[zaloguj się]
[pdf]

OZDOBNY (146) ai

ozdobny (145), ozdobien (1).

Oba o jasne.

comp i sup (14+1) (nå)ozdobni(e)jszy.

Fleksja
sg
mNozdobny, ozdobniejszy, nåozdobniejszy fNozdobnå, ozdobniejszå nNozdobné, ozdobniejszé, ozdobno
Gozdobn(e)go, ozdobniejsz(e)go Gozdobnéj Gozdobn(e)go
Aozdobny Aozdobną, ozdobniejszą Aozdobné
Iozdobnym Iozdobną Iozdobnym
L Lozdobn(e)j Lozdobnym
pl
N m pers ozdobni
subst ozdobn(e), ozdobniejsz(e)
G ozdobnych
D ozdobnym, ozdobniejszym
A m an ozdobn(e)
subst ozdobné, ozdobniejszé
I m ozdobnymi, ozdobn(e)mi
f ozdobnymi, ozdobn(e)mi
n ozdobnémi, ozdobniejszémi
L ozdobnych

sg m N ozdobny, ozdobniejszy, nåozdobniejszy (26). ◊ G ozdobn(e)go, ozdobniejsz(e)go (4). ◊ A ozdobny (6). ◊ I ozdobnym (7). ◊ f N ozdobnå, ozdobniejszå (18). ◊ G ozdobnéj (4); -éj (1), -(e)j (3). ◊ A ozdobną, ozdobniejszą (9). ◊ I ozdobną (5). ◊ L ozdobn(e)j (1). ◊ n N (attrib) ozdobné, ozdobniejszé (10); -é (1), -(e) (9); ~ (praed) ozdobno (1). ◊ G ozdobn(e)go (2). ◊ A ozdobné (5); -é (1), -(e) (4). ◊ I ozdobnym (2). ◊ L ozdobnym (1). ◊ pl N m pers ozdobni (1). subst ozdobn(e), ozdobniejsz(e) (8). ◊ G ozdobnych (3). ◊ D ozdobnym, ozdobniejszym (2). ◊ A m an ozdobn(e) (1). subst ozdobné, ozdobniejszé (13); -é (1), -(e) (12). ◊ I m ozdobnymi (2) StryjWjaz, SzarzRyt, ozdobn(e)mi RejZwierc (2). f ozdobnymi (1) KrowObr, ozdobn(e)mi (1) RejZwierc. n ozdobnémi, ozdobniejszémi (5); -émi (2), -(e)mi (3). ◊ L ozdobnych (6).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde także XVII w.

I. Przymiotnik od „ozdoba” (115):
1. Piękny, urodziwy, wspaniały, wybitny, chlubny, zaszczytny (o wyglądzie zewnętrznym istot żywych; walorach i postępowaniu człowieka); decorus, speciosus Vulg, Calep, Cn (64): Zamoyſki też Stároſtá Bełſki s pocżty ſwymi/ Inſzych wielkość iecháłá/ kſtałty ozdobnymi. StryjWjaz B3v; Tobie włoſy ozdobné ſwoie roſczoſałá Nadobna Kátárzyná KochEpit A2v; Decorus, Pulcher, decens, honestus, conveniens, consonus – Cudny, ozdobny. Calep 292a, 292a; iáwnie to baczymy/ Iáko ty kwitnieſz dáry ozdobnymi/ Zrownáłáś ſtanem z wſtydliwą Diána [!]/ Zrownáłáś twarzą z Wenerą rożáną. Mnieyſza od ćiebie Pállás w obyczáie/ W kożdey twey ſpráwie Charis ſie znáć dáie SzarzRyt D3.

W połączeniach szeregowych (2): bo zá tháką przyiemnoſcią [przyrodzoną]/ wſzytki ſpráwy/ wſzytki poſtępki iego [dworzanina]/ hnet ozdobnieyſze/ hnet droſzſze/ hnet chwálebnieyſze będą. GórnDworz D2v; PaprUp I2.

Wyrażenia: [»ozdobna okrasa«: ſpráwiż ſzáty ſwięte Aaronowi brátu twoiemu ku ozdobney okráſie iego [in gloriom et decorem; ku czći y ozdobie WujBib]. Leop Ex 28/2 (Linde).]

