[zaloguj się]
[pdf]

LEDWIE (860) av, pt i cn

av (616), pt (204), cn (37).

ledwie (320), ledwe (249), ledwo (184), ledwa (41), ledwej (33), ledwy (31), ledwiej (2); ledwie RejŁαs, GroicPorz (2), Leop, OrzRozm (3), KochMon, CzechRozm (2), KarnNap (2), SkarJedn (2), MWilkHist, CzechEpPOrz, NiemObr (6), ReszPrz (4), ReszList, WerGośc (3), WerKaz, BielSen, PaprUp (3), ZawJeft, GostGosp, GostGospSieb (3), GrochKal (3), Phil, KochPij, WyprPl (2), LatHar (4), KlonKr, SkarKaz (4), CiekPotr (2), CzahTr (5), PaxLiz (7), SkarKazSej (4), SapEpit; ledwe KromRozm II, KromRozm III, RejZwierz (13), KochOdpr (3), Calag, KochJez, KochDz (2), KochMuza (2), KochPhaen, KochSz, KochPam, KochSob, GórnTroas (3), KołakCath, SkorWinsz; ledwo FalZioł, BielŻyw (2), BielKom (2), KwiatKsiąż, Prot (4), SienLek (2), BielSat (3), BudNT, StryjWjaz, ModrzBazBud, BielSjem, BielRozm (2), KmitaPsal, Calep (5), GrabowSet (7), WysKaz (3), KmitaSpit (4), VotSzl, KlonFlis, KlonWor (4); ledwa MurzHist (2), LeszczRzecz, Goski, GrzepGeom, WujJud, PudłDydo; ledwy ForCnR, BierRozm, KromRozm I; ledwie : ledwe : ledwo : ledwa : ledwej : ledwy : ledwiej BierEz (17:2:3:–:–:2), OpecŻyw (‒:3:‒:–:‒:3), MiechGlab (–:–:2:–:1:3), RejPs (–:4:1), RejRozpr (‒:1:2:–:–:4), RejJóz (8:1:1), RejKup (2:6:1:2), HistAl (6:–:4), MurzNT (1:–:–:1), GliczKsiąż (‒:1:3), KrowObr (2:1), RejWiz (‒:49:2), RejFig (2:9), BibRadz (2:–:1), BielKron (23:1:43:17:6:3), KochSat (1:1), Mącz (6:1:1:–:26:9:2), RejAp (2:9:1), GórnDworz (‒:25:3), HistRzym (1:–:1:‒:‒:4), RejPos (7:18:5), RejZwierc (10:47:6:1), BielSpr (1:‒:2), BudBib (2:–:1), HistHel (3:1), MycPrz (‒:–:4:1), BiałKaz (‒:1:1), PaprPan (11:3), ModrzBaz (36:–:1), Oczko (4:1), KochPs (9:6:1), SkarŻyw (47:3:2), KochTr (6:3), StryjKron (1:2:27), CzechEp (3:1), KochFr (2:7), KlonŻal (1:–:3), WisznTr (2:–:2), KochPieś (2:3), GórnRozm (4:–:1), ActReg (6:–:2:2), KochFrag (1:1), RybGęśli (‒:2:1), WujNT (4:–:2), JanNKar (1:1), SarnStat (2:‒:2), SiebRozmyśl (1:1), ZapMaz (‒:–:1:1), WitosłLut (2:1), PowodPr (1:1:2:8), GosłCast (3:1:2:1).

Pierwsze e, o oraz e w -ej jasne; -wie (39), -wié (3); -wie : -wié Oczko (2:2), KochPs (8:1); -wé (26), -we (13); -wé Oczko, KochJez, KochDz (2), KochPhaen, KochPam, KochPieś (3), KochSob, GórnTroas (3), KochFrag, GosłCast; -we Mącz, KochMuza (2), JanNKar, SiebRozmyśl; -wé : -we OpecŻyw (1:2), KochPs (4:2), KochTr (2:1), KochFr (4:3); -å (25), -a (10); -å GrzepGeom. RejZwierc, WujJud, PowodPr (8), GosłCast, PudłDydo; -a MurzHist (2), MurzNT, LeszczRzecz, MycPrz; -å : -a BielKron (12:5).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

