[zaloguj się]
[pdf]

KRZYCZEĆ (117) vb impf

Fleksja
inf krzycz(e)ć
indicativus
praes
sg pl
1 krzyczę krzyczymy, krzyczym
2 krzyczysz
3 krzyczy krzyczą
praet
sg pl
3 m krzyczåł m pers krzyczeli
f krzyczała m an
n krzyczało subst krzyczały
fut
sg pl
1 m będę krzyczåł m pers
2 m m pers będziecie krzycz(e)ć
3 m będzie krzyczåł m pers będą krzycz(e)ć
f krzycz(e)ć będzie m an
imperativus
sg pl
2 krzycz krzyczcie
3 niech krzyczą
conditionalis
pl
3 m pers byście krzyczeli

inf krzycz(e)ć (2). ◊ praes 1 sg krzyczę (6). ◊ 2 sg krzyczysz (1). ◊ 3 sg krzyczy (16). ◊ 1 pl krzyczymy RejPos (2), krzyczym (1) ArtKanc. ◊ 3 pl krzyczą (24). ◊ fut 1 sg m będę krzyczåł (3). ◊ 3 sg m będzie krzyczåł (1). f krzycz(e)ć będzie (3). ◊ 2 pl m pers będziecie krzycz(e)ć (1). ◊ 3 pl m pers będą krzycz(e)ć (6). ◊ praet 3 sg m krzyczåł (5). f krzyczała (2). n krzyczało (1). ◊ 3 pl m pers krzyczeli (13). subst krzyczały (1). ◊ imp 2 sg krzycz (2). ◊ 2 pl krzyczcie (2). ◊ 3 pl niech krzyczą (1). ◊ con 3 pl m pers byście krzyczeli (1). ◊ part praes act krzycząc (23).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

1. Wydawać donośny głos; clamare Calep; quiritare, Cn (66):
a. O ludziach: wołać wytężając głos; wydawać donośne okrzyki, także wznosić okrzyki bojowe (62): OpecŻyw 135v; gdy ſyą rodzy czlouyek krzyczącz placze PatKaz I 10; wſſyſcy mężowie Iudſcy vczynili okrżyk: Alić gdy ták oni krzycżeli [clamantibus] przeſtraſſył Bog Ieroboámá Leop 2.Par 13/15; Otho/ będę wołał gwałt ćierpiąc/ á żaden mię nie wyſlucha: będę krzycżał [vociferabor]/ á nie máſſ ktoby oſądził. Leop Iob 19/7; BielKron 47; BudBib Is 15/4; StryjWjaz C2v; PaprPan F2v; Fortelu Mſćiſław pátrząc krzycząc ieźdźi wkoło/ A potężnieyſzych Mężow wywodźi ná czoło StryjKron 255, 255, 527, 702; Chłopek mozg podchmieliwſzy iedźie krzjcżąc zmiáſtá RybGęśli B2; oto duch go porywa/ y nátychmiaſt krzyczy [et subito clamat]/ y roſtrąca/ y rozdźiera go áż do vślinienia WujNT Luc 9/39.

krzyczeć do kogo (2): Y krzycżał do Iehowy [Et clamavit Dominum] BudBib Ex 15/25, lon 3/8.

krzyczeć komu (2): duſzá káżdego krzycżeć będzie ſobie [anima eius vociferabit sibi] BudBib Is 15/4, I 35Iv marg.

krzyczeć k(u) komu (3): BibRadz lon 3/8; Krzycżąc k tobie Pánu Bogu ſwemu/ [...] był beſpiecżen Prorok święty/ miedzy ſrogimi źwierzęty. ArtKanc 118v. Cf krzyczeć ku komu o co.

krzyczeć ku komu o co (1): KRzycżym k tobie wiecżny miły Pánie/ o łáſkáwe wyſłuchánie ArtKanc I17v.

krzyczeć co (1): Inſzy przeto inſzego coś krzycżeli [aliud quid clamabant]/ bo było zgromádzenie zmieſzáne/ á wiele ich niewiedziáło dlacżego ſię zeſzli. BudNT Act 19/32.

krzyczeć na kogo [= do kogo] (l): KrowObr 114 cf »krzyczeć wołając«.

krzyczeć przed kim (1), przed czym (1): będźie krzyczał [Faraon] przed nim [przed krolem babilońskim] iáko ten ktory ieſt rániony ná śmierć. BibRadz Ez 30/24; RejZwierc 189.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): ciągnęli Iaſoná z niektorą bráćią do przełożonych mieſckich/ krzycżąc [clamantes]/ że ći kthorzy ſwiát burzą/ á tu przyſſli Leop Act 17/6.

