1. Wzmacniająca przeciwstawność (w związkach składniowych bezspójnikowych pełni funkcję spójnika przeciwstawnego); et, sed PolAnt, Vulg; autem, vero, veruntamen Vulg; immo Cn (1127): LibLeg 7/97v; A iżby nienáſſli miłoſierdzia v káżde^go ſprawce ziemſkiego/ owſſem áby byłá ná wſſem vćiſnioná ich máiętnoſć ták iżby ſie nikt nienálaſl/ kto by im wżdy kiedy wczym chćiał pomoc. RejPs 163; znáiąc to iákoś ty ieſt miłoſierny/ á ná pomſtę nic nie vkwápliwy owſſem złáſką káżdemu gotowy RejPs 213v, 22, 44, 45, 58, 62 (21); BielKom E; Ná wyeki wyecżne nigdy poruſſon nye będzye/ Owſſem wyecżne kroleſtwo od Páná oſiędzye. LubPs D2v; Iż káżdy ktory pozna ſwięte ſądy bo że/ nie ma ich tháić/ owſzem ſercem y vſti wyſłáwiáć LubPs aa5 marg, B3v, B4, D2v, E4v, F2 (34); RejWiz 7v, 189v; A nigdy nie bywáli/ nikomu ku ſzkodzie. Owſzem gdzye kogo mogli/ rátowáli záwżdy RejZwierz 91v, 122; Niepotwierdzáliśćie niedołężney/ ániśćie vzdrowili niemocney/ złamáney nie zwięzowáliśćie/ á obłędney nie przyprowádźiliśćie/ áni tego co było zginęło ſzukáliśćie/ owſzemeśćie im ſrodze á okrutnie pánowáli. BibRadz Ez 34/4, *5, *5v, Ex 1/17, Deut 1/43, I 108d marg (27); BielKron 153v, 208v, 210; GrzegRóżn A2; Prot B3v; RejAp 87; A cżáſem áni kęs ieden ma [jakieś rzeczenie] ſmiechu w ſobie/ owſzem ſtátek/ á powagę. GórnDworz P7; RejPos 9, 17, 27v, [36], 46v (27); GrzegŚm 40; A ktemu iż przy ſobie iákąś ſzkátułkę miał/ Ktorey nigdy nikomu áni vkázáć chciał. Owſzem gdzie ſzedł záwżdy ią do zánadrz ſwych chował HistLan C, A2, B2v, D4, E2, E4, F4; A przecżże ty ſobie maſz mierźić ſtárość ſwoię? á przecżże [!] iey ſobie owſzem nie maſz pocżytháć zá roſkoſzne á vſpokoione cżáſy ſwoie? RejZwierc 172v, 92v, 102, 139, 168, 170v, 215, 266v; RejPosWstaw [21²], [21²]v [2r.], [41²] [2r.], [41²]v, [110³], [143³]v; BudBib 2.Esdr 9/29, Sap 8/16, 1.Mach 12/40; MycPrz I A2v, C4; WierKróc av [2 r.]; Ale áby ſie w tym Bog kocháć miał/ ábo tę obrzeſkę od nich zá wdzięcżnie przyimowáć/ to trudno pokázáć: owſzem ſie coś przećiwtemu pokázáć może. CzechRozm 73v, A7v, A8, 4, 4v, 9v (62); PaprPan O2v; KochOdpr D; gdyż [wanna] iáko źimna/ ták gorąca/ ćiáłu nie ieſt pomocna: owſzem iáko źimna/ ták y gorąca ſkórę zátwárdza/ á gorączkę rozmnaża Oczko 26v, 19v, 29; KochPs 38, 110; Lecz ſye tym żal nie hamuie/ Owſzem więtſzy przyſtępuie. KochTr 18; Ale ieſli to onym ktorzy wierzyli w Iezuſá Chriſtuſá [...] potępienia nie przynośiło/ owſzem zbáwienie CzechEp 71; ieſli ná iego cżáry/ guſłá [...] nie przyzwolą/ owſzem iego złość y niezbożność/ odkrywáć będą. CzechEp 350, 5, 13, 20, 22, 25 (61); CzechEpPOrz *3, **, **v, **4; NiemObr 79, 83, 126; KochFr 5; KlonŻal D4; WisznTr 28; Bo ia w ſwym miłówániu troſki nie náyduię/ Owſzem rádość ná ſercu niewymowną czuię. KochPieś 5; Ten co weń vwierzy káżdy/ iuż nie może zginąć záwżdy/ owſzem ieſt tego beſpiecżny/ że otrzyma żywot wiecżny. ArtKanc H18, N18, R20; á ow co ieſt czći odſądzony/ nie boi ſie nikogo/ owſzem ſię go káżdy boi/ iáko ſzálonego. GórnRozm 12v, A3v, C2, D, D2v, E4v, Gv, H3; ActReg 15, 54, 126; GostGospSieb +4; Phil F, P3, R3; Lecż/ nie co mnie miło/ Owſzem co ty chceſz/ niechby Oycże było. GrabowSet E, Cv, M2v, N, O4v, P2 (10); OrzJan 134; RybGęśli D2v; Y wy nie pytayćie ſię/ cobyśćie ieść ábo pić mieli: á wzgorę ſię nie podnośćie. [...] Owſzem ſzukayćie naprzod kroleſtwá Bożego WujNT Luc 12/31, Matth 5/40, s. 30 [2 r.], Matth 13/21, s. 63, Matth 27/24 (11); JanNKar Av; SarnStat 20, 152, 405, 507; CiekPotr 18, 52; byś miał nayliżſzego/ Nieprzyiaćielá tedy nie wſpominay iego. Zle ná ſtronie przed ludźmi owſzem go wynaſzay/ Ze ieſt mężnym cżłowiekiem ták go więc rozgłaſzay. CzahTr 13v; KlonWor 43; SzarzRyt D.

Połączenia: »a (...) owszem« = sed Vulg; sed potius JanStat (43): RejPs 32v, 38, 106v, 176, 217; Sendza káżdy ſprawiedliwy Niema bycz wtem nicz teſkliwy A owſem każdego pitáċ Iakoby miał Decret wydáċ RejKup z4; Diar 59, 88; LubPs A5v, K2, cc2v marg; ále iać go mam w nienawiśći/ że mi nic dobrego nie prorokuie/ á owſſem záwżdy źle Leop 3.Reg 22/8, 4.Reg 17/14; RejAp 179; A oni Cczo ſzli mimo oń łáyáli mu/ áby milcżał. A on owſzem ieſzcże więczey wołał RejPos 66v, 6, 10, 13v, 23, 39 (23); RejZwierc 5, 172v, 176; á wſzákóż táż prędkość álbo kwápliwość w ſądzeniu y odpráwowániu niektórych kauz/ ſłuſznie nie ma bydź záchowána/ á owſzem [ále ráczéy JanStat 631] przedłużona y przymnażána SarnStat 154. Cf »a i owszem«, »a owszem przeko«.

»a i owszem« (1): Nie ćie to niechay niewzruſſa iż vżrzyſz wroſkoſſach obfituiące złoſćiwe ludzi á y owſſem kędy możeſz życz iem tey ſſczęſliwoſći gich. RejPs 54v.

»a owszem przeko« (1): Ale my doználiſmy te żydy wżadney rzecży nie być winne ſmierći [...]: á owſzem przeko [sed e contrario; ále przećiwnym obyczáiem WujBib] nálezliſmy że ſpráwiedliwych praw vżywáią Leop Esth 16/15.