I. Przysłówek (616):
1. Z trudnością, z wysiłkiem, trudno, ciężko (tak trudno, że mogło się nie udać, nie dojść do skutku); vix Miech, HistAl, Vulg, Mącz, PolAnt, Modrz, JanStat, Cn; aegre PolAnt, Mącz, Modrz, Calep, Cn; difficile PolAnt, Calep; difficulter Mącz, Calep; difficiliter, cum labore Calep (309): Ośieł go w zęby vderzył/ Aż wilk omdlal ledwie ożył. BierEz L2v, F4, Iv, L4v, N2, O2, R4v, S3v; OpecŻyw 157v; BielŻyw 105; MiechGlab 13; RejŁas w. 21; y mnie/ áczkolwiek były ſie poſliznęli nogi moię ták iż záchwiawſſy ſie ledwem ſie ná nich okrzepił RejPs 106, 22v; RejJóz O4v; A gotuy ſię iuż nadrogę A ia ledwe wznoſzę nogę. RejKup h6v, c4v, g2v, cc4; gdzie było zimno á ciemnoſć wielka ták iż ſie ſami ledwo poznáwáli HistAl Iv, D, M5; MurzHist P4, T; BielKom D4; KrowObr 117; A ná ręce nośiłá iákieś dzyecię máłe/ Ze ledwe głowę dzyerży ták bárzo oſpáłe RejWiz 26, 3, 30, 102v, 104v, 108v (10); Leop Prov 6/26; RejFig Bb2, Dd4; RejZwierz 101, 129v; OrzRozm C2, N3v; miáſto ich zápalili/ ktorzy ná tym mieyſcu mieſzkáli gdzye kośćioł S. Anny podle muru/ y wſzędzye około Kollegium/ gdzye zgorzáło kilko vlic y Kośćioł S. Anny/ Kollegium ledwo obroniono. BielKron 385; powiádáią: iż ſie cżaſem ták bárzo chłopi kiymi biją/ iż ie ledwo Vrzędnicy rozwádzą. BielKron 432v; przeto tám wielką nieprzeſpiecżność ná wodźie/ ták iż ná trzech kotwicach ledwie okręt ſtánie. BielKron 452, 24, 77v, 107, 109, 113 (19); Vix comprimor quin involem illi in oculos, Ledwey ſie odzierżawam ábych mu w oczy nie welnął. Mącz 320d, 4a, 116a, 248c, 320c, 321a [2 r.] (13); Prot B; Owa go wdy ledwo nákoniecz námowili/ że wſiadł zbroyno ná koń GórnDworz O7v, O7v, P5v; RejPos 82, 260v; Poydźieſzli do Kuſznierzá/ dáwáć podſzyć ſzubkę/ Muſiſz dzieſięć złotych dáć/ ledwo ſkrije dupkę. BielSat C2; á on iáko pies obżárły ledwo dolezie do bárłogu ſwego RejZwierc 59; tákże też y o wychowánie tego ſyná máło dbał/ bo iednegoż miał/ tákże gi przy ſobie chował áż do niemáłych lat/ że go byli potym ledwe námowili iż go był dał do Skármierzá do ſzkoły RejZwierc 274, 25v, 33v, 34, 54, 55v (13); BielSpr 46v; A práwie tą wyſtáwą wſze ſtany námdláły/ Ledwoby ku obronie w czym á ná czym mieli. MycPrz I B2, II B2; BudNT Act 14/18[17]; StryjWjaz A4v; PaprPan C2, Q, R; Miecż v nich ktorym złocżyńce śćináią/ zárdzewiał/ y ledwie by ſię ná posługę zgodźił. ModrzBaz 64; Gdy nas przyiaćiele o rátunk proſzą/ ledwie pomagamy ModrzBaz 144, 45, 88 [2 r.]; SkarJedn 99; Oczko 20; KochPs 22, 159, 206, 208; ledwiem P. Bogá vprośił/ ábymi duſzę zniego dárował. SkarŻyw 251, 58, 90, 189, 212, 454 (10); KochTr 3; A máło co przed tym 22. dniá Márcá Stradoḿ Miáſto miedzy Krákowem y Kázimirzem do gruntu zgorzáło/ [...] y Krákowá ledwo od tey niebeſpiecznośći obroniono. StryjKron 717, 91, 105, 230, 306; CzechEp 202; KochFr 107; WisznTr 12; GórnRozm F2; ZawJeft 5; ActReg 4v; Calep 31b; GostGosp 32; GostGospSieb +3v; GrochKal 12; GrabowSet A4v; Po nim ná páńſtwo wſtąpił brát iego rodzony Káźimierz/ co vczynił ledwé námówiony KochFrag 43; Ledwo byś dźiś w tyśiącu nápadł ná iednego/ Co by Cnotę zá myto kładł vcżynku ſwego. RybGęśli C3v; WujNT Act 27/8, 1.Petr 4/18, s. 806; SarnStat 372; SiebRozmyśl H2; ZapMaz II G 97/90 [2 r.]; CiekPotr 33; Przecż żem przyſzedł dźiś znácżnie pocżćiwie do tego/ Ze ledwie mam cżym pokryć nágość ćiáłá niego. CzahTr Iv; KlonWor 20.

