[zaloguj się]
[pdf]

RZEŹWI (8) ai

rzeźwi (4), rzeźwy (3), rzeźwi a. rzeźwy (1); rzeźwi GórnDworz, KochPs, KochFr, Calep; rzeźwy Mącz, SkarŻyw, GrochKal.

-é- (2) KochPs, KochFr, -e- (1) Mącz.

comp rzéźwi(e)jszy (1).

Fleksja
sg
mNrzéźwi, rzéźwy, rzéźwiejszy fN nN
Grzéźwiejsz(e)go Grzéźwiéj G
Arzéźwi(e)go A A
Irzéźwim I Irzéźwim

sg m N rzéźwi, rzéźwy, rzéźwiejszy (5). ◊ [G rzéźwiejsz(e)go.] ◊ A rzéźwi(e)go (1). ◊ I rzéźwim (1). ◊ f G rzéźwiéj (1). ◊ [n I rzéźwim.]

Sł stp brak, Cn s.v. rzeski, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

1. Silny, zdrowy, sprawny; acer Mącz, Cn; durus, gnavus, impiger, strenuus Cn (8):
a. O ludziach i zwierzętach; też żwawy, energiczny; vegetus Calep, Cn (8): drudzy ludzie rádzi widzą ćichego/ ſkromnego: niektorzy záſię bárzey chwalą cżłowieká rzezwiego/ prácowitego. GórnDworz C8v; SkarŻyw 595; Wprawdźieć [w dawnych czasach] nie było koſztu ná máſzkáry [tj. wymyślne stroje]/ Ale był záwżdy koń ná ſtaniu [= w stajni] rzéźwi/ [...] Száblá przy boku KochFr 104; Calep 1105; Tu iunak rzeźwy/ tu ieſzcże rzeźwieyſzy: Tu mąż ogromny/ á tu ogromnieyſzy. GrochKal 25; [Acer et acris, ſcharff/ ſtrong/ dapffer. P. oſtry/ byſtry/ mężny/ rzeźwy. Volck 4].

[rzeźwi z czego [= z powodu czego]: Iuturná w Metiſtá ſie záśie przemiéniłá Skoczywſzy da miecz brátu. Co wenus baczywſzy/ Iż ſie zeſzłá Iunonie śmiáłość/ przyſkoczywſzy Oſczep z twárdégo drzewá wydárłá: tu oni [Eneasz i Turnus] Serce y śiłę wźiąwſzy ták z dobytéy bróni/ Ten z mieczá/ ten z oſczepu rzéźwi ogrómnégo [hic gladio fidens, hic acer et arduus hasta XII 789]/ Dźieło zſobą záczęli Márſá przeważnégo. VergKoch 369.

rzeźwi na co: LEw Dromádáriuſá záwołał do śiebie/ Mowiąc/ w ſtronę dáleką chcę mieć poſłá z ćiebie/ Gdyżeś miedzy źwierzęty ty ná bieg rzeźwieyſzy PaprKoło Q4 (Linde).]

Wyrażenie: »rzeźwy w ręku« (1): Acer Thurnus. Mężny rzeźwy mąż w ręku. Mącz 2b.
W przen (1): A śmierć nie próżnowáłá/ iednáko morzęcy Okrutna wieki ludzkie y rodzay bydlęcy. Płód wewſzytkim AEgypćie piérworodny zbiłá/ Y kwiát rzéźwiéy młodośći nagle poſuſzyłá. KochPs 117.
b. [O wzroku: bystry: W co gdyby kto rzezwim okiem á wſzey lipkośći wolnym poyzrzeć chćiał/ ták mniemam że ſię tey odmiánie názwiſká tego dziwowáć przeſtánie CzechNT +4v.]
c. [O głosie: donośny, dźwięczny; acutus, excitatus Cn: Słowne też karánie cżáſem przypada potrzebne/ w ktorym podobno vżywáć mamy y głoſu reźwieyſzego [!]/ y powagi ſłow ſurowſzey CiceroKosz 71; Rzeźwy/ Clarus, acutus, argutus, sonorus. Volck Yyy2v.]
2. [Agresywny, napastliwy:

W przeciwstawieniu: »rzeźwi ... łagodny«: [Demetrius Falerius] ien ſubtylnie káżdą rzecż rozbierał/ wymowcá był nie bárzo rzeźwi/ wſzákoż iednák łágodny CiceroKosz 2.]

Synonimy: 1.a. barzy, chętliwy, chętny, gorący, gorliwy, gotowy, ochoczy, ochotny, pochopny, rzeski, skwapliwy, skwapny, żarliwy; b. bystry, ostry.

MN