[zaloguj się]
[pdf]

KOSZT (292) sb m

koszt (282), kost (10); kost BierRozm, LibLeg (4), RejKup; koszt:kost RejRozpr (4 : 1), KochSat (1 : 1), ZapKościer (1 : 1), PaprUp (7 : 1).

o jasne.

Fleksja
sg pl
N koszt koszty
G kosztu kosztów
A koszt koszty
I kosztem koszty, koszt(a)mi
L koszcie kosztach

sg N koszt (34). ◊ G kosztu (47). ◊ A koszt (47). ◊ I kosztem (122); -em (20), -ęm (1) ZapKościer, -(e)m (101). ◊ L koszcie (1). ◊ pl N koszty (6). ◊ G kosztów (11); -ów (1), -(o)w (10). ◊ A koszty (19). ◊ I koszty (3) GórnRozm, SkarKaz, SkarKazSej, koszt(a)mi (1) ActReg. ◊ L kosztach (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI (dwa z niżej notowanych przykładów) ‒ XVIII w.

1. Wydatek, nakład środków pieniężnych na określony cel, łączący się często z wysiłkiem i staraniem dla jego osiągnięcia; impensa Mącz, Calep, Cn; sumptus Mącz, Cn; impendium Calep, Cn; expensa Calep; depensum, dispendium Cn (247): GroicPorz e4v, dd3; A iżby ſie koſzt z cżyńſzem wżdy poſpołu zgodził/ Byś potym dodzyeráiąc wioteſzek nie chodził. RejWiz 18, 10v, 25, 56; RejZwierz 17v; BibRadz 3.Esdr 6/10; BielKron 77v, 259, 287v, 364v; KochSat A2v, B3; Privatamque publicae rei impensam insuerat, Swóy własny koſzt z Rzeczypoſpolitey nákłádem był zmieſzał. Mącz 433b, 432c [3 r.]; RejAp 20, 34v; GórnDworz O2, Z6v; Zbudował potym Sálomon dom dziwnym koſztem ſpráwiony RejPos 24, 144, 195v; HistLan A4v; ieſli vmieſz cżytáć/ [...] nie trzebáć będzie wielkiego nakłádu/ zbiegaſz wſzytek ſwiát lekkim koſztem tuż ná mieyſcu ſiedząc RejZwierc 112v, 31, 74, 95, 109, 247v; BudBib 3.Esdr 6/10; Strum H4, I4v; racżyłeś W. mć. Drukárnię niemáłym koſztem záłożyć. BudNT przedm a5, 1.Cor 9/17; Zamek Krákowſki koſztem chędożono wſzelkim/ Nic pracey/ nie nakłádom nie folguiąc wielkim. StryjWjaz B2, A4; PaprPan N2; PRzeto y około cżynienia koſztow práwá niech będą vſtáwione [leges sumptuariae conscribantur]: á wſzeláki zbytek/ w iedzenin/ w pićiu/ y w ſzátách niech będźie zábronion ModrzBaz 82v, 35v, 91v, 110v; Oczko 17v, [42]; KochFr 120; y maſz to ták bydź wolno/ trudnośći zádáwác ludźiom dobrym/ y o koſzt ich prżypráwowáć GórnRozm I2; Thenze Inflanti ktorich krwia Polaci doſtali y nieoſzacowauem koſztem/ tak iako ſam chcial ſzafowal. PaprUp I3v, F3, G3v; Bo zprzodku tego coiest potrzebnego dlakosztu zaniechawszy dwoi y troi musi potym nałozyc y nie uchodzi, kto odkłada sumptu y cięzaru ActReg 135, 6; Calep 392b, 510b; GostGosp 110, 130; WyprPl A2v; KołakSzczęśl C3v; GrabPospR Kv, Lv, N3 [5 r.], N3v [2 r.], N4 [3 r.], N4v; KlonKr F3; SkarKaz 386a; Bom ſię hoiáźni Bożey, cnot, y obyczáiow, [...] Y ieſli co dobrego nádto wemnie widziſz, V nich náuczył, zá twym koſztem, á ich pracą. CiekPotr 24, 17, 26; CzahTr C3v, I, I2v; GosłCast 45.

koszt około kogo (1): Koſzt około białych głow RejRozpr H3 marg.

