[zaloguj się]
[pdf]

DOMYŚLAĆ SIĘ (114) vb impf

sie (74), się (35), si(e) (5).

o oraz a jasne.

Fleksja
inf domyślać się
indicativus
praes
sg pl
1 domyślåm się domyślåmy się
2 domyślåsz się domyślåcie się
3 domyślå się domyślają się
praet
sg pl
3 m domyślåł się m pers domyślali się
f domyśl(a)ła się m an
n domyślało się subst
fut
sg pl
1 m będę się domyślåł m pers domyślać się będziemy
2 m będziesz się domyślåł, domyślać się będziesz m pers
3 n będzie się domyślało subst
imperativus
sg pl
2 domyślåj się
3 niech(aj) się domyślå niechaj się domyślają
conditionalis
sg pl
1 m m pers bysmy się domyślali, bychmy się domyślali
2 m byś się domyślåł m pers
3 m by się domyślåł m pers by się domyślali

inf domyślać się (36). ◊ praes 1 sg domyślåm się (3). ◊ 2 sg domyślåsz się (1). ◊ 3 sg domyślå się (8). ◊ 1 pl domyślåmy się (3) [w tym 1 r. błędne znakowanie] ◊ 2 pl domyślåcie się (1). ◊ 3 pl domyślają się (12). ◊ praet 3 sg m domyślåł się (5). f domyśl(a)ła się (1). n domyślało się (1). ◊ 3 pl m pers domyślali się (8). ◊ fut 1 sg m będę się domyślåł (1). ◊ 2 sg m będziesz się domyślåł (1) RejPos, domyślać się będziesz (1) CzechRozm. ◊ 3 sg n będzie się domyślało (1). ◊ 1 pl m pers domyślać się będziemy (1). ◊ imp 2 sg domyślåj się (7). ◊ 3 sg niech(aj) się domyślå (2). ◊ 3 pl niechaj się domyślają (1). ◊ con 2 sg m byś się domyślåł (1). ◊ 3 sg m by się domyślåł (5). ◊ 1 pl m pers bysmy się domyślali (1) KrowObr, bychmy się domyślali (1) RejPos. ◊ 3 pl m pers by się domyślali (4). ◊ part praes act domyślając się (8).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI (jeden z tych samych przykładów) i XVIII w. s.v. domyślić się.

1. Dorozumiewać się, rozumowaniem dochodzić, dociekać, odgadywać, mniemać, przypuszczać, rozumieć, orientować się; dochodzić do wniosku, przewidywać; conicere, coniectare, coniectura augurari, coniecturam facere, coniecturare, (cogitatione) persentire Mącz, Cn; praesentiscere, trahere coniecturam ex aliqua re Mącz; adopinari, argumentari, cogitatione et ratione colligere, cogitationem alicuius assequi, colligere ex animo suo, aliquid ex re aliqua coniectura consequi a. percipere a. persequi, existimare, exputare, intelligere (de gestu), de sensu suo iudicare, praesumere, habere praesumptionem, prospicere animo, mente et cogitatione a. coniectura, providere a. duci coniectura, putare, scire, subsentire Cn (111): drudzy thez mniemáli to [odkładanie przyjazdu cesarza] być dla więtſzey iego powagi/ álbo doświadcżáiąc ſtałośći krolow/ rozmáićie ſie domyſláiąc. BielKron 413, 476; Augurari coniectura, Domyslać ſie Domnimać ſie. Mącz 20c; Videre oculis, Práwie rządnie widzieć. Metaphorice, Domyślam ſie/ rozumiem/ baczę. Mącz 494a, 91c, 162a, 162b, 460d.

domyślać się czego (17): Tu conijcito cetera, Gaday álbo ſie domyślay drugich rzeczi. Mącz 162a [2 r.], 383c; KuczbKat 15; WujJud 107; Wſzákże zle teſz ná to vcżyć ludzie/ áby to ſądzili/ cżego ſię tylo domyſláią/ á ocżym pewnie niewiedzą. SkarŻyw 108; CzechEp [385]; Calep 242a; SkarKaz 38a. Cf domyślać się czego przez co, domyślać się czego czym, Ze zdaniem dopełnieniowym, »ostatka się domyślać«.

