[zaloguj się]
[pdf]

JEDYNY (960) ai

jedyny (959), jedynny (1); jedyny : jedynny RejAp (15 : 1; 7).

e jasne.

Fleksja
sg
mNjedyny fNjedynå nNjedyné
Gjedynégo Gjedynéj Gjedynégo
Djedynému Djedyn(e)j Djedyn(e)mu
Ajedynégo, jedyny Ajedyną, jedynę Ajedyné
Ijedynym, jedyn(e)m Ijedyną Ijedynym, jedyn(e)m
Ljedynym Ljedyn(e)j Ljedynym
Vjedyny Vjedynå Vjedyn(e)
pl
L jedynych

sg m N jedyny (175). ◊ G jedynégo (149); -égo (9), -ego (5), -(e)go (135); -égo OrzJan, SiebRozmyśl, GosłCast; -ego MurzNT; -égo : -ego OpecŻyw (2 : 1), BiałKat (4 : 3). ◊ D jedynému (69); -ému (1) SarnStat, -emu (3) OpecŻyw (2), KochPs, -(e)mu (65). ◊ A jedynégo (175), jedyny (3); -égo (10), -ego (10), -(e)go (155); -égo OrzQuin (2), KochWr, SiebRozmyśl (2); -ego MurzHist (2), MurzNT, BiałKat; -égo : -ego OpecŻyw (5 : 6). ◊ I jedynym (58), jedyn(e)m (2); -ym : -(e)m GrzegRóżn (3 : 1), CzechRozm (10 : 1). ◊ L jedynym (72). ◊ V jedyny (78). ◊ f N jedynå (24); -å (19), -(a) (5). ◊ G jedynéj (14); -éj (1), -(e)j (13). ◊ D jedyn(e)j (3). ◊ A jedyną (39), jedynę (1); -ą : -ę SkarŻyw (3 : 1; 182). ◊ I jedyną (11). ◊ L jedyn(e)j (8). ◊ V jedynå (13); -å (11), -a (1), -(a) (1). ◊ n N jedyné (14); -é (1), -(e) (13). ◊ G jedynégo (32); -égo (2), (e)go (30). ◊ D jedyn(e)mu (2). ◊ A jedyné (4); -é (1), -(e) (3). ◊ I jedynym (2) BiałKat, WujJudConf, jedyn(e)m (1) RejPs. ◊ L jedynym (8). ◊ V jedyn(e) (2). ◊ pl L jedynych (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI i XVIII w.

