[zaloguj się]
[pdf]

OPISAĆ (239) vb pf

W temacie opisz- zawsze -ſz-. W temacie opis-: -ſ-, -s- (214), -ſſ-, -ſz- (14).

o oraz a jasne.

Fleksja
inf opisać
praet
sg pl
1 m opisåłem, -m, -em opisåł m pers -smy opisali
2 m -ś opisåł m pers
3 m opisåł m pers opisali
n opisało subst
plusq
sg
3 m był opisåł
conditionalis
sg pl
1 m bym opisåł m pers bysmy opisali
3 m by opisåł m pers by opisali
impersonalis
praet opisåno, opisało się
participia
part praet act opisåwszy

inf opisać (38). ◊ fut 1 sg opiszę (2). ◊ 3 sg opisze (5). ◊ 1 pl opiszém (1). ◊ 3 pl opiszą (3). ◊ praet 1 sg m opisåłem, -m, -em opisåł (15). ◊ 2 sg m -ś opisåł (2). ◊ 3 sg m opisåł (68). n opisało (4). ◊ 1 pl m pers -smy opisali (2). ◊ 3 pl m pers opisali (34). ◊ plusq 3 sg m był opisåł (1). ◊ con 1 sg m bym opisåł (1). ◊ 3 sg m by opisåł (5). ◊ 1 pl m pers bysmy opisali (1). ◊ 3 pl m pers by opisali (1). ◊ impers praet opisåno (30) [cf też OPISANY N sg n], opisało się (7) ListRzeź, ConPiotr, SkarJedn, StryjKron, WysKaz, SarnStat, SkarKaz; -åno (21), -(a)no (9). ◊ part praet act opisåwszy (19).

Sł stp notuje, Cn s.v. opisuję co, Linde XVI – XVIII w.

1. Przedstawić pisemnie lub ustnie, omówić; wyłożyć, pokazać, deformare, depingere, perscribere Mącz; apparere, declarare Modrz; decantare, describere Calag [w tym: kogo, co (156)] (181): FalZioł +2v; Opiſałem teſz krotko moię krziwdy y ciężkoſci SeklWyzn 4v; GroicPorz mm3v; Leop *2v; Late perscribere omnia ad aliquem, Szeroko opisać. Mącz 185c; A ták opiſawſzy Apoſtoł ſtrách ſądow Páńſkich/ dopiro wiernym kłádzye przed ocży/ iáko ſie Pan záwżdy ſtárał o nie RejAp 165, 153, 164v; GórnDworz D3v; Toć tu rozno od onych hiſtorikow/ ktorzy oſoby zacne/ oſoby krolewſkie ná plác wytacżáią/ á ich dzieie piſzą. A tu Pan ná plác wytocżył á opiſáć kazał nędznego á ſlepego żebraká RejPos 68, 294; Tákże też y Páweł ſwięthy/ chcąc opiſáć wiecżerzey Páńſkiey iſtność y vſtháwę/ vkazał iáki nam thám pokarm dawan bywa RejPosWiecz3 97v; Każe Dawid przykłády Bozkich ſpraw opiſáć: áby potym Pothómſtwo znáło Páná Bogá/ y chwaliło imię iego. BiałKat 33v, 21; KuczbKat 40; WujJud 19v; RejPosWstaw 41v, [413]v; StryjWjaz Bv; Ktory [Jan] nic chytrze áni záwikłánie nie piſał/ ále ſzcżyrze y poproſtu rzecż ktora byłá/ [...] opiſał CzechRozm 25; Ieſli Prorocy Meſyaſza Krolá opiſali ćieleſnego y ziemſkiego á nie radſzey duchownego. CzechRozm 178 marg, 26v, 83v, 137, 138, 180, *4; Napirwey tedy/ iáko ſię okázuie z kśiąg w ktorych pocżątki świátá opiſano [quod ex libris Originum mundi apparet]/ obycżáymi ſię tylko ſpráwowano á vſtawámi oycżyſtemi. ModrzBaz 101v, 4v; lecz iż w káżdéy chorobie przyſádá iáka być muśi/ náturze pácyentá który nią choruie/ właſna: któréy ieſli ná oko nie vyrzym/ trudno ią opiſáć. Oczko 25, A4, [41]v; Beſchreiben. Opiſáć. Describere, decantare. Calag 74b; Przypátruyćie ſye murom/ y páłácóm złotym/ Abyśćie mogli opiſáć ie potym. KochPs 72; Co ſię tedy tknie cżwartey beſtyey/ o tey wątpliwośći niemáſz/ y v ſtárych patresow y teraźnieyſzych piſárzow: iż przez nię duch Boży páńſtwo Rzymſkie opiſał CzechEp 371; A iż to iuż rzecż ieſt ták iáſna/ żeby iey trudno kto miał záprzeć/ iż Monárchia Rzymſka/ iáką był Dániel opiſał/ [...] iuż dawno vſtáłá CzechEp 373, 177, 210, 275, 287, 306 (16); CzechEp *3; A opiſawſzy ták Apoſtoł zátwárdźiáłość/ y nie vmieiętność ludu Izráelſkiego/ opiſuie potym zacność ludźi Chriſtiáńſkich NiemObr 83; Wtore świádectwo z Dánielá Proroká/ w 7. rozdźia. kędy Prorok/ opiſawſzy Bogá w máieſtaćie iego: przypomina też Meſyaſzá/ ktorego ſynem cżłowiecżym názywa NiemObr 117; KochSz A2v; Więc iż práwo piſáne nie mogło wſzyſtkiego obłápić/ co ſie miedzy ludźmi tráfia ale tylko to co mogło zágárnac [!]/ pod ſię zygarneło [!]/ ogulnie opiſáło. GórnRozm Gv; Cżtery naprzednieyſze cnoty. Mądrość/ Mierność/ Sprawiedliwość/ y Męſtwo. ktore y Chrześćijánie y Pogánie nadobnie opiſáli. LatHar ++8v; z ktorych [zwierząt] Lew znáczy Márká: iż żaden iáśniey nie opiſał zmartwychwſtánia y w niebo wſtąpienia Páná Chriſtuſowego. WujNT 849, 849; TRzebá pilnie weyźrzéć w té Authory, co Arbores conſanguinitatis opiſáli SarnStat 1265, 716, 749; GrabPospR Lv; KmitaSpit Av; opiſał go [Zbawiciela] z wieiádłem ná plewę/ z śiekierą y z ogniem nieugáſzonym ná złe y niepłodne drzewo SkarKaz 1b; CzahTr [Dv]; KlonFlis A3; Przeto teraz złodźieie opiſzę łákome/ Ktorzy krádną pieniądze y rzecży ruchome. O tym tedy złodźieyſtwie chcemy mowić ninie KlonWor 32, 5.

