PŁODZIĆ (123) vb impf
o jasne.
Fleksja
inf |
płodzić |
indicativus |
praes
|
|
sg |
pl |
1 |
płodzę |
płodzi(e)my |
2 |
płodzisz |
|
3 |
płodzi |
płodzą |
praet |
|
sg |
pl |
1 |
m |
-m płodził |
m pers |
|
2 |
m |
|
m pers |
-ście płodzili |
3 |
m |
płodził, płodzi(e)ł |
m pers |
płodzili |
imperativus |
|
sg |
pl |
2 |
|
pł(o)dźcie |
3 |
niechåć płodzi |
niech płodzą |
conditionalis |
|
pl |
3 |
m pers |
by płodzili |
inf płodzić (24). ◊ praes 1 sg płodzę (12). ◊ 2 sg płodzisz (4). ◊ 3 sg płodzi (34). ◊ 1 pl płodzi(e)my (1). ◊ 3 pl płodzą (20). ◊ praet 1 sg m -m płodził (1). ◊ 3 sg m płodził (5), płodzi(e)ł (1) LibMal. ◊ 2 pl m pers -ście płodzili (1). ◊ 3 pl m pers płodzili (12). ◊ imp 3 sg niechåć płodzi (1). ◊ 2 pl pł(o)dźcie (1). ◊ 3 pl niech płodzą (1). ◊ con 3 pl m pers by płodzili (4). ◊ part praes act płodząc (1).
Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.
1.
Powoływać do życia, wydawać na świat;
procreare Mącz; generare PolAnt; facere fetum a. genus, a. sobolem, fetificare, fetare, procreare fetum, propagando, procudere prolem, propagare genus Cn [w tym: kogo, co (17)] (18):
Przen (5):
Słowo ieſt zdraycza rozumu/ á ięzik płodzi ſłowa cżłowiecże BielŻyw 137;
RejZwierc 232b.
płodzić komu (1): Saturnus ſwe Kroleſtwá ſpokoyne nam płodźi. ModrzBaz 134.
płodzić w kim (1): Tento zakon zły grzechow/ duſſy zawydzy przeciwy/ [...]. Ten wnas owoce złe płodzy SeklPieś 31v.
Zwrot: »babie rzeczy płodzić« = mówić jak baba (1): Nie ſłucham cie bábye rzecży płodziſz/ Nam młodzieńcom ſwą powieſcią ſzkodziſz BielKom F5v.
a.
O ludziach (7):
A gdy widzyał Sáturnus oycá więcey płodzić ſynow niż on ſam ieden [...] vciął mu koſą rodne cżłonki BielKron 20;
Mącz 67c;
Poymuyćie żony/ á płodzćie ſyny y corki BudBib Ier 29/6;
WujNT 726.
Zwroty:
[»dziatki płodzić«:
Matka czeliadna dziatki płodźy/ y onych przygląda ConfRad 33v.
]»płodzić owoc z żywota [= dziecko]« (1): niewiaſta ktora ieſt niepłodná/ ma bytz miana od boga przeklętá/ bo niezaſlużyla plodzitz owotza z żywota ſwégo OpecŻyw 3v.
Szereg: »płodzić i rodzić« (1): Impuber, Młódy/ Któremu yeſzcze łóno nieobraſtá/ Który yeſzcze płodźić y rodźić nie może. Mącz 329a.
Przen (1): Kadmus Fenicki po tym kráiu chodził/ Sieiąc zęby Smokowe ták mężny lud płodził. PaprPan Cc3.
b.
O ziemi, wodzie (5):
[W święto Kuczek Żydzi] ofiárowáli rozmáite naſienia ktore zyemia płodzi/ ná cżynienie dzyęki Pánu Bogu. BielKron 39,
455.
Zwrot: »płodzić płod« (1): Y rzekł Bog: niech płodzą wody płod duſzą żywiący y ptáſtwá lataiące nád ziemią [Reptificent aquae reptile animae viventis] BudBib Gen 1/20.
Przen (2):
Pátrz/ co zá ſercá Scyros nędzny wyſep rodźi. (–) Tákich/ coby ſie brácką krwią zlali/ nie płodźi. GórnTroas 28.