»ozdobna sława« (1): Owo s poſmiechem ludzkim/ s ſzpetnem ſzemrániem/ s poćichem ſzepthániem/ á owo záſię z wielką roſkoſzą/ z wdzięcżnym v káżdego przyięciem/ y ozdobną ſławą y poććiwoſcią. RejZwierc 268.

»ozdobna twarz« (1): vyrzą iáwnie wielki pocżet pánienek vbránych wdziwne piękne ſzáty/ wielce iáſne y ozdobne twarzy máiące SkarŻyw 70.

Szereg: »piękny, (i) ozdobny« (2): Otho ty piękny ieſteś miły moy/ y ozdobny [pulcher es ... et decorus; piękny [...] y wdźięczny WujBib]. Leop Cant 1/15; Calep 996a.
a. O wyglądzie zewnętrznym istot żywych, stroju człowieka (13):

W porównaniu (1): Niebá/ y źiemie ſprawco [...]/ Ciebie iáſność/ iáko płaſzcz ozdobny/ odźiałá. KochPs 154.

W przeciwstawieniu: »żałobny ... ozdobny« (3): ODpráwiwſzy przeważny pogrzeb Auguſtowi/ [...] wnet wſzyſcy zrzućiwſzy káptury żáłobne/ Przeważnie gotowáli vbiory ozdobne. StryjWjaz Bv; Zdiąłeś [Boże] ze mnie wór żáłobny/ A włożyłeś płaſzcz ozdobny. KochPs 41; GrochKal 20.

Wyrażenia: »ozdobna krasa« (1): ptak [...] Ze mnie ſie sſtał ták śliczny [...]. Gżegżółká ſie wyrwáłá/ chcąc mie [ślicznego ptaka] złupić z onéy Ozdobnéy kraſy moiéy GosłCast 20.

»stroj(e), odzienia, ubiory ozdobny(-e)« (4:1:1) Bo w tych ſtroioch ozdobnych/ w tych koſztownych chuśćiech Rady chodzą podobno/ po cżárćiech odpuſciech. BielSat D3 [idem BielRozm]; StryjWjaz Bv; domy chędogie y odźienia ozdobne [aedes splendidas et indumenta elegantia] wynaleźliśćie. ModrzBaz 143; BielRozm 28; GrochKal 25 [2 r.].

»szata ozdobna« [szyk 2:1] (3): Ná tych záſię będzye ſzátá ozdobna Hiácintiná/ to ieſt/ złotogłowu modrego BielKron 34; RejZwierc 157; GrochKal 20.

Szeregi: »piękny i ozdobny« (1): Bonifacyuſz/ vbráł ſię w piękne y ozdobne Biſkupie ornaty SkarŻyw 576.

»świetny i ozdobny« (1): Zygmuntá witayćie [...] Pozeymowawſzy te ſzáty żáłobne/ A wźiąwſzy ná ſię świetne y ozdobne. GrochKal 20.

W przen (1): Abowiem pátrzay [...] iáko tę ozdobną ſzátę ſwą plugáwym błotem cżęſto pluſkamy/ y przykro wycieramy. RejZwierc 157.
b. O walorach moralnych i umysłowych człowieka (37): Abowiem thá pleć [białogłowy]/ godność dworzáninową/ ozdobnieyſzą/ y więtſzą/ cżyni GórnDworz V6v; Iáko ſtałość s prawdą ſpołu s ſobą roſthą/ á iáko prawdá bez niey [stałości]/ trudno ozdobna być ma. RejZwierc B; Awſzákoż też widamy owę zápádłą á nikcżemną myſl/ [...] gdy chłop ſiedzi iáko kozieł [...] ni o cżym dobrym nie myſli/ [...] iedno co przed ſobą widzi á ktore ſie ocżom podobáią pilnuie/ iż też iuż thám káżda wſpaniłość vpáść muśi/ iuż ponuro miedzy ludźmi ozdobnemi chodzić muśi. RejZwierc 54, 20v, 24, 85, 104v, 161, 224; Bo to napewnieyſza ná wyrokách Bożych wiernym przeſtáwáć/ á ludzkie choćiaſz ozdobne wynálaſki imo ſię puſzcżáć. CzechRozm 96v; iż ſyn cżłowiecży [...] nie wiele wiáry miał ználeść ná źiemi: ktoremi ſłowy/ dumę o ozdobney wielkośći ſerc/ y myśli náſzych wybija. NiemObr 14.