W powtórzeniu intensyfikującym (1): iż iuż theż y mamká muśi z nim rzkomo płákáć/ tákże też ziemię bić/ á ledwe á ledwe iż z onego zátrwożenia vkrocone będzie. RejZwierc 76.

W charakterystycznych połączeniach: ledwie doczekać, dokonać (dokonany) (2), doleźć, domyślać się, dopędzić (2), dosięgać, dosyć uczynić, naleźć (6), namowić (namowiony) (3), nastarczyć, obronić (się) (7), odegnać, odpędzić, otwarzać usta, ożyć (2), głowę podnosić, podźwignąć się, pozn(aw)ać (3), przesiedzieć, sprosiać, ubłagać (2), uczynić, uhamować (zahamować) (2), ułapić, uprosić (uproszony, wyprosić) (9), uspokoić (3), od śmierci wrocić się (2), wybrać wymęczyć (2), wypłynąć (2), wznosić (podnosić) nogę (3), zbawion (wybawion) być (4), zdobyć się, zmoc (2).

Połączenia: »ledwe iż« (1): RejZwierc 76 cf W powtórzeniu intensyfikującym.

»ledwie że« (1): Ráczże ſye mnie vżalić y dźiś/ wiecżny pánie/ Bo w tych fráſunkach moich ledwie że mię zſtánie. KochPs 42.

Fraza:»[kogo] ledwie będzie, zstanie, zstawa« = z trudem (wy)żyje (2:1:1): Bo kiedy więc kto ſtáre obycżáie zmieni/ Iuż go też ledwe będzye do drugyey Ieſieni. RejWiz 93, 84v; KochPs 42; Ach nieſtetyſz o Wenus/ sfolguy mnie niebodze/ Boć mię iuż ledwa sſtawa/ w ták teſkliwey trwodze. PudłDydo B.
Zwroty: »ledwie chodzić (moc), iść« (4:1): BierEz S; RejFig Dd8v; Co tobie po gniewie/ po zwádzie/ á ty ledwe chodziſz. RejZwierc 122v; Y ocućiwſzy ſię poſłałem ſobie po onego Mnichá/ á on ledwie ſzedł prze one rány SkarŻyw 99. Cf »ledwie moc«.