»ale (...) owszem« = sed Vulg, PolAnt; sed potius JanStat (170): Y niedopuſćiſz iey [duszy] dręczyć ſrogoſćią okrutnego nieprzyiaćielá mego / ále ią owſſem wy wiedzyeſz ná ſieroką przechadzkę roſkoſſy ſwoich. RejPs 44, 92, 109v, 143v, 151v; KromRozm I [P2]; MurzHist K4v, Rv, R3v; MurzNT 21, 66, 93v, 108v; KromRozm III C3; gdyż nie na to są posłani, aby mieli wolność szlachecką cieśnić, ale owszem ją szerzyć. Diar 54, 25, 54, 61, 86, 87, 89; GliczKsiąż A3; LubPs A3v, S2v, Z5v; Leop 2.Reg 19/37, Matth 5/15, 17, Mar 5/26, 1.Petr 4/16; BibRadz *5, I 1c marg, 2d marg, Ex 23/5, 3.Reg 2/30, Ez 14/11; GrzegRóżn D3v; KwiatKsiąż F3v; Prot D2v; SarnUzn B4; LeovPrzep b2; RejAp 5, 40, 44v, 45v, 170, 197v; Tákież y rękę kthora białagłowá ma piękną/ á nie popiſuie ſie z nią/ ále owſzem dáie tho znáć/ że niedba o nię GórnDworz G2v, B8v, G2, Cc5, Kk6, Kk8; HistRzym 32v; nie dla tego tu ná ten ſwiát przyſzedł/ áby mu ſłużono/ ále áby on owſzem ſłużył RejPos 311v, 13, 24, 31, 39v, 60v (24); BiałKat 381v; GrzegŚm 61; RejZwierc 38, 256v, 266v; WujJud 4v, 16v, 42v, 54, 78 (10); WujJudConf 17, 95, 182, 200, 206; RejPosWstaw [41⁴]v; CzechRozm 200v; CzechEp 187, 218; gdy [Piotr] w liśćie ſwym wtorym nie gáni tego/ ále owſzem záleca NiemObr 72, 7, 18, 142, 147, 151, 152, 179; KochPhaen 1; CHoćia ſercá nie widźiſz: lecz znaſz po poſtáwie/ Zem ći ieſt nieobłudnie: ále owſzem práwie. PudłFr 62; Phil K2 [2 r.], M2; GrabowSet A2v; Iż nie ieſt rzecz niepodobna/ ále owſzem potrzebna záchowáć Boże przykazánie/ y być bez grzechu śmiertelnego. WujNT 783, przedm 15, s. 22, 38, 93, 99 (23); WysKaz 10; SarnStat 1087; gdy Bog polepſzenia w nas niewidźi/ ále owſzem dálſzey á więtſzey od złego niepohámownośći doznawa PowodPr 7, 6, 24, 63; PudłDydo B5v. Cf »ale i owszem«, »ale owszem przeko«, »ale snać owszem«.

»ale i owszem« = sed potius JanStat (22): KromRozm II i, i2, o2v; SarnUzn B3; karmie theż máią być niechłodzące/ ále y owſzem/ tákie coby zágrzewáły SienLek 88; Y nie thelko że [muzyka] nam nie wádzi ták cżáſu pokoiá/ iáko też cżáſu woyny/ ále y owſzem ieſt záwdy ná wielkiey pomocy. GórnDworz H2; BudBib c3v, c4; BudNT przedm c3v, Kk3; CzechRozm 77, 259v; ModrzBaz 101v; ZapKościer 1580/14; CzechEp 18, 330; WerGośc 210; Co nietylko niezawadzi Tractatam, będali [!] ktore per quos cumquae alios Principes, Ale y owszem wiele pomozę [!] ActReg 149, 147; KołakSzczęśl C; WujNT przedm 11; SarnStat 720.

»ale owszem przeko« (1): Po thym vpominániu nie náwrócił ſie Ieroboám od drogi ſwoiey nágorſſey/ ále owſſem przeko [sed e contrario; ále przećiwnym obyczáiem WujBib] nácżynił kapłanow báłwáńſkich z nápodleyſſego ludu Leop 3. Reg 13/33.

»ale snadź owszem« (1): wiedźieli dobrze/ żé mu nic na rozumie niezeſzło/ ale ſnáć owſzem przybyło MurzHist E.

