[zaloguj się]
[pdf]

BA (356) pt

a jasne.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Występuje głównie na początku odpowiedzi i wyraża w zależności od kontekstu:
a. Potwierdzenie, potakiwanie, aprobatę, zapewnienie, pewność; przyzwolenie, zgodę, ustępstwo; tak, a tak, jużci, owszem; doprawdy, naprawdę, rzeczywiście, oczywiście, istotnie, zaiste, w istocie; naturalnie, pewnie, na pewno; zapewne, niech będzie, dobrze; sane Mącz, Cn; certe, iam, nempe Mącz; quidem, quin Cn (124): BA toć prawdá miły oycze RejRozpr B3v; RejKup bb3v, Bbv, v7; MurzNT 124; Swiniá idzye ná pole álić ná niey [wron] iedzye/ Bá wſzędy iey záwżdy być ná káżdey byeſiedzye. RejWiz 98, 41v, 75 [2 r.], 127; RejFig Bb5v, Dd8; RejZwierz 36v, 103v; A byłoż to przy Krolu? (‒) Bá tuż Krol śiedźiał. OrzRozm I2, D3v; KochSat A4v; Et quicquid tu, contradixeris, Bá, mów ty co chceſz przećiw temu. Mącz 87b; Sed quanti quanti bene emitur quod necesse est. Bá zaczżekolwiek/ Bá co dáć to dáć/ dobrze bywa kupiono czego potrzebá yeſt á może być doſtano. Mącz 338a; Quincunque, Bá ktożkolwiek/ bá niechay będzie kto chce Mącz 343c, 338b, 338c, 340d, 344a, 489b (14); Bá dopiro was chwalę/ maćie rozum w głowie/ Ale w tym nie ſą winni Polſcy Poetowie. Prot A3; prośili/ [syna] żeby [...] przyiął duellum zá oycá. Bá toć práwi vcżynię/ ále żeby ſie bić/ o tym wy áni myſlcie. GórnDworz O7, Q4, Y5v, Cc3, Dd5, Ii8; RejPos 37; Abowiem kto ſie zdobi tymi kraſomownemi ſłowki/ bá rownie iákoby s cudney rękáwice białą rękę vkazał/ á ciáło ine wſzytko kroſtáwe RejZwierc 84v, 92 [2 r.], 158v, 175v [2 r.], 234a [2 r.], 234c (13); WujJud 72, 78; RejFig A3; CzechRozm 51, 117, 140v, 243; PaprPan B3v, L3, N2, O2v, O3v; MWilkHist E, L2; Xiężę nie bądź zemſzą długi. Bá to łácno odnieśiećie/ Niebędźie iéy/ ieſli chcećie. KochFr 50, 126; A co powiedaſz/ iż odſyła vrżąd źiemſki rżeczy duchowne/ do duchownego práwá: bá odſyłáć/ gdy kogo nágánią/ że nie ieſt legitimus ábo legitima GórnRozm D2v, A, C4v, F, K2, L4 (11); PudłFr 14, 43, 64; ActReg 27, 101; Tániéy tám wſzytko, kupi. (‒) Bá ták ieſt záiſté/ Kupiłem tám był tanie okulary czyſté. WyprPl A3v, A2, B3v; Byłem w przód v źrzodłá Ktore z niebá wychodźi pod Seráphinámi. (‒) [...] (‒) y z niebá? (‒) Bá właſnie z wyſokiego. CiekPotr 72, 46, 89.

Połączenia: »ba dobrze« (5): Bene volo ego illi facere, si tu non abnuis. P. nempe de tuo [...] Jeſli to nie yeſt przećiwko tobie ya go chcę zápomoc P. Bá dobrze tilko z twego mieſzka Mącz 245b, 191d, 367b; Iuż rozumiem że ná to godzicie/ ábych ia wáſzey rozmowy nie ſłuchał. Bá dobrze/ więc ia wam/ y iutro nie przekáżę. GórnDworz H4v; GórnRozm H3v.

»ba i owszem«: Vcżyńmy co tákowego. Miłość pokázuiącego. Ku Iezuſowi miłemu Pánu y miſtrzowi ſwemu. [...] (‒) Bá y owſzem miłe moie Pokażmy kochánie ſwoie. MWilkHist Cv.

»ba już(ci)« (4): Koźlę więc dziurą poźrzáło/ Wilká po ſkorze poznáło. Rzekąc/ bá iuż mię nie zdrádziſz/ Choć ſobie ták głos łágodziſz BierEz N2v; BielKom F3; OrzRozm I3; Bá iuż ty kręć iáko chceſz radz ſię Sofiſtyki [...] Tedy tego dowody nie pokażeſz twemi/ Być niemiał czwarty [Bog] vrość miedzy temi trzemi GrzegRóżn N3v.

