[zaloguj się]
[pdf]

1. ROZEZNANIE (134) sb n

o, pierwsze e oraz a jasne, końcowe e pochylone.

Fleksja
sg pl
N rozeznanié
G rozeznaniå
D rozeznaniu
A rozeznanié
I rozeznani(e)m, rozeznanim
L rozeznaniu rozeznaniå

sg N rozeznanié (24); -é (1), -(e) (23). ◊ G rozeznaniå (27); -å (21), -a (1) GrzegRóżn, -(a) (5). ◊ D rozeznaniu (25). ◊ A rozeznanié (43); -é (3), -(e) (40). ◊I rozeznani(e)m (5) FalZioł (2), RejWiz, SarnUzn, RejPos, rozeznanim (4) BielKom, BielKron, BielKronCies, BielRozm. ◊ L rozeznaniu (5). ◊ pl N rozeznaniå (1).

Sł stp: rozeznanie, rozznanie, Cn notuje, Linde XVII (z Cn) – XVIII w. s.v. rozeznać.

I. Rzeczownik od „rozeznać” (114):
1.Rozważenie, przemyślenie, zbadanie jakiejś sprawy; namysł; często też: wydanie opinii, stwierdzenie czegoś; ocena, opinia; disceptatio Mącz; cognitio Vulg; discretio JanStat (63):

rozeznanie czego (3): Mącz 90a; Szcżęſliwe to rozmyſlánie/ Káżdey ſpráwy rozeznánie/ Bo ſpráwá dniá wcżoráyſzego/ Miſtrzem ieſt v dziſieyſzego. RejZwierc 232v; SarnStat 144.

rozeznanie czyje [w tym: G sb i pron (5), pron poss (3), ai (1)] (9): (nagł) Kſiąſzki ku Miſtrzowi. (–) Ach moy miſtrzu wielkie to ieſt brzemię/ Iść przeſpyecżnie miedzy ludzkie plemię/ [...] Niektorzy ſie w cżytániu kocháią/ A drudzy to zá przymowki máią/ Ták ſą ludzkie rozne rozeznánia/ Iż nie máią ſpolnego zgadzánia BielKom Av. Cf »rozeznaniu poruczać«.

Ze zdaniem przydawkowym dopełniającym [w tym: zaimek pytajny (4), jesli ‘czy’ (2), iż (1)] (7): SeklWyzn 4; RejWiz 47; IZ cie [panie Janie Chodkowicu] Pan Bog y ſtanem/ y vrodą/ y pocżćiwym bacżeniem/ obdárzyć racżył (cżegoć iście nie s pochlebſtwá [...] przycżytam: ále tho przypuſzcżam ná káżdego pocżćiwe/ iż thák ieſt/ rozeznánie) przetoć [...] RejZwierz A2; Tu przypuſzcżam ná rozeznánie káżdego/ co zá myſli w onych ludziech ná ten cżás były/ iż kośćioły zákłádáli/ mnichy nádawáli/ á nieprzyiaćielom ſwoim [...] odpieráć niechćieli BielKron 364; Prot B3; RejPos A3, 350v.

Fraza: »trudne rozeznanie« (1): Nie pomoże nam ni Mſza ni proſte Kazánie/ Ktoby z nas miał być lepſzym/ trudne rozeznánie. Prot B3.
Zwroty: »na rozeznanie [komu] da(wa)ć« [szyk zmienny] (2): Rokv przeſzłego Xięża Capitułi Poſnanſkei veſpołek y ſ biſkvpem [...] chcieli mię gwałtem przymvſić/ naczięſke prziſięgi ktore mi ſię widzą być przeciw panv bogv/ y ſvmnięniv memv/ ktorem w.K.M. naoſtatkv krotko opiſſał y na rozeſnanie ſprawiedliwe dał. ieſli maią być od chrzeſcijańſkego człowieka cżinione albo nie SeklWyzn 4, a4v.