»i owszem« = im(m)o Mącz, Modrz, JanStat; sed, autem Vulg, PolAnt; et PolAnt, JanStat; immo vero Mącz, Cn; quinimo, sed potius JanStat; quin potius Vulg; ac Modrz; immo vero etiam Cn (517): Pan Iézus dlá ijch omowek/ nie przeſtál dobrze cżynitz/ ij owſſem pilniey niemotzneé vzdráwiál/ aby ie od ijch błędu odwiodl. OpecŻyw 52, 113v; PatKaz I 4; PatKaz III 97; MetrKor 46/46v; FalZioł III 20d, V 15a, 18c, 19d, 52 [2 r.]; iako zbytnie [picie] nie idzie ku ża⟨d⟩nemu pożitku, y owſzgm [!] ku zawadzie. GlabGad Gv, E8v, G7 [2 r.], K3, O4; LibLeg 8/26, 132v, 10/70v, 11/27, 136v, 161, 173; á przeto moy pánie nieoddalay ſie dáleko odemnie/ y owſſem ſie kwap ku rátunkowi moiemu. RejPs 103v, 25, 31, 35v, 61, 73, 147; KromRozm I A4, C4, D [2 r.], Dv, F2 (11); MurzHist Pv, P2, S2; Ale iż nyebłąd/ y owſſem yáſna á ſiczyra prawdá/ wywyodę to KromRozm II b4, k3, n3, n3v, o4, p3, w, x2v; KromRozm III C2v, F3v, G6v, H6v, K3v (8); Diar 34, 58 [2 r.], 59; DiarDop 100, 113; odpowyedzyeć to záprawdę musim/ że też proſtosći y głupſtwá nyemáło/ y owſſem doſić nároſlo. GliczKsiąż 13, B3v, F2, G6v, I2v, I4v (11); LubPs A5, B5v, G4, Iv, K2v (10); GroicPorz A3v, B, B4v, C2v, i3, aa3v; KrowObr Av, A3v, B3, B4, 13v (13); BLogoſláwiony tho mąż/ ktory nie odſſedł zá rádą przewrotnych/ áni theż ná drodze grzeſſnikow ſtánął/ y ná ſtolicy pośmiewcow nie ſiedział. I owſſem [Ale WujBib] w zakonie Páńſkim myſl y wola iego Leop Ps 1/2, Num 21/23, Deut 12/5, Ios 11/11, Iudic 20/14; OrzList ſ2; UstPraw A2v, A3v, C, D3v, E2v (8); RejZwierz 22v, 30v, 123v; To nie przychodźi własnie z Kryſtuſá/ y owſzem ze złoſci ludzkiey. BibRadz II 7b marg, *4v, *6, I 13b marg, 203c marg, Ps 101/3 (13); OrzRozm A4, H4, L4v; BielKron 60, 173v, 208v, 306v, [332²], 453v; GrzegRóżn Kv, [L2] marg, L3; KwiatKsiąż E3v, O3v; Mącz 166b, 227d; á niżli śiekiérá gniewu tego Bożégo/ który iuż wiśi nád námi/ oſtrzem vderzy w korzeń czérwiwy wiáry/ y owſzem niewiáry náſzéy. OrzQuin Yv, G3, M4v, R4, X2v; Prot D3, D4v; SarnUzn B2v, D, F7v, G6v; SienLek 30v; RejAp 5, 90 [2 r.], 116v, 149, 197v; rzadki kto go rozumieć będzie. owſzem (odpowiedział pan Kriſki) káżdy go zrozumie GórnDworz F8v, Dv, D3v, E4v, Gv, G2 (40); GrzepGeom L4v; RejPos 48v, 88v, 144, [154], 186 (12); RejPosWiecz² 95v; BiałKat 3v, 66, 373v; GrzegŚm A4; HistLan E3v, F2; RejZwierc 8v, 17, 52 [2r.], 52v, 71 (10); Cżyśćieć [!] namniey nie ieſt przećiw wierze Chrześćiáńſkiey/ y owſzem ſie bárzo z nią zgadza. WujJud 203, 5v, 8, 40, 43, 57 (25); WujJudConf 13, 48, 63v, 73v, 76 (8); BudBib b3, cv, 1.Reg 12/23, 2.Esdr 13/2, Ier 32/34, Ez 18/11, 34/4; MycPrz II C4v; Strum M4v, P, Pv; BiałKaz M2v; BudNT przedm b7v; CzechRozm 12, 91v, 95v, 107, 115 (5); PaprPan Ff4v; ModrzBaz 9v, 58, 60v [2r], 81v, 90; SkarJedn 72, 76, 181, 185, 193 (12); KochPs 101, 139, 161, 162; Rzecże Sáprycyus. Widzę ze [!] złą śmierćią zginąć chceſz. odpowie Theophilus. Y owſzem żyć chcę SkarŻyw 126, 112, 151, 164, 235, 277 (17); StryjKron 165, 697, 782; CzechEp 121, 215, 231, 326, 340, 384, 408; NiemObr 35, 41, 47, 56 [2r.], 57 (23); KochDz 104; XocúlFz 142; ReszList 190; WerGośc 230; WerKaz 290, 302; PudłFr 26; KochProp 14; KochWr 31; ActReg 8, 9, 19, 39, 55 (23); GostGosp 10, 20, 104, 142; GostGospPon 169; Phil M, M2, N3, Q4; KochPij C2v; By ie [żałości] Bog skroćił/ o to ia nie proſzę/y owſzem wolę/ áby ich przycżynił GrabowSet A4v, K4, V2v; KochFrag 29; OrzJan 8, 36, 52, 83, 89, 118; LatHar +5; Bog nikogo nie wwodzi w pokuſy. Mát: 6.13. Ani kuśi ná złe. Iák: 1.13. owſzem z pokuſy wyrywa. WujNT Bbbbbbv, przedm 17, 27, s. 322, Rom 3/4, s. 532 (15); Lecż nie wſzyſcy y owſzem bárzo máło tych co prawdźiwego zwyćięſthwá nád ſobą y nád namiętnośćiámi ſwoimi dokázuią WysKaz 13, 19; JanNKar C3v; Ale iż tákowé frymárki/ któréby były bez ſzkody/ y owſzem z pożytkiem Rzeczypoſpolitéy/ nie mogą tu bydź rozeznáné SarnStat 90, *7v, 68, 115, 152, 218 (37); GrabPospR M4; PowodPr 3, 18, 25, 29, 33 (10); Poſt duchowny ćieleſnego nie pſuie/ y owſzem ćieleſny ná duchownym ſię buduie. SkarKaz 120a, 122a, 157b, 274b, 351a, 456a; VotSzl B; CiekPotr 86; CiekPotrSzym )?(3v; CzahTr A2v; GosłCast 7; SkarKazSej 671a, 679b; Ale Práwo nie może bez ſprawiedliwośći Być dobre y chwalebne/ krom ludzkiey przykrośći. Y owſzem práwo ſtáre á nieſpráwiedliwe/ Ieſt ſtáry błąd/ y iakmiarz báłámuctwo żywe. KlonWor 66, 76. Cf »a i owszem«, »ale i owszem«, »ba i owszem«, »i owszem przeko«, »i owszem snadź«.

»ba i owszem« (1): Niewleſieś tego nawykł: ba i owſzem wleſie KochSat B3v.

»i owszem przeko« (1): á iam go niechćiał wyſłuchać/ y owſſem przeko [sed e contrario; ále przećiwnym obycząiem WujBib] błogoſłáwiłem wam przezeń/ y wybáwiłem was z ręki iego. Leop Ios 24/10.

»i owszem snadź« (2): BielŻywGlab nlb 10; Y toć ſie podobno trefić może/ iż piękna wyſtąpi s kreſu/ lecż do tákowey roſpuſty pewnie iey piękność nie powiedzie/ y owſzem ſnadź odwodzić ią/ á ku cnocie/ ku przyſtoieńſtwu przywodzić będzie GórnDworz Ll7.

»jedno (...) owszem« (2): áby Czo rychley tłumił á zániſzcżał onę ſzcżyrą prawdę w nim/ áby ſie w nim nie rozmnażáłá/ iedno owſzem áby ſie co rychley vdał zá obłędliwemi pożądliwoſciámi ſwoiemi RejPos 65, 157v.

»owszem (...) jeszcze« (19): LubPs cc6; á przedſię w thym wſzytkim nie vſtał gniew iego/ owſzem ieſzcze [et adhuc] wyćiągnioná ieſt ręká iego. BibRadz Is 5/25; RejAp 61v; Nie iżby miał złámáć zakon/ á z niego nas wypuśćić/ owſzem go ieſzcże ſrożey popráwił RejPos 33, 158v, 177, 184, 213v; RejZwierc 64, 262; ktorego pokoiu iż ieſzcże nie widáć/ áni walki vſtáły: owſzem ſie ieſzcże więtſze wſzcżynáią CzechRozm 112, 210, 211, 235, 252; CzechEp 17, 18, 235; CzechEpPOrz **3v.

»snadź owszem« (4): iż dziatki máłe á bezrozumne nie mogą przyiąć Duchá ſwiętego. Ano ſnadź owſzem możemy ták rozumieć/ iż ony w niewinnośći ſwey/ ſą práwi cżłonkowie á wdzięcżne mieſzkánie iego. RejPos 153. Cf »ale snadź owszem«, »i owszem snadź«.

»owszem (...) tym więcej« (3): CzechRozm 69, 188; A niewiáſtá ktora miáłá płynienie krwie dwánaśćie lat/ [...] á nic iey nie pomogło/ owſzem ſię iey tym więcey pogarſzáło [sed magis deterius habebat] [...] przyſzłá WujNT Mar 5/26.

Zdanie pytajne poprzedza zdanie z „owszem” [w tym: zdanie pytajne retoryczne (40)] (42): Diar 36; Izali włożę miecż w nożny ſwoie? owſzem ćię ſądźić będę w źiemi/ w ktoreieś ſię národziło BibRadz Ez 21/30, 1.Reg 30/24; RejZwierc 166, 166v [2 r.]; CzechRozm 152; Oczko 24; á ták przécz ſię dáléy maſz fráſowáć? Owſzem vmyſi ſwóy vtwiérdz/ odéym ſię ſwéy woli KochFr 108; Zaliśćie wźięli Duchá świętego gdyśćie vwierzyli? A oni rzekli do niego: Owſzemeſmy áni ſlycháli ieſli ieſt Duch święty. WujNT Act 19/2, 7/43, 1.Cor 10/20; GosłCast 66.

