[zaloguj się]
[pdf]

1. POPAŚĆ (98) vb pf

o jasne; w inf a jasne; w praet, plusq i con sg m oraz part praet act a pochylone (w tym 1 r. błędne znakowanie); w pozostałych formach praet i con oraz w fut i imp a jasne.

Fleksja
inf popaść
praet
sg pl
1 m popådłem m pers
2 m -ś popådł m pers
f -eś popadła m an
3 m popådł m pers popadli
f popadła m an
n subst popadły
plusq
sg
3 m był popådł
f była popadła
imperativus
sg
3 niech popadnie
conditionalis
sg
1 m bych popådł, bym popådł
2 m byś popådł
3 m by popådł
n by popadło

inf popaść (13). ◊ fut 1 sg popadnę (1). ◊ 2 sg popadniesz (4). ◊ 3 sg popadnie (15). ◊ praet 1 sg m popådłem (3). ◊ 2 sg m -ś popådł (2). f -eś popadła (1). ◊ 3 sg m popådł (16). f popadła (11). ◊ 3 pl m pers popadli (12). subst popadły (1). ◊ plusq 3 sg m był popådł (1). [f była popadła.] ◊ imp 3 sg niech popadnie (2). ◊ con 1 sg m bych popådł (3) RejPs, MurzHist, Mącz, bym popådł (1) CzechEp. ◊ 2 sg m byś popådł (2). ◊ 3 sg m by popådł (4). n by popadło (1). ◊ part praet act popådszy (4) BielKron, HistLan, RejZwierc (2), popådwszy (1) StryjKron.

Sł stp notuje, Cn w innym znaczeniu s.v. kryminał popadł, Linde także XVII – XVIII w.

1. Pochwycić, złapać, porwać; apprehendere Vulg, PolAnt; corripere, rapere Mącz; comprehendere PolAnt [w tym: kogo, co (24)] (25): Kur w pochlebſtwie rozumu zbył: Liſzcże ſwą głowę náchylił. Oná go więc hnet popádłá/ A głupiego mędrcá śniádłá. BierEz S4, H2v, P3, Q3v; Widaſz więc ſzárpáninę [...] Iuż więc kto co popádnie káżdy w ſwoy kąt nieſie RejWiz 58v; Páni wznieſie podołek/ a Iáſtrząb wnet z grzędy/ Popadł/ mnimał by Kokoſz/ iuż dáley nie kędy. RejFig Dd2v; TAláncia Spártáńſka/ gdy ſyn z bitwy przybiegł/ Pytáłá/ co ſie ſſtáło z ludźmi/ á ten iey rzekł. Ze wſzyſcy poráżeni/ tá kámień popádłá/ Dáłá mu w łeb/ áż ſkorá ná nim ſie przepádłá. RejZwierz 46v; Mikołay Opolſkie Kſiążę máiąc dekę pod ſuknią/ rzucił ſie ſnią pierwey ná Henryká potym ná Biſkupá/ [...] chcąc ie pozábijáć/ popádli go chcąc mu wydrzeć dekę BielKron 399v, 185; Aut moderate perferendum est, aut quod ego abominor in te ruet, Albo muśiſz skromnie wycierpieć/ álbo to czego ſie ya lękam á czegobych nie rad widział popádnieſz. Mącz 263b; káżdy muśi chodzić myſląc iáko świniá łeb wnurzywſzy w zięmię gdzieby co popaść mogłá. RejZwierc 190v, 86, 86v; [MurzNT Matth 18/28 (Linde); nálazł iednego z tych co z nim ſłużyli/ ktory mu był winien ſto groſzy: y popadſzy go/ duśił mowiąc/ odday mi coś winien. CzechNT Matth 18/28; [Scewola] vpátrzywſzy cżás/ popadſzy ſpis [= broń]/ ſkocżył [...]/ y zábił podle Krolá Kánclerzá dobrze vbránego/ mniemáiąc by Krol WerReguła 143 (Linde)].

popaść komu (1): Lis zá gorą ták ſie ćicho krádnie/ Ani ſie ſam obacżyſz gdyć kurá popádnie. RejWiz 41v.