Szereg: »rodzić, płodzić« (1): Ludźi róznych náprowádźił Bóg k Troiéy/ żeby ią zgłádźił. Nam przydźie/ kto wié/ z którémi Zyć/ niewiedźieć w iákiéy źiemi: Ieſli w téy co zboże rodźi/ Czy w téy co kámienié płodźi. GórnTroas 56.
c. O roślinie (1): Semento, semen procudo – Naſienie płodze. Calep 964b.
2.
Sprawiać, że coś się pojawia, powodować powstawanie czegoś;
operare Vulg; curare, facere Mącz [co] (32):
FalZioł V 45v,
49v,
50v;
BierRozm 8;
Nie kochay ſie iż więcz miłoſcz krotką roskoſz płodzy RejJóz F6v,
C7v,
E4v;
RejKup b4,
b8v,
k8;
KrowObr 36v;
RejWiz 21,
22v,
23,
31v,
33v;
Curare cuticulam, Loſtowáć/ Vżywać/ Roskoſz płodźić. Mącz 75d,
148b,
38lc;
GórnDworz D4v;
RejRozpr D2v;
[Astronomowie różni] W Kśięgách ſwych opiſuiąc Niebieſkie obroty/ Tákże Gwiazd rozmáitych ozdobne iſtoty. Z ktorych nam bárzo wielkie pożytki pochodzą/ Gdyż wſzyſtko cokolwiek ieſt/ nám to k woli płodzą. PaxLiz Cv;
KlonWor 35;
[SienHerb 426a (Linde)].
płodzić komu (5): Wierzmi Achizo ma miła Dawnom ia to obaczyła Iż to ludziom roskoſz płodzy Iedno mię cznota odwodzy RejJóz Dv, C8; Mierny cżłowiek w mowieniu/ trudnośći vchodzi/ Ale wielomowiący/ trudność ſobie płodzi. BielKom B7; RejWiz 28v, 87.
płodzić w kim, w czym (2): Y iáko ſie tá Kſieni [Rozkosz] tám z nimi kokoſzy. Iáko ſwiátem błáznuie y iáko gi zwodzi/ Y iákie zbytki w ludzyoch iákie ſzkody płodzi. RejWiz 27v; Poſpolićie zazdrość s ſzcżęśćiem chodźi/ Stąd niechući w ludzkich myſlách płodźi. BielSat H2.
W porównaniu (1): Pátrzże ná ty błazenki gdy po ſwiátu chodzą/ Iáko małpy táki śmiech w niebie ſwiętym płodzą. RejWiz 87.
W charakterystycznych połączeniach: płodzić bojaźni, boje, co dobrego, wszystko dobre, delicyje, dziwy (4), krotochwile, niechuci niewczasy, pychę, rozkosz (13), roztyrki, szkody, śmiech, troski, trudność, zbytki, zimnicę.
Szeregi: »okazować a płodzić« (
1):
Pyſſnego/ chełpliwego zowią nieucżonym/ ktory w rozgniewániu okázuie á płodzi pychę [qui in ira operatur superbiam]. Leop Prov 21/24.
»rodzić i płodzić« (1): Woyná Pigmeu máły/ śiłá ſtráchow rodźi/ Siłá troſki/ boiáźni/ y niewcżáſow płodźi. KmitaSpit C3.
3.