opisać komu (10): SeklWyzn 4; KromRozm II c4v; RejAp 185v; RejPos 230v; RejPosWstaw 41v; opuſzcżę też vſpráwiedliwienie y poświęcenie/ ktore nam też Apoſtołowie ſzcżyrze/ iáko ſámi wierzyli/ opiſáli CzechEp 362, 117, 318; Cziliſcie ſie zafraſowali na libertatem naſze/ ze ya wam ono ſzpetnie opiſal on Doctor ſtari PaprUp D3v; OrzJan 40.

opisać czym (4): CzechRozm 192; áżći dla tákiey dumy ſwey/ ważyli ſię náwymyśláć wiele ſłowek/ imion/ názwyſk y tákich y owákich terminow/ piſmu ś. nigdy nieznáiomych. Ktorymi potym/ rzecż tę wymyśloną/ y ſłowu Bożemu nieznáiomą/ opiſáli. CzechEp 232; Stephan Król, przyczyny rozwodu ſwym przykłádem okazał y opiſał. SarnStat 638; KlonWor 54.

opisać o kim, o czym (9); RejAp 185v; gdyż tho iuż iáwnie ſłyſzymy [...] od tego Ewányeliſty s. iż iuż pan ten przyſzedł/ o ktorym Prorocy ſzyroko opiſáli RejPos 22lv; gdyż to tu y Anyoł wſpomináć racży/ y Prorocy o tym ſzyroce opiſáli/ iż to ſwięte plemię miáło powſtáć z narodu Dawidowego. RejPos 271v, 237v, 271, 310, [323]v; Tenże też ſam niżey z Włochow ich narod wywodzi ſtárodawnych czáſow ieſzcze przed Chriſtuſem/ o czym ſię wyżſzey doſtátecznie opiſáło. StryjKron 245; OrzJan 3.

opisać w kim, w czym (3): A iż we zborze ſwym pan Chriſtus moc duchowną poſtánowił/ ktorą w zwięzowániu y rozwięzowániu/ ábo w odpuſzcżeniu/ y zátrzymaniu grzechow opiſał. NiemObr 27; Lukaſz Górnicki opiſał w opiłych Polakách trafne á kuńſztowne dworſtwo w ſwym Dworzáninie. (–) WerGośc 247 marg. Cf »opisać w osobie«.