~ Połączenia: »a (...) owszem« (3): RejZwierc 173v, 261; Czyli nas iuż vmárłé máćie zá ſtráconé? Y którym iuż ná wieki ſłońce ieſt zgáſzone? A my owſzem żywiémy KochTr 21.

»aie owszem« (1): izali gdy kto wrzući naſienir pſzenicżne w ziemię záraz ſie vcżyni z niego ziárno. Ale owſzem naprzod będzie trawá/ potym zbdło/ pothym kłos SarnUzn C2.

»bynamniej (...) owszem« = non ... sed, absit sed Vulg (4): Cżyli ſie y oni Bogu nieſpodobáli iż obrzezánymi nie byli? by namniey/ owſzem bez obrzeſki będąc Bogu wiernymi [...] zá ſyny y przyiaćioły Boże ſą pocżytáni CzechRozm 80v, 255v; Mniemaćieſz ábych przyſzedł dáwáć pokoy ná źiemię? Bynamniey/ mowię wam: owſzem rozłączenie. WujNT Luc 12/51, Rom 7/13.

»i owszem« = et, immo PolAnt; imo Modrz; et quidem Vulg (18): Ktoráſz ochłoda człowieka potępionego potkać może? I owſzem cokolwięk mowię/ słyſzę/ widzę koſztuię/ abo czuię/ wſzyſtko mi śię w przeklęctwo obrácá. MurzHist S3; KromRozm II pv; KromRozm III 14v; KrowObr 16, 77v, 227v, 240v; Przeczżeś nie był poſłuſznym roſkazániu Páńſkiemu? [...] Y odpowiedźiał mu Saul/ Y owſzemem ia był poſluſzen roſkazániu Páńſkiemu BibRadz 1.Reg 15/20, 1.Cor 10/20; RejZwierc 167v; WujJud 83v; ModrzBaz 99v; KochWr 31; WujNT Rom 10/18, s. 820; PowodPr 68; SkarKaz 43a, 382a.

»uchowaj Boże (ale) owszem« (2): Leop Rom 3/31; Zakon tedy niſzczymy przez wiárę? Vchoway Boże: owſzem [AbsiI sed; Vchoway Boże: ále WujBib] zakon ſtánowimy. WujNT Rom 3/31.

»i owszem przeciwnym obyczajem« (1): ale z drugiey ſtrony że ieſt prawdźiwym Cżłowiekiem/ cżemu nie ma być widźian y málowan? Y owſzem przeciwnym obycżáiem/ iż Boſtwo z Cżłowiecżeńſtwem było złącżone/ Prorok o Bogu powiedźiał: Ze potym ná źiemi był widźian/ y z ludźmi obcował? WujJud 45v. ~

2. Wzmacniająca stopień nasilenia: co więcej, a nawet, dopiero, ponadto, tym bardziej (w związkach składniowych bezspójnikowych pełni funkcję spójnika łącznego); et, sed Vulg, PolAnt (735): ábowiem zmilkną wnich koſći ich gdy będą chcieli wzruſſić moc ſwą przeciwko ſpráwiedliwem/ owſſem będą poſromoceni á ná wſſem wzgárdzeni od bogá. RejPs 79v, 53, 65, 77, 115, 147v; a na przód ſtworzycięla y odkupiciela ſwego/ okrutnie ná ſwoie potępięnié wieczné obraźił/ i cięſzko abo owſzem niezmiernie rozgniewáł. MurzHist D3; Gdyś wzgárdził y nauki me iteż ſłowá moye/ Owſſem gdyś widzyał złodzyeyá ſſedłeś z nim ábyś kradł LubPs N3, Bv, Fv, G2, N4, N5 (10); BibRadz Gen 31/39, 1.Par 17/14, Matth 10/18; Prot B3; RejAp 158v, 159; iż ſie ták w nieprzyſtoyne rzecży wdawa/ a poſpolituie z grzeſzniki/ owſzem ich ieſzcże ſzuka/ náwrácza/ á vpomina RejPos 168; A ieſliże trawę ſwiátá tego ktora ſie zyeleni dziś á iutro będzye w ſtog wrzuconá/ Pan Bog ná thákiey piecży ma/ iáko owſzem więcey y was/ chociay o nim máło wiáry macie. RejPos 217, 10v, 26v, 29v, 37, 45v (15); iáſzcżorki [...] Skoro iedno ożywą w żywocie mátki ſwey/ Wnet ią żrą áż przegryzą dziurę w boku v niey. Potym tám z niey wyſzedſzy nie doſyć im o tym/ Owſzem ſą zámorzywſzy ziedzą śćirẃ iey potym. HistLan B3, Bv; Bo ieſliże ſam ſwey cnoty przeſtrzegáć powinien/ tedy owſzem páſąc takie ſtádo owiecżek Páńſkich. RejZwierc 39v, 93v, 101, 148, 150v, 151, 166v; Stąd y roſkázuią nam tákowych ſług ktorzy nam przepowiádáią Ewányelią nie inácżey iáko Anyołow Bożych/ owſzem iáko ſámego Páná ſlucháć. RejPosRozpr cv; ácżkolwiek naymocnieyſze kſiążętá tego ſwiátá przeſládowáli ogniem y miecżem Koſcioł Páná Kryſtuſow/ wſzákże on przedſię zwycięſcą zoſtał/ owſzem co dáley tym więcey ſie pomnażał y ſławnieyſzym ſie sſtawał. RejPosRozpr c3v, c, c2v; RejPosWstaw [21³], [21³]v, [41²] [2r.], [41⁴], [143²], [143³]v, [143⁴]v; MycPrz I C4; A BOg nie dopiero cżłowieká miłowáć pocżyna/ gdyby ſie vrodźił/ [...] ále y przed iego vrodzenim: owſzem przed záłożonymi fundámenty świátá. CzechRozm 259, 2v, 15v, 96, 107v, 125v (14); ModrzBazBud π6v; bo ábym w Láćinſkie ſlowá ták zubożéć miał/ ieſzcze tego niedoſtátku ná śię być niebaczę: owſzem wiém to pewnie/ że tho ſnádniéy/ wymowniéy/ y ſzyrzéy/ Láćinſką mówą vdáćby ſye mogło Oczko A4v, 15, 17, 24, 39v; CzechEp 283, 290; iż to nigdy nie było áni ieſt. Owſzem ſię rzecż temu przećiwna pokázuie. CzechEpPOrz *4v; Ieſliże ty konceptu nie zrozumiéſz ſwégo/ Odemnie nań nie czekay wykłádu żadnégo. Owſzem iże ćię ſłucham/ miéy ty ná tym doſyć PudłFr 26; Vćiſki nas nie máią oddáláć od miłośći Bożey. [...] W których ſię owſzem chlubić mamy. WujNT Cccccc2v.

W powtórzeniu intensyfikującym (11): Leop 2.Cor 7/11 [6 r.]; żeśćie wedle Bogá byli záſmuceni/ iáko wielką pilność w was ſpráwiło: owſzem obmowę/ owſzem zágniewánie/ owſzem boiaźń/ nádto vprzeymą chęć do popráwy: owſzem żarliwość/ owſzem pomſtę. WujNT 2.Cor 7/11.