W charakterystycznych połączeniach: daremny koszt, dziwny (5), lekki (2), (nie)mały (11), nieoszacowany, niepotrzebny (3), niewymowny, niezmierny, nieznośny, obfity, przeważny, pyszny, rozliczny, silny (2), skromny (2), trudny.

W charakterystycznych konstrukcjach: W I sg z przydawką, w funkcji okolicznika sposobu [w tym: cum praep (13)] (106).

Przysłowie: zbytek zbytku, koſzt koſztu popycha. CiekPotr [30].
Zwroty: »koszt czynić (a. uczynić)« = wydać pieniądze; insumere Mącz; conferre impendia, facere impensam, facere a. impendere a. insumere a. ponere a. sustinere sumptum Cn [szyk zmienny] (17): BierRozm 11; LibLeg 11/140, 164; BielKom C5; Insumo, Nákłádam/ wielki koſzt czinię. Mącz 433a; GórnDworz Ee6; ModrzBaz [38]; ActReg 64; GrabPospR Kv, K4v [2 r.], N4 [2 r.], N4v; Chwali piſmo Iozephá/ y Nikodemá/ ktorzy ná ćiáło Páńſkie przy pogrzebie wielki koſzt vczynili: drogiemi ie oleyki z áloes y z myrrhy nápuſzczáiąc. SkarKaz 386a, 386a, 456a.

»koszt(y) defalkować« = potrącać, odejmować koszt(y) [szyk zmienny] (2): defálkuiąc nakłády y koſzt ktorykolwiek kto dla pozyſkánia tego pożytku podeymuie GrabPospR N4v, M.

»koszt podejmować (a. podjąć)« [szyk zmienny] (6): GórnRozm G3v; zda ſie wam niepodobna co zakoſt podial/ pokilka kroć: ſtotiſiece gotowich Pieniedzi vtracil PaprUp F3, F2v; SarnStat *4, 108, 404.

»koszt do kosztu przydawać« (1): ludzie sobie nadmogli, wyciągnęli się wielkiemi kosztami przyszło by im zcięszkoscią znowu się wtym ogłodzęniu y znisczęniu wiela kraiow y wyciągnieniu swym tak prętko ziezdzac y koszt dokosztu, ktorego już drugim niestanie przydawać. ActReg 134.

»koszt uczynić« = kosztować (1): owy rozlicżne á dziwnie przypráwne kolebki z wywieſzánemi kobiercy/ z áltembáſowemi wezgłoẃmi/ [...] A iáki to koſzt vcżyni/ á co ná to wynidzie/ á iákoby to kto oblicżyć miał. RejZwierc 58v.

»koszt wieść« = facere a. sustinere sumptum Mącz, Cn; conferre impendia, facere impensum, impendere a. insumere a. ponere sumptum Cn [szyk zmienny] (8): Mącz 432c, 448c; RejZwierc 194; Co rok ſię prze to ná ſeymy zieżdzáią/ z wielkiemi ie z iázdámi wſzytkich ſtanow ſpráwuią/ koſzty wielkie ná nich wiodą [sumptus maximi in eis exercentur] ModrzBaz 121; GórnRozm H; GostGospSieb +3; GrabPospR N3; KlonWor 53.

»[ileś] kosztu wynieść; koszt wynosi [ileś]« (1; 1): BielKron 270v; Ponieważ iednák/ gdybyś ráchował to co koſztuie nowe budowánie po zgorzeniu pirwſzego/ nálazłbyś że dáleko więcey koſztu wynieśie [longe pluris constent]/ niżliby wyniosło murowánie ná wieki trwáiące. ModrzBaz 35v.

»(ani) kosztu (nie) żałować, nie litować« [w tym: na co (3)] [szyk zmienny] (5 : 4): Prot B2; GórnDworz B7v, Y6, Ii2; RejPos 309; BiałKaz Kv; Ieden drugiego ſtroiem przenieść vśiłował/ Zaden dla głośney ſławy koſztu nie żáłował. StryjWjaz Bv; WysKaz 43; JanNKar D2v.