opisać gdzie [w tym: w czym (21); „wyższej” (5), „tam”, „między inszemi”, „na ostatku”; z lokalizacją biblijną (3)] (33): Takyez abi bilo dzierzano na obie stronye tho czo około czynyenya sprawiedlywoſczi wynſchim liſczie opiſano LibLeg 6/79; MetrKor 57/119; ktorem [przysięgi] w.K.M. naoſtatkv krotko opiſſał y na rozeſnanie ſprawiedliwe dał. SeklWyzn 4; SeklKat R4v; Quem supra deformavi, Któregom wyſzſzey opiſał. Mącz 435a; SienLek 116; Cżemuż tu Ian ſwięty pirwey opiſał ſądy Páńſkie/ toż dopirko powieda/ co ſie ieſzcże dáleko przed tym ſądem dziać miało? RejAp 165, 80; RejPos 310; maſz być pewien o Wiérze o téy/ którą trzymaſz: którą áczem ći wyżſzéy opiſał/ co á iáka ieſt/ ábo być ma/ tegoćiem nie dołożył BiałKat 41; KuczbKat 55; Potym dwá Biſkupowie iákom w wirſzu opiſał Krolá miedzy ſobą prowádzą StryjWjaz C4v; CzechRozm 180v; wſzákóż iż go [krwistego] Gálen między inſzémi opiſał/ y iać go przypómnię. Oczko 34, 24; Aleſmy o tych Báłwánach y zabobonach pogáńſkich wyzſzey ſzeroko [...] w Ruſkiey Kronice opiſſali. StryjKron 400; O ktorego Miáſtá wzięciu/ y iego położeniu/ y zacnośći/ opiſałem w inſzym Commentarzu moim ſzeroko y dowodnie StryjKron 617; CzechEp 301, 314, 367; NiemObr 44; ReszHoz 135; WerGośc 255; Przeto powinowáctwá Małżeńſtwá te ſą/ ktore opiſał Páweł S. do EPhezow WerKaz 286; GostGosp 72; Ledwie par kilka w dźieiách opiſano/ Któré zá práwé przyiaćioły miano. KochPij C3v; WujNT 836, 849; A gdy ták w Przywileiu opiſzą oſobę/ Iuż máią ná fałſzerze nieomylną probę. KlonWor 54. Cf »w księgach opisać«.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym: zaimek pytajny (4), aby, iż (2), że (2)] (10): SeklWyzn g4v; gdźie iáſnie opisano/ áby Heretykowie naprzod mieczem byli karáni/ potym też więtſze im karanie ieſt náznáczone GroicPorz ii4; RejPos 230v, 271v; CzechRozm 161; Opiſano też doſtátecżnie co ieſt ſpráwiedliwa przycżyná woyny [Declaratur etiam latissime iusticia causae belli]. ModrzBaz 104v; SkarJedn 156; żalu bym był ináczéy nie vſkromił/ iedno tę pracą podiąwſzy/ ábym/ do czego Cieplice dobré/ y yako ich vżywáć opiſał Oczko A3v; Boć on [Chrisostom] y kto beſtyią ieſt/ y kto więcey beſtiy w ſobie ma/ y kto nie ieſt Chriſtyáninem/ choćiaż ſię nim názywa/ bárzo cżyśćie opiſał. CzechEp 54; LatHar 509; KlonWor 54.

Z przytoczeniem [w tym z zapowiednikam: tymi (a. onymi) słowy (5), w tych słowiech (1), tak (4); mowiąc (1)] (10): GroicPorz b2; Bo kiedy náturę Słowá Bożego opiſał onymi ſłowy: Ná pocżątku było Słowo/ á Słowo było v Bogá/ á Bog był Słowo: tedy náoſtátek ták zamknął: A Słowo sſtáło śie Ciáłem/ y w nas mieſzkáło. KuczbKat 30, 75; SkarJedn 155, 156; Co też y Kśiądz Hieronym Powodowſki [...] opiſał temi ſłowy: Był ieden márnotrawcá WerGośc 255; WerKaz 286; Phil B2; SarnStat 982; Drudzy ſą/ ktorzy máią mądrość táką/ iáką tenże Apoſtoł opiſał: Ziemſką/ bydlęcą/ y dyabelſką. SkarKazSej 658a.