Połączenia: »a owszem« = et Vulg, PolAnt; potius autem Vulg; imo Modrz (113): á ſtáram ſie o to ábych ſtrzegł ná długi czás á owſſem ná wieki ſwiętych náuk twoich. RejPs 178v, 22, 32, 49v, 62, 124v, 164, 190; że tego nigdy ani przed żadnym człowiekiem, a owszem áni przed WKM dowieść Ksiądz Biskup nie może Diar 58, 40, 57, 87; DiarDop 101; LubPs Mv, aa4v, ffv marg; RejWiz 169; A gdy ie ták związáne tu do nas przywiedli z wielkiem paſthwieniem/ iákoby iákie niewolniki/á owſzem by iákie zdrayce Leop 3.Mach 7/4, 2.Reg 19/38; BibRadz *4, Gen 24/49, I 136a marg, 273v; RejAp 14, 196v; nie bacżąc nic ná ty pocieſzliwe ſłowá á ná thy miłościwe obietnice Páná ſwoiego. A owſzem iáko ku zelżeniu iego/ nie dufáiąc iemu RejPos 132v, 2, 13v, 15v, 26v, 33 (20); RejPosWiecz² 92; KuczbKat 265; RejZwierc 140, 173v, 261v; Záśię mąż aby miłował żonę iáko właſne ćiáło/ á owſzem ták iáko Chriſtus miłuie Zbor ſwoy ModrzBaz 33, 130v; KochPs 174, 198; KochFr 42; tákże y w potykániu ieden drugiégo w dródze/ ná mośćie/ [aby] ſpokoynie ieden przeciw drugiému záchował: á owſzem áby ſie zwad ieden z drugim ſtrzégł SarnStat 16, 363. Cf »a coż (...) owszem«, »a owszem i«, »a owszem (...) jeszcze (więcej)«.

»a coż (...) owszem« (43): A ták y ięzyk moy iuż ſie ſnadz obłądził iż nie vmie wto trafić/ by wyſláwiał dobrotliwoſći twoie/ á coſz owſſem duſſá moiá/ od ćiebie hoynie wyſwobodzona RejPs 104; RejWiz 110v; RejFig Cc2v; Gdzie ich dwá ábo trzey bywaią zgromadzeni w imię moie/ iam z nimi ieſt. A coż owſzem gdzie ich więczey RejPos 144, A4v, B2, 19v, 26v [2 r.], 124v (26); RejZwierc 37, 47, 97, 122v, 129v (8); Ledwá nie możemy być ſyći Pánow przyiáźni y záchowánia przećiw nam ſtanom Rycerſkim/ á coſz owſzem/ kiedybyſmy s poyśrzodká ſiebie obrali MycPrz II A2v, I Cv, II A3, B, B4v, C2v.

»a owszem i« (1): A zbytek/ ieſt niewſtydliwośći y wſzelákiey wſzetecżnośći mátką: á owſzem y [imo et] ſámego łákomſtwá ModrzBaz 55v.

»a owszem (...) jeszcze (więcej)« (12): ktorzy temu zrozumieli á vwierzyli/ ty ſobie dziwnie błogoſláwione zowie/ á owſzem ieſzcże więcey ty ktorzy to wyznawáią. RejPos 80, 20v, 113, 133v, 224, 228v (10); á on też nád námi drzemie á przez pálcze pátrzy ná wſpomożenie náſze/ á owſzem ieſzcże dopuſzcża iáwnie ſie páſtwić ſprzećiwnikom náſzym nád námi. RejZwierc 261, [78²]v.

»ale owszem« = sed Vulg (15): Leop 2.Cor 7/11; RejPos 131v; ActReg 42; Ták dziś haeretykowie [...] nie tylko ludziom pilniey zálecáią poſluſzeńſtwo przećiw pánom ſwoim/ niżli przećiw Bogu: ále owſzem więcey pánom świeckim dopuſzczáią/ niżli ſię im godzi WujNT 171; VotSzl Dv. Cf »ale (też) i owszem«, »ale jeszcze owszem«.

»ale (też) i owszem« = sed (magis) etiam Modrz (7): BielKron 332; że Bog nietylko ieſt/ co ieſt rzecż mnieyſza/ ále y owſzem ieſt ſámá Iſtność/ co ieſt rzecż więtſza. SarnUzn B8v, C; BudNT Kk3; A tym ſwoim wyſtępkiem nie tylko Rzecżypoſpolitey ſzkodzą/ ále też y owſzem vkázuią drugim ludźiam do naśládowánia złego przykłádu drogę. ModrzBaz 44v, 19v; CzechEp 72.

»ale jeszcze owszem (a. owszem jeszcze)« (3): iż gdy wiernym ſercem záwołamy do niego/ iż nie tylko áby nas wyſlucháć miał [...]/ ále ieſzcże owſzem pyta á ſzuka/ coby ieſzcże dla nas więcey vcżynić miał. RejPos 66, 256v; RejZwierc 192.

»coż (...) owszem« (13): RejZwierz 109v; iż ieſli Anyoł ieſth mocny/ coż owſzem możemy o Pánu rozumieć RejAp 147v, 67, 123v, 129v, 164; gdyż widziſz iáko ſie on [Bóg] z niewierniki á s ſprzećiwniki Twemi obchodzić racży [...]. Coż owſzem s tymi ieſzcże więcey miłoſierdzya ſwego cżynić racży/ [...] ktorzy ſzukáią a náſláduią ſwiętego imieniá iego. RejPos 284v, A4, 71, 106, 117, 227, 317v.

