grzywien którychem pozyczył, Nieprzyiaćielám kupił CiekPotr 80; CzahTr D3v, D4v; SkarKazSej 701 a; KlonWor 63 [2 r.].
W składni zgody z rzeczownikiem przedmiotu liczonego (50): Iakom ya nyeprzyszethl szethrzemy szobye rownymy aszdzeszącza sobye nyerownymy nyagymyenya moye ZapWar 1513 nr 2127; yakom ya nye wzyal konya sywego w dzieszączy kopach za dawkv ZapWar 1529 nr 2372; KromRozm III C7v; [czynił to] przed dźieſyąćmi Mężmi ſtárſzymi onego Miáſthá GroicPorz 13v; BibRadz Dan 7/20; Przydał też ku dzyesiąciam miesiącom dwá BielKron 101, 87v, 119, 150v, 463v; Mącz 78d, 79a, 79b [2 r.], 240c, 313d, 328c; SienLek 71; RejAp 158; GrzepGeom I3, I4v, K, P; RejPos 181v; WujJud 130v; O dzieśiąciu tez rogach [de cornibus decem Vulg] ktore ná głowie iego BudBib Dan 7/20 [przekład tego samego tekstu BibRadz]; BiałKaz I4; BudNT Matth 25/1; PaprPan Gg3; ták iy rozdźielił/ iż dźieśiąci goſpodarzom [decem patribus familias] dał iednego Dźieśiątniká ModrzBaz 83, 83; SkarŻyw 35, 472; CzechEp 372, 374, [379]; Calep 290a [2 r.], 291a; LatHar +3, 66 [2 r.], 441 [2 r.]; WujNT przedm 38 [2 r.], 39, s. 108, Matth 25/1, Apoc 13 arg, 17 arg.
G w składni rządu lub zgody [w tym: po przeczeniu (13)] (112): ZapWar 1502 nr 1907, 1504 nr 1914, 1916, 1918, 1919 (20); then. ktory goni ſlad wiſchey dzyeſzyąnczi thowarow vkradzyonego, powynyen ſąm gnacz ze wſſyamy odewſſi dowſſy, aſz do oſthateczny wſſy. MetrKor 40/813; FalZioł IV 19b; WróbŻołt 91/4; LibMal 1546/114v, 1548/145; Leop Esth 9/6, Luc 19 arg; UstPraw F4v; oto wrzući dyabeł niektore z was do ćiemnice/ ábyſćie byli doświádcżeni/ á będźiecie mieć vćiſk dźieſiąći dni [habebitis afflictionem dierum decem] BibRadz Apoc 2/10, Ruth 1/4, Mich 6/7; BielKron 119 [2 r.], 191, 213v, 304, 389v, 409v (15); Mącz 44b, 79c (4), 222a [2 r.], 271b, 410d; RejAp 22v [3 r.]; GórnDworz kt, Z; RejPos 204v, 215; BielSpr 50v; BudBib Num 7/14, 20, 26, 32, 38, Ps 3/6 [7], Dan 1/15; BudNT Matth 4/25; ModrzBaz 32; SkarJedn 331; SkarŻyw 178, 308, 552; CzechEp 370, 371, 372, 374, 376 (8); GórnRozm L4v; PaprUp F4v; Calep 289b, 290a, 293a; GostGosp 96, 118; GórnTroas 41; LatHar +3v, 119, 441; WujNT Matth 25 arg, Luc 19/13, s.740; STároſtowie gdy kogo w więzuią w dobrá z rámieniá Królewſkiégo/ nie máią bráć dźieśięći grzywien [non percipiant decem marcas JanStat 654] SarnStat 547, 69, 112, 345, 649, 895 (11); CiekPotr 57.
Z elipsą rzeczownika przedmiotu liczonego (97): MetrKor 40/813 [2 r.], 57/116, 59/273v; FalZioł V 5; MiechGlab 41, 70; WróbŻołt 67/18; LibLeg 9/50, 11/83; HistAl D3; KromRozm I E; MurzHist R3; Diar 92 [2 r.]; LubPs V; RejWiz 174; Leop Num 11/19, Iudic 20/10, 2.Mach 12/19, Luc 14/31; BibRadz Lev 23/13, 17, 26/8, Num 11/19, 2.Par 4/1, 3 (11); BielKron 12 [2 r.], 48, 48v, 65v, 70v, 436 [2 r.], 465v; Mącz 79b; GórnDworz O7; GrzepGeom F4, Iv; Ano to ſwięta grzywná co dzieſiąći ſtrzeże RejZwierc 248, 107v, 108v, 205v, 256, 257; BielSpr 8, 10v; BudBib I 292c marg, 441c marg; Strum Iv, O4v; BudNT przedm b2v, X marg, d3 marg, Mar 10/41; CzechRozm 141v; ModrzBaz 37; Piją tedy dniá piérwſzégo kieliſzków ſześć/ wtórégo ośm/ trzećiégo dźieśięć Oczko 19v, 5 [3 r.], 20, 27; ZapKościer 1585/56v; SkarŻyw 100, 206, 270, 570, 601; O máłym rogu ktory z dzieśiąći wyrosł. CzechEp 371 marg, 372 [2 r.]; ReszHoz 128; ArtKanc M5; Calep 293a; GostGosp 14, 120; WyprPl B2v; LatHar 286; WujNT Matth 20/24, Mar 10/41, Luc 14/31; SarnStat 773, 781; żeby mógł koſztem ktory na iednego koniá wyłożym/ dźieśiąćiu wybornie do potrzeby ſtáwić. GrabPospR N3; KmitaSpit B4v; więcey tu zá ieden dźień wypokutuieſz/ niżli tám zá dźieśięć ábo zá ſto lat. SkarKaz 383a, 549a; VotSzl E4; SkarKazSej 704a, 704b.