»ledwie moc« [w tym: moc bronic (1), chodzić (1), dychać (2), mowić (1), naleźć (2), obronić (1), odetchnąć (1), nogę podnosić (1), przemowić (2), ruchać (2), ruszyć (2), wymawiać (1), wytrwać (2), wytrzymać (1)] = vix posse HistAl, Mącz, Modrz, Vulg (60): BierEz K4v; OpecŻyw 113, 193; RejPs 57, 66v; RejJóz P7v; RejKup f4v, f8, h6v; HistAl H5, K7v; GroicPorz ſ3v; A druga ſie nędznicá ledwe może rucháć. Co ták bárzo zemdláłá od wielkiey záłości RejWiz 167v; BibRadz Eccli 26/35[28]; BielKron 428v, 447, 454; Vix possum anhelitum ducere, Ledwy mogę odetchnąc. Mącz [95]d; Eo crevit ut iam magnitudine laboraret sua, Tak ſie rozrosł/ yż ledwy nogi podnośić może. Mącz 104b; Vix tenet lachrymas, Ledwey ſie może zdzierżeć od płáczu. Mącz 446a; Sustentatum est, impersonale, Caesar aegre eo die sustentatum est. Ledwieſmy ſie mogli przećiwić. Mącz 448c, 41d, 62c, 152a, 402a, 443a, 489c, 510b [2 r.]; RejAp 186; GórnDworz X5v; wielka moc Ludźi/ zá wielką pracą ledwa ón Okręt wyważyć ná brzég mogli. GrzepGeom B; HistRzym 103v; RejPos 327v; BielSat D2; Ieſt v nas wiele domow ślácheckich ták wielce rozrodzonych/ że ſię w ſtanie ſwem ledwie trzymáć mogą [ut aegre ordinem suum tuentur] ModrzBaz 103, 88, 144; Oczko 9v; Vżal ſye nas/ vżal/ nieśmiertelny boże/ Abowiém iuż ledwé ćiérpiéć więcéy może Náſzé człowieczeńſtwo pośmiéchów/ y wzgárdy KochPs 189, 44; SkarŻyw 31, 46, 543; Wiećie iáko wielki kámień [...] Ktorego mężow dwádźieśćiá. Ledwie mogą ruſzyć z mieyſcá. MWilkHist G4; Piſząc ia tedy przećiw inſzym/ przeciw X. K. nigdym nic nie piſał/ bom I. M. nie znał/ y ledwiebym to mogł mowić żem o I. M. przed tym co ſłychał. CzechEp 94, 163, 223; Przy tobie y do Kolchów śmiałbym ſię ważyć Przez morſkié Symplegádi płynąć: gdźie śmiáły Iaſon ledwé mógł vwiésć ſwóy korab cáły. KochFr 128, 96; KochDz 107; BielRozm 26 [2 r.]; ActReg 5, 141; Ledwé ſie ztrzymáć mogę/ iżbym nie płákáłá GórnTroas 61; WyprPl Bv; A gdyſmy pod niektorą wyſpę przybiegli/ ktorą zowią Cauda/ ledwoſmy barki doſtáć mogli [potuimus vix obtinere scapham]. WujNT Act 27/16; Ktorey nie tylko my ſámi/ ále y wſzytko ſnadź Chrześćijáńſtwo/ ledwoby/ y to zá wielką zgodą y ſpolną pomocą podołáć mogło. VotSzl Fv; Dopiéruczko tu chćiáłá puśćiwſzy ſwć łoże Widźieć świát/ pokrzepić ſie ledwé záśię może Do łóżka GosłCast 23.

»(prawie) ledwie (od)dychać (moc) (a. (moc) odetchnąć, a. dyszeć), tchnący« (9:1): ForCnR E2; A od wielkiey radoſći prawie ledwie dyſzę RejJóz K2v; RejKup bb8v, cc6; (Ledwie) dycháłá która vrodziłá ſiedmioro [Infirmata est quae pariebat septem] BudBib Ier 15/9; Anhelo ‒ Tchnę, ledwo oddicham. Calep 70b; Anhelator ‒ Ledwotchnący. Calep 70b. Cf »ledwie moc«.

»ledwie (moc) (prze)mowić (a. (moc) wymawiać, a. powiedzieć), mowiący« (9:1): Mariá to vſlyſſáwſſy/ od wielkié żaloſci ledwe przemowila OpecŻyw [80]v, 88; RejJóz H2; Mnie o tym trudno mowić s tą zmieſzáną głową. Ledweby ſnadź Cicero s ſwą dziwną wymową/ Wſzytkoby to powiedzyał iáko tám co zową. RejWiz 36; Y przywiedli mu głuchego y ledwie mowiącego [Et ferunt ei surdum aegre loquentem] BibRadz Mar 7/32; HistRzym 17. Cf »ledwie moc«.

»ledwie (moc) (się) ruchać (a. (się) ruszyć, a. się ruszać)« (9): FalZioł V 32v; Iuż nie cżuię mamli duſzę Wſzak ledwie ſie ſama ruſzę RejJóz B6; Repto, Vſtáwićnie łáżę. Et per translationem, Leniwo ydę ledwey ſobą rucham. Mącz 352b, [234]c; GrabowSet P4v. Cf »ledwie moc«.

»ledwo (na nogach) stać, na nogach się otrzymawać, stojący« (6:1:1): BierEz L2; OpecŻyw 131; Ledwać na ſwych nogach ſtoye Tak ſię twey ſrogoſczi boye RejKup z3v; RejWiz 166v; Vix asto prae formidine, Ledwey ſtoyę ná nogách dla boyáźniey. Mącz 417d; RejPos 101; trzy kroć ſię chwiałá zięmiá z budowánim/ iż ledwo ludzie ná nogach ſię otrzymawáli StryjKron 309; Tych dość co popycháią ledwo ſtoiącego GrabowSet L2.