Wyrażenia: »kosztem koronnym« = na koszt państwa (1): [Zygmunt, syn cesarza Karola] zá Páná przyięty, Lecz dla vporu y pychy przeklętey. Złozon z ſtolice, z Páńſtwá wyprowádzon, Koſztem Koronnym zá gránice zſádzon. KlonKr E3.

[»kosztowny koszt«: ſpodziwny á bárzo koſztowny koſzt á nakład/ ná groby. LorichKosz 186 (Linde s.v. kosztowny).]

»koszt marnotrawny« [szyk 2 : 1] (3): Koſzt márnotrawny náſzy cżynią/ ná ſzaty z máterij cudzoźiemſkich. GrabPospR Kv, K4v, N4.

»pieniężny koszt« (1): ktorzy wſzyſcy przy pożytkách ſwych onera y powinności podeymuią/ áby ći táką wypráwę cżynili/ [...] gdyby ią przyſzło wſzyſtkę pieniężnym koſztem cżynić GrabPospR Mv.

»prożny koszt« [szyk 5 : 3] (8): BielKron 270v marg; A ten prozny koſzt záhámowawſzy/ ſnadnie ſię nam nágrodzi koſzt ſkromny ktory ná wyprawę vcźyniemy. GrabPospR N3v, K4v, N3, N3v, N4 [2 r.], N4v.

»koszt rowny« = nieduży wydatek, na który można sobie pozwolić [szyk 1 : 1] (2): LudWieś B5; ten rowny koſt nieboże Sylaċ na ſwieczie pomoże. RejKup 1 5.

»swym (a. swoim), własnym kosztem« = za własne pieniądze; suo sumptu Modrz, JanStat [szyk 16 : 8] (22 : 2): UstPraw D3; RejZwierc 52; ModrzBaz 93, 94, 95, 119v; yeſli bi teſz ſzyę czo kaſzyelo tak tama albo około Mlina ten Mlinarz ma swym koſtem naprawyacz ZapKościer 1582/40v, 1587/70v; PaprUp E4; ActReg 46; Ktoż kiedy żołnierſką ſwym koſztem [suis stipendiis] ſłuży? WujNT 1.Cor 9/7; SarnStat 108 [2 r.], 125 [2 r.], 132 [2 r.], 134 [2 r.], 435, 471, 1153; Chowałem właſnym koſztem ſwym koni cżterdźieśći/ Cżego ſą po Węgierſkiey źiemi pewne wieśći, CzahTr B4v, I2.

»wielki koszt« = magnus sumptus Mącz [w tym: wielkim kosztem (35)] [szyk 51 : 10] (61): Musić kost wielki uczynić, Kto chce kogo przewyciężyć, Aby wojsko silne sebrał, [...] A nie mając skarbu swego, Wnet się sięgnie do cudzego. BierRozm 11; RejRozpr G2v, G4; [król] zawſzdi na czaſch zlozoni ſzwyelkyem koſthem ſſlacz pani ſzwe raczil. LibLeg 11/182, 11/140, 160v, 164; GroicPorz e4v; RejWiz 23, 24v, 184; OrzList b3; KochZuz A2; RejZwierz 21v; BibRadz 2.Mach 1/35; woyſko chowáć długo wielki koſzth BielKron 406v, 10v, 88, 265, 269, 270v, 345, 405v; Mącz 432c, 433a, 448c; GórnDworz B5v, Z3; RejPos 159, 349; RejZwierc 31v, 168v, 187v, 247v, 248, 257v; BudBib 2.Mach 1/35; ModrzBaz [38], 121, 131; Oczko 2v, 3; KochPs 73; [Abramiusz] máiąc ieſzcże nieco pieniędzy [...] w miáſtecżkn onym piękny kośćioł zmurował/ wielkim koſztem. SkarŻyw 235, 277; [Holha] wypráwiłá ſie wielkim koſztem w Okrętach do Konſtantinopolá StryjKron 124, 145, 452, 762; BielRozm 5; GórnRozm C4; PaprUp F2v; ActReg 134; GórnTroas 36; Nie wſpominam bárzo wiele innych w piſmie ś. przykłádow/ iáko wielkim koſztem ſpráwowáne były pogrzeby WysKaz 43, 44; JanNKar D3; SarnStat *8; SkarKaz 386a, 453a, 456a.