W połączeniu szeregowym (1): A Pan Bog weyźrzał nań/ y grzechy iego odpuśćił [...]. Y wyſzedł piękny/ świetny y ozdobny/ y práwie odrodzony ná duſzy/ iáko śrebro y złoto z ogniá. SkarKaz 349b.

W charakterystycznych połączeniach: ozdobna(-i) cnota, godność, ludzie.

Wyrażenia: »ozdobne obyczaje« [szyk 1:1] (2): nadobnie ſie pięknemi ſpráwámi ozdobiwſzy/ do domu ſie záſię wroćił/ thák iżby ſie ludzie przypátrowáli onym ozdobnym obycżáiom iego RejZwierc 18; Urbanitas Sermonis lepor, oratio salibus condita, sal, facetiae – Obiczaie ozdobne y żarti poccżiwę. Calep 1142a.

»ozdobne poćciwości« (1): to czytay [...] biorąc piękne przykłády z onych zacnych ludzi przodkow pirwſzych/ s poććiwych ſpraw ich iáko nadobnie w onych pięknych pomiárach/ w onych rozważnych ſpráwach á ozdobnych poććiwościach żywothy ſwe ſtánowili/ y w nich ſie záchowywáli. RejZwierc 112v.

Szeregi: »nadobny a ozdobny« (1): Ale ktho ſie ozdobi cnotą/ pięknym ná wſzem vmiárkowániem/ poććiwemi poſtępki/ nadobnemi á ozdobnemi ſpráwámi/ ten ieſt iáko ſzcżep pięknie vſzcżepiony RejZwierc 52v.

»sławny a ozdobny« (1): że ſtan tákiego káżdego /w iákimkolwiek przypadku będzie poſtánowiony/ záwżdy kwitnąć muśi/ á záwżdy ſławnym á ozdobnym okazać ſie muśi. RejZwierc 51v.

α. O języku i stylu wypowiedzi, kunsztowny (20): thá gadká twoiá zda ſie być bárzo ozdobna KrowObr 114v; NiemObr ktv.
Wyrażenia: »ozdobna mowa (a. wymow(k)a), rzecz« [szyk 7:3] (7:3): KrowObr 94, 220 marg, Vu3; poſłan był [Augustyn] do Medyolánu/ áby tám cżytał Retorykę/ to ieſt/ náukę ozdobney rzecży. BielKron 160v; GórnDworz G; Názáiutrz Károluſſá Krolá pozdrawiáli/ Y poſelſtwo ozdobną mową ſpráwowáli. StryjWjaz A4; ModrzBaz 1; Bo nápiſał mniſkie vſtáwy/ oſobnym bacżenim y ozdobną wymową SkarŻyw 253; Nie ſzukay w tym piſániu ozdobney wymowy/ Boć prawdę zdawná mowią prośćiuchnemi ſłowy. NiemObr ktv; ZawJeft 35; [do rády ſzedſzy/ przed nimi [Cycero] ozdobną rzecż vcżynił/ onego Roſciuſá iuż opuſzcżonego od wſzech ocżyśćił CiceroKosz b3v (Linde)].

»ozdobny rym« (1): godno dáć cześć pánu temu/ Pieśń weſoła/ ozdobny rym/ ſłuży iemu. KochPs 212.

»ozdobne słowa« [szyk 4:1] (5): Snadźbychmy ſie ná ony wirſzyki zgodzili/ Co ie ieden Rzymiánin nápiſał nadobne/ Y ſłowy ozdobnemi y pámięći godne. RejZwierc 252v, Aaav; co inſzi grubo wyłożyli/ to oni ozdobnieyſzemi słowy y ſentencyámi obiáśniáią [verborum et sententiarum luminibus illustrando] ModrzBaz 1; KochJez B4; Ale zá ſtárégo wieku ludźie zgołá lichwy (iákiémiżkolwiek ozdobnémi ſłowy ią chcemy zwáć) zákazowáli. SarnStat 1273.

