[zaloguj się]
[pdf]

ODZIERAĆ (43) vb impf

o, e oraz a jasne.

Fleksja
inf odzierać
indicativus
praes
sg pl
1 odzieråm
2 odzieråsz odzieråcie
3 odzierå odzierają
praet
sg pl
1 m m pers -smy odzierali
3 m odzieråł m pers odzierali
imperativus
sg
2 odzieråj
conditionalis
sg pl
2 m byś odzieråł m pers
3 m m pers by odzierali

inf odzierać (6). ◊ praes 1 sg odzieråm (15). ◊ 2 sg odzieråsz (1). ◊ 3 sg odzierå (2). ◊ 2 pl odzieråcie (1). ◊ 3 pl odzierają (8). ◊ praet 3 sg m odzieråł (1). ◊ 1 pl m pers -smy odzierali (1). ◊ 3 pl m pers odzierali (1). ◊ imp 2 sg odzieråj (1). ◊ con 2 sg m byś odzieråł (1). ◊ 3 pl m pers by odzierali (1). ◊ part praes act odzierając (4).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

1. Odrywać zewnętrzną warstwę; zdrapywać (16): Revello, Odrywam/ odzieram. Mącz 479a; [Volck Ooo3v].
a. O powłoce naturalnej, zwłaszcza skórze i korze; decorticare, glubere Mącz, Calep, Cn; deglubere, excoriare Mącz, Cn; cingere, deglabrare Cn (13): Excorio, Lupię/ Odzieram Mącz 65d; Calep 459a.

odzierać z czego [= co się odrywa] (6): Emusco, Ze mchu odźieram/ chedożę [!]. Mącz 238d. Cf Przysłowie, Zwrot.

odzierać komu [sobie] z czego [= z czego się odrywa] (1): on ſiedząc w kącie łeb ſobye ſkubie á páznokcie łupi/ á kroſthámi odzieráiącz ſobie s pálcow áż do drzwi ſtrzela RejZwierc 24.

Przysłowie: Boni pastoris est condere pecus non deglubere, Proverb. Dobry páſters ná wełnie/ álbo ná mleku ma przeſtáwáć/ á nie z skorey odźieráć. Mącz 26b.
Zwrot: »z skory [= kory] [w tym: co = z czego się odrywa (3)], skorę odzierać« = decorticare Mącz, Calep, Cn; corticem detrahere, delibrare, glubere Mącz, Cn [szyk zmienny] (4:1): Decortico, Odzieram drzewo z skóry. Mącz 66c, 146d, 191d; Decortico – Skorę odzerąm, obłupuię. Calep 292b, 300b.
Przen: Gorszyć [co z czego] (3):

W porównaniach (3): Cżemu ná to nie bacżyſz że cie [fałszywego proroka] Pan zowie ćirniem/ głogiem/ á oſtem/ ktory áż przez ſkorę przenika: á nie thylko w ciáło/ ále práwie w duſzę kole owiecżki iego/ á odzyera iáko ćirnie niewinną wełnę z nich/ wedle woley ſwoiey. RejPos 189; drogoż thę nędzną wełnę płáćiſz/ dla ktorey niechceſz odſtąpić ták vpornego przedſięwzięcia ſwego/ chociaż widziſz ſzcżyrą prawdę Páná ſwego/ iedno dla thego ábyś ią iáko tarn záoſtrzony odzyerał s tego ſtadká iego. RejPos 189, 346v.

b. O poszyciu dachowym; despoliare, nudare Cn (2):

odzierać co [= co się odrywa] (1): Thego roku w Polſzce byłá wielka źimá/ ſkąd był wielki nieurodzay/ y głod dla zdychania dobytká od głodu/ ktoremu poſpolity cżłowiek odzyerał ſnopki poſzyte y dawał vśmierzáiąc rycżenie iego. BielKron 388.

odzierać co [= z czego się odrywa] (1): RejRozpr K3 cf Przysłowie.