W tytule (3): HARFA DVCHOWNA. To ieſt/ Dźieśięć rozdźiałow Modlitw Kátholickich LatHar kt, 315, Aaa7v.
Przeciwstawienia: »(jeden) ... dziesięć« (13): Wolę ćię máłą trzymáiąc/ Niż dzieśięć wielkich pływáiąc. BierEz H4; RejWiz 174; BibRadz Eccli 7/20; Kiedy dźieſięć mężow iednego zábiją/ niemaią grzechu áni winy. BielKron 465v, 320, 449v; BudBib Eccli 7/19 [20]; BielSjem 8; dźieśięć przed iednym vćieka/ bo będą mieć boiaźń wielką. ArtKanc M5; GórnRozm C4; OrzJan 42; SarnStat 1277; Ale záś z drugiey ſtrony dźieśięć ich nie ſtoi/ Zorawiow zá iednego cżłowieká we zbroi. KmitaSpit C3.
»dziesięć ... sto« (6): Niech będą obráni dźieſięć mężow ze ſtá [decem viri eligantur e centum] we wſſyſtkich pokoleniách Iſráelſkich Leop Iudic 20/10; BielKron 441 v; BielSat D4v; RejZwierc 262v; BielRozm 32; Vrzędnik ktory ze złym ſumnieniem vcżyni tobie pożytku dźieśięć złotych/ Pánu ſzkody ſto GostGosp 14.
»dziesięć razow« = decies Calep (2): bo w każdy cżlonek/ przynámniéy dzieſiętz razow vderzono gdy go bicżowáno. OpecŻyw [127]; Calep 290a.
»dziesięć tablic« = leges decem tabularum Mącz (3): Ci to potym dzyeſięć mężow ſpiſawſzy práwá ná dzyeſiąći tablicach/ cżytáli káżdy dzyeń ludu poſpolitemu iáwnie/ z Greckich praw Solonowych. BielKron 119, 119 marg; Mącz 79c.
peryfr. »dziesięć słow« = dzieśięć przykazań (3): BielKron 44; Ty dźieśięć ſłow Pan mówił/ y ná piſmie dał ná gorze Synái BiałKat 43v; CzechRozm 83.
»dziesięć mężow, (radnych) panow, rajcy, trybunow« = decemviri Mącz, Calep (10 : 4 : 2 : 1): dopuśćił Senat ludu proſtemu wybráć dzyeſięć mężow álbo Trybunatow/ gdyż pirwey iedno pięć byli/ ktorzyby od nich Rzycżpoſpolitą [!] ſpráwowáli. BielKron 119; Co dáley to bárzycy oni dzyeſięć Trybunow w vćiſku lud záchowawáli BielKron 119, 107v [2 r.], 119 [5 r.]; Leges decemvirales, Práwá á vſtáwy tych dzieſiąćy pánów Mącz 79c, 79c [2 r.], 222a, 313d; PaprPan Gg3; Decemviri ‒ Dzeſziec rąicyrzimſzczy. Calep 290a, 290a.
bibl. »dziesięć panien, dziewic« = decem virgines Vulg, PolAnt [szyk 13 : 1] (8 : 6): KromRozm III C7v; iáko nam o onych dziewicach dzyeſiąći Pan dał znáć RejAp 158; TEdy podobne ieſt kroleſtwo niebieſkie dzyęſiąciom pánien [decem virginibus Vulg Matth 25/1] RejPos 340 [przekład tego samego tekstu BudNT, CzechEp 372, WujNT], 181v, 241; WujJud 130v; BudNT Matth 25/1; CzechEp 372; ReszPrz 23; Dzieśięć pánien/ pięć mądrych á pięć głupich iáśnie pokázuią/ iż w kośćiele boiuiącym ſą nie ſámi dobrzy/ ále y zli poſpołu. WujNT 108, przedm 39, Matth 25 arg, 25/1, s. 108.
bibl. »dziesięć pokolenia, narodow (żydowskich a. izraelskich)« = decem tribus Vulg (16 : 6): Narod krolow Iudá y dzieſiąći pokolenia Iżráelſkiego/ według piſmá ſwiętego Párálipomenu. BielKron 74v; Sámárya byłá głowá dzieſiąći narodow Zydowſkich BielKron 264v, 69, 74v, 78v, 82v [2 r.], 83v (15); á ony dzieśięć pokolenia odſzcżepieńcámi á potjm Heretyky y báłwochwálcy zoſtáli. SkarJedn 165, 165, 167, 207, 209, 331; SkarKaz 40a.