domyślać się czego przez co (1): wielé ich [Greków]/ y wielkich ludźi/ z wielkimi rozumy/ báwili ſye tą Náuką [geometryją]: przetóż téż wielkich rzeczy ſye przez nię domyślali. GrzepGeom A4v.

domyślać się czego czym (1): To iuż nád przyrodzenie rozumu náſzego/ Nielza nam iedno wiárą domyſláć ſie thego. RejWiz 114.

domyślać się o czym (1): ledwie ſię o roku [narodzenia Zbawiciela] pod Auguſtem Ceſarzem domyſláią Doktorowie/ y to nie iednáko SkarJedn 99.

domyślać się z czego (4), skąd (2): BielKron 442v; Ex signis coniecturam facere, Z znáków ſie domyśláć. Mącz 392a; CzechEp [385]; KochCz B2; A ſtąd domyśláią ſię niektorzy/ że Iudaſz ſzemrał przećiw ſłowom Páńſkim o tym Sákrámenćie. WujNT 333, 566.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: tego (1); iż (5), że (3), żeby (2), inne wskaźniki (3)] (13): LibLeg 9/49v; RejWiz 173; BielKron 132, 450; RejPos 66v, 71v, 84; o puł nocy domyśláli ſię żeglarze [suspicabantur nautae] żeby się przybliżáłá nieiáka kráiná. BudNT Act 27/27; KochCz B2; WujNT 333, 566; Bo gdy ludźie ná cudá dźiwne Páná Iezuſowe y ná żywot iego y mądrość pátrzyli: domyśláli ſię iż ieſt ábo Heliaſzem/ ábo Ieremiaſzem/ ábo Ianem Chrzćićielem SkarKaz 117a; kto tu [...] wáſze obyczáie y ſpráwy widźi: domyśláć ſię może/ iákie niezbożnośći y grzechy po wſzytkiey koronie pánuią. SkarKazSej 705b.

A cum inf (1): Bártłomiey [...] nálazł wielkie gory złote apud minam áuri/ gdźie też były wielkie ſtudnie [...] ſkąd ſie drudzy domyſláią Sálomoná ſkárby wielkie wyiąć BielKron 442v.

Fraza: bibl. »kto będzie czedł, kto ma rozum, niech(aj) się domyśla« (1 : 1): kto będzye cżedł/ niech ſie domyſla [cf ktho o thym cżcie pilnye wyrozumieway RejPos 258v; Vulg: qui legit intelligat Matth 24/15]/ iákoż ſie podobno ſnadnie domyſlić może/ á bliſko iż ták będzye/ á iż ſie o tym ty proroctwá ſciągáią. RejPos 260; A kto ma rozum/ á vſzy/ ták iáko powiáda Pan/ niechay ſie domyſla. RejPos 262v.
Zwroty: »ostatka się domyślać« [szyk zmienny] (5): RejJóz A4v; Coniectare aliquid ex eventu, Po przetoczeniu rzeczy/ domyśláć ſie oſtátká. Mącz 162a; Oſtátká ſię domyslay wſzák ćię rnądrym zową Prot A2v; RejZwierc 239; KochFr 17.

»domyślać się przed tym« [kalka łac. praesentiscere Mącz] = przewidywać (1): Animo providere et praesentiscere aliquid, Przeźrzeć á domyſláć ſie nieczego przed tym. Mącz 383c.