W połączeniach szeregowych (2): Depingere verbis rem aliquam Słowy opiſáć/ słowy oſięgnąć/ wyſtrychnąć. Mącz 300b; ktorych żywoty opiſáli/ drukowáli y po bożnicách ſwych/ wyrzućiwſzy święte/ poſtáwiáli. ReszPrz 43.

W charakterystycznych połączeniach: opisać czyście, doskonalej, dostatecznie (6), dowodnie, jaśnie(j) (5), jawnie(j), krotko (4), nadobnie, ogolnie, osobliwie, pięknie (2), pilnie, z pilnością (2), po prostu, porządnie (2), szczyrze, szpetnie, szyroko (szyroce, szerzej) (18); opisać Antychrysta, Mesyjasza, naukę, rzecz(y) (3), sposob (2), sprawy (2).

Frazy: »jako [kto] opisał« (13): Bo gdy ſobie vważyſz co tho było zá miáſto Ieruzalem/ iáko ie y żydowſcy y pogańſcy hiſtorikowie opiſáli. RejPos 195v; Ták iáko o nim [o Panu] Dawid s. y ini Prorocy ſzyroce opiſáli RejPos 343v, 101v, 237v, [323]v; CzechRozm 142v; Oczko 3; SkarŻyw 312; Ale Látopiſcze Ruſkie y Litewſkie ſtáre/ ktorychem ia dwánaście concordował/ ináczey á iednoſtáynym dowodem ſwiádczą/ iákom to wyzſzey opiſał przy Gediminie StryjKron 612, 542; Phil B2; Tu opiſuie Bogá Oycá/ nie w człowieczych członkách (iáko w pierwſzym rozdziale opiſał Syná) ále w drogich kámieniách: ktore figuruią iſtność y náturę iego. WujNT 849; GrabPospR N2v.

»jak(o) opisano (jest) (a. jako się opisało) [z ogólnikowym określeniem miejsca opisu w tekście]« [w tym: wyżej (5), niżej (1), inne (3)] (10): MetrKor 57/117v, 59/277; Ale gdi tak będziem wierzyć iako wtich członkach opyſſano poydziem krom zadnego wątpięnia do wiecznego żywota. SeklKat R4v, P; Ráycy przyſyęgáią na każdy rok [...] ſtrzedz potćiwoſći/ pomnożenia pożytkow/ y práwá Mieyſkiego [...] iáko niżey opiſano GroicPorz b4v, v v; SienLek 116; SkarJedn 39; KTo ták ná tym świećie żyie/ iáko ſię wyżſzey opiſało/ y ták nie odmiennie áż do śmierći/ wytrwa WysKaz 13; Duſze dobre wezmą tákie ćiáłá iáko ſię opiſáło/ y tyśiąckroć chwálebnieyſze ná wzor Chryſtuſowego ćiáłá. SkarKaz 208b.

Zwroty: »opisać historyją [czego]« [szyk zmienny] (2): Szeroko S. Ewángeliſtá Páná Chriſtuſowego Národzenia Hiſtoryą opiſał KuczbKat 35; Przetoż chćiał P. Bog/ áby S. Lukaſz w Dzieiách Apoſtolſkich opiſał hiſtoryą kośćiołá náſtáiącego. WujNT 836.

»w księgach, w książkach opisać« [szyk zmienny] (3:1): przetom tv wtych malych xiążkach wiarę moię krotko opiſał y w.K.m ie offiarvię SeklWyzn 4v; ták iáko to ſzyroko opiſał Sálomon w kſięgach mądrośći RejAp 55; Ktorą rozność S. Auguſtin opiſał w Kśięgách KuczbKat 345; StryjKron 667.

»opisać w [czyjej] osobie [kogo]« (1): iáko on opiſuiąc Krolá Antyochá Epipháneſá/ [...] opiſał też záraz w iego oſobie y Antychriſtá. CzechEp 365.

»z pomocą bożą opisać« (1): chczę to ſzerzei ſroſkazania w.K. M. ſpomoczą bożą okazać y opiſſać. SeklWyzn g4.