»wiersz (jest) ozdobny« (2): KwiatKsiąż Mv; wiérſzem ozdobnym/ y rymy głádkiémi/ Mam nádźieię/ że z miſtrzmi porównam dobrémi. KochFrag 21.

Szeregi: »cudny i ozdobny« (1): Piſał theż [Rej] żywot y ſpráwy onego Iozephá żydowſkiego Pátriárchy czudnemi y ozdobnemi ſłowy RejZwierc Aaav.

»ozdobny a ochędożny« (1): Lecż ia ácż śię nieſpodziewam/ żebym co pewnieyſzego [...] przynieść mogł/ áni mi ozdobney á ochędożney rzecży doſtawa [nec orationis copiosae et elegantis ornatu abundarem]/ przedſię podiąłem ſie tey máteryey piſáć ModrzBaz 1.

c. Sławny, chlubny (2):

W połączeniu szeregowym (1): A Záprawdę rzecż ieſt nie tylko przyſtoyna pożytecżna/ ſławna y ozdobna Rzecżyp. náſzey/ áby woyſko iákie porywcże á potężne záwſze pogotowiu miáłá GrabPospR N2v.

Wyrażenie: »ozdobne męstwo« (1): Piękné ſą rzeczy vczćiwość z wyćięſtwem/ Chwałá z tryumphy/ y z ozdobnym męſtwem ZawJeft 25.
2. Piękny, bogaty, zasobny, wspaniały, okazały, jasny, wykwintny, (o rzeczach, miejscach, miastach, budowlach i ich elementach, ziemiach, niebie, świecie, czasie, zdarzeniach, instytucjach); speciosus Vulg; luculentus Mącz (46): Zrućił ná doł Pan á nieprzepuśćił/ wſſyckie ozdobne rżecży Iákobowe [omnia speciosa Iacob; wſzytko piękne (marg) przybytki, ábo mieſzkánia, H. (–) Iákobowé WujBib] Leop Thren 2/2; Poſtáwił Sálomon kościoł ze wſzytkim doſtátkiem/ nád ktory ſwiát ozdobnieyſzego nigdy nie miał BielKron 77; Vmárł [Dawid] w Mediey mieſcie/ pochowan w grobie ozdobnym ktory był dał ſobie vdzyáłáć. BielKron 93, 270v, 292v; Maćie Poświęcenié Wieże téy [królestwa polskiego]/ nie ták podobno ozdobné iákośćie mieć chćieli OrzQuin Ov; GórnDworz Ll6v; doſtáłá ſie też iednemu Spártá miáſtho nie bárzo ozdobne przećiwko inym miáſtom RejZwierc 172; Tenże tho s świáthem [...] y z iego ozdobnemi przypadki żegnáiąc ſie rozmawia krotkiemi ſłowy. RejZwierc 269; ktoremiby ſpoſoby bogáctwá zbierał/ dom ſwoy świetny vcżynił/ ogrody dobrze zárobił/ ſprzęt domowy ábo ryſztunek ozdobny [supellectilem splendidam] miał/ sługi ſtroynie nośił ModrzBaz 15; SkarŻyw 455; podobało mu ſię mieyſce w puſzczy bárdzo ozdobne miedzy gorámi/ gdzie rzeká Wilna w pada w Wilią StryjKron 345; Y miáſto/ y ozdobnych Cérkwi w czáśie krotkiem Trzydźieśći wygorzáło KochJez B2v; WerGoścPapr 202; JanNKar A4v; KlonFlis G3.

W połączeniach szeregowych (6): W krotkim cżáſu miáſto wielkie/ ozdobne/ y ſławne ſtánowili y oſiedli. BielKron 75v; Luculentus, Swietny/ Iáſny/ miekcący ſie ozdobny/ okazáły. Mącz 201a; dwor żaden/ choć naywięthſzego páná/ nie może być práwym dworem/ to ieſt/ ſwietnym/ ozdobnym/ vbránym/ ochędożnym/ weſołym/ gdzie białychgłow niemáſz GórnDworz V6v; WujJud a3v; ReszPrz 72; Proporzec podány/ Koſztownémi fárbámi wſzytek málowány/ Wielki/ świetny/ ozdobny KochProp 7.