popaść za co (8): ForCnR E, Ev; Popadlem kura za ſkrzidlo RejRozm 403; popadłem go zá łep/ y putłukłem [!] mu gębę kámieniem BielKron 458v; Mącz 346a; Skłádźmy ſie [...] kołem/ iżby ieden drugiego głową dotykał/ á ták ieſliby ktorego z nas Wilk zá nogę popadł/ vcżuie podle niego drugi GórnDworz P5; Y wyſtąpił wnetki ku niey á dobył miecżá ſwego y popadł ią zá wárkocż á vderzył ią wnetki o źiemię. HistRzym 19v; RejZwierc 80v.

popaść czym (1): Corripere morsu, Zębomá popaść. Mącz 346b; [Sterlá ptak vrodźiwy/ á ſwoią oſobą Podobien Zorawiowi/ tákże y vrodą/ Noſem [tj. dziobem] popadł Záiącá/ á nie będąc chćiwy/ Trzymał chwilę PaprKoło K3v (Linde)].

W przeciwstawieniu: »popaść ... wydrzeć« (1): Coſz mám daléi mowic/ iedno żem ieſt na mieścu o ktorym Pſalm powiedá Baczcie abych wás kiedy nie popádł/ a nigd mi wás wydrzéć nie mogł [nequando rapiat, et non sit, qui eripiat. Vulg Ps 49/22]. MurzHist O4.

W porównaniu (1): vźrzał s piekłá rotę kiedy ſie ruſzyłá/ A po ſwiátu ſzyroko wnet ſie roſproſzyłá. Nie inácżey by wilcy drápáiąc owiecżki/ Ták iż ktorą popádli nie miáłá vciecżki. RejWiz 82v.

W charakterystycznych połączeniach: popaść kamień, kokosz, kura (2), miecz, mysz, spis, zająca; popaść za gardło, za łeb (2), za nogę, za pas (2), za skrzydło, za warkocz, za włosy; popaść zęboma.

Przen: W opisie gwiazdozbioru noszącego nazwę istoty żywej (1): POd nogámi iáſnégo Orioná/ Záiąc We dnie y w nocy bieży nie odpoczywáiąc. Tego pies przerzeczony ledwé nie popádnie/ Zá nim z morzá wynika/ zá nim w morze pádnie. KochPhaen 14.
2. Stać się czyimś udziałem [w tym: kogo, co (16)] (19): Leop 4.Esdr 15/37; Bo też iuż ſámá ſtárość [...] Vſtáwicżną boleſcią byłá bez przeſtánku. Doganiáiąc do kreſu vbogiego ſtárcá/ Ládá w mieſiąc popadſzy nie cżekáiąc Márcá. HistLan E; Wyley ná nie gniew twoy/ á popędliwość zápálcżywośći twey niech ie popádnie. BudBib Ps 68/25[24]; OrzJan 31.
Frazy: »bojaźń, strach popadł(a)« = tremor apprehendit PolAnt (1:1): Vſzłyſzeli ludzie y zádrżeli/ popádł ſtrách obywátele páleſztyńſkie [dolor apprehendit habitatores Palestinae]. BudBib Ex 15/14, Ex 15/15.

»niefortuna popadła« (1): Niefortuná popádłá náſzego żołnierzá. BielSjem 21.

[»szkoda popadła«: Tantum devenisse ad eum mali miseret me. Luto mi że go ták wielka ſzkodá popádłá. TerentMatKęt H5v.]

a. O chorobach i dolegliwościach; percellere Mącz; invadere JanStat (12): Na kolikę gdy popadnie: na prędkoſci. Wezmi małmazijey ſkleniczę/ na trzy [!] w nie Imbieru/ á zagrzawſzy/ potym wypić. FalZioł V 92, IV 33d; [Aleksander] przez rzekę Cydmę przepráwiwſzy ſie/ vmacżał ſie/ ſtąd go popádłá Febrá BielKron 124; Weźmi ſoku byliczégo á námáż dobrze chorégo nim/ niż go popádnie [czwartaczka] SienLek 141, 140, 141, 142; Y iesliś winien/ niech ćię ogień niebieſki ſpali/ y káduk popádnie/ y płynienie krwie. SarnStat 264.