Ze zdaniem przytoczonym (19): BierEz P2v; Spowiednika przebog krzyczy RejKup c2; KrowObr 114; Puknie w ściánę á drudzy zyſkał zyſkał krzycżą/ A drudzy płácąc piwo iáko krowy rycżą. RejWiz 67; Leop Zach 1/14, loann 19/6, Act 21/36; BudNT Act 13/26; Mátká iego z okná wyglądáiąc/ krzycżáłá: cżemu ſyn moy ták długo mieſzka SkarŻyw 560; Pośiláiąc ſwych krzyczy/ Hey dzieći do ſpráwy StryjKron 230, 622, 702, 732; CzechEp 147; GrabowSet Q3v; LatHar 723, 733; A oni záſię wołáli: Vkrzyżuy go. Piłat im mowił: Coż wżdy złego vczynił? A oni tym więcey krzyczeli [At illi magis clamabant]: Vkrzyżuy go. WujNT Mar 15/14; WysKaz 11.

W porównaniach (3): krzycżą á wołáią iáko Lábęcie RejAp 94v; StryjWjaz B4v; Iák ptaſzek żałobliwy Po towárzyſzu cżęſto/ Gdźie gáłązki tkwią gęſto/ Styſkuie: ták troſkliwy/ Ia krzycżę/ byś mnie wſpomogł/ dobrotliwy. GrabowSet S2.

Zwroty: bibl. »krzyczeć głosem wielkim« = clamare voce magna Vulg (2): krzycżeli głoſem wielkim żądáiąc od Simoná áby im dał práwą rękę (to ieſt pokoy ſnimi vcżynił) Leop 1.Mach 13/45, Act 8/7.

bibl. »głośno krzyczeć« (1): niech głośno krzycżą ku Pánu [et clament ad Deum fortiter] BibRadz lon 3/8.

bibl. »krzyczeć mocnie« (1): niech obloką wory cżłowiek y ſkot/ áby krzycżeli do Bogá mocnie [et clament ad Deum fortiter] BudBib lon 3/8.

bibl. »krzyczeć mowiąc« = clamare dicens Vulg (5): Wołay á krzycż/ mowiąc: Ták mowi Pan zaſthępow Leop Zach 1/14, loann 19/6; LatHar 723, 733, WysKaz 11.

»mowić krzycząc« (1): Niech mowią krzycżąc: Bądź wielebny wiecżnie Boże naſz GrabowSet Q3v.

bibl. »krzyczeć trwogą wielką, trwożeniem wielkim« = clamare voce magna; vociferare vociferatione magna PolAnt (1 : 1): lud niemogł rozeznáć głoſu trwogi á rádośći od głoſu płácżu Iudſkiego/bo lud krzycżał trwożeniem wielkim BudBib 1.Esdr 3/13, 1.Esdr 3/11.

bibl. »krzyczeć wielkim krzykiem« (1): krzyczeli wielkim krzykiem [clamaverunt populus clamore magno]/ y obálił ſie mur ná mieyſcu ſwym BibRadz Ios 6/20.

bibl. »krzyczeć wołając« (1): ná Piłáthá krzytzeli wołáiąc [clamabant dicentes Vulg loann 19/6]/ Wezmi go/ Vkrzyżuy KrowObr 114.

Szeregi: »krzyczeć, (i) huczeć« [szyk 2 :1] (3): Mącz 22c; A wſzyſcy krzycząc/ hucząc/ gárdłá ſwe rozdárli. StryjKron 702, 135.

»wołać, (a) krzyczeć« [szyk 3 : 2] (5): Leop Zach 1/14; RejAp 94v; Krzycżą/ ludzie wołáią/ iák w kárcżmie v Gburow. StryjWjaz B4v; Calep 203a; WysKaz 11.

W przen (6):

krzyczeć ku komu (1): k tobie krzycży ma pokorá niſka GrabowSet T2.

krzyczeć o co (1): RejZwierc 27 cf Fraza.

Ze zdaniem przytoczonym (1): RejPos 276 cf »krzyczećw uszoch«.

W porównaniu (1): ſławá rozleći ſie wſzędzye/ głośno krzycżąc iáko kur gdy ſpiewa na grzędzye. RejWiz 87.

Fraza: »głosy aż pod niebo krzyczą« (1): tám vyrzyſz áno drapią/ biorą á ſzárpáią niewinne ludzi [...] chociay ſie łzy leią/ chociay głoſy áż pod niebo o pomfthę krzycżą. RejZwierc 27.
Zwroty: »głośno krzyczeć« (1): RejWiz 87 cf W porównaniu.

