[zaloguj się]
[pdf]

CZAROWNIK (79) sb m

-a- (75), -å- (1); -a- : -å- SkarŻyw (11 : 1); o jasne.

Fleksja
sg pl
N czarownik czarownicy
G czarownika czarownik(o)w
D czarownik(o)m
A czarownika czarowniki
I czarowniki(e)m czarowniki, czarownikami
V czarowniku czarownicy
inne pl A a. G - czarow(o)wnikow; pl I a. A - czarowniki

sg N czarownik (21). ◊ G czarownika (1). ◊ A czarownika (4). ◊ I czarowniki(e)m (2). ◊ V czarowniku (1). ◊ pl N czarownicy (19). ◊ G czarownik(o)w (11). ◊ D czarownik(o)m (5). ◊ A czarowniki (9). ◊ A a. G czarow(o)wnikow (1). ◊ I czarowniki (2), czarownikami (1) SkarKaz (2 : 1). ◊ I a. A czarowniki (1). ◊ V czarownicy (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVII w.

1. Człowiek uprawiający czary, mający moc rzucania uroków; czarodziej, czarnoksiężnik, kuglarz; veneficus Mącz, Calep, Cn; incantator BartBydg, Cn; praestigiator Mącz, Cn; magus Calep, Cn; fascinans Mącz; artium malarum doctor, pharmacus, sortiarius, venenarius Cn (77): BartBydg 73; Tąż śmierćią ma zginąć Czárownik/ y kthoby komu iad zádał. GroicPorz ii4, ii4 marg; O tzárownicy niebogoboyni/ od kogożeśćie ſie tego náutzyli? KrowObr 72; Leop Ex 8/19, 9/11, Apoc 22/15; Niechayże ſie nikt miedzy wámi nie znáyduie coby miał przenáſźáć przez ogień ſyná ſwego/ ábo corkę ſwoię/ áni wieſzczek/ áni guſlnik/ áni ten coby wrożył/ áni czárownik. BibRadz Deut 18/10, Mich 5/12; A gdy to Aaron vcżynił powſtáły wielkie pluſkwy po wſzytkiey Egipſkiey zyemi w ludzyech y dobytku. Chcieli tákież vcżynić cżárownicy Fáráonowi/ ále nie mogli. BielKron 29v; Oni potym rzekli: prośimy ieſli maćie iákie cżárowniki co by to [złoto] záſię z wody nam wybráli. Ktorym rzekł ſtárſzy náſz/ my wiárę trzymamy ktorey nas Pan Kryſtus náucżył/ w ktorey nam zákázuie ſrodze cżárownikow náſládowáć BielKron 453, 29, 29v [2 r.], 44, 93, 168 (14); Veneficus, Iád zádáyący/ czárownik. Mącz 479d, 119b; RejAp 179, 180 marg, 193v; Y wezwał tefz Fáráon mędrcow y cżárownikow/ y vcżynili teſz oni záklinácże Micráimſcy ſzeptámi ſwemi tákże [Et vocavit etiam Parhoh sapientes et maleficos et magi Aegypti incantationibus suis sic]. BudBib Ex 7/11, Mal 3/5; A boiázliwym y niewiernym/ y przemierzłym/ y mężoboycom/ y porubnikom/ y cżárownikom (to ieſt/ tym ktorzy ludzi truią) y báłwochwálcom/ y wſzyſtkim kłamcom/ cżąſtká będzie w Ieźierze goráiącym ogniem y śiárką [bibl. Apoc 21/8] CzechRozm 7v, 104; KochPs 84; Tedy krzyknął Márcyan: O cżárowniku ták mocne ſą cżáry twoie/ iżeś nam Bogi náſze wproch obroćił? SkarŻyw 179; y vćiekł ſię do cżárownikow Zydow/ y cżynili rozmáite dyabłow wzywánia/ y zabobony báłwochwálſkie/ ále iſz niewiáſtá známię Chryſtuſowe/ y wiárę miałá/ cżáry iey żadne zwyćiężyć niemogły. SkarŻyw 457, 121, 436 [2 r.], 480 [2 r.], 507, 552 [2 r.]; StryjKron 160 [2 r.]; Calep 1108a; WujNT Apoc 21/8, 22/15; SkarKaz 518a [2 r.]; Skaźcá y ſzpiég/ gryźie mię ćiężko/ gryźie/ boli/ Ten nieſczęſny czárownik/ który czártóm gwoli Y ſobie przez ſwé czáry y ſzátáńſkie czyny/ Chćiał mię był zwiéźdź y przygnáć do ſzkárádéy winy. GosłCast 61.