W przeciwstawieniu: »popaść ... ucichnąć« (1): gdy ſye Wątrobá iątrzy/ nieuſtáwiczny bol człowieká dźierży: ábowiem pod czás popádnie/ pod czás też záś vćichnie SienLek 88.

Frazy: »popadła boleść« (1): Perculit te dolor, Popádłá cie boleść. Mącz 290c.

»popadła niemoc« [szyk zmienny] (2): A gdy przyiechał [Aryjusz]/ popádłá go tháka niemoc iż wſzytki wnętrznośći z niego wypłynęły BielKron 155; SienLek 21.

[Przen:
Fraza: »choroba popadła«: Bylichmy wſzyſcy więźniámi Cżártowſkimi [...]: wſzyſcychmy ták hániebnie zránieni byli/ iáko on co był wpadł miedzy łotry: wſzyſtkę náturę náſzę ćięſzka byłá chorobá popádłá. WujPosN 1584 I 2 (Linde).]
3. Doznać, doświadczyć czegoś złego, ściągnąć na siebie coś złego; pati HistAl, PolAnt, JanStat; sustentare HistAl, accipere Vulg; affici, contrahere, evenire, impendere, subire Mącz [co] (53): Potym piſał liſt [Aleksander] Olimpiey mátce ſwey y Ariſtoteleſowi ſwemu náucżycielowi o niezlicżnych bitwách y vćiskach ktore w Perſidiej popadł HistAl G5v; Leop 4.Esdr 15/59; Affici molestia ex re aliqua, Popáść ſmutek y troskánie dla niektórey rzeczy. Mącz [114]c; Si qua offensiuncula facta est animi tui perversitate aliquorum, Ieſliś yáką niechuć álbo nielubość popádł/ z przęćiwnośćy niektórych. Mącz 261a; IVż dziś wieſz Priamuſie y doznałeś tego/ Coś dla miłośći wierney popadł ſyná ſwego. PaprPan Fſ2; OrzJan 95; A ktoby ſię wedłuk tákich Conſtitucyi nie záchował niechby nic inſzego nie popadł/ iednoby był notatus iáko imbellis/ to ieſt/ iáko nie rycerſki cżłowiek GrabPospR K3v; Rátuy ſtrapionych ludźi przeſtrzegáiąc ſwego/ Pokoiu ták iákobyś nie popadł iakiego. Vpadku z rozerwániá przymierza ſłownego CzahTr G, I3; [[Trojanie] ięli przed nim [Priamusem] rzecż cżynić/ w kthorey ſie żáłowáli ná ten vpadek/ ktory przez Greki popádli/ że przyiaciół y powinowáthych ich nyemáło hániebnie pobito/ ſámy porániono HistTroj K3v].

popaść od kogo, od czego (żywotne) (4): A ták miły pánie ieſli ty ſtrożem nádemną niebędzieſz trudno ia mam vydz/ ábych odnich troſki niepopadł RejPs 208; komuś ſie Olimpia podáłá zgrzeſzyłás y nie zgrzeſzyłás/ ábowiemes gwałt od boga popádłá HistAl A5; BielKron 448; KmitaSpit A2; [wielkie ſzkody Ruſkie y Podolſkie kráie popádły od Tátar PaprGniazdo 1238 (Linde); HistTroj B3; KroniczTasz 212].

Zwroty: »klęskę, porażkę popaść« (3:1): [Portugalczycy] lekkość álbo poraſzkę przed thym od Maurow popádli v Málaki miáſtá w Indyey BielKron 448, 311; BielSpr 26v; WOynę okrutną ſławię Pigmeolow máłych/ Ktorzy klęſkę popádli od Zorawiow śmiáłych. KmitaSpit A2.