»rozeznaniu poruczać, przypuszczać; na rozeznanie przypuszczać, poruczać« [w tym: przypuszczać i poruczać (1); czyje(mu) (8) – w tym „każdego” (5)] [szyk zmienny] (5:1;3:2): Ná tho gdy ſie Wielmożność twa ſłuſznie rozmyſliſz/ coś zá to powinowát/ to iuż ia twemu bacżeniu [...] ná rozeznánie porucżam. RejWiz A3v; RejZwierz A2, A3, 53v; BielKron 364; RejAp 180v; RejPos A3, 350v; RejZwierc 187, 192v.

praw.»wziąć sobie na rozeznanie« = dać sobie czas do namysłu (1): Senat ná ty powieśći wzyął ſobie do kilka dni ná rozeznánie BielKron 105.

Wyrażenia: »dobre rozeznanie« (2): [Balaban rzekł do Mahometa:] niewiem ieſli od Skánderbegá/ álbo od Bogá [zostałem porażony]/ bo to wſzytko v niego w ręku ieſt/ á ták thy rzecży potrzebuią dobrego rozeznánia BielKron 256v. Cf »z rozeznanim«.

»pilne rozeznanie« (2): cf Wyrażenia przyimkowe.

»rozeznanie prawe« = umiejętność właściwej oceny sytuacji (1): [grzech] Rozeznanie prawe pſuie/ a [...] pſuie w nas każdy dobry rząd SeklPieś 31v.

»słuszne rozeznanie« (1): A ták tegoć ia ſzukam moy łáſkáwy pánie/ Abych mogł mieć w ſwych myſlach ſłuſzne rozeznánie. Co wżdy obráć lepſzego/ á k cżemu myſl ſádzić RejWiz 47.

Szeregi: »baczenie i rozeznanie« (1): Y iáko kroluieſz [Zygmuncie Auguście]/ y iáko ſwe poddáne w łáſce/ w miłośći/ á w ſpráwiedliwośći/ rządzić á ſpráwowáć racżyſz/ tho ya káżdego bacżeniu y rozeznániu porucżam. RejPos A3.

»rozeznanie i rozsąd« (1): I ynich ieſt wiele niechrzeſcijańſkich przyſiąg ktorich teraz [...] nie vipiſvię iedno ty teras dawam w.K.M. na rozeſnanie y prawdziwy roſąd SeklWyzn a4v.

»rozeznanie i rozum« (1):A wżdy tho nic złośćiwemu y ono roſkoſzne ſtráćić/ y tho wiecżnie przeklętne oſięgnąć. To iuż ia twemu lepſzemu rozeznániu y rozumowi porucżam. RejAp 180v.

»uważenie i rozeznanie« (1): GDyż w rozmyśle dobrym zależy mátká cnót Diſcretio, to ieſt/ dobré rzeczy vważenié y rozeznánié [mater virtutum ipsa discretio JanStat 542] SarnStat 144.

Wyrażenia przyimkowe:»bez rozeznania« (1): On vnterſcheid. Bez rozeznánia. Pomieſzánie. Promiscue. [...] Discrimine nullo. Sine discrimine. Calag 372b.

»z rozeznanim« = rozważając, badając (1):

~ Wyrażenia: »z dobrym rozeznanim« (1): teraz tá náuká iáſna obudzona ieſt w vmyſlech ludzkich/ iż iuż wſzyſcy v nas w mieſcie ſámi Swyęte Piſmo w Bibliey cżytáią/ z dobrym a pilnym rozeznánim BielKron 200v.

»z pilnym rozeznanim« (1): cf wyżej.~

»z rozeznaniem« = wymagający namysłu, zastanowienia się (1):

~ Wyrażenie: »z pilnem rozeznaniem« (1): to ſluſze na piecży mieć/ aby ſie nie kwapili krwie puſzcżać/ á iżby ſie gim to nie widziała rzecż leda iaka, ale z wielkiem á pilnem rozeznaniem FalZioł V 73v.~