W przen (1): A on ſam nie thák będzie mniemial/ á ſerce iego nie ták ſie będzie domyſláło [non ita existimabit] Leop Is 10/7.
a. Zmyślać; dodawać własne wymysły do rzeczywistości, do prawdy; fałszować, przekręcać, przeinaczać; nimium industrium esse Cn (59): Spalił ie wnet on ogień/ y drugie náucżył/ Aby ſie żaden nie śmiał w ſwym zdániu domyſláć/ A co Pan nie roſkazał/ nigdy nie wymyſláć. RejWiz 182.

domyślać się czego [w tym: czego z czego, z kogo (8)] (34): KrowObr 109; RejWiz 183v; Mącz 488c; Prot C2; gdy ſie nie będzieſz nicżego inego domyſlał/ iedno do cżego cie wiedzie on Duch s. Pocieſzyciel twoy/ przez piſmá ſwięte/ á nie z wymyſłu ſwiátá tego. RejPos 70v, 72, 119v [2 r.], 190, 234v; BiałKat 381v; CzechRozm 48v, 50v, 175, 191, 191v [3 r.] (10); CzechEp 68, 252, 266, 344; á cżego w piśmie ś. nie máſz/ tego ſię domyſláć niechcemy. NiemObr 110, 36, 46, 98, 103; ZbylPrzyg A3v. Cf domyślać się czego mimo co, Ze zdaniem dopełnieniowym, Zwroty.

domyślać się czego mimo co (1): áby ſye oni [apostołowie] w rzeczach ták wyelkich á ważnych czego nyeprzyſtoynego mimo przykazánye Páńſkye nyedomyſláli KromRozm II f4v.

domyślać się z czego, z kogo (5): KrowObr 109; CzechRozm 50v; iż ſię też domyśláć ważył z głowy ſwey mowić co bez ſłowá Bożego CzechEp 252, 344. Cf »sam z siebie się domyślać«.

domyślać się nad co (15), nad kogo (2): KrowObr 46; Choć nalepiej nye domyſlay ſie nád Páńſką wolą. RejWiz 182v marg, 153v, 183v, Cc5; Mandatis rebus praeverti nolo. Nie chcę ábyscie ſie czego domyśláć mieli nad to niżli wam roskazuyą. Mącz 488c; RejPos 190; CzechRozm 136v, 195, 239; CzechEp 68, 252, 360; Nádto ſię domyśláć więcey nie chcę: áni ſobie inſzego ſkłádáć będę: áni też od ludzi zmyślonego y złożonego przyimowáć myślę. CzechEpPOrz **3v; NiemObr 36, 103; ZbylPrzyg A3v.

cum inf (2): iż Pan twoy będąc iedynym Bogyem z Oycem ſwoim y z Duchem ſwiętym/ nic ſie nie domyſlał ſpráwowáć s cżłowiecżeńſtwá ſwego/ iedno ná co go przywiodł Duch s. RejPos 73; CzechEp 252.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem tego (6); czego (5), co (1), o czym (1)] (7): (marg) Nicz nye wymyſlay oprocż woley Paná ſwoiego. (–) Abowiem byś ſie też dobrze chciał domyſláć co cżynic ku cżci iemu/ á nie było to wedle woley á náuki iego/ tedy tego od ciebie wdzięcżnie nie przyiymie. RejPos 39v; Przeto głupia to ieſt/ domyſláć ſie tego cżego Prorok nie mowił. CzechRozm 109, 74, 100, 215v [2 r.]; CzechEp 207.

Zwroty: »z głowy swej się domyślać« [w tym: czego (2), cum inf (1)] [szyk 2 : 1] (3): To ieſli prawdá ieſt co o tych imionách Bożych mowiſz (poniewaſz ſie tego z głowy ſwey domyſlaſz/ á piſmem tego niepokázuieſz) wnetże rozbierzemy. CzechRozm 50v; CzechEp 252, 344.

»[czego] domyślać się z swego rozumu; [czego] domyśla się nasz rozum« (1 : 1): Iáko tu Bog ſtráſſliwie thym wſzyſtkim grozi/ kthorzy przykazánia y vſtaw iego nieſlucháią y nie ſtrzegą/ ále ſię tzego inſzego domyſláią s ſwego rozumu/ tzego Bog niekazał. KrowObr 109; Prot C2.

»[czego] sam z siebie się domyślać« (1): iż świąthość pomázowánia Oleiem świętym Apoſtołowie niemocnym rozdawáli: co czynili z roſkazánia Páná Chryſtuſowégo/ boby ſye tego ſámi zśiebie domyſláć nie ważyli. BiałKat 381v.