W przeciwstawieniu: »obronny ... ozdobny« (1): Abowiem miáſtho obronne będzie ſpuſtoſſone/ ozdobne będzie zoſtháwione [Civitas enim munita desolata erit, speciosa relinquetur; Bo miáſto obronné ſpuſtoſzeie/ piękné będźie opuſczoné WujBib]. Leop Is 27/10.

W porównaniu (1): Boć mądrość ná ſwiecie ieſth iákoby iáki ozdobny ratuſz w iákim zacnym mieſcie/ rozlicżnemi cnotámi iáko on ratuſz wieżycżkámi oſádzona. RejZwierc 14v.

W charakterystycznych połączeniach: ozdobna(-y, -e) cerkiew, dom, dworzanin, grob, kościoł (2), miasto (5), miejsce (2), obrona, ostrow, Polska, proporzec, przypadłości świata, ratusz, rzecz, rysztunek, służba, woda, ziemia (2), złotogłow; [co] ozdobniejszej barwy.

Wyrażenia: »ozdobne niebo« (1): cżłowiek twarz wynioſłą nieſie przed wſzitkimi Patrząc wozdobne niebo ocżima iaſnymi. KochSat B4.

»rzezanie ozdobne« (1): rzezánie ozdobne z źiárniſtemi iábłki ná kápitellu ſlupowym tho wſſyſthko miedziane [rebiaculum et malogranata super capitellum columnae omnia aerea]: thákoweſz miał ochędoſtwo y przypráwy drugi ſlup. Leop 4.Reg 25/15[17].

»wyniosło ozdobny« (1): położono ich [zamordowanych braci] wſzyſtkich piąći rzędem w wynioſło ozdobnych Złotogłowem przykrytych grobach StryjKron 777.

»ozdobna zapłata« (1): Tedy odważyli zapłátę zá mię trzydzieśći ſrebrnych. Y rzekł Pan do mnie: Wrzuć ią do tego co formuie obrázy (thę) ozdobną zápłáthę [decorum pretium; piękną zapłatę WujBib] zá ktorą mię oſſácowali. Leop Zach 11/13.

Szeregi: »chędoższy a ozdobniejszy« (1): PIſzą ſtárzy y nowi hiſtorikowie o mieśćie Ieruzálem/ iáko to miáſto było chędogie [...]. A iáko ſie wſzytcy zgadzáią/ chędoſzſſe á ozdobnieyſze nie było/ iedno cżáſu przyſćia Páná Kryſtuſá. BielKron 264v.

»cudniejszy i ozdobniejszy« (1): Co widzimy zrozmáitych á zrozlicżnych źyoł y kwyatkow/ ktorych ſſáty y bárwy dáleko cudnieyſſe y ozdobnieyſſe ſą GliczKsiąż F.

»ozdobny i kosztowny« (1): ktory [Salomon] też vmyſlił trzy rzecży vcżynić [...] to ieſt/ kościół ozdobny y koſztowny vcżynić ku chwale Bożey BielKron 76.

»ozdobniejszy i obfitszy« (1): od tych cżáſow iáko Ceſárſtwo w ten [rakuski] dom weſzło/ źiemiá ná wſzytkim ſtháłá ſie ozdobnieyſza y obfitſza BielKron 289v.

»świetniejszy i ozdobniejszy« (1): Ktorzy [posłowie Włodzimierza] iáko prośći á grubi/ gdy tylo ná ſtroie zwierzchowne y málowánia Kośćiołow y obrázow pátrzáli/ á v Grekow świetnieyſze y ozdobnieyſze widzieli/ z Greki przeſtáć woleli. SkarJedn 227.

»ozdobny i wspaniały« (1): vmyślił w Hieruzálem [...] kośćioł ozdobny y wſpániáły poſtáwić. SkarŻyw 396.