»(krotkimi a. jasnymi a. tymi) słowy opisać« [szyk zmienny] (9): O tym pięknie Plato rozumiał/ y ſkutecznie to krotkimi słowy opiſał KwiatKsiąż E; Mącz 300b; GórnDworz C7, C7v; Co wſzytko y długimi y iáſnymi ſłowy Máth. ś. opiſał káp. 10. CzechEp 21, 364; Pomoż mi chućią ſwoią/ á przyſpórz wymowy/ Abych twą ſławną bitwę mógł opiſáć ſłowy KochFrag 41; LatHar 261; To okázowánie Máttheuſz ś. y Lukaſz dwiemá tylo ſłowy opiſáli/ y rzecz bárzo wielką w krotkich ſłowiech zágrzebli SkarKaz 122a.

»wierszami opisać« (1): położono ich wſzyſtkich piąći rzędem w wynioſło ozdobnych Złotogłowem przykrytych grobach/ [...] ná com ſam właſnymi oczymá pátrzał/ y com wſzyſtko porządnie wierſzámi Polſkimi opiſał StryjKron 777.

»z wolej bożej opisać« (1): Ták pilnie tę ſpráwę z woley Bożey opiſał Lukaſz S. áby tym znácznieyſza byłá moc Boża przez Páwłá S. tey wyſpie vżyczoná. WujNT 508.

Szeregi: »obaczyć i opisać« (1): Co też oſobliwie obacżył y opiſał S. Hieronym KuczbKat 75.

»opisać, obwołać« (1): Iáko Ezáiaſz/ iáko dawid/ iáko ini Prorocy wſzędy opiſáli/ obwołáli/ iedno iż pálcem nie vkázowáli/ národzenia iego/ y ſpraw iego RejPos 101v.

»okazać i opisać« [szyk 3:1] (4): Święty Paweł iaſnie okazał y opiſał laſkę bożą/ przez ktorąſmy zbawieni SeklWyzn b4; O ynich Ceremoniach y wimiſlnich wſtawach/ Czo rozvmiem y trzymam krotkom opiſſał y okazał SeklWyzn g4v, g4; SarnStat 638.

»opowiadać i opisać« (1): Ale ná thym widzeniu roſkoſzy niebieſkich vcieſzyć ſie nie może/ áby o nich ſwiátu y opowiádáć y opiſáć nie miał. RejAp 185v.

»opisać i oznajmić« (1): że też nikt/ by ſię miał zá namędrſzego: do niey przydáć nic nie może: áni nam lepiey/ właśniey y doſkonáley Bogá opiſáć y oznaymić CzechEp 117.

»podać i opisać« (1): y ten [Mars] im napiérwéy ſpoſób woienny podáć y opiſáć miał OrzJan 40.

»poświadczyć i opisać« (1): ták iáko wam to ſzyroko Prorocy wáſzy poſwiádcżyli y opiſáli/ coby ſie z wámi sſtáło/ á iákobyſcie wytrwáli w tych obowiąſkoch wáſzych. RejPos 230v.

»poznać i opisać« [szyk 2:1] (3): mogł też záraz poznáć y opiſáć Bogá y Christuſá. CzechEp 413, 413, 416.

»opisać i prorokować« (1): A czo ini Proroczy o tym opiſali y prorokowáli/ wiele á wiele tákich mieyſc znaydzye RejPos 271.

»opisać i wykonterfetować« (1): ſam go ná wielu mieyſcách doſyć iáſnie opiſał/ y práwie wykonterfetował/ ſzpetnego cżarnego Dyabłá z piekłá ReszPrz 44.

»wyłożyć i opisać« (1): iákoś wyłożył y opiſał Wolność GórnRozm B.

»opisać i wymalować słowy« (2): Weźmieſz to W.M. ná ſię pánie Kriſki/ opiſáć/ y wymálowáć ſłowy doſkonáłego Dworzániná. GórnDworz C7v, C7.

»wysławić a (i) opisać« (2); Abowiem ácż go ini Prorocy dziwnie wyſławili á opiſáli/ ále ten go iuż iáwnie pálcem vkazał RejPos 11; BiałKaz B3.

»opisać i wystrychnąć« (1): Tego co prośi o liſt/ właśćiwymi znáki Opiſzą y wyſtrychną: Ze táki á táki Stanął przed námi liſtu vkázáćiel tego: Cżłowiek we trzydźieśći lat/ y wzroſtu śrzedniego. KlonWor 54.

»znaczyć i opisać« (1): przez ktore tych tám rzecży ćieleſnych opiſánie/ żaden wierny Chriſtyánin nie ieſt/ ktoryby temu wierzyć nie miał iż záraz znácżył y opiſał duchowne CzechEp 366.