W połączeniu z imieniem (2): To ſłyſząc Klemencyanus/ wroćił ſię do Ceſarzá wołáiąc/ iſz Gordyaná Cżárownik on Iánuáryuſz zwiodł y żonę iego/ y popalili Bogi náſze. SkarŻyw 429; Cham czárownik. StryjKron 6 marg.

Wyrażenia:»czarownik czarujący« (1): Ktora nie słucha głoſu záklinácżow/ cżárowniká cżáruiącego mądrze [Quae non obtemperabit voci incantatium, incantatis incantationes sapienter]. BudBib Ps 57/5 [6].
Szeregi: »czarownik, (i, a) czarnoksiężnik« = incantator Vulg; python et ariolus PolAnt (7): Leop Deut 18/11; BibRadz Is 19/3; Mącz 319a; Cżárownicy/ cżárnokſiężnicy/ wieſzcżkowie/ iáko w zakonie Páńſkim záwżdy ſrodze karáni byli RejAp 180, Dd3v; tedy gdy ſobie wſpomniſz ná owy cżárowniki/ ná owy cżárnokſiężniki/ y ná owy dziwne wymyſlacże ſwiátá tego/ iáko Pan Bog dopuśći cżártowi márnemu RejPos 115; CzechEp 335.

»czarownica albo czarownik« (1): Z Dopuſzcżenia Bożego może Cżárt/ ocży ludżkie [!] mamić/ ſzkody ludziom cżynić/ y trudnośći/ y niemocy przez nacżynie ſwoie Cżárownice álbo cżárowniki zádawáć SkarŻyw 36.

»czart i czarownik« (1): Vkázuie/ iż wſzytki cudá máią być v nas podeyzráne á kłamliwe/ ieſliſz ſie nie zgadzáią z słowem Bożem/ á to z ſtrony czártá y cżárownikow/ ktorzy vżywáią kłamliwych cudow ná zdrádę ludzką. BibRadz 108c marg.

»czarownik i gusłnik« (1): Czárownikow y gusłnikow ſie ſtrzedz. BibRadz Lev 19 arg.

»czarownik, (abo) kuglarz« [szyk 1 : 1] (2): Mącz 319a; Elymás Graeckie słowo, czárowniká ábo kuglarzá znáczy. WujNT 449 marg.

»czarownik i malefik« (1): To tu właſnie Prorok o Aſtrologách mowi. Bo oni biegi mieśiącow ráchuiąc/ przyſzłe przygody ludzkie wiedźieć chcą/ ktore cżárownikámi y málefiki zowie tenże Prorok. SkarKaz 518b.

»czarownik abo praktykarz« (1): Drugie/ kiedy miáſto Bogá rádzi ſię czártá/ ábo ſług iego czárownikow ábo práktykarzow. WujNT 470.

»wieszczki, (i, albo) czarowniki (i zaklinaciele)« [szyk 6 : 3] (9): Czárownikow y wieſzczkow áby miedzy ſobą nie ćierpieli. BibRadz Deut 18 arg, Is 19/3; BielKron 90v; RejPos 188; Y rzekł krol áby przjzwano wieſzcżki/ y cżárowniki/ y záklináćiele/ y Káſdymy [Et dixit rex ut vocarent genethliacos et astrologos, et maleficos et Chasdim]/żeby oznaymili krolowi ſny iego. BudBib Dan 2/2, 1/20; CzechRozm kt; StryjKron 160; Calep 630a.

»czarownik abo wrożka« (1): Ci kthorzy offiáruią Báłwánom ſplemieniá ſwego/ ktorzy cżárownikow ábo wrożek ſie dokládáią/ ktorzy rodzicom łáią/ y zbydlęty nieucżćiwe ſpráwy miewáią/ máią być śmierćtą [!] ſtráceni. Leop Lev 20 arg.

»zwodnik abo matacz, abo czarownik« (1): A niechay miedzy wámi żadny nie będźie ktoryby miał wierzyć tákim zwodnikom/ ábo mátácżom/ ábo cżárownikom zyemie oney. RejPos 188.

2. n-pers (2) :
Zestawienie: »Symon Czarownik« (2): Cżárt będąc s tego zawiſny/ pobudził Symoná Sámariyſkiego cżárowniká áby ſzedł do Rzymá BielKron 142; Symon Cżárownik kazał ſię chwalić zá Nawyżſzego Bogá GrzegRóżn G2v.

Synonimy: 1. astrolog, astronom, czarnoksiężnik, czarodziejca, czarodziejnik, gadacz, gusłnik, gwiazdarz, kuglarz, mag, matacz, malefik, nigromantyk, praktykarz, pyton, wieszczek, wrożek, zaklinaciel, zwodnik.

ZZa