»zacniejszy i ozdobniejszy« (1): Nie ſromotá Miáſtom zacnieyſzym w Europie [...] y ozdobnieyſzym/ mieć w pośrzod rynku álbo Ratuſzá mieyſce tákiey ſpráwiedliwośći PowodPr 80.

W przen (1): Rozſtuchnieią ozdobne mieſcá puſtyniey [Pinguescent speciosa deserti; Stłuśćieią ozdoby puſtynie WujBib] Leop Ps 64/13.
a. O biegu ciał niebieskich (3): W Kśięgách ſwych opiſuiąc Niebieſkie obroty/ Tákże Gwiazd rozmáitych ozdobne iſtoty. PaxLiz Cv.
Szereg: »ozdobny i subtylny« [szyk 1:1] (2): ſámá iednoſtáynoſc Biegow niebieſkich/ ieſt nieomylnym dowodem/ że ono ozdobne y ſubtylne budowánie/ ieſt ſpráwione wedle myſli Bożey LeovPrzep a2, F2.
b. O czasie (2):
Wyrażenia: »dzień ozdobny« (1): Widźiałem rano/ ieſcze nie był dźiéń ozdobny/ Tylko wiérzchy gór ſłóńce iádąc zápaláło GórnTroas 16.

»ozdobna wiosna« (1): Zá tym róznémi z drzewá owocámi/ Ozdobna Wioſná [błąd zam. jesień] czeſtuie ſie známi. GosłCast 69.

c. O obrzędach weselnych, ucztach (4): Ty [cerymonije] mię iuż też do śiebie/ choćiaż ſię zdádzą być ozdobne/ vfam pánu Bogu moiemu/ nie zwabią. CzechEpPOrz **4v.
Wyrażenie: »ozdobne cerymonije« (1): Bábilon wielka mátká nietzyſtośći [...] pánowánie ſwoie vmocniłá [...] káplicámi/ orgány/ ſlupy/ ozdobnymi Cerymoniámi KrowObr 242.
Szeregi: »kosztowny a ozdobny« (1): ktoremiby ſpoſoby bogáctwá zbierał/ [...] vcżtę koſztowną á ozdobną ſpráwił ModrzBaz 15.

»wesoły a ozdobny« (1): CHwalćie Páná ábowiem dobrze ieſt ſpiewáć Bogu náſſemu: niechaż będzie weſołe á ozdobne chwalenie [iucunda decoraque laudatio; wdźięczna y ozdobna chwałá WujBib] Leop Ps 146/1.

d. O tekstach (2):

W połączeniu szeregowym (1): Przeſto/ otym Papieſz vſtáwitznie myſlił/ áby inſzą nánkę [!] ozdobnieyſzą/ plathnieyſzą/ y rozumnieyſzą do kośćiołá Bożego wprowádził. KrowObr 48v.

Wyrażenie: »tytuł ozdobny« (1): ktorzy [prości chrześcijanie] ná te kśiąſzki wpadſzy/ tytułem ozdobnym ále fáłſzywym záwiedzieni/ mogliby miáſto zdrowego napoiu/ iádu ſie nápić WujJud a7v.
3. O dziełach stworzonych przez Boga (5): Wſzytki rzecży ozdobne [Cuncta fecit bona Vulg Eccle 3/11; Wſſyſtkie rzecży dobre Leop; Wſzytko vczynił dobre (marg) piękne, ábo pięknie. H. (–) WujBib] vcżynił ná cżás ſwoy/ á ſwiát podał w ich ſercá myſliwe/ áby nie rozumiał cżłowiek dzyełá Boſkiego BielKron 79v; Nie zápomnię wyznáwáć twoiéy [Boże] mądrośći/ Twoich czynów ozdobnych/ twéy wielmożnośći. KochPs 114; Co łáſki/ świát ozdobny Ma/ y co ſię iey rodźi W niebie GrabowSet X2.
Wyrażenie: »ozdobny majestat« (1): Pádniże przęd [!] nogámi Bogá naywyżſzego/ Leſz krzyżem pod ozdobnym máieſtatem iego WisznTr 29.
Szereg: »znaczniejszy i ozdobniejszy« (1): nigdzież znacżnieyſze y ozdobnieyſze rzemięſło iego [Boga] nie ieſt/ iáko ná świętych y wybránych SkarŻyw A3.
II. W funkcji imiesłowu czynnego od „ozdobiać” (7):
1. Upiększający (5): niechay kto napiękniey ná koń wſiędzie/ ábo co ozdobnego vcżyni/ bá wneth znaydzie ſędziego [...]/ Ieden mowi iż nie ták ma dzierżeć nogę w ſtrzemieniu/ drugi powieda iż nie ták miał kobiercá vwiązáć RejZwierc 56v; Z vſt złośnikowych nic nie ieſt chwałá ozdobna/ bo nie pochodzi od Páná. BudBib Eccli 15/9.
Wyrażenia: »rycerstwo ozdobne« (1): Iáko kiedy kto ná naukę záiedźie, álbo po Rycérſtwie ozdobnym do cudzéy nátiiéy, álbo ſłużbą ſie zábáwi SarnStat 1287.