»i owszem« = im(m)o Mącz, Modrz, Calep, Vulg, JanStat; quin et iam Vulg, Mącz, JanStat; quinimo Mącz, Vulg, JanStat; et, vero, veruntamen Vulg, PolAnt; (adhuc a. et) etiam, magis autem, sed PolAnt; aut etiam, imo vero, atque adeo Modrz; perquam Calep; ac etiam, ac omnino, quin JanStat (493): OpecŻyw 146; PatKaz I 5, 5v, 6, 9, 13; O czyſta y owſzem nayczyſtſcha w począczyu wzyuoczye ſzwyątey anny PatKaz II 40v, 36; PatKaz III 109v, 129; yakom [...] ⟨nie⟩ viedzial yesly by then pasch vkradziony był y ophschem nyemyalem go zakradziony ZapWar 1529 nr 2474, 1549 nr 2657; FalZioł I 90b, 99c, 102d, 11 Od, 116d (12); Przedm też w nich [koniu, mule itp.] mięſo ieſt cirpkie, ku pozywaniu nie godne, y owſzem trąci potem GlabGad E6, A2v, F4v, G, G5v, G6 (17); MiechGlab *4, 25; KłosAlg A4; LibLeg 7/69v, 11/181v; WróbŻołt 1/3, 55/8; WróbŻołtGlab A3v, A4v, A5; RejPs 37v, 39, 64, 85v, 87, 189v, 212; LibMal 1545/144v; W yednym myeſćye ináczey v yedney/ ináczey v drugyey ſáry vczą/ y owſſem w káżdym domu ináczey trzymáyą. KromRozm I Gv, F, G, Gv, Iv, I4 [2 r.] (12); MurzHist E3v, R, T4v; iako ieſt przedtęm ona inſzą rzeczą abo vczynkięm figurowána/ barzo trefnie i owſzęm trefniei niſzli o figurze może i má być powiedźiáno MurzNT 8v, Luc 11/28; KromRozm II h4v, i4v, mv, ſ2v; KromRozm III B, B3v, B8v, F4v [2 r.], K2 (14); Diar 87, 88 [2 r.], 92; DiarDop 100, 106; bárzo ſie wyárował/ áby przed ſwym ſynem cżego ſproſnego á grubego nye przerzekł. Y owſſem gdy co myał mowić/ ták tho myał ná bacżenyu yákoby przed ſámym bogyem GliczKsiąż E, B6, B7v, B8, C, E2v (22); GroicPorz c4, h, r4, ee3, ee3v, hh3v, mm2; Powiedz kiedy Papież ktory/ roſkázował kośćiołom Greckim? [...] A tzáſu Auguſtiná/ áni Afryckim/ y owſzem áni włoſkim? KrowObr 19, A3, A4, 59, 67, 131v (9); Leop 2.Reg 11/24, Prov 6 arg; UstPraw A3v, B4, C3v, F2v, G3v (9); BibRadz *4v, Gen 19 arg, Ex 26/6, Ier 36/26, I 446 (10); OrzRozm 14; GrzegRóżn D, D2v [2r.], D3, D3v, [L2], L4; KwiatKsiąż Gv, G2; Quinetiam coniunc. copulativa I owſzem nád to k temu. Mącz 342b, 103d, 166a, 244d, 342b; OrzQuin D3, Xv, Aa3v; Prot A2v; SarnUzn B2v, Cv, C5, C8v, E3 (12); LeovPrzep D2v, E3; RejAp 18v; Owa ia w tym niewiem czo powiedzieć. Y owſzem wolałbym ſam ſpytáć kogo GórnDworz F7, C2, D7v, G7, N3, V (11); HistRzym 47v, 50v, 73, 120, 122; á iż to ieſt prawdá/ wſzytek ſwiát tego záprzeć nie może. Y owſzem to záwżdy wyznáć muśimy RejPos [290], 3v, 42v, [77]v, 121v, 139 (12); RejPosWiecz³ 96, [97]; BiałKat 61, 298v; HistLan B, F4v; KuczbKat 195, 280, 315, 345, 360, 365, 425; RejZwierc 32v, 34v, 86v, 144v, 258; kapłani/ y owſzem nietylko kápłani/ ále y káżdy wierny cżłowiek mogli ofiarowáć. WujJud 238, 31, 32v, 34, 37, 56v (20); WujJudConf 47; RejPosRozpr b4, c; y miedzy ſnopámi niech zbiera/ á nie záſromowayćie iey. Y owſzem vmyślnie vpuſzcżayćie iey garśći (zboża) BudBib Ruth 2/16, b4v [2 r.], I [212]b marg, Soph 1/18, Mal 3/15, Sap 8/20; BudNT przedm a4, a5, b, bv, b5v (9); CzechRozm 134v, 212v; PaprPan Cv, C2, C3v; KarnNap B2; Co ieſliże ći co ná drogách záſtępuią/ zboyce/ niemáią być w Rzecżypoſpolitey cierpiáni/ tedy y owſzem ći/ ktorzi ná pocżćiwość ludſką cżyháią ModrzBaz 53, 7, 7v, 8v, 25v, 26 (17); ModrzBazBud π6v; zá ktorych chęćią y nabożeńſtwem w tey mierze/ wieleby ſię y owſzęm wſzytko ſpráwić mogło. SkarJedn 382, 23, 84, 162, 203, 283 (9); Oczko 11, 17v; Niechcę ich [niewstydliwych]: y owſzem proſzę záwżdy páná/ Aby złość ich byłá widomie karáná. KochPs 205, 159; SkarŻyw A5, 3, 75, 82, 171 (10); StryjKron 562; ZapKościer 1582/33; CzechEp 13, 31, 86, 140, 214 (8); NiemObr 4, 9 [2 r.], 11, 21, 25 (18); ReszPrz 5, 55, 83, 95, 111; ReszList 149; WerGośc 229, 231, 258; WerKaz 305; PudłFr 75; ActReg 20, 21 [2 r.], 40, 72, 109 (11); Perquam, Composita dictio, fere semper nominibus positivis adiungitur, et verbis, significatque maxime – Iowſzem. Calep 788b, 509b; GostGosp 34; Phil D4, E2; ktorym ták ćięſzko/ y ták cżęſto/ y ták bespiecżnie/ y owſzem ták niewſtydliwie zgrzeſzył LatHar 144, 78, 172, 204, 262, 326 (9); y nie wſzyścy [święci] podobno byli obrzezáni: y owſzem niektórzy z pogáńſkich rodziow poſzli. WujNT 9, przedm 11, s. 21, 27, 39, 47 (32); WysKaz 4, 12, 19, 21, 30 (12); SarnStat 39, 263, 937, 980, 1055 (11); GrabPospR Nv; Aliśći bez wſzelkiego karánia zoſtáły/ y owſzem ſie ſpoſpolitowáły/ cżáry/ guſłá/ krzywoprzyśięſtwá PowodPr 24, 13, 32, 61, 73, 79 [2 r.]; SkarKaz 3a, 44b, 82a, 121a, 158b (9); SkarKazSej 685a; KlonWor 8. Cf »ale (też) i owszem«, »i owszem i«, »i owszem jeszcze«, »i owszem już«, »i owszem snadź«, »i owszem też«.

»i owszem i« = imo Modrz; immo et JanStat (12): KromRozm II ſ, y2; WujJud 109v, 210v; Co ſię słowieńſkiego przekładu dotycże/ temu też ia nie tylko niegánię/ áleſię wniem wielce kocham, y owſzem y to wyznawam/ żem ſię zniego wiele náucżył. BudNT przedm c5; ModrzBaz 32; LatHar 245; Przez iednę śmierć Páná Chriſtuſową ieſteſmy poświęceni/ y owſzem y doſkonáłymi vczynieni WujNT 773, 200; SarnStat 1040, 1113; SkarKaz 121a.

»i owszem jeszcze« (5): KromRozm II r2; RejPos 72, 262; bo kiedy leieſz w gárdło/ iákobyś też lał do wychodu. Ale co mówię do wychodu/ y owſzem ieſzcże gorzey WerGośc 227; Naprzod y Páná Bogá twego/ y Swięte iego/ równą tą poſługą twoią vczćiſz. Bo ták ſam w Pſálmie raczy wyráźnie mowić: y owſzem ieſzcze nie dla śiebie ſámego/ ále dla pożytku twego/ tey poſługi iákoby ſię domaga LatHar +8.

»i owszem już« (1): dziewitza Maria [...] takową iaſnoſcią ogarniona była od Iezuſa/ ij owſſem iuż od ſwégo vwielbionégo ciała OpecŻyw 182.

»i owszem snadź« (1): yeſli ſie im [dziatkom] co nyeforemnego z oycá potráfi/ ták ſie tego chycą yáko yeden nabácżnieyſſy/ y owſſem ſnadź richley GliczKsiąż E2v.

»i owszem też« = sed et PolAnt; imo etiam Modrz (4): Dáy mi proſſę cie miły panie dobrym vmyſlem podatz ſie pod roſkazowanijé ſtarſſych/ ij owſſem téż niemiloſciwych a zloſnych dlá ciebie. OpecŻyw 122; Kryſtus ieſtći tym ktory vmárł/ y owſzem też ktory powſtał BibRadz Rom 8/34, Act 19/27; ModrzBaz 58v.

»owszem (...) jeszcze (a. jeszcze owszem)« (19): RejAp 179v; Ale co rzeką ći nędznicy ktorzy ſobie ſámi owſzem ieſzcże nád wolą ſwiętą iego/ á nád ſrogie zákazánie ie^go/ wymyſláią dziwne wymyſły á wynaláſki ſwiátá tego RejPos 180v, 18v, 78v [2 r.], 80, 160, [219]v, 304v; á wſzyſczy mu [pysznemu królowi] ſie dziwuią á máło oń dbáią/ ieſzcże mu owſzem wſzyſcy życżą áby ſie co rychley wywroćił RejZwierc 45v; MycPrz II D. Cf »ale jeszcze owszem«, »i owszem jeszcze«.