Przen [czyje] (1):
Szereg: »rozumienie i rozeznanie« (1): Iż ocży naprzod wſzytko widzą/ pothym vſzy właſność oney rzecży ſłyſzą/ rozum rozeznawa/ ięzyk potym wyznawa y opowieda ono rozumienie y rozeznánie/ y ocżu/ y vſzu/ y rozumu. RejPos 204.
a.Wydanie wyroku, orzeczenie w jakiejś sprawie; rozsądzenie; sąd, wyrok, decyzja; diiudicatio Modrz, Cn; iudicium PolAnt (37): [mówi Pan Bóg:] Przeſtańcie przewrotnośći/ á vcżcie ſie dobrze cżynić. Szukaycie rozeznánia [ſzukayćie ſądu BibRadz Is 1/17]/ wſpomagaycie vćiśnionego BielKron 94, 81 [2 r.], 126.

rozeznanie czego (7): ModrzBaz 63; iż kto raz przyſtoynie táką odurodzáyną/ ábo odżywotną ſpowiedź vcżynił/ przed tym/ ktoremu [...] ná náuce y bacżeniu ná rozeznánie grzechow iego/ nie ſchodźiło; może iey do śmierći ſwoiey nigdy zgołá nie powtárzáć. LatHar 131; SarnStat 155, 495, 782, 931; Roznic o religią proſte rozeznánie. PowodPr 55 marg; [Wſtańćie cudne boginie A bądzćie rozeznánia ſwey cudnoſći pilnie [tj. pilne]. Bo ſiędzie kroliewic Paris ſędzia ſpráwiedliwy SądParysa B].

rozeznanie około czego (1): A yuż ná konyec y ſąd á rozeznánye około wyáry á kacyrſtwá/ co práwye właſna rzecz biſkupya/ [świeccy] ſobye przywłaſſczáyą KromRozm III H6.

rozeznanie według czego w czym (1): [uchwalono] áby wſzytkim ludziem ábo Niemieckiey źiemi/ Koncilium było wolne y Krześćiáńſkie/ ktoremuby żadna moc álbo ſkazánie nieprzekażáły [...]/ ále áby według piſmá ſwiętego w tey wſzytkiey ſpráwie rozeznánie było BielKron 211.

rozeznanie w czym [= na podstawie czego] (1): BielKron 198v cf »rozeznanie uczynić«.

rozeznanie czyje[w tym: G sb i pron (7), ai (poss) (3)] (10): KromRozm I N4; nie mogli inego nic pożyteczniejszego wynaleźć, jeno wolność każdemu swego rozumninia ostawić aż do rozeznania concilii generalis. Diar 86; Wſzákże tá wola/ rozeznánie/ y ſumnienie Sędźiego tákie ma być/ ktoreby było Práwu á Spráwiedliwoſći przyſtoyne. GroicPorz hh3, k3v; BielKron 81v, 224; WujNT 497 marg, Act 25/21; SarnStat 1198. Cf »dać na rozeznanie«.

Ze zdaniem przydawkowym dopełniającym [zawsze: zaimek pytajny] (3): BibRadz Lev 14/57; BielKron 115v; Kápłani ſtárego zakonu [...] mieli moc tylko rozeznánia ábo rozſądzenia/ ktory był od trędu oczyśćiony. WujNT 34.

Fraza: »łacne jest rozeznanie« (1): [pruski mistrz mówił:] nátym tá ſpráwá wſzytká zależy/ ieſli Pruſka źiemiá ieſt Krolá Polſkiego/ álbo Ceſárſka/ kiedy ia to ná koniec vkażę/ łácne będzie rozeznánie BielKron 231v.
Zwroty:»podać [komu] ku rozeznaniu; dać na rozeznanie [czyje]« (1;1): BielKron 115v; thedy maią tho dacz ná rozeznanie czterzech męzow ná tym dobrze wyrozumiałych ZapKościer 1587/70v.

»rozeznanie uczynić« (1): Biſkupá też s Konſtáncyey prośili/ iáko Dyoceſáná/ áby przyiechał/ álbo kogo poſłał ku ſłuchániu ſtron przećiwnych ſobie/ á rozeznánie ſłuſzne w ſámym ſcżyrem piſmie Swiętym vcżynił. BielKron 198v.