»dziesięć przykazania bożych, pańskiego« (1 : 1): Roſpowiedał im też dzyeſięć przykazánia Bożych BielKron 44; RejPos 190.
»dziesięć sprawiedliwych (wiernych)« (6): RejPos 236 [2 r.]; A za niewiéſz/ iż by było dźieśięć ſpráwiedliwych w Sodomie/ żeby byłá Sodomá niezginęłá? BiałKat 143v; RejZwierc 124, 266 [2 r.].
bibl. »dziesięć (mężow) trędowatych« = decem viri leprosi Vulg (6): A gdy wchodził do niektorey vlice/ zábieżáło mu dzyeſięć mężow trędowátych RejPos 212v [przekład tego samego tekstu WujNT Luc 17/12], 212; LatHar [536]; WujNT przedm 36, Luc 17 arg, 17/12.
Zestawienia liczebnikowe (131): Wdvnayowye od vozv soly dwyeſczie y dzieſyancz. MetrKor 59/273v, 57/115, 116, 59/272v; HistJóz E4v; Leop Ios 24/29; BibRadz Gen 3/14, Iudic 2/8, 1.Esdr 8/12; z Wilná do Krákowá ſto mil y dźieśięć. BielKron 436, 48v, 436; LeovPrzep E3; BudBib Ios 24/29, 1.Esdr 8/12; Káinán też był żyw dźiewięć ſet y dźieśięć lat. WerGośc 262; ZapKościer 4535/56v [ogółem 17 r.].
BierRaj 21v; BielŻyw 160; Currus Dei decem milibus multiplex [...] Boże w niebo wſtąpienie z dzieſiąc tyſieci rożmaite WróbŻołt 67/18; LibLeg 9/10, 10/62v, 11/57v; HistAl D3, E5v, E7v, F4, F6v; LubPs V, gg5; KrowObr 173; y obrawſſy dźieſięć tyſięcy mężow/ wyiáchał z Ieruſálem. Leop 1.Mach 10/74, Iudic 20/10, Ez 48/10 [2 r.], 13 [2 r.], 18 [2 r.], 2.Mach 12/19, Matth 18/24. Luc 14/31; BibRadz Lev 26/8, 1.Reg 15/4, 18/7 [2 r.]. Ps 143/13, Ez 45/1 (11); v nich kupił Miſtr Pruſki Pomorſką źiemię zá dźieſięć thyſiąc grzywien groſzy ſzerokich BielKron 370, 45, 49, 49v, 64v, 65v (36); Myriarches, Hetman nád dźieſiącią tyſiąc ludźy. Mącz 240a, 47a, 307a, 353c; RejPos 246; KuczbKat 305; RejZwierc 256, 257; BielSpr 10, 10v, 19,. 50v; BudBib Iudic 1/4, 4/14, 2.Par 25/11, 12, Dan 7/10 (9); BudNT Matth 18/24, X marg; Dźieſięć tyſięcy zakonnikow pozyſkał S. Iulian. SkarŻyw 178 marg; Zył Iozue ſto dzieśięć lat SkarŻyw 504, 178, 180, 309 marg, 559 [4 r.]; StryjKron 52, 577; ReszHoz 25, 133; GórnRozm G; PaprUp G3; LatHar 441 [2 r.]; KołakSzczęśl B; WujNT Matth 18/24, Luc 14/31, 1.Cor 4/15, 14/19; A tychby dźieśięć tyśięcy pułmilonem [!] ná cáły rok odpráwił. GrabPospR N, N; VotSzl E4 [2 r.]; CiekPotr 10 [ogółem 121 r.].
tedyby nie wyſzło iedno trzy kroć ſto tyśięcy á dzieśięć tyśięcy złotych. VotSzl E4.
á wiele ich dla tey ſamey proceſſyey/ daleko zá nim od oycżyzny ſwey záchodzili: ták iſz odzieśięć tyſięcy ludzi/ drugdy wonjm towarzyſtwie było. SkarŻyw 309.
Cf CZTERDZIEŚCI, DWADZIEŚCIA, DZIESIĄTEK, DZIESIĘCIOLETNY, DZIESIĘCIOSTRUNNY, DZIESIĘCISTRUNNY, DZIESIĘĆKROĆ, DZIESIĘĆKROTNY, DZIESIĘĆLETNI, DZIESIĘĆNITNY, DZIESIĘĆSTOPNY, DZIESIĘĆTYSIĘCZNY, DZIEWIĘĆDZIESIĄT, KILADZIESIĄT, KILKADZIESIĄT, OŚMDZIESIĄT, PIĘĆDZIESIĄT, SAMODZIESIĄT, SIEDMDZIESIĄT, SZEŚĆDZIESIĄT, TRZYDZIEŚCI, WIELEDZIESIĄT
SB