»snadź owszem (a. owszem snadź), owszem snadniej« (2:1): A wſſákoż nieproſię ábyś do końcá zágłádzić ie miał/ ſnadz owſſem lepiey iż ták będą tułáć ſie wgniewie twem RejPs 87, 62. Cf »i owszem snadź«.

3. Wzmacniająca pewność sądu, akceptację: zaiste, naprawdę; sed PolAnt; vero Mącz; omnino Modrz (194): PatKaz II 46; Bo zaiſte wſzitkich rzecżi viętſza obfitoſć nam ieſt niż im [przodkom] było. Owſzem żołnierzow, mieſzcżan, koni, zbroie y hetmanow vięcęy niż oni mamy. BielŻyw [126]; bog nielza iedno muli pomſtę vczynić nád niemi/ widząc że ſie nic nie lękáią pogrożek iego/ ábowiem owſſem godni ſą zátrácenia RejPs 82, 31; A nye tylko o wnętrzney [pokucie] to rozumye/ Y owſſem wnętrzna nic nye yeſt/ gdy zewnątrz nyeſpráwuye rozmáitego martfyenya ćyáłá. KromRozm I 12; Diar 86; RejWiz 128; RejZwierz 111; BibRadz Sap 16/18; Mącz 100d; Tym ſię rozmnoży w ſercách przyiazń Bogu mila/ Owſzem ktora od niego ná tęn świát z ſtąpiłá. Prot D4; gdyż tákowym omylnikom Pan owſzem obiecował záwżdy doſiepić ocżu ich RejAp 43v, 86; á nie káżdy wnidzye do kroleſtwá mego/ kto tylko woła zá mną Pánie Pánie/ iedno owſzem ten co cżyni wolą Oycá mego niebieſkiego. RejPos 285v, 9, 23, 24, 54v, 56 (18); RejZwierc 14v, 119v, 166v; RejPosWstaw [110²]v, [143³] [2 r.]; MycPrz I A4v; CzechRozm 259; ModrzBaz 103, 103v, 109v; Owa iáko nam kolwiek Graekowie zágráią/ Ták my iuż ſkákáć muśim: bać ſię ich nam każą/ A ia owſzem ſię lękam KochOdpr Cv; Oczko 22; Ktorych ſłowam ábo świadectwam/ gdy ſię przypátrzymy: pewna/ iż nie rożne od pierwſzych/ owſzem toż twierdzących poznamy. CzechEp 298, 137; Więc iż Pánná bez zmázy/ choćia porodźiłá/ Owſzem cżyſtośći więtſzey niżli w mátce byłá. GrabowSet Kv; Alberte/ cóż mi powiéſz/ iużeś wſzytko ſpráwił? Nieradbym ſie tu dármo y godźiny báwił. Owſzem idźmy ná Kleparz dla koni co pręcéy WyprPl B2v; RybGęśli B2, C4v; SarnStat 743; KmitaSpit B C3v, C5.

Połączenia: »a (tak) owszem« = quin, quinimmo Vulg (14): RejPs 59, 101 v, 145v, 187v, 198, 212v; Aiakoż ſie więcz tu nie bać gdyż y we wnątrz [Bóg] widzy A owſzem czo iawnie grzeſzy nicz ſie go nie wſtydzy RejJóz E8v; LubPs O4v; Iáko raz rzekł/ ták záwżdy trawá ſie zyeleni. [...] A owſzem ſławne niebo/ gdyż ieſt ſtolec iego/ Iużći nigdy nie zmieni ſtanu ták zacnego. RejWiz [152]v; Leop 1.Reg 20/3, Ez 21/17; A ták owſzem káżdemu nadobnie przyſtoi/ Kogo ſzcżęſcie wynieſie/ niech ſie vpáść boi. RejZwierz 7; RejAp 154; A owſzem gdy iuż dokonał Pan wſzytkich ſpraw zbáwienia náſzego [...] ſpadł ná nie [apostoły] Duch s. iáko grom RejPos 142.

»ale owszem« (4): MurzNT 218v marg; O błogoſłáwionyſz to był żywot miły Pánie/ kthory ciebie nośił/ y błogoſláwione pierśi/ ktorycheś thy pożywał. [...] Prawdáć to miła niewiáſto/ ále owſzem [quinnimo Vulg Luc 11/27] błogoſłáwieńſzy ći ſą/ kthorzy ſlucháią á pilnie ſtrzegą roſkazánia moiego. RejPos 79v, 207v. Cf »alei owszem«.

»ale i owszem« (1): Ná konyec przemogłby błąd prawdę/ á brony pyekyelne koſcyoł/ przećiwko ſlowu á obyetnicy páńſkyey. Ale y owſſem mocą y władzą ſwoyą/ którą ma od páná/ papyeż ma głádźić błędy KromRozm III N4v.

»ba i owszem« (1): Vcżyńmy co tákowego. Miłość pokázuiącego. Ku Iezuſowi miłemu [...]. ( —) Bá y owſzem miłe moie Pokażmy kochánie ſwoie. MWilkHist Cv.