W przen (2): KuczbKat 175; Bo też tákiego [Boga] nigdy zakon nie opiſał/ áni takiego ludźiom chwalić y weń wierzyć kazał. CzechEp 34.
2. Podać do wiadomości, ogłosić; zapisać, zamieścić, wymienić (34): á ſąli gdźie mieyſcá gdźie ich [wód]/ mniéy/ niż opiſáli/ widźiem Oczko 3.

opisać kogo (4): DZIEWIĄTE KSIĘGI PRAWA GRODZKIEGO: KĘDY OPISAWSZY PERSONY GRODOWI NALEZĄCE, WYLICZAJĄ SIE CZTERZY VRZĘDY STAROŚCIE PRZEDNIEYSZE. SarnStat 479, 230, 551, 749.

opisać co (12): LibLeg 6/79; ConPiotr 33; Diar 59; GroicPorz 11v; o czym że wzmiankę tylko/ a nie doſtáteczną náukę/ opiſał Gálen/ wymawiáią go drudzy Oczko 10; gdźie wnet mowi: (opiſawſzy Anielſką mowę nocną do Iozefá/ o brzemieniu małżonki iego) á to ſię wſzytko ſtáło/ áby ſię wypełniło co pan powiedźiał przez Proroká CzechEp 137; WujNT 298 marg; SarnStat 1, 467, 982; SkarKaz 275b. Cf opisać co przez kogo.

opisać co przez kogo (1): Kryſtyernus też doſtawſzy cżłowyeká vcżonego Korneliuſá Sceperá/ przez ktorego też ſwoię niewinność opiſał iáwnie/ á łotrowſki vcżynek poddanych/ proſząc o pomoc wſzytkich iáko pánow krześćiáńſkych BielKron 199v.

opisać gdzie [o ogólnikowym określeniu miejsca opisu w tekście] (7): tho wſchithko wyſſchey opiſano LibLeg 6/79; A ieſly tho okazowanie wypelniwſſy, wſſiſtko tho czo ſię thu opyſalo iſtotnie, doydzie potym na tho okazowanie ConPiotr 33; ia na tym doſić mam/ że tak trzymam/ yako pan Chriſtus vſtawił/ wpiſmie ſwiętym opiſano/ y iako koſcioł chrzeſciańſki prawdziwy/ aż do tych cżaſow trzyma SeklWyzn e3; one ſtáré ſprzymierzenia ponowili/ y vmiárkowáli w tym wſzyſtkim/ iáko niżéy opiſano. SarnStat 1020, 344, 442, 975, 982.

W przeciwstawieniu: »opuścić ... opisać« (1): Ktore ſpráwy y náuki Pánskie Ian S. opuśćił, á ktore opiſał. (–) WujNT 298 marg.

W charakterystycznych połączeniach: opisać mowę, nauki, osoby, persony (3), sprawy; opisać istotnie, jawnie; opisać w Piśmie Świętym.

Fraza: »jako opisano (a. jako się opisało)« [w tym: z ogólnikowym określeniem miejsca opisu w tekście: wyżej (3), niżej (1)] (6): yſzechmi śie zwolili niny y na prziſſłe czaſy naſſze czeladkę thak iako śie opisało rzędzicz y sprawowowacz [!]. ListRzeź w. 46; Temu yeſt tak nyeynaczy yedno yako opiſzano ZapKościer 1582/28; żeby iuż ták zá pieniądze podwody dawano/ iáko wysſzéy opiſano. SarnStat 975, 344, 442, 1020.
Zwroty: »przez otworzysty list opisać« (1): A ten Dekret álbo ſkazánié przez otworzyſty liſt ſądowi źiemſkiému ma oznáymić opiſawſzy. SarnStat 467.

»opisać wedle praw« (1): Opiſawſzy wedle praw perſony ſądowé, w drugim rozdźiale opiſáné ſą łáwice, álbo záśiędźienia ſądów, któré złożoné ſą z inychże perſón SarnStat 749.