1. Tylko jeden, wyłączny; unus Mącz, PolAnt, Calep, Vulg; unicus Mącz, Vulg, JanStat, Cn (884): BierRaj 17v; BielŻyw 54; MiechGlab 19; LibLeg 7/42; NIeodwracay naſz miły panie odſiebie obłędlivego ſerca naſſego: gdyześ ty ieſt iedyna vcieczka naſſa: wewſſem niebeſpieczenſtwie naſſem RejPs 135v, 33, 52v, 83v, 183 [2 r.]; RejKup f3v, Qv, Sv [2 r.]; KromRozm III A7, E6, M2v; LubPs Z3v; W ktorym wianku Páná Bogá bluznią/ Syná Bożego/ Páná Iezu Kryſthá/ iedynego Zbáwićielá y odkupićielá przą ſie KrowObr 151v, 11v, 17v, 41v, 46v, 51v (34); BibRadz Ier 22 arg; BielKron 71, 245v, 347v; Coż było po thych wykręćiech/ tak od iednego Bogá Oycá/ do tych roznych Bogow [...] Ták też y od iednego Kryſtuſá Bożego Syná/ y iedynego zbawienia przezeń ſpráwionego GrzegRóżn E2, B, D, F4, G3v, G4v (11); Mącz 230c [4 r.], 401c; Prot C2; RejAp 4v, 190v [2 r.], 197, Ee3; mieliſmy iednego mężá známienitego krolem/ á ten vmárł [...] tylko zoſtáwił iedyną ſioſtrę ſwą HistRzym 34v, 33; Co nam rácż dáć náſz wſzechmogacy [!] Pánie á Boże náſz iedyny ná wieki wiekom błogoſłáwiony. RejPos 37v, 122v, 124v, 148, 151, 294 (15); BiałKat d2, 116, 366 [2 r.]; GrzegŚm 6; KuczbKat 30; RejZwierc 9v; WujJud B4v, B5, 53, 55, 69v, 220v; WujJudConf 44v, 55, 61v, 150v, 231, 231v; RejPosRozpr b4v; RejPosWstaw 22v, [1433]v, [1434]v; BudBib Ps 86/10; Słuchay Izráelu/ Pan Bog náſz Pan ieſt iedyny [unus PolAnt Deut 6/4]. CzechRozm 3v, 8v, 10, 123, 143, 194v (17); ták káżdy małżonek ma mieć iedyną żonę/ á przy niey ták iáko y oná przy iednym mężu ſwoim/ ma záwżdy w káżdey potrzebie trwáć y przeſtáwáć KarnNap F3v; Duch S: od ſyná ieſtezſtwo má/ a oćiec y ſyn ſą iedynym powodem Ducha S. SkarJedn 290, 121; SkarŻyw A2v, 13, 52, 68, 349 (7); zá co też Pánu Bogu dźiękuię: ktory/ [...] oddał mię zá ſługę Chriſtuſowi Iezuſowi ſynowi ſwoiemu namileyſzemu/ ábych ná nim y ná iedyney iego krwáwey ofierze/ przeſtał CzechEp 66, 31, 33, 62, 104, 303 (60); NiemObr 37, 46, 81, 82 [2 r.], 133, 136; bowiemeś ty ieſt iedyny náſz Obrońcá/ v Bogá twego Oycá/ Alleluia Alleluia. ArtKanc E20v, A18v, D18, I5v, I10, I18 (10); KochWr 18; KochCz A2v; LatHar 86, 173, 225, 406, 500 (7); KołakSzczęśl Bv, C4v; WujNT 60, Aaaaaav; SkarKaz 279b, 636a, b; Niemáſz w źiemi Węgierſkiey okrom iedynego/ Zamku Ecżietu w korym [!] bym nie był CzahTr H2; SkarKazSej 690b.

W połączeniu z przyimkiem „z”+ G pl zaimków (2): Unus omnium, Sam yedyny ze wſzech. Mącz 503d, 401c.

W połączeniu z przyimkiem „miedzy” + I pl rzeczownika (1): Solus more superlativorum genitivum aliquando regit, ut sola piscium, Sámá yedina miedzy wſzemi rybámi. Mącz 401c.

