[zaloguj się]
[pdf]

CZARNOKSIĘŻNIK (130) sb m

-a- (121), -å- (6); -a- : -å- KrowObr (20 : 1), Mącz (3 : 3), SkarŻyw (20 : 1), CzechEp (2 : 1); o jasne.

Fleksja
sg pl
N czarnoksiężnik czarnoksiężnicy
G czarnoksiężnika czarnoksiężnik(o)w
D czarnoksiężnikowi czarnoksiężnik(o)m
A czarnoksiężnika czarnoksiężniki
I czarnoksiężnikiem
L czarnoksiężniku czarnoksiężnikach
V czarnoksiężniku

sg N czarnoksiężnik (43). ◊ G czarnoksiężnika (14). ◊ D czarnoksiężnikowi (4). ◊ A czarnoksiężnika (21). ◊ I czarnoksiężnikiem (9); -em (1), -(e)m (8). ◊ L czarnoksiężniku (2). ◊ V czarnoksiężniku (2). pl N czarnoksiężnicy (21) [w tym: -i (1)]. ◊ G czarnoksiężnik(o)w (7). ◊ D czarnoksiężnik(o)m (2). ◊ A czarnoksiężniki (4). ◊ L czarnoksiężnikach (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII w.

1. Człowiek zajmujący się czarnoksięstwem, uprawiający czary, sztuki magiczne; u pisarzy reformacyjnych (szczególnie u Krowickiego) także w odniesieniu do papieży i duchownych katolickich; magus Mącz, Cn; daemonisticus, praestigiator, pythonicus Mącz (88): Tedy iedni mowili iżby był cżarnoxiężnik ij potąptza zákonu bożégo ij żydowſkiégo. OpecŻyw 112, 126; OpecŻywList C2; Indijſkiego żołwiu oko, Cżarnokxiężniczy kładą gi pod ięzyk/ á thak rzecży przyſzłe ludziem przepowiadaią FalZioł IV 50d, I 137a; BielŻyw 123; vkaśćie theſz gdzie z oleiu Dijabły wyganiáli iáko wy wyganiaćie y záklinacie? Izali w tey mierze Cżárnokxiężnikom podobni nie ieſteśćie KrowObr 82v; Thę Regułę teſz potwierdził ſiodmy Grzegorz Papieſz/ ktory był Cżárnokxiężnikiem/ iáko otym wáſzy piſárze piſzą. KrowObr 134; Arnolfus z Burgundyey Kánonitzą Regułę vſtáwił/ kthorą ſiodmy Grzegorz Papieſz Cżárnokxiężnik pochwalił y potwierdził. KrowObr 134, 12v, 38v, 92, 93 [3 r.], 206 (13); Gdyż ten Zoroáſtes był y Philozoph/ y Aſtrolog/ y Cżárnokſiężnik. RejWiz 125, A7, 150; Leop Ex 8/18, Lev 19/31; BibRadz Deut 18/11; SYlweſter wtory/ Papież/ cżárnokſiężnik/ then będąc mnichem wyſzedł s klaſztorá/ vcżył ſie w Hiſzpániey/ gdzye ſie sſtał vcżonym Doktorem BielKron 175v, 467; Daemonisticus, Wieſzczy/ Czárnoxieſznik [!] który s diyabłem ma porozumienie. Mącz 77b, 204a, 334b; RejAp 27, 113v, 165v; HistRzym 54v [4 r.], 55, 55v [3 r.], 56 [2 r.], 56v; RejPos 206v; Tedy Herod vyźrzawſzy iż náśmian od Cżárnokśiężnikow/ zágniewał ſię bárzo BudNT Matth 2/16, 17; Tego cżáſu ktorego w Rzymie Cżárnokxiężniki poymáne karano: Bázyliuſz nieiáki/ pierwſzy Cżarnoxiężnik/ wmniſzym odzieniu do Wáleryey vćiekł SkarŻyw 211, 35 [2 r.], 86, 171 [2 r.], 211, 600; CzechEp [412] marg, [413]; NiemObr 64, 177; Acz niektorzy z Doktorow ſtárych te Mędrce zá czárnokśiężniki mieli WujNT 7, 7, Act 8/9, 13/6, s. 740.

W połączeniu z imieniem (4): kaſz im Ianowey Papieżowey roſkazánia/ y tego Grzegorzá Cżárnokxiężniká vſtawy ſlucháć? KrowObr 236, 236; Grzegorz ſiodmy Hildebránd tzárnokxiężnik Pápieſz. KrowObr Rr3v; mam Cypryaná Cżárnokśiężniká/ ktory w Cżárnokśięſtwie y białychgłow żywoty rośćinał SkarŻyw 172.