»ozdobne tytuły« (1): iżeby ten kośćioł Papieſki Bábilońſki poznáć mogli: á nie oglądáiąc ſię nic ná ozdobne tytuły y zmyſloną powagę iego NiemObr 180.

»zwycięstwo ozdobne« (1): To co może być w człeku pożądano: Sławá vczćiwa/ zwyćięſtwo ozdobné ZawJeft 25.

2. Doskonalący (2): Ku temu [szatana] záklinániu/ inſze też obrzędy przyſtępuią/ z ktorych oſobno káżdy [...] właſne y ozdobne ma znácżenie. KuczbKat 145.
a. O uczuciach: przenikający, przemożny (1):
Wyrażenie: »uciecha ozdobna« (1): Tam vćiechá ozdobna/ y nieźlicżna roſkoſz/ Zdięłá mnie po wſzem ćiele/ vſłyſzawſzy ten głos. PaxLiz C3v.
III. W funkcji imiesłowu biernego od „ozdobić” (24): Krol ſam był rozumem/ pięknośćią/ cnotą/ ná wſzem ozdobny/ Oycżyzny nádzieiá/ ozdobá krolow BielKron 307v; Perornatus participium, seu nomen ex participio – Barzo ozdobni. Calep 787a.
1. Przystrojony (o wyglądzie istot żywych) (7): z długim kołnierzem áż do páſá/ to powiádáią iż ták cżyſcie/ chłop ozdobny/ od wiátru ſie záſłoni kiedy trzebá RejZwierc 58; Więcz będą oſtrogi ná puł łokćiá/ to też ták cżyſcie/ ozdobny chłop ná koniu/ y koniá ſie mocno imie/ y wſzytko cżyſcie. RejZwierc 58.

ozdobny czym (3): tá wáſzá Dworſka godność/ ktora nie czym innym ozdobna ieſt/ iedno ſzkápą/ kábatem/ máſzkárą OrzRozm Rv. Cf Wyrażenia.

ozdobny w czym (1): GliczKsiąż Fv cf »ubrany a ozdobny«.

Wyrażenia: »pierzem mienionym ozdobny« (1): A tu cudny ptak ieden Orłowi podobny Ma gniazdo/ wſzyſtek pierzem mienionym ozdobny. WitosłLut A3v.

»złotem ozdobny« (1): s Tęcżyná Grábiowie/ Ten [Jan] połtoráſtá práwie w ſwiętnym złotogłowie. Drugi [iego brat] ośḿdzieſiąt pocżtu złotem ozdobnego/ Okazał StryjWjaz B3.

Szeregi: »ozdobny a łśniący« (1): Ktorzy wſiádaćie ná ozdobne á łśniące ſie oſły [super nitentes asinos; na oſł świetne WujBib]/ á ſiedzićie ná Sądzie [...]/ mowćie. Leop Iudic 5/10.

»ubrany a ozdobny« (1): iż nad cyę [Krezusa] ácżes thák yeſt vbrány á w złotych ſſácyech ozdobny/ yeſt yeden z Aten Tellus GliczKsiąż Fv.