W połączeniu z rzeczownikiem oznaczającym potomka = jedynak, jedynaczka; unicus Vulg, JanStat [w tym: syn(aczek) [= Syn Boży] (216), syn(aczek) (25), cor(k)a (15), dziewka (3), potomek] (260): BierRaj 22v; O Namyloſzczywſchy panye ieſu chriſte Szynu yedyny panny Marie PowUrb +v; OpecŻyw 2, 7 [4 r.], 9v, 26v, 28 (21); PatKaz II 24, 31, 41v, 49, 74; PatKaz III 101; RejPs 126, 165v; niktori Coſſmowſki mlody chtori ieſt ſzyn yedyny Coſzmowſkiego woytha LibMal 1543/70; SeklWyzn B; SeklKat C3v, D3v, O, O2, O2v [2 r.] (8); MurzHist F2v, I3; MurzNT Ioann 3/18; KromRozm II b2v, c3; KromRozm III Bv, C4v; KrowObr B3v, B4, 51v, 178v; BibRadz *2v, Gen 22/2, 12, 16; bo iuż byłá vmárłá krolowa Anná [...] zoſtáwiwſzy po ſobie corę iedyną Elżbiethę. BielKron 374, 13, 51, 139v, 189v, 190 (11); GrzegRóżn A4, D4, E2, E2v, F3v, G4; OrzQuin Y; SarnUzn C3v; RejAp 7; HistRzym 12v, 28v, 30v [2 r.], 37, 40 (8); A ták vlitowawſzy ſie Pan tey proſtoty ich/ zeſłał ná ſkońcżeniu ſwiátá Syná ſwego iedinego/ Boſtwo ſwe wierne cżłowiecżeńſthwem zákryte RejPos 64, 15, 19v, 32, 32v, 39 (54); BiałKat 81; KuczbKat 360; RejZwierc 8v, 42, 202; WujJud 4, 19, 25, 55, 158, 264; RejPosRozpr b4; RejPosWstaw 143v; BudBib Gen 22/2, 12; BiałKaz I3 [3 r.]; CzechRozm A8v, 11v, 41 [2 r.], 57, 59v, 158v, 219v (11); KarnNap A4, B4v, D4, E2v; ten [Eugenijus] máiąc vcżćiwą á bogoboyną żonę/ miał znią corkę iedynę/ ná imię Máryą. SkarŻyw 182, 25, 30, 68, 162, 178 (14); StryjKron 122, 180; á nie inſze [bóstwo] dał [Bóg] Iezuſowi Chriſtuſowi ſynowi ſwemu iedynemu y namilſzemu CzechEp 218, 76 [3 r.], 85, 102, 103 [2 r.], 104 (23); ReszPrz 76; ReszList 149; ArtKanc B6v, C9, C17, F6v, K17 (15); WIelkich Iágiełow potomku iedyny, A Krolu Polſkiey ſzerokiey kráiny: [...] zá Páná ćię witam. GrochKal ktv; GrabowSet O3; LatHar 8, 92, 209, 257, 354 (14); Náuczyćielu/ proſzę ćię/ weyźrzy ná ſyná mego: boć iedynego [unicus] mam. WujNT Luc 9/38, Luc 8/42, s. 515; A ieſliby ieno iedyny ſyn [unicus JanStat 1082] był/ ten ná dźiedźinie mieſzkáć ma SarnStat 200, 660, 919; SiebRozmyśl E2 [2 r.], G2, [M2]; PowodPr 28, 34; SkarKaz 45a; PaxLiz D4v. Cf »jedyny syn matki«, »jedyny i pierworodny«.

Połączenia: »on jedyny« [szyk 48 : 1] (49): To yeſt oná yedyna ſuknya páná Kryſtuſowá nye zſſywána/ ktora nye yeſt áni będźye rozerznyoná álbo roſtárgána. KromRozm III E6; KrowObr 125, 185v, 190v; GrzegRóżn Dv; RejPos 32, 89, 104, 172, 174v (9); áby go ónym iedynym Bogiem Iehową być wedle Boſtwá rozumiáno BiałKat d2, 111v; RejZwierc 8v, 42; WujJud 233; RejPosRozpr b4; CzechRozm 10, 11v, 12, 65, 67v (15); CzechEp 70, 73, 86, 145, 269 (7); NiemObr 43, 110, 119; iáko ſię znáczy z Graeckich ártykułow/ oná iſta á iedyna prawdá/ y on práwy á iedyny żywot/ ktory ieſt Pan Bog ſam. WujNT 364, 3, 770.

»sam jedyny (ze wszech)« = ipsemet, solus ex omnium, unus omnium Mącz [szyk 75 : 11] (86): BielŻyw 49, 98; RejKup k2, m7, ſ7v; KrowObr 192v; GrzegRóżn L3; Mącz 174b, 401c, 503d; RejAp 120v; A tá [dziewka] po śmierći krolewſkiey odzierżáłá wſzytko kroleſtwo/ bowiem ſámá iedyna zoſtáła. HistRzym 105; RejPos 1v, 101v, 148v, 150, 150v, 160; GrzegŚm 67; RejPosRozpr b4 [2 r.]; CzechRozm 3v marg, 4, 5v, 7v marg, 9v (28); CzechEp 52, 73, 147, 241, 277 (31); NiemObr 119; ReszPrz 90; KołakSzczęśl C4. Cf W połączeniu z przyimkiem „miedzy”, »sam jedyny przez się będący«.

»ten(że) jedyny« [szyk 58 : 2] (60): RejKup m7, ſ7v; KrowObr 15, 16, 192v, 212, 218; RejAp 7, 9v, 54v, 120v; Boć żadnych inſzych przypraw prze ſię thenże iediny Syn Boży gothowáć nie roſkázuie/ iedno ábyś vwierzył weń RejPos 148, 87v, 100v, 104, 106v, 107v (21); BiałKat 111, 366; Nic nigdźiey nie vyrzyſz iedno tę iedyną á prawdźiwą zapłátę. GrzegŚm 11; RejZwierc 8v; WujJud 244; WujJudConf 2Av; CzechRozm 4, 5v, 9v [2 r.], 41, 174 (8); SkarŻyw 25, 241; CzechEp 76 [2 r.], 121, 249, 270, 272 (8); LatHar 354, 565, 566; SkarKaz 274a.