»zbyteczny, zbytni koszt« (1 : 1): Prácuy ná końſkich nogach chroń ſie prożnowánia/ Zbytnim koſztem vbyorow twarzy málowánia. BielKom C6v; GrabPospR N3v.

Szeregi: »koszt albo aparat« (1): Dźiś/ w náſzych kráióch ſproſnych/ ieſliby co mogło być koſztu álbo ápáratu/ wpoważné obżárſtwo wſzyſtko ſye obróćiło Oczko 18v.

»koszt, (i, a, albo) nakład(y)« [szyk 11 : 3] (14): GroicPorz e4v; BibRadz 2.Mach 1/35; Sumptus, Koſzt/ nákład/ też zbytek w ſzátach yáko y w vżywániu. Mącz 432b; BudBib 2.Mach 1/35; Strum D4; BiałKaz Kv; ModrzBaz [38]; otimeſcie s Krolem niemowili/ tzijem koſztem y nakladem Waradzin budowano PaprUp K2; Calep 510b; GostGosp 8; GrabPospR N4v; SkarKaz 453a, 457a; VotSzl E4.

»koszt i praca« (5): Ieſliby też ten co krzywdę vcżynił niemiał ták wiele máiętnośći/ áby zniey onę ſzkodę nágrodźić mogł: ten będąc do ſtároſty onego mieſcá oſkárżon/ niechby iego koſztem y pracą [sumptu et labore] był náleźion ModrzBaz 122; CzechEp 105; GrabPospR Kv, L2v [2 r.].

»koszt, (i, a) przyprawa« (3): płatnieyſze było v niego [Jezusa] ono nędzne vpádnienie niewiaſtki oney v nog iego z oną wiárą mocną iey/ niżli ony wſzyki [!] koſzthy y przypráwy Licemierniká onego. RejPos 309, 144v [2 r].

»koszt a skarb« (1): rádźił mu/ áby w Grecki ięzyk zakon Boży był przełożon koſztem a ſkárbem krolewſkim. BibRadz *2.

»[nie] koszt ani staranie« (1): Biſkup/ Sokrates drugi/ miał záwżdy około ſiebie zacne/ vcżone/ y dzielne ludzi/ ná co koſztu/ áni ſtáránia nie litował/ gárnąc thákie ku ſobie/ y wielkimi iurgielty wzywáiąc GórnDworz B7v.

»koszt i szkoda« [szyk 1 : 1] (2): doznaliſmi wprzigodach trudnich checi y zitzliwoſci ijch zniemala ſzkoda y koſztem ich PaprUp F3v; WyprPl A2v.

»(ani) koszt i (a, ani) trudność« [szyk 2 : 2] (4): Przekłádaſz trudność y koſzt żony wychowánia/ A o roznych przypadkoch rozlicżne ſtáránia. RejWiz 58; BielKron 267; RejPos 309; SkarKaz 386a.

»koszt, (i, a) utrata« (8): GórnDworz Ii7v; STarzy Ludźie/ gdy żony ſwe ſtroili w ſzaty/ Strzegli ſie ze wſzyſtkich ſtron/ koſztu y vtráty. BielSat D3 [idem BielRozm 28]; RejZwierc 58v, 63v, 194; KochTr 24; WerGośc 211; BielRozm 28.

»koszt i wydatki« (2): to budowánié náſzym koſztem y wydatki [nostris sumptibus et expensis JanPrzyw 5] czynić będźiemy. SarnStat 126 [idem] 883.