Wyrażenie: »rozeznanie słuszne, sprawiedliwe« (1:1): tylko o wrocenie ſkárbow Tárquiniuſowi chcą mieć ſpráwę przed krolem/ á rozeznánie od niego przyiąć ſpráwiedliwe. BielKron 106, 198v.
Szereg: »rozeznanie i (a, abo) sąd (a. rozsądek, a. rozsądzenie)« [szyk 2:2] (4): Ale nye wſſyſtkoć ábuſus/ co ſye komu nyepodoba/ áni to yedney álbo kilká głow ſąd y rozeznánye. KromRozm I N4; KromRozm III H6; WujNT 34; A ná tenże Séym przyſzły Koronny to wſzyſtko máią do nas y Stanów Koronnych przyniéść/ ku rozeznániu y rozſądkowi ich ſtátecznému. SarnStat 1198.
Wyrażenie przyimkowe: »według rozeznania« (1):
~ Wyrażenie: »według rozeznania prawnego« (1): kto ſię tego bliſkować będzie chcial tedy i dlug i wydatek wſzitek wedlug rozeznania prawnego, będzie powinięn iemu nadgrodzić ZapKościer 1580/5v.~
α. O Bogu (też o bogach pogańskich) (7): Pátrzayże [...]/ iż ſie nigdy w tym rozeznániu [Bożym] nie zátái żadna táiemnicá twoiá. RejPos 31.

rozeznanie kogo [= nad kim] (1): Aduocauit coelum deſurſum: et terram diſcernere populum ſuum. A w ten ſąd prżyżowie y niebo z wirżchu/ y ziemię ku rożeznaniu ludu ſwego. WróbŻołt 49/4.

rozeznanie miedzy kim (1): y pryzowie [!] kſobie niebá zwyſokoſći y ziemye zdołu ná ſwiádectwo ku rozeznániu ſpráwiedliwemu miedzy ludem ſwoiem. RejPs 74v.

[Ze zdaniem przydawkowym dopełniającym: UstKościel B4v cf »Panu Bogu na rozeznanie dawać«.]

Zwroty: [»Panu Bogu na rozeznanie dawać«: Bo coś my od początku panowania naſſego/ pomnaſzaiąc naukę sbawienną/ za cieſzkoſci wielkie y zasmutki wyſtali/ to panu Bogu na roſesnanie dawamy. UstKościel B4v.]

»(u)czynić rozeznanie« [w tym: nad kim (1), w czym (1), czyje (1)] (3): RejPs 52v; LubPs L4v; [Poliksena przemawia do Greków:] Ieſli moim zdrowim gniew boſki ſobie chcecie przepráwić/ obácżcie ſie w tym dobrze/ bo ieſli bogowie ſą prawdziwi/ wiedzą myſli ludzkie/ á wiedzyawſzy/ cżynią rozeznánie ſpráwiedliwe BielKron 60.

Wyrażenie: »rozeznanie sprawiedliwe« [szyk 2:1] (3): A niepochlebuiąc żadnemu vczyń ſpráwiedliwe nád káżdem ſwe rozeznánie panie boże moy RejPs 52v, 74v; BielKron 60.
αα.Boży zamysł ogarniający losy każdego człowieka, wola, zrządzenie, wyrok Boski [czyje] (1): ách moy miły Pánie/ Toć dziwne twoie gdy chceſz ná wſzem rozeznánie. Pátrz nie dawno on oracż ledwe w kurpioch chodził/ Iáko prętko gdyś racżył nędzęś mu nágrodził. RejWiz 126.
b.Orzeczenie o czymś na podstawie obserwacji, diagnoza [czego] (1): [decyzja o puszczeniu krwi ma być] podług rozeznania wody. Woda to ieſt vrina: ieſliby była v niemocnego [...] z białoſcią albo z ſinoſcią/ [...] krwie mu iuż nie puſzcżay FalZioł V 73v.
2.Stwierdzenie inności; dostrzeżenie różnicy; odróżnienie; rozróżnienie; umiejętność odróżniania, dostrzegania różnic; discretio, distantia Vulg; distinctio Mącz, Cn; discrimen Modrz (32):

rozeznanie czego (1): Distinctio pugnantium sentenciarum, Rózność/ rozeznánie przećiwnych ſentencey. Mącz 416b.

