[zaloguj się]
[pdf]

NIEBACZNIE (43) av

W pisowni łącznej (34), w rozłącznej (9).

-a- (36), -å- (3) BiałKαz, SkarJedn, KmitaSpit; oba e jasne.

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI w. (jeden z niżej notowanych przykładów).

1. Nierozważnie, bez zastanowienia, nie zdając sobie sprawy ze złych skutków swego postępowania; inconsiderate Calep; imprudenter Cn (22): KromRozm I D2; coś przyſiągł niebátznie/ nietzyń tego. KrowObr 143v; BibRadz Ps 105/33, I 321a marg; To ludźie bárzo obráźiło/ że niebácznie wiele rozdano/ czym ſtoł Krolewſki práwie wynędzono OrzRozm O2, A3v; GórnDworz X2; Wyflánćiech/ nic niewźiął/ okrom Felinu Zamku/ ktory mu miſtrz ſą/ niebacżnie poddał/ [...] obietnicom iego wierząc. BiałKaz K3v; StryjKron 607; Effutio — Niebacznię mowię, wiſz czebiotuię. Calep 352b, 522b; SzarzRyt A2.

W połączeniu szeregowym (1): zmień [...] czoż niebacżnie/ bez dobrego rozmyſlenia/ y grvntownego poradzenia ſlvbował SeklWyzn f2v.

W przeciwstawieniach: »bacznie, mądrze ... niebacznie« (2): Lepyeyći the [doktorów i mistrzów] opátrzyć dla záchowánya rzecży poſpolitey/ niż inſſe dla káżenya á roſproſſenya/ gdy yáko oni mogą mądrze ná wſſytko radzić/ ták ći nyebácżnye pro ſe áby yedno myeli GliczKsiąż L2; Prośćie roſtropnie y bácznie. Bo ten niebácznie y bez wſtydu prośi/ ktory rzeczy przećiwne ſwey prośbie cżyni SkarKazSej 660b.

W charakterystycznych połączeniach: niebacznie egzekwować, mowić (4), pochwalić się, poddać, postępować, prosić, przypuścić do rady, przysiąc, radzić, rozdać, ślubować, zajźrzeć.

Szeregi: »niebacznie i bez rozmysłu« (1): Trudno ma vróść/ co kiedy niebácznie/ Y bez rozmyſłu ſzumna głowá zácznie. KochPij C3v.

»ślepo i niebacznie« (1): niżby ſie ná nię [fortunę] ſpuśćiwſzy/ ſlepo y niebácżnie w káżdych ſpráwach ſwoich poſthępowáć miał Phil M4.

a. Wskutek nierozwagi, niewiedzy (5): BibRadz Num 15/22; Onę ták piękną wolność niebácznie tráćićie. KochZg A2; ma wſobie [Pismo św.] kośći z ktoremi ſię proſty vdawić y ſkazić niebácżnie może SkarŻyw 257; Y ták zwiedzeni oni mniſzy niebácżnie w grzech wpádli SkarŻyw 300, 300 marg.
2. Głupio; dementer, inscite, stulte Mącz (3): Inscite, Nierozumnie/ niebácżnie/ głupie/ nietrafnie. Mącz 372d, 216c, 423d.
3. Niewłaściwie, niesłusznie (9): ktore [rozdziały] niektorzy niebácżnie Kapitułámi zową BudNT przedm d3, Eev marg; SkarJedn 13; áni ná ſię cżłowiecżeńſtwá przyiął/ iáko X.K. błądząc/ Z drugimi nie bácżnie twierdźi. CzechEp 292; NiemObr 146; WujNT 710.
Szeregi: »głupie a niebacznie« (2): Y to mieyſce haeretycy głupie á niebácżnie náprzećiw poſtom y świętom Chrześćijáńkim przywodzą. WujNT 699, 570.

»nieprzystojnie a niebacznie« (1): ktore małżeńſtwo iż było nieſłuſzne/ niechciał im ſlubu dáć Piotr Biſkup Wilenſki. Ale Ian Kropidło Biſkup Kuiáwſki/ [...] nieprzyſtoynie/ á niebácznie ich zwinſzował. StryjKron 547.

4. Nieuważnie, nieostrożnie; imprudenter, temere Cn (5): iáko by vczynił on niebáczny Cieślá/ ktory náćiągáiąc dom niebácżnie [...] przećiągnąwſzy go ná drugą ſtronę/ z gruntu by dom wſzyſtek wywroćił. OrzRozm B2v; Drugi ſkacząc niebácznie/ goléni nátrąći GosłCast 42.
a. Przez nieuwagę, nieostrożność (3): Sługá Kredenc s Krzyſztału niebácżnie obálił. RejZwierz 14; Phil E4; vſłyſzawſzy żaká pod oknem/ który wywróćiwſzy niebácznie ſłowá/ ták śpiéwał: Iezus Iudaſzá przedał KochAp 12.
5. Nieoczekiwanie (1): Ale ćiężſza to bywa/ gdy kogo nie bacżnie Nieprzyiaćiel nápádnie KmitaSpit A3.
6. Okrutnie (2): rzućili ſię do mnie grubi oni ludzie [...]/ brodę mi nie bácżnie tárgáli/ y ſuknią drápáli SkarŻyw 30; Drudzi też niemowili nie widząc iako drugie niebatznie oprawowal. PaprUp Iv.
*** Bez wystarczającego kontekstu (1): Indiscriminatim, Nie bácznie bes którego wzgłędu. Mącz 49b.

Synonimy: 1. nieopatrznie, nieostrożnie, nieroztropnie; 2. błazeńsko, głupie, niemądrze, nietrafnie, szalenie; 3. nieopatrznie, nieostrożnie, nieroztropnie, nietrafnie; 5. nienadziale, nienadzianie, »z nienacka«, »z nienagła«, »z nieopatrzenia«.

Cf BACZNIE, NIEBACZLIWIE

ASt