Popełniać (o złych, nagannych uczynkach);
operari Mącz, Vulg; facere, inire Mącz; exercere Modrz; egere Vulg [w tym: co (72)] (73):
LibLeg 10/61v;
LibMal 1549/150v;
Cżęſto ſwary rowni zgodzą/ Ktore wielcy z ſobą płodzą BierEz L4v,
R4v;
BielŻyw 27;
BierRozm 11;
Bom i iá przed tem wielé grzéchow płodźił MurzHist L2,
H;
Wolno im [fałszywym prorokom] téſz ieſt opić się i co iedno chcą ſwego poſtu płodźić MurzNT 111,
88v,
111 [2 r.];
Teraz ſtroiſz nabożnośći/ Gdy nie możeſz płodzić złośći BielKom D;
Abowyem ći ktorzy záwżdy ſwowoleńſtwo płodzą/ Cić po tákich drogách Páńſkich yuż nigdy nye chodzą LubPs aa4v,
B4,
aa5v;
Przyſtoi też Sędźiemu/ pierwey niż złoczyńcę zda ná męki/ bádáć ſye pilnie cżáſu/ iáko dawno złoczyńcá kradł/ zbijał/ rc. y inne łotroſtwo płodźił GroicPorz ii3v;
KrowObr 119v,
121,
227,
234;
Y popalą domy twoie ogniem/ y będą cżynić ná ćię ſądy/ przed ocżymá wielu niewiaſth: y przeſtánieſz wſſetecżnośći płodzić Leop Ez 16/41,
Apoc 18/3,
9;
BielKron 148,
201;
Libidinor, Nierząd á ſwą wolą płodzę. Mącz 192a;
Stupro, Nierząd płodzę s białą głową. Mącz 424a,
50c,
105a,
13Ią,
18lb,
182a (
19);
okrućieńſtwo nád temi z ktorych naywiętſze pożytki biorą/ płodzą ModrzBaz 28;
SkarŻyw 270;
StryjKron 51;
CzechEp 82;
NiemObr 150,
164;
WerGośc 212;
Mym zdániém/ że nie [winien] káptur/ lecz ten co w nim chodźi/ Minąwſzy ſwą powinność/ y wſzeteczność płodźi. PudłFr 54;
ArtKanc P20v,
S7;
GórnRozm Dv;
Calep 310b,
956b;
Tákże y mężczyzná/ opuśćiwſzy przyrodzone vżywánie niewiáſty/ zápalili ſię w ſwey pożądliwośći ieden ku drugiemu/ mężczyzná z mężczyzną ſromotę płodząc WujNT Rom 1/27,
Iudae 15,
s. 842,
Apoc 2/14,
20,
17/2,
18/3,
9;
KlonWor 30;
[LorichKosz 71 (Linde)].
Ze zdaniem dopełnieniowym (1): to cżłowiek płodźi cżego ſię ſpowieda. CzechEp 105.
W charakterystycznych połączeniach: płodzić bałwochwalstwo, cudzołostwo, drapiestwo, głupstwo, grozy, grzech(y) (3), kradzież, kurestwo (2), łotrostwo, morderstwo, nieczystość(-i) (nieczystotę) (10), nierząd(y) (11), okrucieństwo (2), prożnowanie, psoty, sodomiją, sromotę, swary (2), swawolność(-i) (swawoleństwo, swą wolą) (7), tyraństwa sprosne, walki, wszeteczeństwo(-a) (wszeteczność) (9), zbytki (3), złość(-i) (złoczyństwa, wszystko złe) (10).
Zwrot: »pod pokrywką, za zasłoną płodzić« = robić coś w tajemnicy (1:1): [sprzeciwiają się prawdzie dzisiejsi heretykowie] aby tą drogą [...] roſkoſzy/ złoczyńſtwa wſzelakié/ za tą záſłoną przeſpiecznié i okrom inſzych oto gniewu płodźili/ i wſzyſtko coby iedno chcieli czynili. MurzNT 108v; BielSat Gv.
Szereg: »płodzić a dopuszczać się« (1): pan Bog ty/ ktorzy tákowy grzech [gorszenie dzieci] płodzą/ á onego ſie dopuſſcżáyą każe wodą á vthopyenyem káráć. GliczKsiąż D7v.
W przen [w czym] (1): nyeboracżku choć ták buyno chodzisz/ A w ſercu ſwym tę ſproſną. złosć kędy możeſz płodziſz/ Wyedz iż ten doł ktoryś kopał ná bliźnyego ſwego/ Nye obacżyſz ſam gdy pirwey vpádnyeſz do nyego LubPs B6v.
Przen (1): O Błędna Fortuno toć náder przewodźiſz/ Práwem niewiem iakim wiele w świećie płodźiſz RybGęśli Bv.
Synonimy: 1. rodzić; 2. pobudzać; 3. broić, pachać, stroić.
Formacje współrdzenne: płodzić się, napłodzić, napłodzić się, popłodzić, popłodzić się, przypłodzić się, rozpłodzić, rozpłodzić się, spłodzić, spłodzić się, wspłodzić, wypłodzić; rozpładzać się, spładzać, wspładzać, wypładzać.
Cf PŁODZĄCY, PŁODZENIE, [PŁODZIDYM], PŁODZIENIEC, PŁODZISAMIEC
MN