rozeznanie czego i czego (5): A thákować ieſt vſtáwá [...] Ku rozeznániu [ad distinguendum] czyſtego y nieczyſtego/ á miedzy źwierzęty ktorych ſie pożywáć godźi/ á kthorych nie godzi. BibRadz Lev 11/47. Cf »rozeznanie złego i dobrego«.

rozeznanie czego od czego (5): FalZioł V 9v; WujJudConf 254; [powiada Mojżesz] iż áż dniá cżwartego dopiero ſtworzone były świátłá ku rozeznániu dniá od nocy. CzechRozm 148v; á niech nam/ gdy ſye proſtemi być nieſromamy/ w rozeznániu thych [tj. cieplic] od inſzych wód ſłuży wzrok/ wónia/ ſmák/ á experyencija/ że wielu ludźiém pomagáią Oczko 11v; CzechEp 233.

rozeznanie miedzy kim a kim, miedzy czym a (miedzy) czym(6): A ieſzcże trzebá obacżyć nieiákie rozeznánie miedzy tym ſłowem Náturá á miedzy Iſtnoſcią. SarnUzn B5v, E6. Cf »rozeznanie miedzy złym a dobrym«.

rozeznanie miedzy czym i czym (1): cf »rozeznanie miedzy złym i dobrym«.

rozeznanie między kim od kogo czym (1): A za nie iáſnie Moyzeſz vczył Zydów téy Wiáry/ gdy mówił: Słuchay Izráelu: Pan Bóg náſz/ Pan ieden ieſt: á oſobliwie go názwał imieniem IEHOWA: áby rozeznánié vczynił tym imieniem między Bogiem prawdźiwym [...] od Bożków Pogánſkich fáłſzywych BiałKat 3v.

Ze zdaniem przydawkowym dopełniającym nawiązującym do przydawki w zdaniu nadrzędnym [miedzy czym (pl); zaimek pytajny] (1): BibRadz Lev 11/47 cf rozeznanie czego i czego.

Zwrot:»rozeznanie mieć« = umieć odróżnić; discrimen habere Modrz [szyk zmienny] (5): [mówi Bóg:] Dziatki wáſſe [...] y ſynowie kthorzy dziś niemáią rozeznánia miedzy złym y dobrym [boni ac mali ignorant distantiam]/ ći wnidą: á tym dam thám thę źiemię Leop Deut 1/39; BielKron 76; SarnUzn E6; BielSpr 46; Niemáią żadnego bacżenia ná dźieći ſwe/ ktore pirwey z ich miſtrzoſtwá źle cżynić pocżynáią/ niż iákie rozeznánie miedzy dobrem á złem máią ModrzBaz 66v.
Wyrażenia: »rozeznanie (i) złego i dobrego (a. dobrego i złego), miedzy złym a dobrym (a. dobrem a złem, a. dobrymi a złymi), miedzy złym i dobrym« = discretio a. distantia boni et (ac) mali Vulg; discrimen boni ac mali Modrz [szyk 7:2] (4:4:1): My lepak miaſto tych rzecży mamy czudzołoſtwo, łakomſtwo, [...] miedzy dobrimi á złimi żadnego rozeznania niemaſz BielŻyw 126; Leop Deut 1/39; [Salomon rzekł:] Dayże mi tedy miły Pánie ſerce vcżone ſłudze twemu/ ábych mogł mieć rozeznánie miedzy złym á dobrym/ á lud twoy ſpráwiedliwie ſądzić. BielKron 76; RejZwierc 156v; BielSpr 46; ModrzBaz 66v; NiemObr 90 [2 r.]; Lecz ſtáteczny pokarm ieſt doſkonáłych: tych ktorzy przez zwyczáienie ſmyſły máią wyćwiczone ku rozeznániu y złego y dobrego. WujNT Hebr 5/14.

»rozeznanie słuszne« (1): miedzy złym á dobrym trzebá rozeznánie ſłuſzne mieć BielSpr 46.