»uniwersałem opisać« (1): Posłowie słysząc, iż KJM od pirwszej swej sentencyji i owej srogiej winy nie odstąpił, i owszem ją poćwierdzając nazywał dekretem i obyczajem konstytucyji uniwersałem opisać ją opowiedział rozkazać Diar 59.

a. Dokonać urzędowego zapisu; zaprotokołować (10):

opisać co (5): yſz ten mlyn ktory opiſzal nye wroſzdzelny mayęntnoſczy ktori on vwaſza Moczy ten opiſz nycz nyema any poſzwath. ZapKościer 1585/54v; On ránny opiſze rány/ á podpiſek hoynie ich nápiſze/ y z iedney rány dwie/ y trży vczyni GórnRozm H. Cf opisać co na kogo.

opisać co na kogo [= przypisać co komu] (3): Nuż co tych co ráni ſąśiádá nie dáleko domu ſwego á chcąc z tego wyniść/ y podrápawſzy twarż ſwoię/ á drżwi porąbawſzy/ y wożnemu oświadczywſzy/ opiſze náiśćie ná dom/ ná onego ktorego ſamże ránił/ y pozwie pierwey o naśćie domowe do grodu/ niż ow o rány. GórnRozm H. Cf »[na kogo] opisać rany«.

opisać komu (3): yſz naſz kyelka raſzow proſzyela teraſzneyſza zona Criſtopha Tempſzkego: abiſmy mowyęli sy pyerwſzym Męſzyem Iako sgrzegorzem nyeſzolowſkym aby y opiſzal mowyąncz yam tu wnyoſzla swy przidaczy syczimyna ZapKościer 1585/60, 1586/65. Cf opisać komu dla kogo.

opisać komu dla kogo (1): a tak proſzę waſz abiſzcze smoym panem Mowyeli abi my opiſzal dla dzatek moych ZapKościer 1585/60.

Ze zdaniem dopełnieniowym [iż] (2): y dali ſzobyę opyſzacz wxzęgy naſzye yſz ten vcziwy Maczy Smok zapiſzuye Swoyę cząſztkyę Imyenya zyęnye swoy yako polwloky vſzywacz do y smyrczy ZapKościer 1586/65, 1585/61v.

Zwroty: »opisać w księgi« (3): Stal ſzyę kup myedzi slachetnyemy pany wyzy opyſzanymy y dali ſzobye opiſzacz wxzyegi prawnye przet wſzytkyemy prziſzyeſznyemy ZapKościer 1588/78, 1585/61v, 1586/65.

»[na kogo] opisać rany« [szyk zmienny] (2): zgniewa ſię ſąśiad ná ſąśiádá/ rani go kto iny/ á on wnet ná ſwego ſąśiádá/ [...] rány opiſze. GórnRozm G3; Tęn kogo ránią/ ábo iego prżyjáćiele/ nie ná tego opiſzą rány/ ktory ranił/ ále ná tego kto ſię ma dobrże/ á był prży zránieniu/ wiedząc że tęn ma czem zápłáćić. GórnRozm I.

»testament opisać« (1): Pan Florian Bothurzinsky [...] cchcząncz wedlug stanu krzecczianskiego, teſtament swoi, toieſt wolią swą oſtateczną vczinicz, y opiſacz, wezwal ksobie naprzoth mnye iawnego piſarza MetrKor 59/75.

3. Wyznaczyć, określić, ustalić; nakazać:; mandare Vulg [w tym: co (14)] (15): KromRozm III N8; KuczbKat 245; Ale naprzod niż co trzebá opiſáć ſpoſob obieránia Krolá [Sed ante omnia regis electio praescribatur]: kto ma być obran/ od kogo/ á iákim ſpoſobem. ModrzBaz 75; KochPs 10; Práwem ſię to opátrżyć może/ iż by ten ſkarány był/ ktoby z więtſzem niż opiſzę pocztęm na electią prżyiáchał/ á Krolá mocą podáć chciał. GórnRozm Av; podobno tego potrzebá/ ábyſmy ſpoſób wyprawy woiennéy opiſáli OrzJan 47; Dla tegóż opiſano poczty iáko wiele oſób ma mieć przy ſobie, iedno dźieśięć. SarnStat 773, 969.

opisać komu (6): boć by to było addere afflicto afflictionem, aby nam takie kondycyje miał kto opisać, za ktoremi by się jeszcze krzywdy tej, ktorą cierpiemy, miało przymnażać. DiarDop 105; Ale dźiś w tych rozmáitych błędźiech/ trzebá doſtátecżnieyſzego Wyznánia/ iákie nam Concilium Trydentſkie/ y PIVS IIII Papież namieſtnik Dámáſow opiſał: ktore niżey przypiſzemy. WujJud 24v; Oczko 22v; GórnRozm G; OrzJan 19; Ktemu vczynił go Conſiliarzem przednieyſzym téy ſławnéy Rzeczypoſpolitéy, y mieyſce mu przednieyſzé w Senaćie opiſał SarnStat 1141.

opisać na czym (1): SarnStat 969 cf Szereg.