»ledwie uciec (a. (po)uciekać), się wybiegać, ujechać (a. zjechać), ujć (a. wyniść), ubieżeć, wyleźć, się wyrwać« = vix evadere HistAl (34:5:4:3:1:1:1): Po niewoli ſie odgniewał/ Y ledwie ſie im wybiegał BierEz O4v; Być był ośieł ten miał ſe[r]ce: Albo też ſłuchał vſzymá/ Pilnie moich ſłow obiemá. Nigdyćby ſie tám nie wrácał/ Z kąd ſie pierwey ledwie wyrwał BierEz Q3, K4v, N2v; On zaſię na zad ſie obrociwſzy w pięcidzieſiąt koni ledwo viechał na Kijowſkie pola [Idcirco praepeti cursu retro cum quinquaginta equis fugit, et in campos prope Kioviam evasit]. MiechGlab 31, 4, 31, 67; RejRozpr Bv; máło rycerſtwá ma Alexander ále mężnych/ ktorzy wiele moich rycerzow pobili/ s ktorych ręku ledwom wyſzedł. HistAl D, C7, C8v, E7v; KrowObr 120v; Alić on nurkiem chodzi/ á iáko Bobr płynie/ Cżáſem ledwe wylezye/ á cżáſem y zginic. RejWiz 42; BielKron 168v, 175, 204v, 212v, 240v (24); Latronibus vix elapsus est, Ledwey zboycóm vćiekł. Mącz 180c; Vix e conspectu siculae telluris in altum vela dabant laeti, Ledwie z oczu z tey kráyiny ziecháli. Mącz 405c; RejZwierc 39; Y owſzem w Dámáſzku ledwie śmierći od żjdow vſzedł. SkarŻyw 82; náſzy [...] inſzych rozgromili/ powiązáli/ y ſtrzelbę z obozem y łupámi wielkimi pobráli/ A ſam Iurgi Tolkmak ledwo vbieżał StryjKron 772, 175, 537 marg, 582, 697; ále ich zelżywóśći ſzpetne á guzy ſzkáráde kijowe od chłopſtwá potkáły/ że ſię ledwie [...] od śmierći wybiegáli WerGośc 221.

»ledwe widzieć« (1): Sámę iuſz ledwe widząc głos ſłyſzę w świátłośći KołakCath B3v.

»ledwy się wlec« (1): Przez tę wodę dusze wozić, A durawą łodzią goić. Która dla swojej starości Zadawa mi też ciężkości. A drugdy ciem więc barzo ciecie, Aż sie ze mną ledwy wlecze. BierRozm 22.

»ledwe nogi włoczyć« (1): Od głodu ledwé nogi włóczę KochPs 169.

»ledwie (na nogi) wstać« (2): Potym gdy máło otrzeźwiał/ Ledwie ná przednie nogi wſtał BierEz L2v, R4.

»ledwie wytrwać (moc), moc wytrzymać« (3:1): A ſnadz bych ſie był nádzieią niecieſſył iż mam pewnie oględáć páńſkie miłoſierdzie wkráginie wiecznie żywiących ludzi/ ledwe by mi byłá myſl moiá wdobrey wierze wytrwáłá. RejPs 39v. Cf »ledwie moc«.

»ledwie ziewać« (3): RejWiz 16v; RejPos 228; Nádźieiá więźniá ćieſzy choć iuż ledwe źiewa/ Láncuchy brzmią koło nog/ wżdy dźwigáiąc ſpiewa. RybGęśli B.