»tylko, je(d)no jedyny« [szyk 23 : 5] (16 : 12): RejKup k2, m7, ſ7v; KrowObr 50, 192v, 212; GrzegRóżn I4v; RejAp 7 [3 r.], 9v, 120v; RejPos 101v, 148v; GrzegŚm 11; RejPosWstaw [1432]v; iż to nie komu inſzemu ſłuży/ iedno iedynemu ſámemu Bogu oycu/ wſzechmogącemu ſtworzyćielowi CzechEp 284, 76, 269, 271 marg, 284, 288; NiemObr 29, 33; SarnStat 200, 660, 919; PaxLiz D4v.

Połączenie szeregowe (2): ty iáko chceſz/ brzydząc ſie tym [...] ſynem Bożym namileyſzym: iedynym/ pierworodnym/ właſnym/ okazánym/y obwołánym [...] zmyſlay ſobie [...] inſzego CzechRozm 59v, 11v.

W przeciwstawieniach: »jedyny ... *wszen (13),wszytek (13), mnostwo, wiele« [szyk 24 : 4] (28): BierEz Sv; Kto żywota ſwego ktory iedyny ieſt ſprauić nie może, iakoż ma ludzi wiele ſprawować. BielŻyw 84; Mącz 401c [2 r.], 503d; iáko do ſtworzyćielá iedynégo wſzyſtkiego ſtworzenia y ćiebié ſámégo mówić możeſz ty ſłowá BiałKat 203v; RejPosRozpr b4; CzechRozm 7v marg, 9v, 22, 36, 194v (8); SkarJedn 78; CzechEp 190, 271 marg, 279 [2 r.], 283, 286 (9); CzechEpPOrz *; NiemObr 44; SiebRozmyśl C2v.

W charakterystycznych połączeniach: jedyny (-a, -e) baranek [= Chrystus] (2), Bog (Bog Ociec, Pan Bog) (173), bostwo (24), brat, bytność, cesarz, Chrystus (2), człowiek (3), dawca (2), dobro, dobrodziej, doktor, drabina, droga, dziedziczka (2), fundament (3), głowa (8), istność (2), jednacz (19), jedność, Jezus Chrystus (4), kapłan (2), kościoł (2), krol (3), krolestwo, książę, księstwo, małżonek, mesyjasz, mistrz (8), naczynie, namiastek (namiestnik) (2), narod, naśladowniczka, oblubieniec, obrońca (2), ociec, odkupiciel (5), ofiara (15), ofiarowanie (2), ofiarownik, opiekun, opoka (2), pan (16), panowanie, państwo, pasterz (9), patron, podstata, pomoc, pośrzednik (21), powod, prawda, przyczyna, przyczyńca (12), rzecz, rzecznik, siostra, studnica, stworzyciel (9), sukcesor, świeca, Trojca, ucieczka, wesele, wikary, wodz, wybawiciel (3), zamek, zapłata (2), zastępca, zbawiciel (15), zbawienie (3), żona (2), żywot (4).

Wyrażenia: teol. »Bog (Pan) w istności jedyny, jedyna istność (a. istotność) Boga (a. boska, bostwa, w bostwie); Pan jest w istności jedyny« [szyk 3 : 3] (2 : 3; 1): RejPs 96v; SeklKat P3; SkarJedn 314; CzechEp 70; Bądźże chwałá Pánie tobie/ ienżeś w iſtnośći iedyny ArtKanc H16v, I10v.

»jedyna nadzieja« [szyk 14 : 3] (17): Ach nieſtocie mnie ſynu náſlodſſy nadzieio moia iedyná OpecŻyw 137, 6, 111, 164; PatKaz I 18; KrowObr 93v [3 r.] 162, 166v, 192, Rr2v; iużem ſtráćiłá iedyną nádzieię mą/ polowice duſze moiey/ brátá mego iedynego. HistRzym 32v; GórnTroas 35; LatHar 154; Swięty Ephrem zowie ią [Pannę Maryją] iedyną nádzieią roſpaczáiących WujNT 397; SiebRozmyśl C2.