Ze zdaniem dopełnieniowym [aby, iż] (2): Przetho by około nakłádow lepiey náſládowáć vczonych w Práwie/ kthorzy opiſáli áby Powod nakłády ſwoie po oſzácowániu Sędźiego poprzyſyęgał. GroicPorz dd3; SarnStat 969.

W charakterystycznych połączeniach: opisać drogi, kondycyje, miejsce, porządek, powinność, sposób (2), urząd.

Zwroty: »pod gardłem opisać« (1): wam [Turczyn] pod gárdłem nabożeńſtwo Máhometckié opiſze: do ołtarzów Máhometckich y do kośćiołów iego powiedźie OrzJan 19.

»[komu] opisać miarę« (1): ále iáko tákich [wszetecznic] nie léczém/ ták iem opiſáć miáry [w piciu] niemożém Oczko 22v.

»prawem opisać« (1): Powſtań/ o pánie wieczny/ w gniewie twoim Przeciw złych ludźi niepobożney rádźie: A powſtań z pómſtą/ iákąś práwem ſwoim Opiſał [in praecepto quod mandasti Vulg Ps 7/7] KochPs 10.

»w statucie opisać« (1): co iáśnie znáć z tey prżyśięgi/ ktorą Sędziemu [...] w Státućie opiſáli GórnRozm G.

Szereg: »opisać i postanowić« (1): Ná którym [liście] ták drógi opiſano y poſtánowiono [...] iż to drógi byly ftárádawné/ to ieſt źiem Ruſkich y Bełſkiéy przez Rubieſzów SarnStat 969.
4. Nazwać, określić [kogo, co] (5): Lecż gdzieby dziſieyſzego ſłowá nie było ná tę rzecż kthorąby dworzanin opiſáć chciał/ nie telko mie/ nie obráźi ſthárożytne ſłowo/ ále ie wolę niż cudzoziemſkie GórnDworz F5v; Abowiem ták ie niektórzy opiſáli: Doſyć wcżynieni ieſt/ Pánu Bogu cżeść powinną wyrządźić. KuczbKat 220; WujNT 820.

opisać kogo komu (1): Ale ieſli niewiećie/ opiſze wam Auguſtyn święty doſtátecżnie Heretyká. WujJud 20.

opisać kogo kim (1): A ktoby themu nie wierzył/ niecha cżyta dekretały/ naydzie iáko káżdego ſrogim odſzcżepieńcem á práwie pogáninem opiſano/ ktoby nie ſtał mocno przy vſtáwach koſciołá ſwiętego Rzymſkyego. RejAp 116.

5. Oczernić, oszkalować [kogo, co] (2):

opisać do kogo (1): wſzyſcy przeciw iemu [Kolumbowi] y brátu iego powſtáli/ zwłaſzcżá Orlándus Hiſzpan/ ktory go y brátá iego opiſał do Krolá Hiſzpáńſkiego w thy ſłowá: Rácż wiedźieć wáſzá Krolewſka miłość nas ſłużebniki ſwoie ná wyſpie Hiſzpanie wielką nędzę y krzywdę ćierpieć BielKron 443v.

Zwrot: »pośmiewiskiem opisać« (1): Wktorym rodzaiu takowych niesłuſnych poſtępkow/ niektory Dominicianow właſny potkomorzy/ iego nikcżemność a głupſtwo obyczainym pośmiewiſkiem opiſał KwiatKsiąż G3.
6. geom. Kreśląc otoczyć co czym (2):
Zwrot: »figurę [czym] opisać« [szyk zmienny] (2): Záśię Figurę z proſtych liniy/ drugą tákże z proſtych liniy Figurą opiſáć/ to zową/ kiedy ią zwiérzchu ták okréſzą/ iż ſtronámi ſwemi ſye będźie dotykáć węgłów Figury opiſánéy. GrzepGeom D4v, D4.
Szereg: »okresić albo opisać« (1): Okréśić albo opiſáć kołem którą Figurę/ z proſtych liniy vczynióną/ zową tho/ kiedy około niéy ták bywa otoczóné/ że ſye iéy węgłów tyka. GrzepGeom D4.

Synonimy: 1. obwołać, opowiedzieć, oznajmić, poświadczyć, przedstawić, wyłożyć; 2. ogłosić, spisać, wskazać, wymienić, zapisać; 3. kazać, postanowić; 4. nazwać, określić; 6. okresić.

Formacje współrdzenne cf PISAĆ.

Cf OPISANIE, OPISANY

AW