Wyrażenie przyimkowe: »z rozeznaniem« = oddzielny, odrębny, różniący się między sobą (1): A wſzákoż ſpoſob oney rzecży ku iſtnośći oney zależy/ iáko ſie to s przykłádu o ſłońcu y o duſzy obiaſnia/ w ktorey widziemy trzy rzecży z rozeznániem/ rozum/ pámięć/ y wolą iákoby trzy perſony/ á przedſię thy trzy rzecży zowiemy iſtność iednę álbo duſzę. SarnUzn B6.
a. Rozpoznanie [kogo, czego] (3): Ale krociuchno ciebie Pan twoy rozeznánia prawdy náucżyć racżył: Iż káżdego duchá gdy go ſłucháć będzyeſz/ tedy rozeznaway ktory ieſt s prawdy. RejPos 347; á drugiemu [bywa dane] czynienie cudow: drugiemu proroctwo/ drugiemu rozeznánie duchow WujNT 1.Cor 12/10, s. 825.
b. Uznanie za odrębne byty (o osobach Trójcy Św.), zróżnicowanie(6): W Bożey Iſtnośći ieſt nieiákie rozeznánie. GrzegRóżn H2, Lv marg.

rozeznanie kogo (4): GrzegRóżn Lv; Obácżże to káżdy/ ieſliże my tu nie właſniey niż oni/ y Máyeſtat Boży/ y rozeznánie thych trzech perſon/ zá tymi ſłowy wyſławiamy. SarnUzn C, B7 [2 r.].

c.Zdolność dostrzegania, rozpoznawania bodźców zmysłowych(1):
Wyrażenie: »słuszne rozeznanie« (1): Bo duſzá ſtolec pirwſzy w głowie [człowieka] oſádziłá/ A potym ſie po wſzytkim ciele rozſzyrzyłá. Stąd oko ma w ſwym bláſku ſłuſzne rozeznánie/ Stąd cżuie káżdy cżłonek ſwoie dotykánie. RejWiz 120.
d.To, co odróżnia, cecha odróżniająca [kogo od kogo] (1): Głowa ieſt wirzch ciała. [...] włoſi odzienie głowy/ broda rozeznanie męża od niewiaſty. BielŻyw 137.
e.Wybór, obranie drogi życiowej, sposobu postępowania (1):
Fraza: »trudne jest rozeznanie« (1): I tego też czo ieſt w mieśćiech gdzieſmy ſię rodzily zwycżáiu nawięcey náſladuiemy: iáko by to była nalepſza rzecż ku czinieniu/ ktorą inſzy chwalią y cżynią. A przeto nad wſzyſtki inſze/ trudne to ieſt rozeznánie/ ábowiem wolne nie ieſt/ y kniemu tylko fałſzywemi mniemańmi nápuſzeni [...] przichodziemy. A wſząkoſz [!] niektorym [...] dano ieſt/ iż oni ſámi s ſiebie drogę dobrą [...] naiduią KwiatKsiąż Fv.
Zwrot: »k rozeznaniu przychodzić« (1): cf wyżej.
3.Poznanie, dowiedzenie się, zrozumienie czegoś; rozpoznanie istoty jakiejś sprawy; ogarnięcie myślą; ratio HistAl (18): FalZioł [*7]; A [kto] iego [diabła] ścieſzką chodzi/ á po iego woli/ Iuż on tego kiedy chce iáko błazná goli. Ale kto tám nie idzye á w pośrzodku ſtánie/ Iuż ſnádnie w ſobie znaydzye káżde rozeznánie. RejWiz 136; Więc téż wſzytko ná świećie po czártu ſye toczy/ Bo w rozeznániu ludźie ślepé máią oczy. Nie bacząc/ iż bogáctwá/ tákże y vrodá/ [...] Rzeczy nie wiekuiſté PudłFr 76.

rozeznanie czego (4): Propositio, zadavanye ku rozeznanyv prawdy BartBydg 125; Aſnadz bych ſie też wrozeznánie tey trudnoſći nieſmiał wdáć/ bo mi ſie zda iż trudno wto tráfić RejPs 107; BielKron 63; SarnStat 600.

rozeznanie w czym (1): po wtorym dniu ſtał ſie wyrok/ áby zobu ſtron było milcżenie miedzy káznodzieymi áż do rozeznánia lepſzego w ſwiętym piſmie BielKron 207v.