»Pan Bog jedyny na niebie« (1): Panie Boże wſzey chwały/ iedyny na niebie RejJóz C3.

»jedyna pociecha (a. uciecha)« (5): BiałKaz I3; SkarŻyw 103, 363; dźiećię me/ iedyna Vćiecho moiá/ nád ktorą mnie ina Strudná ma potkáć GrochKal 8; ábym ia téż wzgárdźiłá tym świátem/ y wſzyſtkiémi pożądliwośćiámi iego dla ćiebie iedyney poćiechy moiéy. SiebRozmyśl C2v.

teol »sam jedyny przez się będący« [szyk 1 : 1] (2): ktorego [Syna Bożego] on/ nie tylko wedle boſtwá/ cżáſem iedynym ſámym przez ſię będącym ſtworzyćielem/ á cżáſem ſpoliſtnym y Bogu oycu rownym dźiáła CzechEp 242, 198.

»jedyny(-a) syn matki, dziewka u ojca« [szyk 1 : 1] (1 : 1): BibRadz Tob 3/11; álić wynoſzą vmárłego/ ſyná iedynego mátki iego [efferebatur filius unicus matris suae] WujNT Luc 7/12.

»jedyny na świecie« (1): Byłem kiedyś PROTEVS iedyny ná świećie. Prot A3.

teol. »(Pan) Bog (a. bostwo, Pan itp.) (jest) w Trojcy (a. trojakości itp.) jedyny, trojakość (person itp.) bostwa jedynego« [szyk 174 : 4] (175 : 3): OpecŻyw 190v, [192]v; PatKaz II 51v, 81v; KłosAlg A2v; KlerWes A; SeklWyzn f2v; SeklKat A2v, D3v, F4, V2, V4v (9); LubPs A6; SeklPieś 7; BielKron 164v; OrzQuin V3v, X4v, Z2; SienLek 42; Apoſtoł wyſławiwſzy krotko Táiemnicę troiákośći Boſtwá iedynnego/ iuż dáley wyſławia cżłowiecżeńſtwo Páná náſzego. RejAp 7, 3, 6, 71; HistRzym 6v; Ludzye [...] cieſzyli ſie niekthoremi podobieńſtwy ſwieckiemi/ myſląc o tey troiákośći perſon Boſthwá iedinego. RejPos 149, 15, 21, 24v, 145v, 311 (40); RejPosWiecz3 99, 99v; BiałKat a2, a2v, 181, 216, 241 (10); GrzegŚm 29; WujJud B3v, 86v; WujJudConf 12, 19; KarnNap B3, G; SkarJedn 18, 286, 287, 308; SkarŻyw 47, 58, 114, 135, 152 (21); CzechEp 164, 236 [2 r.], 276; NiemObr 95, 126, 135, 143, 145 (12); WerKaz 282, 306; BielSjem 16; ArtKanc kt, C17, D19v, H16, L2 (14); GrabowSet K2; OrzJan 95; LatHar [ + 11]v, 136, 421, 425, 508 (11); WujNT 174, Ddddddv; SarnStat 1020; PowodPr 33; SkarKaz 117a, 276b, 277b, 279b, 417b (12); A co ſię o bluźnieniu ná Bogá w Troycy iedynego y Nowokrzczeńcách mowi/ toż ſię rozumie o wſzytkich heretykách SkarKazSej 703a, 686a, 703a.

Szeregi: »jedyny abo jednorodny« (1): PIERVVORODNY może być y iedyny/ ábo iednorodny. WujNT Aaaaaa4v.

»jeden, (a) jedyny« (2): BielŻyw 54: Doſyć nam ieſt wierzyć á wiedzieć y wyznáwáć/ iż tylko iedno iedyne Boſtwo ieſt/ á w tym Boſtwie záwiera ſie Ociec y Syn y Duch ſwięty. RejAp 7.