»więcej, dalej się domyślać« [szyk 8 : 6] (13 : 1): Iż więcz y naſſy poſłowie Bywayą beſpieċznj w mowie A wſyczy ſię domyſláyą Wieczey njż ym poruċzayą RejKup t5, t5; KrowObr 46, 109 [2 r.], 122v; RejAp 18, 68v; ábyś ſie też ty tákież ſtrzegł káżdych wymyſłow ſwiátá tego/ być ſie też nalepſze y napobożnieyſze widziáły/ [...] á nie domyſlał ſie więcey/ á nie ſłuchał żadnych wynálaſkow ſwiátá tego. RejPos 73; WujJud 75v; CzechRozm 136v; CzechEp 252; CzechEpPOrz **3v; NiemObr 10.

Szereg:»domyślać się abo też ujmować« (1): ácż y w tym gránice przechodzą/ więcey ſię cżęſtokroć domyſláiąc/ ábo też vymuiąc niż nápiſano ieſt NiemObr 10.
b. Podejrzewać, posądzać; coniectura duci ad suspicandum, inferre suspicionem, suspicione assequi a. pulsari Cn (9): Głos drżąci znamio. leniwego, zazrzywego obmownego/ á ktory ſie więczey domyſla niż widzi. GlabGad O3v; Obacżył lud poſpolity iż to zábicie Abnerá nie było z wolą Dawidową/ iáko ſie domyſláli. BielKron 69v, 217v.

domyślać się czego na kogo (1): I dla tego teſz tę Mſzą wielebną/ Laćińſkim/ tho ieſt/ pogáńſkim iężykiem tzytaćie/ álbo ſpiewaćie/ áby iey żadny tzłowiek nierozumiał/ y niedomyſlał ſie tzego inſzego ná was KrowObr 198.

domyślać się na kogo o co (1): zebi y walachowye y Tvrczi y Tatarowye na prothwycza ſzye o thi rzeczi domiſlyaly y skarzily. LibLeg 11/134v.

Ze zdaniem dopełnieniowym [iż (2), że (1)] (3): A aczkolwyek przed nya yaſznye nyepowyedzieli bycz ſzye zlodzieymy wſchakze ſzyą ona domyſlyala yſch zlodzeiyſkym fortelyem rzeczi tych doſtawali LibMal 1554/186, 1547/132v; SkarŻyw 413.

Zwrot: »źle się domyślać« = posądzać o coś złego (1): bo s tákiego bezmiernego beſpiecżeńſtwá/ á kthore wędzidłá niema/ rádzi ſie więcz ludzie zle domyſláią/ chocia cżáſem białagłowá winną nie będzie. GórnDworz X.
2. Wymyślać, wpadać na pomysł, obmyślać, mieć pomysł; cogitatio vel cupido alicui incidit, cupiditas ad aliquid aliquem incitat, suscipere cogitationem de aliquo Cn (3):

domyślać się czego (2): GliczKsiąż E5v; A ſnadź nie máſz nic ták złego á ták ſwowolnego/ cżego ſie w ty ſwiętá á w ty Soboty náſze domyſláć nie będzyemy. RejPos 260v.

cum inf (1): áby ſie ludźie nie domyśláli ważyć in primo et ſecundo gradu póymowánia żón SarnStat 1273.

Zwrot: »złego się domyślać« = nabierać chęci do złego, skłaniać się do złego (1): że ſynowye kthorzy zmłodu wroſkoſſnym wychowányu byli/ vrozſſy wyele ſie złego domyſláli GliczKsiąż E5v.

Synonimy: 1. baczyć, dobaczać się, dogadać się, dohadywać się, domniemawać się, dorozumiewać się, dzierżeć, gadać, mniemać, pobaczać, poczuwać, porozumiewać, przebaczawać, przeglądać, przejźrzeć, przepatrować, przyść, rozumieć, sądzić, uważać, wyrozumiewać, zaczuwać; 2. dumać, składać, wydumać, wymyślać, zmyślać.

Formacje pochodne cf MYŚLIĆ.

Cf DOMYŚLANIE, DOMYŚLANIE SIĘ, DOMYŚLANY

BC