Ze zdaniem przydawkowym dopełniającym [w tym: zaimek pytajny (2), iż (1)] (3): HistAl K2v; Tákże w tym ſláchetnym rzemieſle piſánia/ Nie trzebá długiey pracey w tym do rozeznánia/ Cżyiá kuźnia RejWiz A8v, 82.

Frazy: »jawne to jest rozeznanie« = oczywiste jest, wiadomo (1): iáwneć tho ieſt rozeznánie [Manifesta ratio est]/ iż żeláznych ſtátkow ktoremibyſcie robić mogli potrzebuiecie HistAl K2v.

»[na kogo] (będzie a. przyszło) trudne rozeznanie« (3): A ták ieſli nie będzye łáſki twoiey Pánie/ Wierę tu ná mie będzye trudne rozeznánie. Iákoby ſie s tych ſwieckich omyłek wybłędzić RejWiz 82, 130, 147.

Zwroty: »rozeznanie dać [o czym]« (1): S trudnośćią ten bywa zwyćiężon/ ktory vmie rozeznánie dáć o ſpráwie ſwoiey y nieprzyinćielſkiey [!]. BielSpr 36.

»przyść w rozeznanie« = zrozumieć (1): Pátrzay gdy tu płomieniow kilko ſpołu ſtánie/ Wnet ſnádnie y ocżymá przydzyeſz w rozeznánie/ Kiedy ſiárkę/ zgorzałkę/ woſk/ oley/ zápaliſz/ Więcey iednę niż drugą ſwiátłość wnet pochwaliſz. RejWiz 145.

Wyrażenia przyimkowe: »bez rozeznania« (1): A wſzákże nie ieſt zámkniona Duchá ś łáſká álbo moc w onych znákách pozwierzchnich/ bo nie iednáko wſzyſttim [!]/ áni też zoſobná káżdemu bez rozeznánia vżywáiącemu przynoſzą pożytek. WujJudConf 250.

»z rozeznanim« (1): Iśćie by ſwoiey rzecży/ ták nie źle popráwił: Ktho by ſie obycżáynie/ s cżytánim poſtáwił. Aby iedno po Polſku cżytał z rozeznánim BielKronCies Mmmm3.

Przen (1):

Ze zdaniem przydawkowym dopełniającym (1): RejWiz 118v cf Zwrot.

Zwrot: »rozeznanie uczynić« = zrozumieć, pojąć (1): Tákżeć też y w źrzenicy gdy ktora rzecż ſtánie/ Iuż rozum ſpołu z duſzą ſnádne rozeznánie/ Vcżynić może co ieſt/ ále przyrodzenie/ Obroći tho wnet ſnádnie w inſze rozumienie. RejWiz 118v.
4.praw. Zeznanie, oświadczenie sądowe (2): [Forma przysięgi sędziego i podsędka] w ſądzeniu ſámego Bogá y práwá piſánego ſpráwiedliwośći/ á ſporu ſtron y rozeznánia [partium controversias et recognitiones JanStat 486]/ á w tym wſzyſtkim ſumnienia mego rozſądku będę náſzládował y ſłuchał SarnStat 554 [idem] 789.
II. Rozum, rozsądek, roztropność; świadomość; zdolność myślenia, rozumowania; discretio JanStat (18): [Bóg] mię ſtworzył/ nie kámieniem/ nie drzewem/ nie ptakiem/ áni żadnym bezrozumnym źwierzęćiem/ ále chćiał mię być cżłowiekiem/ dał mi żyćie/ cżułość/ rozeznánie LatHar 560.

rozeznanie czyje [w tym: pron poss (3), G pron (1)] (4): Wſzytko to bárzo trudno ná me rozeznánie. RejWiz 132v; RejPos A2v, 172v; SarnStat 758.

G sg w funkcji orzecznika: kto jest [jakiego] rozeznania (2): Był [król] Alexánder średniey vrody/ [...] ku mocy vdáthny/ iedno nie práwego rozeznánia BielKron 403v, 108.