Szereg:»ledwie, trudno« [szyk 2:2] (4): FalZioł V 32v; Kupiec ſię ledwo może vchronić grzechu/ kárczmarz też trudno by miał być bez winy [difficile eruitur negotiator a deceptione, et non iustificabitur caupo a peccato]. BibRadz Eccli 26/35[28]; BielKron 430v; Calep 322b.
2. Mało, w minimalnym stopniu, trochę; rzadko; lekko, słabo; vix Mącz, Modrz, Vulg; leviter Mącz (172): RejRozpr E4v; Iuż go pychá wynieſie/ iuż mu wſzyſcy krzywi/ Iuż tám iedno pochlebcá ledwe ſie pożywi. RejWiz 28; Wierę náſzy wygráli ledwe lepiey w ráiu. RejWiz 77v, A5, 11, 17, 20v, 24, 61, 82; RejFig Ddv, Ee4; RejZwierz A4, 50v, 134v; BielKron 207v, 439v; Vix ad aures meas istius suspicionis fama pervenit, Ledwey mi przyſzłá ku vſzu sławá podeyźrzenia tego/ to yeſt málemem coś o tym násłychnął/ ledweymi ſie o vſzy otárło. Mącz 483b, 185a, 244c, 264d; SienLek 195; Acżći máiąc twarzy cżłowiecże/ ále ſwemi poſtáwámi/ obleſnoſciámi/ vbiori/ goleniem/ bárzo ie ſobie odmienili/ iż ledwe ſą ku cżłowiekowi podobni. RejAp 79v, 170v, [Ff5J; bo nie telko ſie to do Polſzcżyzny nie zeydzie/ ále y do Włoſzcżyzny ledwo GórnDworz B3v, Ii4; HistRzym 78; Zá dwie ſcie pieniędzy chlebá/ ledwoby im doſtáło/ choćby też każdy z nich bárzo máło wzyął. RejPos 80v, 192, 204, 228, 245, 247v, 335v; Záżby ſie też ná to nie lepiey obroćiły ony opływáiące obroki onych niepotrzebnych żołtobrzuchow co pádáią s ſtołow ich/ á ludzie niepothrzebni/ y pśi cżáſem ledwo ich zbytkow doiadáią RejZwierc 187; Ieſt chłop by Soyká w klatce/ co ſzcżebiotáć vmie/ Ale ledwe ſam cżáſem co mowi rozumie. RejZwierc 242v, 34, 59v, 231, 252, 260; A tylko málucżka śćieſzká miedzy ogniem á wodą/ która ledwo ieſt ná ſtopie nogi cżłowiecżey. BudBib 4.Esdr 7/8; Turek mocarz drapieżny tego świátá/ o ktorym przodkowie dawni náſzy ledwe ſłycháli. BiałKaz H3; Iuż dawno nie máſz Troye ledwie znáć gdzye byłá PaprPan B3v; ModrzBaz [41]v; náſzym ludźiam ták ſzczęſnie pokazał/ że ledwie ieſt/ ktoby z nich ná choroby rozmáyté/ nie content odiáchał. Oczko 12; A ći náſzy co tylo cżytáć y to ledwie vmieią/ tey nigdy wnieumieiętnośći ſwey pokory nie máią. SkarŻyw 203, 113, 440, 497; KochTr 18; StryjKron 782; KochJez B2v; Ale iż ták wiele tych potwarzy/ iż ledwie wiedźieć/ zá ktorąby ſię pierwey viąć: dla tego ná głownieyſze á przednieyſze odpowiedáć będę. NiemObr 91; Ciebie niewiem iáko zwáć: co pocznieſz/ niegrzeczy: Poſtáwá ſzalonégo/ głos ledwe człowieczy. KochFr 115; Godná byłá wáſzá zacność dáru zacnieyſzego Niż płácżu/ zwłaſzcżá odemnie ledwo znáiomego. KlonŻal A2v, D4v; KochDz 107; To tego płácz fráſuie/ áż mię ledwie ſtáie. KochPieś 30, 17; ActReg 24; GostGospSieb +4; GórnTroas 9; GrabowSet I4v; RybGęśli C4v; WujNT 270; PowodPr 19, 48; Słuchay milcząc/ á wſtyd tobie przyczyni boiáźni Młodźieńcze ledwie mow w ſpráwie twoiey gdy potrzebá. SkarKaz 42b; Mowić o táiemnicách Bozkich zákrytych ledwie ſię godźi. SkarKaz 278b, 383a; CzahTr D3v; PaxLiz C2.

W charakterystycznych połączeniach: ledwie bajać, dojadać (4), dopatrzeć się, dosta(wa)ć (2), dostąpić, doznany, gmerać, łuczyć, mający, mowić (wymowić) (3), (z)naleźć (najdować) (się) (7), pamiętać (2), podziękować, pomyślić, pożywić się (3), przypatrować się, rozumieć (zrozumieć) (3), rzec, służyć, słychać (2), uchybić, umieć, użyć, weźrzeć, wiedzieć (5), wierzyć (3), wyczytać, wysłuchać, zejść się, zgadnąć, znać (znajomy) (12), zwać, zwierzać.