»krzyczeć hukiem« (1): krzycżćie gory hukiem [clamate montes laudationem] BudBib Is 44/23.

»krzyczeć w uszoch« (1): ſłyſzyſzże on głos wołáiący vſtháwicżnie brzmi á krzycży w vſzoch náſzych: Stroycie pokutę/ vznawaycie ſie RejPos 276.

Szeregi: »brzmieć a krzyczeć« (1): RejPos 276 cf »krzyczeć w uszoch«.

»wołać a krzyczeć« (1): im iey [prawdy] więcey ſwiát bronić będzie/ tym oná záwżdy głoſniey wołáć á krzycżeć będzye á oſwiecáć ſie po wſzem ſwiáthu. RejAp 147v.

b. O zwierzętach (4): [paw] W noczy gdy oczuci á czudnoſci ſwey dla ciemnoſci oglądać nie może/ tedy ſzpetnie krzyczy przelęknąwſzy ſie [...] żeby czudnoſć ſwą ſtracił. FalZioł IV 21d, IV 25d; iakoż też ty możeſz gęſi ſadzone na iayczach gdy krzicżą zcirpieć BielŻyw 48. [Cf W porównaniach: 1.a., W przen; 3., 4.c.]
W przen (1): wiele psich głoſow około nich krzycży RejZwierc 132.
2. Strofować, łajać; upominać, przestrzegać kogo; wygrażać komu, potępiać kogo; clamare PolAnt (11):

krzyczeć na kogo (5), na co (2): OpecŻyw 111v; RejWiz 182v; Krzycżćie [Clamate] na nie [na Babilon] ze wſzech ſtron boć ſię muśi podáć BibRadz Ier 50/15; RejAp 95v; Krzycżąc na ich niecnotę á na ich ſproſnośći/ Ze nie ſłużyli oycu iák ſłuſzſza z miłośći HistLan F3; PaprPan V2; Aryani [...] krzycżeli nań/ y burzyli wſzyćiek lud: iſz niecżekaiąc wyroku Synodálſkiego/ będąc pierwey od Biſkupow potępiony/ śmiał ſię na Biſkupſtwo wroćić.SkarŻyw 390.

Ze zdaniem dopełnieniowym [aby (1), iż (1)] (2): Azaſz nie głośno krzycżą ná wſzytki Prorocy/ Aby żaden nie śmiał nic przećiw Boſkiey mocy. RejWiz 182v; SkarŻyw 390.

Ze zdaniem przytoczonym (1): Krzyczą iedny pamietay ſie Drudzy mowia nielekayſie RejKup c2.

W porównaniu (1): vlęknimy ſie ſtraſzliwego głoſu Páńſkiego/ ktory iáko lew krzycży ná nas RejAp 95v.

Szereg: »wołać, krzyczeć« (1): ná kożdym Przemyſkim Kazániu/ſtráſzliwym głoſem/ á zápalónym Duchem S. ięzykiem wołaſz/ krzyczyſz/ y nam to obiecuieſz/ ieſliże ſye nie vznamy/ Królá y Króleſtwo pewnie ſtráćimy OrzQuin Y3.
W przen (2):

krzyczeć na kogo czym (1): ſłyſzyſz záwżdy co Kośćioł mowi/ y krzycży ná was trąbámi kazánia ſwego: Náwroććie ſię Synowie bledni [!] do Páná Bogá ſwego SkarJedn 365.

Ze zdaniem przytoczonym (2): To gdy mi duch powiedźiáł hnet mi zdrugiéi ſtrony ciało w rozmysłách moich temi słowi krzycząc rzekło. Franciſzku/ pilnie śię á dobrze na to rozmysł [!]/ co ſtem máſz vczynić MurzHist M3; SkarJedn 365.

3. Głośno płakać, wydawać głos żałosny, lamentować, zawodzić, jęczeć; lugere Mącz; clamare Vulg; eiulare, plorare, ululare Cn (26): Vźrzawſzy go [dzieci Ezopa] ięły płákáć/ Ocży od niego odwracáć [...] Ty dzieći ktore krzycżáły Moieyći śię twarzy bały BierEz A4v; RejWiz 122v, 163v; będziećie krzycżeć prze boleść ſerdecżną [et vos clamabitis prae dolore cordis] Leop Is 65/14; RejZwierz 104v; włożywſzy ręce ná głowę ſwą ſzłá krzycząc [clamabat] BibRadz 2.Reg 13/19, Luc 8/28; MWilkHist D; GrabowSet O4.