W połączeniu szeregowym (1): W prziymowániu zeznawánia Sędziowie pilnie máią báczyć ná látá, ná baczenié, rozeznánié, y zdrowié tego, który zapis czyni. SarnStat 758.

Zwroty: »mieć dobre rozeznanie« = być rozumnym, roztropnym (2): A ten co ma dobre rozeznánie/ Przećiw temu powie ſwoie zdánie BielKom Av, A3v.

praw.»mieć rozeznanie dobre« = być w pełni władz umysłowych (1): MA to bydź obwárowano: áby którzy ná ſądźie śiedzą pilnie oględowáli y przypátrowáli ſie oſobie/ która czyni iáki zapis: ieſli ma ſłuſzné látá álbo rozeznánié dobré [si habeat ... discretionem bonam JanStat 438]: bo ináczéy niech nie będźie przyięty zapis. SarnStat 758.

»przyść w słuszne rozeznanie« (1): Lecż ſie przedſię dziwuię miły ſwięty pánie/ Iż nędznicy nie przydą w ſłuſzne rozeznánie. A tego nic nie bacżą co im bárzyey ſzkodzi RejWiz 75v.

Wyrażenia: »dobre rozeznanie« [szyk 6:1] (7): [senat] nas poſły poſłał w tey rzecży ktore znał być ludzkie á dobrego rozeznánia BielKron 108, 333. Cf Zwroty; Wyrażenia przyimkowe.

praw.»lata słusznego rozeznania« = pełnoletność (1): A gdy da Pan Bóg látá ſłuſznégo rozeznánia będźiemy mieć [annos discretionis attigerimus JanStat 862]/ obiecuiemy pod dobrym ſłowem przyśięgę vczynić/ y záwieśić [...] pieczęć náſzégo Máieſtatu. [Cf PRZYWILEY POKOIV Y ZGODY: PRZez Włádyſłáwá Iágełłá ná ten czás Polſkiégo potym Węgierſkiégo Królá [...]: który był vczynion Roku páńſkiégo 1436 [Władysław Warneńczyk był wówczas niepełnoletni] SarnStat 1066]. SarnStat 1084.

»mądre rozeznanie« (1): będzieſz chciał vſkromić łákomſthwo w ſobie/ á vyrzyſz áno go tám nierowno więcey/ thuć tákże będzie trzebá mądrego rozeznánia w ſobie/ ábyś ſie tákim obycżáiom áni przypátrował/ áni ſie ich vcżył RejZwierc 20v.

»słuszne rozeznanie« (3): Nie bacży nic onego co Pan woła zá nim/ By rozumu vżywał ſłuſznym rozeznániem. RejWiz 123. Cf »przyść w słuszne rozeznanie«, »lata słusznego rozeznania«.

Wyrażenia przyimkowe: »z rozeznanim« (1):
~ Wyrażenie: »z dobrym rozeznanim« (1): Poydzyecie [książki] potym do Ruśi [...]/ Támem ſie chował z młodych lat/ Káżdy mi ſie záchował rad/ Lud tám z dobrym rozeznánim BielKom A3v.~

»za rozeznanim« (1):

~ Wyrażenie: »za dobrym rozeznanim« (1): Zá dobrym rozeznánim ma wſzyſtko pochodzić/ Kto chce iáko pomiárem w káżdą rzecż vgodzić. BielRozm 9.~

a. O zwierzęciu (1): Nad inſze zwierzęta pies ieſt nabacżnieiſzi, bo telko ſam miono ſwoie zna y pamięta, [...] Wſzytki zwierzęta trzemi rzecżami przechodzi/ w Rozeznaniu/ w miłowaniu/ y w vſlugowaniu. FalZioł IV 6c.
*** Bez wystarczającego kontekstu (1): Signum, vexillum, coniectura, rozeznanye BartBydg 143.

Synonimy: I.1. baczenie, obaczenie, osądzenie, rozsądzenie; a. rozstrzygnienie; 2. rozdzielenie; b. oddzielenie; 3. obaczenie, ogarnienie, zrozumienie; II. baczenie, baczność, obaczenie, rozmysł, rozrywka, rozsądek, roztropność, rozum.

Cf ROZEZNAĆ

AN