Połączenia: »ledwie iż(e)« (8): Ledwe iż k ſobye przyſzedł od wielkiego ſtráchu RejWiz 71; vmordował go/ á ledwie iż go żywo zoſtáwił. RejPos [249], 243; Potomek tám nie rządził ſam do dniá trzeciego/ Ledwie iże vżywał páńſtwá ták zacnego. PaprPan Dd2; KochPs 9; WisznTr 12, 24; Podałem go [młodzieńca] w niewolą: á co mię rozumem/ Y ſczęśćiém ſwym pochodźił/ ledwa iż co vmiem/ Dźiś wſzytko wywrzéć myślę GosłCast 15.

»ledwie że« (3): RejRozpr B4v; Ledwo zem teraż ze ſnu prawie k ſobie prżyſzedł Y z widzenia ſtraſznego y ze ſpaniam był medł RejJóz K3; WitosłLut A2v.

Zwroty: »ledwie (się) czuć« (5): Káſzle/ ſápi/ krztuśi ſie/ krwią ná zyemię pluie/ Potárga ſobye boki áż ich ledwe cżuie. RejWiz 93v; Prot Dv; Sliſkie ſą myśli ludzkie: pámięć nietrwáłá/ á w mnoſtwie ſpraw ledwie ſię ſámá cżuie [vix sibi constans]. ModrzBaz 88; ſtała bez mowy/ ledwie ſię cżuiąc/ iſz żywá. SkarŻyw 238; KochTr 17.

»ledwej się dotknąć« = leviter attingere Mącz (4): supremis labris aliquid degustare, Ledwey ſie czego dotknąć/ nie wiele ſie w czym ćwiczić. Mącz 180a; Primoribus labris degustare, Zwierschnienie [!] wárgámi skoſztowáć/ to yeſt ledwey ſie dotknąć. Mącz 322a, 190a; SapEpit ktv.

»ledwo zacz mieć« = lekceważyć (1): Ná to ieſzcze pátrżąc/ że ledwo zacz mieli Páná thego przeſzłego/ ktory był z Genálogiey Krolewſkiey MycPrz II A3.

»ledwie moc, mogący« [zawsze cum inf; w tym: moc dostąpić (1), naleźć się (2), pożywić się (1), rzec (1), służyć (1), wyczytać (1), wymowić (1)] = vix posse Modrz (16:1): GliczKsiąż F5v; GórnDworz Ff7v; Tákie dworſtwá ſpráwiły to/ iż ledwie ieden drugiemu o rzecżách ták ſzkodliwych iáko y pożytecżnych/ prawdę przyiaćielſkie rzee może [ut vix aliquis veritatem de rebus sibi vel noxiis vel commodis ab alio amice dici audiat]. ModrzBaz 60, 1v, 35, 40, 76v, 91v (10); bo ácz inſzém lékárſtwam Kwiećiéń téż dawamy/ ále w náſzym kráiu/ iż ieſt źimny/ wodam tym/ ledwieby ſłużyć mógł Oczko 22; SkarŻyw 212, 570; co godnego ſpániáłośći twey pomyślić ſię może o tobie od nędznych mizernego świátá tego obywátelow/ ledwie co inſzego doſkonále poiąć mogących/ okrom tych rzecży/ ktore w zmyſły náſze iákożkolwiek wpadáią? LatHar 595; SkarKazSej 693b.

Wyrażenia: »ledwie co« = vix quicquam Modrz (15): RejFig Aa3; GórnDworz Ff7v; WujJud A3v; Zeć więcey mąki nie mam/ ále y ſam vyrzyſz/ Iedno garść w iednym ſądku/ y oleiu máło/ Ze go tám w iedney báni/ ledwie co zoſtáło. HistHel B2; ModrzBaz 121v; ále gdy milcżał á cżytánia ſłuchał/ ledwie cżego przy obiedzie ſkoſztował/ á innych iedzących cżekał. SkarŻyw 335, 212, 369, 580; Aby w niebie ſwą ludzkość y ſam wiedźiał potym/ Bo żyw być/ á nie ſłyſzeć/ ledwe by co potym. KochMuza 28; LatHar 595; PowodPr 5; SkarKazSej 693b; SapEpit ktv. Cf »ledwie zacz mieć«.

»ledwie co mało« (1): Gdy raz cżáſu głodu/ kápłan ieden do niego o trochę oleiu poſłał: á ſzáfarz powiedział/ iſz go ledwie co máło w ſklenicy dla bráćiey zoſtáło. on y tę trochę dáć ná iáłmużnę kazał. SkarŻyw 252.

»ledwie co więcej« (1): Oto krolu we cżterech żywiołách ledwie co więcej náyduię niżli ſiedm ſtop. HistRzym 110v.