»ba pewnie« (4): Ba pewnie ſnaċ yż v przeṡdzi Náſſ potych płotkach czo bredziṡ Co ſkok to rychley do Piekłá RejKup X4; RejWiz 101v; PaprPan P2, Y2v.

»ba wierę(ć)« (14): Niechać na mię kto chcze to wie Ba wieręć ia wolę zdrowie RejJóz C8v; RejWiz 73v; KochZuz A4v; RejFig Ddv, Bb4; Py, verum, Bá wierę prawdá Mącz 489b, 50a; KochMon 34; Iuż po wieczerży: pódźmy do Hiſzpaná/ Bá więrę pódźmy/ ále nie bez dzbaná. KochFr 33; GórnRozm E4v; PaxLiz B3, D2, D3; ZbylPrzyg A3.

»ba wnet« (5): RejKup r7; Niech chłop idzye zá pługyem/ oná [wrona] iuż v niego [...] Kokoſzká ſkoro zlęże bá wnet ią náwiedzi. RejWiz 98; HistLan F3v; Albo niechay kto napiękniey ná koń wſiędzie [...] bá wneth znaydzie ſędziego y podſędká około ſiebie. RejZwierc 56v, 28v.

»ba wżdy« (2): Co też powiedaſz/ iż nie iedno z Polſki/ ále y z inſzych źiem w niewolą Chrżeśćiány biorą: bá wżdy nie po ták wielu záraz GórnRozm D3, K3.

b. Przeciwstawienie, zaprzeczenie; przeciwnie, nie, ależ nie; enimvero non Cn (13): Yeſli przez ſlowo Boże tylko to rozumyeſz/ co yeſt nápiſano w ewángeliey albo v S. Páwła [...] tedy to błąd y bárzo omylna regułá. (‒) Yáko? Bá to owa błąd okrutny/ co ty powyádaſz KromRozm I M1; Proſſę pánie/ dayćieſz iey to żywe dziećię/ á nie zábiiayćie go. A ona záś rzekłá: Bá iuż niechay nie bedzie [!] áni mnie áni thobie/ ále niech ie rozetną. Leop3.Reg 3/26; Rzekł pan Derſniak. Prze páná Bogá pokryć to lepiey/ niż wynorzyć/ co ſie kiedy komu trefiło. Bá lepiey owa wynorzyć powiedział pan Wapowſki GórnDworz Dd, S8v; To ſie tu w nim kocháli mowiąc Nic náſz Mikołay nic/ bá nie záleżyć ten ná ſtárość gruſzki w popiele. RejZwierc 274; MWilkHist K2; WYganiaſz pſá z piekárniey: bá ráczéy ſam wynidź : Bo tu iednák maſz dyabłá v kuchárek czynić. KochFr 39; WerGośc 251; CiekPotr 35; y maſz tęn poczćiwy Oćiec rozumian bydź zá complicem [...] Bá chwały on zá to godźien/ nie infamiey. GórnRozm I3, C4, I4v.

Połączenie: »ba i owszem«: Niewleſieś tego nawykł: ba i owſzem wleſie KochSat B3v.

c. Różne stany emocjonalne: zdziwienie, zaskoczenie, zdumienie, podziw; ironię; niepewność, bezradność, zniechęcenie; ehem, eia, hem, hui, io, o Mącz (51): Pátrząc ieden ná drugiego/ Rzekł wilk widząc pſá tłuſtego: Bá bráćie pśie głádką maſz śierść/ Muśiſz ty mieć doſtátek ieść BierEz Rv; (did) Zephira lementuie na Potyfara iż ſie ża rażem nie pomſćił (‒) Ba widzę iż ſie dorządzyſz [...] Chczeſz żoſtawić na ſwym domu Tę przeſuchę tak beż ſromu RejJóz H8, O3v; RejKup c5, i7v; Bo wierz mi że tám trzebá cżáſem y przez nogę/ Gdyby náſze ſzło gorą/ bá iáko cie mogę. RejWiz 75; Zdadzą ſię wam podobno proſtacy miſtrzowie: Ba będą znich pochwili Gregoriankowie. KochSat B3; Eia haud sic decet, Bá toć ſie niegodźy. Mącz 101a, 86a, 174a, 371d; Bá tho cżyſta/ męſzcżyznam niechay będzie wſzytko cżynić wolno/ á wy białegłowy ſwięćiczámi bądźcie GórnDworz Z7v, P7v, Zv; A ći co tym [dobrami] ſzáfuią rządem to názwáli/ Bá práwie rząd/ bo ſobie doſyć náłápáli. RejZwierc 248v, 50v, 65, 157v, 234v; Bá namilſze śioſtry moie Ia niewiem/ co ſię wżdy dźieie. Iednym ſię razem boimy A drugim ſię weſelimy. MWilkHist [H4v], I3v, K2v; Pocznie wártowáć/ áli pápir goły; Bá to/ pry piſmo nie z głębokiéy ſzkoły. KochFr 64, 31; GórnRozm M2v; PudłFr 44; Alberte/ vpátruy ty/ ſąli konie kędy. (‒) Bá niemogęć vpátrzyć/ iuż poglądam wſzędy WyprPl A4, C2v.