2. Obdarzony moralnie i umysłowo, upiększony wewnętrznie (o człowieku) (7): A gdyć zá ſzkutę w zad vćieką gory Oglądaſz świetne iáko płomień mury/ Miaſto iák z rąbká wywinął oſobne Ná wſzem ozdobne. KlonFlis G2.

ozdobny w co (1): Bo ácz kto bywa w piękné zwyczáie ozdobny/ Rad nierad vléc muśi/ choć y człowiek godny: Gdy z przywáry oyczyſtych złych ſpraw ieſt wiádomy GosłCast 33.

Wyrażenia: »nadobnie ozdobny« (2): cnotliwy á bácżny cżłowiek powinien ſtanicżek ſwoy ták opátrowáć/ ták zdobić/ [...] iákoby gi káżdemu z oſobná dobrym/ cnotliwym/ á ná wſzem nadobnie ozdobnym vkazał RejZwierc 37, 88v.

»rozumem ozdobny« (1): Thym iedno ludzye ku Bogu podobni/ Iż ſą roſtropnym rozumem ozdobni. RejZwierc 214.

»nie słowy ale rzeczą ozdobny« (1): To ieſt moy Pánie człowiek gruntowny/ á nie ſłowy ále rzeczą ozdobny OrzList f4v.

Szereg: »cnotą bogatszy a ozdobniejszy« (1): Aza ty koſztownieyſzą á wydwornieyſzą ſzátę ná ſię wdźiawſzy ieſteś mędrſzy? [...] áza ktorą cnotą bogátſzy y ozdobnieyſzy [An melior]? ModrzBaz 50v.
3. Upiększony, wyposażony w to, co zewnętrznie upiększa (o przedmiotach, miastach itp.); excultus Calep (4): POdgórſki źrzóbku/ czemu pátrząc krziwo [...] Mnimaſz żem proſtak: ia ná ćię oſobny Rząd myślę włożyć/ y muńſztuk ozdobny. KochFr 79; Calep 384b.
Wyrażenie: »członkow subtylnością ozdobny« (1): á iż było pácholątko vrodziwe/ y oblicza pięknośćią tákże członkow ſubtylnoſćią ozdobne/ wziął go ku ſobie StryjKron 365.
Szereg: »znamienity a kosztownie ozdobny« (1): Ten Aſwerus [...] vcżynił wielkie gody wſzytkim kſiążętom ſwoim [...] w gmachoch známienitych á koſztownie ozdobnych BielKron 114v.
4. Prawdopodobnie: Wyposażony zbrojnie (1):
Wyrażenie: »ozdobna wyprawa« (1): y ſam [król] iey ſzukáć vmyślił/ y zwielką á ozdobną wypráwą y dworem ſwym/ przypłynął do Antorffu. SkarŻyw 487.
5. n-loc Nazwa bramy do świątyni jerozolimskiej (3):
Wyrażenie: »Ozdobne(-a) Drzwi, Forta« (2:1): A nie iáki mąſz ktory był chromy [...]/ bywał przynoſſon/ á kładli go więc ná káżdy dzień v drzwi koſćielnych/ ktore zwano Ozdobne [ad portam templi, quae dicitur speciosa; v drzwi kośćielnych/ ktore zwano Nadobne WujNT] Leop Act 3/2; poznawáli go że tho on był co ná iáłmużnie ſiadał v Ozdobnych drzwi kośćielnych [Sedebat ad speciosam portam templi; v drzwi Nadobnych kośćielnych WujNT; v drzwi ozdobnych kośćielnych WujBib] Leop Act 3/10; gdy fortę przed kościołem ochędożną wielkim koſztem wyſtáwił [Joathan]/ ktora potym byłá rzecżona ozdobna fortá BielKron 88.

Synonimy: I.1.a. cudny, piękny, świetny; b. mądry, nadobny, sławny, zacny; α. cudny, ochędożny; 2. chędogi, cudny, foremny, kosztowny, obfity, ochędożny, okazały, piękny, świetny, wspaniały, zacny; a. subtylny; c. wesoły; 3. znaczny; II.2. bogaty; III.1. lśniący, ubrany; 3. znamienity.

Cf NIEOZDOBNY, OZDOBIONY

IM