»jedyny i pierworodny« (1): ten áni zna/ áni ma Bogá prawdziwego/ áni iedynego y pierworodnego ſyná iego CzechRozm 33v. [Ponadto przy połączeniu szeregowym 2 r.].

»jedyny i (a) sam« [szyk 9 : 6] (15): CzechRozm 1, 22, 34v, 53, 62 (10); Iż oni ſtárzy wierni Izráelcżycy nie tylko żadnego inſzego Bogá prawdźiwego/ procż tego ſámego y iedynego/ nie ználi CzechEp 287, 34, 208, 216, 238.

α. W funkcji rzeczownika (7): Wezmi iuż náſlicżnieyſſá twégo námileyſſego pierſiámi twoijmi karmi twego iedinego. O matko wſſytka boſká OpecŻyw 20v, 26v; Lecż nie cżynił (ták on) iedyny [unus (marg) quidem Abraham (‒)]/ ácż miał duchá obfitego. BudBib Mal 2/15, Mal 2/15; Tu Dawidowé plemię roſkrzewię: tu ſwemu Sławę nievgáſzoną wzniécę iedynemu. KochPs 196.
Wyrażenie: »jedyny(-a) (u ojca i) u matki« (2): KromRozm III E6v; Przeto [Tobijasz] rzekł/ boię ſie by mi ſie tákież nie sſtáło iáko y drugim/ zwłaſzcżá iżem iedyny v oycá y v mátki BielKron 97v.
a. W funkcji zaimka uogólniającego wykluczającego: żaden; nemo Mącz [w zdaniu przeczącym] (1):

Połączenie: »i jedyny« (1): Nunquis hic me sequitur? Nemo homo est. Nie ydźieli kto zá mną? y yedinego człowieká nie zayźrzeć. Mącz 245b.

b. Samotny, odosobniony; incomitatus, viduus Mącz; solivagus Calep (4): Monasterium, Oſobliwe/ yedine mieſzkánie/ klaſztór. Mącz 230c; Arbor vidua. Drzewo yedine zoſtáwione. Mącz 495c.

Połączenie: »sam jedyny« (2): Hinc incomitatus, Bez sług/ bez towárziſtwá / Sam yediny. Mącz 61a; Solivagus, Qui solus vagatur. ‒ Sam iedini ſie prżechodżaci. Calep [991]a.

2. Umiłowany, ukochany; wybrany [w tym: w funkcji V (26)] (40): bom ci iá ieſt twoy oblubienietz iedyny/ ſtworzyciel ij odkupiciél laſkawy a vbogi OpecŻyw 141, 188v; [Panna Maryja] yako yedyna dzyeueczka oczcza boga y byla przebyuayącza wſkarbye ſercza boſkyego PatKaz II 28v, 29v; RejPs 32; KromRozm III E6, E6v, Q3v; KrowObr B3v; Mea, mea tu, et huiusmodi muliebria sunt blandimenta, Miła rodzona/ miła yedina. Mącz 220b, 10b; KOCHANOVVSKI iedyny/ nieprzebráne morze Słow y rzecży oſobnych/ Polſki Steſychorze. KlonŻal B, C2; Bóg pomóż/ Królu iedyny Szérokiéy Polſkiéy kráiny KochPieś 45; ArtKanc T8v; GrabowSet O4; LatHar 341, 400; co znácży tento Bluſzcż [Ion 4/6‒7]/ źielonośćią wdźięcżny/ [...] á tudźieſz záraz więdnieiący/ iedno żywotá náſzego nietrwáłą poćiechę/ [...] bo przyidźie robak śmierći/ [...] álić wſzyſtká oná iedyna źieloność o źiemię. WysKaz 2; RybWit C2.
Wyrażenia: »moj, nasz jedyny« (11 : 4): LubPs F; Mącz 220c; kłośie moy iedyny/ Ieſzcześ mi ſye był niezſtał/ á ia twéy godźiny Nieczekáiąc/ znowu ćię w ſmutną źięmię śieię KochTr 12; KochMRot B4; O Báránku náſz iedyny/ ktory głádźiſz náſze winy/ prośim ćię nędzni grzeſzni/ śmiłuyże ſię nád námi. ArtKanc 15, B18, H2v; Szátáć to ieſt Iozephá/ Iozephá moiégo/ Kochánká iedynégo/ nád wſzytkim wiernégo. GosłCast 65. Cf »moj (krześcijański) bracie jedyny«, »moj ojcze jedyny«.