Szeregi: »czarownik (a. czarownica), (i, albo, a) czarnoksiężnik« [szyk 8 : 2] (10): Thámże ieſztze drugie kreſlánie tzynićie ſwiecą/ po trzykroć nád oną wodą/ iákoby iácy Pogáni/ Cżárnokziężnicy/ álbo iákie tzarownice. KrowObr 73, 121v; Leop Deut 18/11; y będą ſię rádzić báłwanow ſwoich/ a wieſzczkow/ czárownikow/ y czárnokſiężnikow ſwoich [ad divinos et ad pythones et ad sciolos]. BibRadz Is 19/3; Carmen significat Czáry nieyákie/ záklęcie/ ktorego czárownice/ albo czárnoxięſznicy vżywáyą. Mącz 38d; Praestigiator, Kuklars czárownik/ cżárnoxiężnik/ który oczy ludzkie vmie zmamić. Mącz 319a; RejAp 180, Dd3v; RejPos 115; CzechEp 335.

»kuglarz i czarnoksiężnik« (1): Praestigiae, Zmamienie/ omamienie álbo vczárowánie wzroku/ yáko kuglarze y czarnoxiężnici czinią. Mącz 319a.

»mag abo czarnoksiężnik« (1): ktory będąc ſynem iednego Magá/ ábo Cżárnokśiężniká/ dobrze w rzemieſle oycowſkim ćwicżonym: gdy vſłyſzał o krzyżu/ wzbudziło ſię ſerce iego/ y ogniem Duchá S. zápaliło. SkarŻyw 73.

»nigromantyk albo czarnoksiężnik« (2): Potem Ian Gwálbertus Florentzyk z wáłu ćiemnego/ Regułę ſobie nową wymyſlił y Benediktową takieſz názwał/ ktorą ſiodmy Grzegorz Papieſz nigromántyk álbo tzárnokxiężnik potwierdził. KrowObr 134, Tt2v.

»pyton i czarnoksiężnik« (1): cżáſow lepak przeſtrzegał báwiąc ſię praktykárſtwem y cżárámi/ rádził ſię pytonow y cżárnokſiężnikow [et vacabat praestigiis et fecit pythonem et sciolum] BudBib 2.Par 33/6.

»czarnoksiężnik, (i) wieszczek« [szyk 2 : 1] (3): Leop Deut 18/14; Tedy przyſzli wieſzcżkowie cżárnokśiężnicy [genethliaci et astrologi]/ Káſdeiowie/ y gwiazdárze BudBib Dan 4/7 [4]; Cżart go chćiał z ſzkoły wyrwáć y od nauki odwieść przez iednego Cżárnokśiężniká/ y Wieſzcżká SkarŻyw 470.

»czarnoksiężnik i wrożka« (1): Człowiek kthoryby ſie vdał do Cżárnokxiężnikow y wrożek á wieſzcżkow [ad magos et ariolos]/ a ſplugáwił by ſie nimi: Poſtháwię twarz moię przećiwko niemu/ á wygłádzę go z poſrzodku ludu moiego. Leop Lev 20/6.

2. n-pers (42):
Zestawienia: »Elimas Czarnoksiężnik« (5): Elimáſſá czárnokſyężniká ſlepotą ſkarał. KromRozm III H5v; KrowObr 206; Ale ſię im ſprzećiwiał Elymás Czárnokśiężnik [Elymas magus] (ábowiem ſię ták wykłáda imię iego) (marg) Elymás Graeckie słowo, czárowniká ábo kuglarzá znáczy. (‒) WujNT Act 13/8, Act 13 arg, Yyyyy3.

»S(z)ymon (Magus) Czarnoksiężnik« (37): O Symonye czárnokſyężniku ludźye w ſámáriey też dźyerżeli/ iż on był moc álbo śiłá Boża KromRozm II ſ3; KromRozm III F3, H5v, I4; Leop Act 8 arg; BielKron 142 marg, 473; RejZwierc 64v; Kálwiná Serwet wſwoiey odpowiedźi śmiele Mężoboycą y Symoná Cżárnokśiężniká vcżniem zowie WujJud 217v, 4, 257; ModrzBaz 139v; SkarJedn 87, 347; SkarŻyw 279, 361, 362, 435 [2 r.], 600 [4 r.]; Od Szymoná Maguſá Cżárnokſiężniká/ náucżył ſię: iż dobre vcżynki ſzkodliwe ſą do zbáwienia wiecżnego. ReszPrz 39; Ten Symon czárnokśiężnik [...] był napierwſzy haeretyk/ y oćiec wſzytkich innych po ſobie haeretykow WujNT 430, 103, Act 8 arg, s. 430 marg, 510, 511 (13).

Synonimy: 1. astrolog, astronom, czarodziejca, czarodziejnik, czarownik, gadacz, gusłnik, gwiazdarz, kuglarz, mag, matacz, malefik, nigromantyk, praktykarz, pyton, wieszczek, wieszczy, wrożek, zaklinaciel, zwodnik.

ZZa