2. Wartość, cena (7): A gdźieby on fant wynośił ſye koſztem nád dług/ oſtátek dłużnikowi ma wroćić. GroicPorz r, qv, rv; SkarŻyw 491; przyniozſzy kśięgi popalili przed wſzytkimi: á obráchowawſzy cenę ich (marg) koſzt ich, co koſztowáły. (‒) [computatis pretiis illorum]/ ználeźli pięćdźieśiąt tyśięcy śrebrnikow. WujNT Act 19/19; KmitaSpit A4v, C6v.
3. Fundusz na pokrycie jakichś wydatków; sumptus Modrz (4): Ine rzecży iáko ſtroie/ gonitwy/ máſzkáry/ woźby/ ktore wſzytki koſztu potrzebuią/ ſą iáko ſmolne drwá/ ku rozżarzeniu ogniá GórnDworz Bb3v; ModrzBaz 131.

koszt na co (2): Viaticum, Pieniądzc ná drógę/ koſzt ná podróżną ſtráwę. Mącz 492h; Wprawdźieć nie było koſztu ná máſzkáry/ Ale był záwżdy koń ná ſtaniu rzeźwi KochFr 104.

4. Zbytek, przepych, nadmiar; marnotrawstwo (23): Ieſli było więcey złych [spraw zmarłego króla]/ ták iáko inego/ Pochowáli po proſtu bez koſztu żadnego. Ieſliże dobrych więcey/ to iuż tám obficie/ Stroili dziwne pompy/ ná wſzem známienicie. RejZwierz 12; BielKron 414; RejPos 292v; RejZwierc A6 [2 r.], 57, 58v; MycPrz II B2; StryjWjaz BB, C3v; wonné perfumy/ wódki/ máśći/ łożá/ kąpánia/ y inſzé niéoſzácowáné koſzty Oczko 18v.
Wyrażenie: »wielki koszt« [w tym: wielkim kosztem (6)] [szyk 7 : 1] (8): RejWiz 25; BielKron [852]v, 346v, 368v; RejPos 259v; RejZwierc 122v; BielSpr 52; [część pocztów panięcych] Litewſkim álbo Kozáckim ſtroiem z wielkim koſztem przybráná byłá. StryjKron 707.
Szeregi: »koszt i wspaniałość« (1): nie gánił P. IEZVS koſztu y wſpániáłośći kośćiołá onego SkarKaz 456a.

»koszt, (a) zbytek« (2): Nuż iákim koſztem á iákim zbytkiem wiele páda s ſtołu twego/ ták iż y psi ledwe [!] cżáſem doiadáią onych dziwnych wymyſłow twoich. RejPos 192; RejZwierc 57.

a. W funkcji przysłówka: »kosztem« = kosztownie, wspaniale (1): PIzon gdy domu ſwego koſztem dobudował/ Ceſarz idąc mimo oń/ ták o tym rokował. Dobreyś Pizo otuchy/ mnie y ludziom dodał/ Ták będziemy mnimáli/ Rzym będzie wiecżnie trwał RejZwierz 23v.
5. Kosztowność, cenna i droga rzecz; klejnot (8): GórnDworz Ee2; WujJudConf 181v; [Dawid] máteryą y koſzt ná kośćioł P. Bogu oddáiąc: y poświącáiąc śrebro/ złoto/ miedź/ żelázo/ y drogie kámienie/ y perły/ áby iuż P. Bog przyiął zá ſwoie. SkarKaz 454a, 40b; SkarKazSej 666b, 704b.
Szeregi: »ochędostwo i koszt« (1): [kościoły] wſzelákim ochędoſtwem y koſztem przyozdabiáli. SkarKaz 453a.

»koszt i ozdobność« (1): Sżáfir/ láſpis/ Liguryk/ Achát/ Ametyſt/ Chryzolit/ Onichim/ y Beryl. Y ine niewypowiedziáne koſzty y ozdobnośći/ z ktoremi [kapłan] do ołtarzá chodził SkarŻyw 491.

6. Majątek (3): Nuż iákie dziś gry náſtáły Zktorych ginie koſt niemáły Dziwne fluxi/ turmy ruſſe RejRozpr G4v, Hv.
Przysłowie: lepſſa nocha [lege: trocha (?)] wſwobodzie Nizli wielki koſſt wniewoly RejRozm 407.

Synonimy: 1. ekspensa, nakład, utrata, wydatek; 2. cena; 4. przepych, wspaniałość, wystawa, zbytek; 5. ochędostwo, ozdobność, 6. imienie, majętność, mienie.

Cf KOSZTUNEK

WG