Połączenia:»ba miły Boże«: Bá miły Boże. Goſpodarż dobry [...] záwżdy naydźie rżecz iaką/ ktorey popráwy potrżebá GórnRozm K.

»ba prze miłego Boga« (2): A co powiedaſz/ iż ſię temu zábieżeć nie może/ żeby ludźi nie bráli. Bá prże miłego Bogá/ ieśli wy nie macie sſto rozumu/ iáko temu zábieżeć/ więc poślićie do cudzey źiemie/ rádźić ſię około tego. GórnRozm D3, G3v.

»ba to (toć, toż)« (4): RejJóz N5v; A tak niezlecz ſię dobrze mieć. Za zywota ſwiata vzyć. [...] Ba toż pyſmem nauczonem Trząſnal iąko pyes ogonem. RejKup g8; Bá to my tu gadamy ſobie/ á vfce ſię zbroyne/ ku chłodnikowi śćiągáią GórnRozm N3v; PaxLiz D4.

»ba wej(że)« (15): Ba weyże moy miły panie Ieſzcżeć ten łotr fuka na mię RejJóz H3; RejKup dd2; Ale bychći był wolen/ poznałbyś Geráldá/ Krol rzekł/ bá weyże tego beſpiecżnego ſmárdá. RejZwierz 19b; Hem interiectio, carripientis, admirantis et indignantis, Ey/ bá weygo/ báweyżego Mącz 154c; Hui tam cito, ridiculum Bá wey/ ták prętko/ ſmiechowistoć to. Mącz 159b, 100d, 154c [2 r.], 159b [2 r.], 180b, 256a; GórnDworz R4v; KlonKr C2v; CiekPotr 34.

»ba wierę«: Et per ironiam ponitur Wierę prawdá/ bá wierę ták/ mily duſzko. Mącz 371d.

2. Wyodrębnia, uwydatnia, wzmacnia treść następującego wyrazu lub zdania (ubocznie może mieć funkcję spójnika przyłączającego); także, a także, również, zarówno; nawet, ponadto, co więcej; atque, quin etiam Cn (134): RejRozpr D3v; RejJóz D5; Abowiem gdy iuż cnotá gdzye ſwe gniazdo zácżnie/ Wnet ſie iey ſkutki zyáwią á okażą znácżnie. Bá niech będzye niedbálec/ leniwiec/ plugáwy/ Alić z niego pochwili Eurialus práwy. RejWiz 3v; Abowiem to piękny ſtroy gdy kto cnocie godzi/ Bá chociay y s płoſkonek w ſwey robocie chodzi. RejWiz 88v, 15v, 47v; Powiedziano że to ieſt/ Hetman y Kárdynał/ Chłop rzekł/ bá by ſie wierę y nabárziey wſpinał/ Tedy ná Bożem ſądzie/ zá iednego ſtánie RejFig Cc3, Cc3v; GórnDworz V3v; RejZwierc 92, 104v [2 r.], 159v, [272]; Około ſpraw Rycerſkich tu rozmowę macie/ O domowych/ niebieſkich/ bá o co ſpytacie PaprPan Mv; Sprobuy go w cżym iedno chceſz bá nie zmárſzcży twarzy PaprPan P2v, F, Qv, N2v, Tv, [Hh5]v; WisznTr 23; PudłFr 63; ActReg 164, 172; GostGosp 140; iuſz był puścił ná targ dom. co ná targ: Bá iuſz go był owemu zgołá Greczynowi Philokierdowi przedał CiekPotr 13.