»lekkość (a. [zelżywość]), lichotę popaść« [w tym: lichotę a lekkość (1)] (4:1): Wſpomnyę też tu yednę lichotę á lekkosć Alexándrá wyelkyego/ kthorą był popadł ná weſelu GliczKsiąż B8v; KochZuz A3v; BielKron 448; A iżem ia tę lekkość dźiś popáść muśiáłá/ Którá ná móy ród nigdy nie przychodźiłá/ śmierći namniéy ſye nie zbraniam. KochWz 141; [TarnUst 271 (Linde); Ma vſzytkié ſpełná członki/ koniá niepopſował/ Zelżywośći niepopadł/ ſumnienié záchował. Albertus D; HistTroj B2v, B3].

»szkodę popaść« = damnum perpeti HistAl:; detrimentum pati PolAnt; noxam contrahere, damnum evenire, incommodum subire Mącz; damnum pati JanStat [szyk zmienny] (32): BierEz D3v; Sennes krol bárzo mocny w ſwym páńſtwie wyſoki/ ácżkolwiek był wiele zwycięſtw doſtąpił/ á wſzákże w Klaydzie wiele ſzkod popadł. HistAl D6; Diar 75; BibRadz 1.Cor 3/15; w ten cżás wielką ſzkodę Krákowiánie popádli przez ogień. BielKron 369; Náſzy popadſzy ſzkodę w ludzyech niemáłą/ odćiągnęli ná ine mieyſcá BielKron 417, 61v, 67v, 191v, 204, 259 (14); Ut, Negas praecipuum mihi ullum incommodum impendere, Mnimaſz ábych oſobliwey ſzkody z tąd nie popad [!]. Mącz 36d; Nolo quicquam mea caussa damni facias, Nie radbych ábys dla mnie naymnieyſzą ſzkodę miał popáść. Mącz 77d, 105d, 182c, 252a, 482b; BielSat L3v; Zyſkiem człowiek zwáć muśi/ w czym nie popadł ſzkody. KochTr 24; Dla tego náſzy popadwſzy niemáłą ſzkodę w ludu pieſzym/ á nie wziąwſzy Zamku/ [...] názad odciągnąć muſieli StryjKron 752; BielSjem 27; KochFrag 17; tym którzy dla gwałtownéy R.P. potrzeby/ ſzkody popádli/ de bonis rebellium, qui cauſam damni dederunt, ma bydź z práwá nagrodá SarnStat 1226, 451; [Quod incommoditates in hac re aceipies nisi caves. Iáko wiele ſzkod w tey rzeczy popádnieſz ieſli ſie nie oſtrzeżeſz. TerentMatKęt H8; PaprGniazdo 1238 (Linde); KroniczTasz 212; ŚmiglLichwa 31; HistTroj A4v].

»śmierć popaść« (1): Thák wiele ieſz y pijeſz iż żołądek wielkoſcią pokármow obciążony w rozmáitoſć niemocy wpada/ á ták też przed cżáſem ſmierć popádnieſz [sic ante tempus mortis periculum sustentas] HistAl I8v.

»winę popaść« [szyk zmienny] (1): naprzod krotko powiedam. Zem tych ſłow dla tego nie włożył/ żem ich w texćie żadnym Greckim nie widźiał: gdyżem Grecki wźiął ku przekłádániu á nie Láćińſki. W cżym ieſlibym winę popadł/ [...] tedyćby ſię przyſtoyniey X.K gniewáć miał ná ſwe właſne Theologi CzechEp 75; [Hera in crimen veniet ego vero in magnum malum. Páni popádnie wine á ia wielką niefortunę. TerentMatKęt P3v].

4. Zaatakować słownie [kogo] (1):
Zwrot: »słowem popaść« (1): A pani do łożnice prosto sie udała. Tej Wenus miesce przeciw Parisowi dała, Gdzie ona odwrociwszy oczy, ledwie siadła, A męża niemężnego tym słowem popadła: [...] KochMon 34.

Synonimy: 1. jąć, pochwycić, poimać, pojąć, porwać, ująć, ułapić; 2. objąć, opanować, posiąść, wziąć, zagarnąć, zająć; 3. doświadczyć, doznać.

Formacje współrdzenne cf 2.PAŚĆ.

Cf POPADNIENIE, POPADNION

MN