»moj (krześcijański) bracie jedyny« [do czytelnika lub współtowarzysza] (5): Spytał potym młodzyeniec/ moy brácie iedyny/ [...] co to zá hetmáni/ Co to tám do nich bieżyſz RejWiz 165, 159v; O moy Krześcijáńſki bráćie iedyny/ coſz rozumieſz Leop *A3v; RejZwierz 142; Przetoż cżytáiąc to ſobie moy brácie iedyny/ Proſzę niechcieyże tu ſobie znáydowáć przycżyny HistLan A2.

»moj (nasz) ojcze jedyny« (2): Ach moy oycze iedyny nie wieſz czo ſie dzieie RejJóz M6v, P3.

α. W funkcji rzeczownika = ukochany, coś ukochanego (5): Melliculus, etiam blandientis, Móy yediny/ moye ſerce/ móy pieſzczku. Mącz 213d; Sodes, Blandientis et exhortantis adverbium, Duſzko/ móy yedyny/ móy miły. Mącz 398c.

W przekładach wersetu 21 z psalmu 21 oraz w aluzjach do niego (3): Wyrwi od ſzable Boże duſzę moię/ á z rąk pſa iediną moię [unicam meam Vulg Ps 21/21; iedyną myſl moię RejPs 32; yedynacżkę twoię LubPs F2; iedynaczkę moię BibRadz] TarDuch A3v; WróbŻołt 34/17; Boże [...]: day tego vchodźić/ Coby ná twey łáſce/ duſzy mogło ſzkodźić. [...] Prze twe rány drogie/ zacność męki twoiey/ Smierći ſpráwiedliwych/ życż iedyney moiey. GrabowSet Qv.

3. Nie mający sobie równego, najwyższy, najlepszy, wyjątkowy (9): A ty poglądáy iako ſám idzie iedyny krol nieba ij ziemie/ boſymi noſſkami/ bez cżápki. OpecŻyw 38v; then pták ktorego widziſz ieſt iedyny ptak Fenix. HistAl L2v; on [bóg Zoroastes] ieſt wiecżny ná niebie/ [...] ociec práwá/ przez náuki vcżony/ ſwiętego przyrodzenia miſtrz iedyny/ nalepſzy/ namędrſzy/ y naſpráwiedliwſzy nádewſzytki rzecży. BielKron 8; Mącz 298c; Zyie Ian Kochánowſki/ O Polſko iedyny Twóy kochánek/ nierychło będźie táki iny. GosłCast 10.

Połączenia: »on jedyny« (1): á od obacżánia czudnośći w iednym ćiele/ poſthąpić do obacżánia czudnośći we wſzytkich ná ſwiecie rzecżach/ y ſtąd dopiero przyść [musi dworzanin] do oney iedyney/ iſtotney/ á naiwyſzſzey/ od kthorey wſzytki pięknośći ſwą piękność biorą GórnDworz Mm4v.

»jedyny taki« (1): iáko ów, co máiąc kléynot drogi/ iedyny táki, ozdobę y poćiechę ſwoię, podporę y ſławę wieczną JanNKar Cv.

Wyrażenie: peryfr. »feniks polski jedyny« = Polak nie mający sobie równego (1): TV Mikołay Mielecki leży pogrzebiony/ Phoenix Polſki iedyny: który niezmierzony Zal wſzem dobrym zoſtáwił ſwą śmierćią po ſobie. PudłFr 61.
Szereg: »jedyny i osobliwy« (1): Iáko [...] Otyliey od ocżu/ Apoloniey od zębow/ [...] oſobliwemi modlitwámi/ ludzie záwiedzeni wzywáią: á nákoniec im [świętym] też y onę iedyną y oſobliwą modlitwę [...] to ieſt Oycże náſz [...] nieſłuſznie przycżytáią. CzechRozm 6v.
4. Taki sam, jednakowy; wspólny (16): A ieſli iednym Boſtwem okrążeni ſą [Ociec i Syn]/ thedy iedyney możnośći/ iedney chwały/ y iednego błogoſłáwieńſtwá vżywáią ná ziemi y ná niebie RejAp 7; áby obaczył iáko páńſtwá wielkie prętko á nagle przes wnętrzne niezgody vpadáią/ [...] iż dwá Bráćia wádząc ſie o iedyną oyczyżnę [!] márnie ią ſtráćili StryjKron 395.