Połączenia: »ba i« (101): A przeto Podſtaroſcziovie, i szedziovie Grodſczi wſądi mayą bycz oſſiedli pod viną vtraczenia [...] Ba i prziſſięgli [...] vrzęndow staroſczinych. ComCrac 15v; RejRozpr B4; A dzis mi ten zyſk przeklety Idzie wgłowe/ ba y wpiety. RejKup d6, k3, k6, 17v, q4v, t8v; KromRozm I C, L2v, O4v, [P2v]; KromRozm II v3, x2; KromRozm III E2v [2 r.]; DiarDop 102; BielKom G2; GliczKsiąż F3; GroicPorzRej C3v [2 r.]; RejWiz 80, 127; Leop 1.Reg 30/12, 2.Reg 19/30; RejZwierz 22, 57v, 102; BielKron 334; OrzQuin B3v; Prot A3; GórnDworz K3, Q7v, T4v, Y8v, Z4; RejZwierc 63v, 218, 224v; WujJud 69, 80v, 140, 191v; Rad vyrzę ty Obrzymy ktorzy im [Dunikowskim] zdołáią/ Bá y mędrki tákowe co ie oſzukáią PaprPan O4, C3v, C4, F, P4, Bbv (11); MWilkHist B4, Cv, D, D2, I2v, I3, K, K2; CzechEp 8, 22, 45, 49, 354, 385, [395], [401]; NiemObr 179; GórnRozm A, Cv, C2, L2; WerKaz 296; BielRozm 4v; ActReg 102, 130, 132, 172; WyprPl A2v, B4, Cv, C2, C2v, C3; GrabPospR L3, M4v; CiekPotr 5, 30, 33, 56, 61, 73, 79; CzahTr C4, H2v; GosłCast 45; PaxLiz E; My tego ták wyrzec nie możemy/ Iák ſię z twego wrocenia ćieſzemy. Bá y Páni/ day Iey Miłość zdrowá/ Weſelſzać iey twym przyiázdem głowá. RybWit C2.

»ba jeszcze« (3): A Michal przidawayącz rzekl. Ba yeſzczecz dzywnyeyſcha powyem yſch rok przed ſadnym dnyem ſyn odstapi od boga oycza LibMal 188v; RejWiz 98; OrzRozm I2v.

»ba też i«: Wſzákoż z nich [Birułtow] cżáſem káżdy gdy ſobie podpiye/ Bá też y z naymężnieyſzym tedy ſie pobiye. PaprPan T 4.

»ba wierę i« (2); OrzQuin H2; A Ták zábáwiony cżłowiek ſwiátem tym [...] trudno ſie z roſtropnym bacżeniem bá wierę y s cnotą y z wolnoſcią nádobnego żywotá ſwego zgodzić ma RejZwierc 66v.

3. Wyraża pobudzenie, zachętę, życzenie, rozkaz (przeważnie w połączeniu z imperatiwem w orzeczeniu); nu, nuże, dalej!; age Mącz, Calag; age sis, ecce, ehodum, eia, iuvat, sane Mącz; igitur, perge Calag (34): A ieden rzekł bá gaday znim [z Ezopem] Chceſzli być Capem Wáłáſkim BierEz B2; Ba miły goſciu niecháy mie teráz/ a odſtępmi od okna z wiatru/ boćz mi wielmi duſzno. ForCnR E2; RejJóz F8v; RejKup V8; MurzHist N; OrzRozm R; Eia ut elegans est, Bá obácz yáko yeſt pyękny Mącz 101a; Sit sane ita, Bá áczby ták było. Mącz 429a, 101a, 206b, 259a, 389b, 494a, 459c [2 r.]; W tym rzekł pan Myſzkowſki. Bá mówmy trochę o thym GórnDworz Hh5; wzrok maſz iáſny: bá pátrz [...] miły brácie/ iáko ma piękne oko GórnDworz T3; CzechRozm 63; PaprPan X; Ná káżdy rok nam każą rádzić o obronie: Bá radzmy też o woynie KochOdpr D3; Bá moie miłe śieſtrzyce. Nie lutuymyſz ſwoiey prace. MWilkHist C, D4v; BA ieſcze raz/ Marćinie: więc powiem/ ták było KochFr 133; GórnRozm D4v.

Połączenia: »ba już«: Do Ianá Lichnowſkiégo. BA iuż/ choćia ná ſániách/ Stáśiá Bránickiégo/ Nákieruy dyſzlem do mnie/ Iáśiu móy PudłFr 64.

»ba nu dobrze« (2): Iuvat impersonale, ut iuvat alloqui hominem, Bá nu dobrze mowmy s niem. Mącz 179c; Age restitero Peripateticis, Bá nu dobrze ácz ábych odpór uczynił Peripátetykom. Mącz 397b.

»ba nu(że)« (5): Agesis [!] adverbium excitandi. Bá nuſz/ nuże. Mącz 5d; Eia, Adverbium, hortandi, Nuż/ Ba nuże/ Ba nuże. Mącz 101a; Wolan. Nuż. Nuże. Bá nuże Age. age. perge. igitur. Calag 573; (did) Mágdálená do drugich Máriy (‒). Bá nuże/ me miłe pánie Będźieć to rychło świtánie. MWilkHist G3v.

»ba wej«: Item, Ecce, Poyżrzy/ Bá wey. Mącz 99a.

Synonimy: 1. a. dobrze, iście, jużci, owszeki, pewnie, prawda, rownie, tak, wierę, zaiste; b. przeciwnie, owszeki; c. ach, ej, heja, hejda, o, oho, to, toć, toż, wej, wejże, wierę; 2. i, owszem, jeszcze, »k temu«, nadto, też, 3. nu, nuż, nuże, wej.

LZ