W połączeniach szeregowych (3): Mącz 199b; Sálomon o tákich powieda/ iáko będą krzycżeć á płákáć á nárzekáć niebożątká cżáſu ſądu ſrogiego RejPos 322, 277.

W porównaniu (1): By Iáſkołcżę będę krzycżał/ boleśći ſwoie wylicżał/ przyrownam ſię Gołębicy / hukáiąc w wielkiey teſknicy. ArtKanc P18v.

Szeregi: »krzyczeć a narzekać« (1): mamy ná to pomnieć/ [...] iáko tám [na sądzie Pańskim] krolowie á kſiążętá krzycżeć á nárzekáć będą RejPos 7v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»krzyczeć a płakać« (1): bieżawſzy do iáſkinie/ krzycżał á płákał [Piotr] ták długo oney zágáſzoney ſwiátłośći ſwoiey RejPos 339. [Ponαdto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»wołać, (a, i) krzyczeć« [szyk 4 : 2] (6): Wolay á krzycż ſynu cżłowiecży [Clama et ulula, fili hominis] Leop Ez 21/12; RejAp 98; RejPos 106, 216, 244, 252.

»krzyczeć a wrzeszczeć« (1): krzicżą á wrzeſzcżą vſtáwicżnie we dnie y w nocy w ogniu ſiárkowym RejAp 124.

W przen (4): Opplevit luctus urbem, Wſziſtko miáſto krziczáło. Mącz 304d; GrabowSet T.

W przeciwstawieniu: »milczeć ... krzyczeć« (2): Cżterzy bráćia ſą cżterzy koła ktore biegáią/ á nog żadnych niemáią/ [...] Námázáni máźią milcżą/ nie mázáni wyſoce krzycżą. HistRzym 25, 25.

4. Mówić melodyjnie, śpiewać (8):
a. O ludziach (2): Wrzeſzcży/ ſápi/ márkoce/ á mnima iż ſpiewa. A drugi zá nim ſtoiąc iáko cielę rycży/ A zda mu ſie iż weſoł á iż pięknie krzycży. RejWiz 16v.
Zwrot: »pieśń krzyczeć« (1): kwitnąć będzie [ten kwiat] procz ſtráchu zwiędłośći/ Ozdobą onym/ co ná báránkową Chwałę pieśń krzyczą/ właſną/ czyſtą/ nową. SzarzRyt Dv.
b. O aniołach (2):

krzyczeć komu [w tym: co (1)] (2): wierſz y w niebie w wadze/ Y tám wierſz duchy krzycżą Bogu wielkiey władze. RybGęśli D4; SzarzRyt B2v.

Ze zdaniem przytoczonym (1): Tobie Cheruby krzyczą/ święty/ święty/ święty SzarzRyt B2v.

c. O ptakach (4): Iuż Skowronek ná gorze pięknie przepieruie/ Słowicżek we krzu krzycży/ Gżegżołecżká kuie. RejWiz 34v, 24v; SapEpit A4.

W porównamu (1): Ptaſzkowie rozmáići z dziwnemi fárbámi/ Krzycżą po onych drzewkach/ by gędźcy z lutniámi. RejWiz 179v.

5. Grać, wydobywać dźwięki z instrumentu muzycznego (1):
Zwrot: peryfr. »[komu] krzyczeć struny głośnymi [co]« = grać na instrumencie strunowym (1): Y będęć [Panie] záwſze krzycżał ſtruny głośnymi Chwałę/ poki mię ſzcżątek miedzy żywemi. RybGęśli D3.
[Cf 4.c. W porównaniu].
6. Brzmieć, dźwięczeć, rozlegać się (2): możeſz [...] támże ſobie wnet roſkoſzną krotofilę vcżynić/ áno rozlicżne głoſy iáko flethnicżki s puzany krzycżą/ áno myſliwiecz wrzeſzcży/ trąbi RejZwierc 110; Tárátántárá wſzędzie brzmi/ á echo krzycży StryjWjaz B3.
*** Bez wystarczającego kontekstu (3): Acclamo ‒ Społuwoląm. weſpoł krziczę. Calep 13b, 13b, 384a.

Synonimy: 1. wołać, wrzeszczeć; 2. łajać, strofować, upominać; 3. biadać, jęczeć, lamentować, łkać, płakać; 6. brzmieć, dźwięczeć, rozlegać się.

Formacje współrdzenne: zakrzyczeć; krzykać, pokrzykać, przykrzykać, wykrzykać; wykrzykawać, pokrzykawać, pokrzykować; krzyknąć, wykrzyknąć, zakrzyknąć.

Cf KRZYCZĄCY, KRZYCZENIE

IM