Przysłowie: Widzę iż zwonicę odzieráią Záwżdy gdy ten koſćioł pobyią RejRozpr K3.
2. Niszczyć błonę śluzową [co] (1): wodne oliwki Zołądek odzieraią dla gich kwaſnoſci FalZioł III 22a.
3. Odrywać coś przymocowanego [co] (1): coza prawo iest przeciwtym ktorzy cudze pieczęci odzieraią nąm się tostało wotwarzaniu do Korony dla WKM Koronowania ActReg 33.
4. Rabować, okradać, łupić, zwłaszcza napadając; zdzierać ubranie; nudare, viduare Mącz, Cn; exspoliare Calep, Cn; latrocinari, suppilare Mącz; expilare, grassari Calep; dispoliare, orbare, spoliare, tangere, tondere Cn (25): GroicPorz hv; Ex occulto latrocinari, Z kątá gdzie ná ludzie wyskákowáć y odzieráć. Mącz 185c, 252d, 434d, 495c; Grassor – Iako zbuica [!] odzierąm. Calep 463a, 393b, 395a.

odzierać kogo, co (6): MetrKor 34/135; cżynili iáko zboyce/ odzieráiąc [agentes praedas] the kthorzy támtędy chadzáli Leop Iudic 9/25; Názáiutrz przyſzli Filiſtyni áby odźieráli zabite BibRadz 1.Reg 31/8; Ktorzy kośćioł Sálámonow odzieráli/ káźili/ á ktorzy záſię nápráwiáli/ tu będzie wypiſano. BielKron 265v; RejPos 243. Cf odzierać kogo z czego. [Cf też ODDZIERAĆ znacz. 2.]

odzierać kogo z czego (1): Abowiem Opráwcy Ceklarze/ Cechmiſtrze/ y inni Vrzędnicy ktemu przynależący/ gdy imuią złodźieie/ częſtokroć ich ze wſzytkiego odźieráią. GroicPorz kk2v.

Przen (5):
Zwrot: »odzierać z odzienia« (1): O ktoby ſię chciał przypátrzyć iáko ſie z łáſki Páńſkyey iuż pomnaża tych wiele krolow ſwiętych/ kthorzy [...] iuż máią w nienawiśći tę márną beſtią/ [...] y iuż ią pocżęli ſzpetnie drápáć á odzyeráć z odzyenia iey. RejAp 146.
a) Pozbawiać (4):

odzierać kogo z czego (3): RejPos 166v; PaprUp D3; [kacerstwa] Páná Chriſtuſá odzieráią z boſtwá WujNT 174.

odzierać co z kogo (1): pátrz iáko ći krucy [tj. pochlebcy] ieſzcże zá żywotá kluią á łupią káżdego kogo ſie imą/ á práwie wſzytko co ieſt nalepſzego to z niego odzieráią RejZwierc 49.

W porównaniu (1): Iáko ſą iáwni lichwiarze/ iáwni mężoboycze/ iáwni cudzołożnicy/ iáwni oni złocżyńce/ ktorzy s pożytkow márnych/ iáko ná leſie/ lud Páńſki łupią á odzyeráią/ fáłſzywemi ſądy ſwemi RejPos 166v.

Szereg: »(klwaċ a) łupić, a odzierać« (2): RejPos 166v cf W porównaniu; RejZwierc 49 cf odzierać co z kogo.
a. Oszukiwać przy pobieraniu zapłaty lub płaceniu; rujnować; configere in aliqua re Vulg; rapere PolAnt; circumducere, circumvenire, circumvertere, emungere, extexere Cn (6):

odzierać kogo (4): Leop Mal 3/8; Nie czyń żaden krzywdy bliźniemu twemu/ áni go odźieray BibRadz Lev 19/13; SkarKaz 610b. Cf odzierać kogo w czym.

odzierać kogo w czym (1): A rzekliśćie: Wcżymżeſmy ćie vkaláli (álbo odzieráli). W dzieſięćinach Leop Mal 3/8.

odzierać z kogo (1): Niedbaią wiecz niċ bogacze Kiedy panſky obraz placze. Na drewnie złoto wieſſaią A z zywego odzierayą. RejKup k2v.

Szereg: »łupić i odzierać« (1): wſtydzą ſię niektorzy iáwnie łupić y odźieráć poddáne ſwoie SkarKaz 610b.
Przen (1):
Zwrot: »jako skórę odzierać [z kogo]« (1): roſkoſzuieſz ſobie w oney zwirzchnośći ſwoiey/ [...] á bierzeſz wełnę á práwie iáko ſkorę odzyeraſz cżáſem z nędznych owiecżek iego/ thylko iedno ſwym pożytkom folguieſz RejPos 314v.

Synonimy: 1. obłapiać, obłupować, odrywać, zrywać; 4. drapać, drapieżyć, grabić, obierać, rabować, złupować; a. brać, ciągnąć.

Formacje współrdzenne cf DRZEĆ.

Cf ODZIERAJĄCY, ODZIERANIE, ODZIERANY

MM