»i owszem« = vero PolAnt, Calep; etiam PolAnt, Vulg; sed et, immo et Vulg; et (autem), immo, sed quidem PolAnt; quin potius Mącz; veruntamen Modrz; sane Calep (99): gdyſz yą [ChrysMaryję] barzo myloual y owſzem yego myloſzcz była wſzytkych myloſzczy przykład reguła y myara PatKaz III 95, 131 v; BielŻywGlab nlb 8; GlabGad H7; BLogoſláwieni ſą ći ktorzy tu niewinnie żywą [...] y owſſem błogoſláwieni ſą/ kthorzy náſláduiąc roſkázánia iego vpełnem ſercem ſtáráią ſie oto áby ſie podobáli iemu. RejPs 175, 30v, 38, 43, 46v, 54v (13); KromRozm I C4v, F3, F4; KromRozm II p, q4v; káżda z tych ſekt myeni/ iż nye my/ áni ktora inſſa ſektá/ okrom yey/ yeſt koſćyołem bożym. Y owſſem y Donátyſte y Kátháry/ álbo Nouátiani/ á ſnadź y wſſyſtcy kácerzowye záwſſe ták o ſobye dźyerżeli KromRozm II B6, D5, H3v, N2; GliczKsiąż G6, K2v, L2, Nv; KrowObr 145v, 224; Leop Gen 31/7, Rom 3/29; UstPraw G2v, I2v; Y ſłyſzałem drugiego z przybytku świętego kthory mowił/owſzem Pánie Boże wſzechmogący/ Prawdźiwe y ſpráwiedliwe ſą ſądy twoie. BibRadz Apoc 16/7, 2.Cor 11/21, Gal 4/8; BielKron 334; KwiatKsiąż E2v; Mącz 342b; SarnUzn Cv; RejAp 130v, 195v, 197v; A przeto trzebá ná to mieć pilne oko/ skim przyiaźń zácżąć. Rzekł tu pan Derſniak. Y owſzem trzebá ſie dobrze rozmyſlić GórnDworz Mv, G7v, V6, Aa2, Bb6, Cc3; RejPos [219]v, 312; KuczbKat 125; A przy tym Sektarze Kácerze wiáry Krześćiańſkiey z námi bez wſzey boiáźni Bożey złącza. (–) Y owſzem ſłuſznie. Bośćie ich ſtáre błędy wſkrześili WujJud 11v, 110v, 137, 164, 256v; WujJudConf 42v; RejPosRozpr cv; Tedy rzekł Saul do Sámuela/ y owſzem posłuchałem głoſu Iehowy y ſzedłem w drogę gdzie mię posłał Iehowá BudBib 1.Reg 15/20; bo dokońcżenie y owſzem ſtráſzne vcżyni ze wſzemi obywátelmi ziemſkiemi. BudBib Soph 1/18, c3. Sap 8/21; BudBibKaw A; A ták ieſli chceſz powiemći trzeći ich wywod. (–) Y owſzem powiedz CzechRozm 82, 141, 227v, 268v; PaprPan H4v, X; Bo to był gniew ſpráwił/ że śię Medea niecżułá: Y owſzem ták ieſt káżde wzruſzenie ſerdecżne/ iż zámyka drogę rozumowi y rádam dobrem. ModrzBaz 7; ModrzBazBud π5; SkarŻyw 14, 115; StryjKron 350; Y Owſzem miły Woytku/ ziednay ſię ztą pánią/ Niech niewoła zá tobą/ áni też ty zá nią. KochFr 58; KochWr 26; ActReg 14; Calep 943b, 1113a; LatHar 38, [249]; KołakSzczęśl B2v; A on [Jezus] odpowiedáiąc rzekł: Nie dobra ieſt bráć chleb ſynowſki á miotáć pſom. A oná rzekłá: Y owſzem Pánie (marg) Tákći, Pánie. [...] (–); Bo y ſzczeniętá iedzą odrobiny ktore pádáią z ſtołu pánow ſwych. WujNT Matth 15/27, s. 259, 554 marg; SkarKaz 3a, 351b, 421a; CiekPotr 35, 71; SkarKazSej 673a; Y iuż ſwego ſzlachectwá wiele ten vroni/ Komu wozá nie ćiągnie proceſsia koni. [...] Y owſzem choćia tráćim/ dobrowolnie giniem: Nie godźi ſię nam ieźdźić iedno ſzkap tuźinem. KlonWor 55, ded **2. Cf »ale i owszem«, »ba i owszem«.

Zdanie pytajne poprzedza zdanie z „owszem” [w tym: zdanie pytajne retoryczne (8)] (25): Antyoch iemu rzecże. Tedy wżdy chceſz gadki? Apollon rzekł. Ieſthem iey owſzem rad. HistRzym 9v, 112v; Izali Bog ieſt tylko Zydow? áza też nie Pogánow? Owſzem [Immo] y Pogánow. WujNT Rom 3/29, s. 672.

~ »a owszem« (1): Abo nie iedno ieſt vſpráwiedliwienie Boże/ ábo vſpráwiedliwienie przed BOgiem cżłeká grzeſznego? [...] (–) A owſzem to wiedz/ że nie iedno/ áni iednákie ieſt. CzechRozm 207.

»bynamniej ... owszem« (1): mniemaćie żeby y oni winnieyſzymi byli nád wſzytkie ludźie mieſzkáiące w Hieruzálem? Bynamniey/ mowię wam: owſzem [non ... sed] ieſli pokutowáć nie będźiećie/ wſzyścy tákże zginiećie. WujNT Luc 13/5.

»i owszem« = etiam, et quidem, utique Vulg (19): A co/ Luther nyebył krzeſćiyáninem? Y owſſem lepſſym niż ty KromRozm I B2, E3v; KromRozm II e; GliczKsiąż P4v; przyſthąpili do niego oni ſlepi/ y rzekł im Iezus: Wierzyćie że to wam mogę vcżynić? Odpowiedzieli mu: Y owſzem [Ták WujNT] Pánie. Leop Matth 9/28, Rom 10/18; A Czoż cżynić moy miły brácie/ iużli deſperowáć? iużli wſzythko opuśćić? [...] Nie/ y owſzem nie/ ále ſthánąć z mocną wiárą á z nádzieią przy Pánu ſwoim RejZwierc 198; BiałKaz ktv; CzechRozm 4v, 94v, 258v; KochWz 137; KochWr 41; LatHar 150; WujNT Matth 17/25, 21/16, Ioann 11/27; Ieſzcze łáieſz? (–) Y owſzem gdyś ſię zdrowo wrocił, Bodaieś przepadł CiekPotr 75, 72. ~

4. Uwydatniająca, podkreślająca coś: zwłaszcza, szczególnie, głównie, specjalnie, przede wszystkim (65): RejPs 148v, 204; Hydrolapathum species lapati in aquosis locis nascens, Liſcie nawodne/ owſzem ów ſzeroki liſt który po wodzie pływa. Mącz 160b; ieſt doſkonáłe lekárſtwo/ roſtropne wyięćie/ bes kthorego żaden záſtárzáły kámień wybáwion być niemoże/ owſzem temu ktoremu xxxx lath minęło SienLek 105, 125v; Biała płeć/ y mężczyzná/ y ktokolwiek żywie/ Ale ty przed inſzémi owſzem oſobliwie: Pieśni weſołé wſzyſcy weſoło śpiéwayćie PudłFr 71.

Połączenia: »a owszem« (44): RejPs 213v; ZapWar 1545 nr 2646; A tak chcielibyśmy sprawiedliwość mieć a owszem jeślibyśmy chcieli co nowego stanowić, tedy sjem być musi DiarDop 114; Wieniec poleiowy vśmierza boi w głowie/ nieda iey záźiębnąć ná mroźie/ áni ná gorącym ſłońcu zágorzeć/ á owſzem gdy kto poley w vcho włoży. SienLek 50; naprzod o powſzédniéy/ á zwłaſzczá o gorącéy. Kto chce gorączkę á owſzem powſzednią léczyć SienLek 139v, a4, 3v, 9v, 60, 63 (38); SienLekAndr a2v [2 r.]; Ktora tedy sławá od dobrego vcżynku/ á owſzem [atque adeo] od ſámey cnoty pochodźi/ tá niema być gánioná ModrzBaz 59.

»i owszem« = imo Modrz (15): Ma mocz doſwiadcżoną naprzeciw każdemu iadowi/ y owſzem ieſtli gi w żołądku naydzie/ natychmiaſt wraczaniem gi wyrzuci FalZioł V 72v, I 88b, V 3v, 19d; mięſo nawięcey tucży cżłowieká przeto człowieku wzmagaiącemu zdrowſze ieſt [...]. Y owſzem mięſo ſwieże wieprzowe takowym ná lepſze bowiem ono richley ſie ſtrawi y cżłowiecżemu mięſu ieſt na podobnieyſze GlabGad K6v; iż pan Kriſtus nápomináć racżył y przeſtrzegáć/ ábyſmy ſie chronili fałeſſnych á ſproſnych náucżycyelow/ y owſſem kthorzy y duſſę y cyáło zágubić y zátráćić mogą. GliczKsiąż L5, E2v, H, I2v, P3; Goski A3; SienLek 136v; ModrzBaz 88v; ná was będę wołał/ będę przeſtrzegał: y owſzem wiedząc/ iż ſzátan bez przeſtánku ſzuka kogoby pożárł ReszPrz 4; PowodPr 70.

** W objaśnieniu haseł słownikowych (4): Quinimo, potius vel certe, y owshem BartBydg 248; Immo eligendi vel corrigendi adverbium, Y owſzem. Mącz 166a, 30d, 342b.