jedyny z kim (9): ábyſmy ználi iednego ſámego prawdziwego Bogá Oycá/ być prawdziwym á iedynym Bogiem s Synem SarnUzn G5; RejPos [73], 293v marg, 294v [2 r.]; BiałKat 86, 108v; ále (iáko oni vcżą) [wtóra = boska] osoba Chrystusa] z Oycem záwſze iedynym Bogiem bylá/ y cżłowieká Iezuſá wzbudźiłá NiemObr 138; ArtKanc H17v.

Szeregi: »jeden i jedyny« (1): Chryſtus tedy Syn Bogá Oycá/ nie ieſt wtórym Bogiem po Oycu: áni Duch S. trzećim: ále ſam iednym Bogiem y ónym iedynym z Oycem iáko piſmo powiáda. BiałKat 108v.

»nierozdzielny a jedyny« (1): ći kthorzykolwiek wyznawáią Oycá Syná y Duchá ſwiętego Bogá ácż w perſonách troiákich roznego/ ále w Boſtwie nie rozdzielnego á iedinego. RejAp 182v. [Ponadto przy innym szeregu 1 r.].

»jedyny, nierozdzielny i rowny« (1): iáko troie ludźi iedną náturą człowieczą złączeni ſą/ lub od śiebie rózni. Nie mówił/ Iedynym/ nierozdźielnym y równym Boſtwem BiałKat 111.

»rowny a jedyny« (1): CHwałá tobie Troyco święta/ rowne á iedyne Boſtwo LatHar 369. [Ponadto przy innych szeregach 2 r.].

»jedyny a społeczny« (1): ia y ociec thedy iedno ieſtechmy/ tho ieſt iedynego á ſpołecżnego Boſtwá záwżdy ſpołu vżywamy. RejZwierc 9.

»jedyny, społistny i na wszem rowny« (1): o iedynym ſpoliſtnym y ná wſzem rownym boſtwie Troyce iego nierozdźielney CzechEp 236.

5. W funkcji partykuły ograniczającej; tylko, wyłącznie (8): Gdyſz to ieſt iedyné błogoſławieńſtwo naſze vznać pana Boga naſzégo i świętą wolą iego MurzNT A4; Litteris sustentor et recreor, W naukách yedyną pociechę y ochłodę mam. Mącz 448c; Iedyny thám Appollon był ięnż ná to nic niedbał/ áni ná iey gędźbę/ áni na iey plęſánie. HistRzym 12v; Przez iedno ſtał ſię Bog cżłowiekiem / iedynym Chriſtuſem: przez drugie Chriſtus zdrádzon/ poiman/ vkrzyżowan/ y vmárł. KlonWor **2v.

Połączenie: »ten jedyny« (4): BibRadz *4; że też y przodkowie náſzy baczyli Krolewſki vrząd ten iedyny być/ bronić wiáry świętey przećiwko przećiwnikom iey. OrzRozm M2; Tedy Apollon w tey iedyney płáchćie/ ſwemu goſpodarzowi pokornie podziękowawſzy/ poſzedł ná grę. HistRzym 12; RejPosWstaw [412]v.

*** Bez wystarczającego kontekstu (3): Privus, Oſobliwy/ yedyny. Mącz 322d; Singulus [...] In plurali frequentuis usurpatur, Singularis et hoc singulare, Yedyny/ oſobliwy. Mącz 395a; Vnicus, singularis, vel solus ‒ Iedini. Calep 1137b.

Synonimy: 1. sam; a. żaden; 3. osobliwy, szczegulny; 4. jednaki, jednakowy, rowny, spolny, społeczny.

Cf JEDEN, JEDYNAK, JEDYNKI, JEDYNOISTOTNOŚĆ, [JEDYNORZĘDŹTWO], JEDYNOWŁADCA, JEDYNOWŁADECZ, JEDYNOWŁADZTWO

KNEZZZie