»ledwie jaki« = vix aliquis a. ullus Modrz (5): RejPos 243; ModrzBaz 51, 109v, 125; Táki ſię peculatus, to ieſt kradźież dobr poſpolitych w tym kroleſtwie zámnożyłá: iż ludźie oto ledwie iákie ſumnienie máią. SkarKazSej 705a.

»ledwie kiedy« = vix aliquando a. unquam Modrz (9): GliczKsiąż K6v; ModrzBaz 40, 51, 122v; Ráda ſię cżęſto ſpowiádałá/ a iákom iey świadom ſumnieniá ná ſpowiedzi/ nigdy ſię nic śmiertelnego niedoznáło/ á wpowſzednich liedwie kiedy co znácżnego. SkarŻyw 580, 141; A też ledwe ſye kiedy dźiéćię vrodźiło/ Coby łáſki rodźiców ſwych ták godné było. KochTr 11; PowodPr 48; SkarKazSej 693b.

»ledwie kto« = vix aliquis Modrz; vix quis Vulg (9): RejPos 243; ModrzBaz 59v, 91v, 96v; Wiódłem ſwóy żywot ták ſkromnie/ Ze ledwie kto wiedźiał o mnie. KochTr 17; Phil O; Gdyż ledwie by kto vmárł zá ſpráwiedliwego: wſzákoż zá dobrego ſnaćby ſię kto y vmrzeć ważył. WujNT Rom 5/7; WysKaz 11; SarnStat 879.

»ledwie ktory« = vix aliquis a. ullus Modrz (7): MurzNT 78v; Ták y w ſpráwach Ricerſkich iák w inych potocżnych/ Ledwie mu ktory rowien ieſt w kráiach pułnocnych PaprPan R; ModrzBaz 40, 72v, 76v, 141v; y ledwe ſie dziś ktore kácerſtwo wznowiło/ ktoregoby tám iuſz niepotępił/ y fáłſzow iego nieodkrył. SkarŻyw 456.

»ledwie taki« = vix aliquis Modrz (2): ModrzBaz 89; á co dźiś ná ſobie Odnoſzę/ dźieie mi ſię nád moię zaſługi/ Ledwe táki ná świećie niefortunny drugi. KochFr 98.

»ledwo ten« (1): Broniłem ſię iákom mógł/ będąc ták w zley toni/ Ledwo teu [!] vydźie guzow ktory ná to goni. Prot A3v.

»(prawie) ledwie (na poły) (być) żyw(y)« (23): Zlęknąwſzy ſie ták zemdláłá/ Iż ledwie żywá oſtáłá. BierEz H3v, M3v, N4, P2 [2 r.]; RejRozpr F3v; RejJóz N5v; RejWiz 34; Iż cżłowiek ieden ſzedł z Ieruzalem do Hiericho/ y w padł miedzy łotry/ ktorego z łupiwſzy á z rániwſzy/ ledwo nápoły żywego odeſzli. RejPos 210; RejZwierc 34, 84; KochPs 63; SkarŻyw 193, 224, 312, 480; Y teraz po ześćiu twoim Neryne płácżliwa/ Zápomniawſzy wod oycżyſtych/ práwie ledwo żywa/ Siedźi ná piaſcżyſtym brzegu Amphitry ſrogiey KlonŻal B3; WisznTr 21; KochPam 83; KochSob 59; JanNKar Cv; Przecż we mnie ſerce táie duſzá ledwie żywa/ Y oko ſię me łzámi częſtymi zálewa. CzahTr C2; PaxLiz C4v.

Szeregi: »ledwie a z daleka« (1): O moy miły Pánie iákoż ſie nas wiele nurza w tym ſrogim morzu ſwiátá tego/ ktorzj ſie ledwe á z dáleká przipátruiemy tobie RejPos 245.

»krotko i ledwej« (1): Sicce, Sucbo. Sicce dicere per translationem. Cicho mowić/ to yeſt krótko y ledwey/ nierad/ niedowodnie. Mącz 391b.

»ledwie abo nigdy« [szyk 1:1] (2): HistRzym 113; Tym ſpoſobem nigdy/ ábo ledwie [nunquam aut vix] mogłáby iáka zdrádá być vcżynioná około wybieránia y oddawánia pieniędzy. ModrzBaz 125.

3. Prawie, nieomal (129):

Połączenie: »ledwie nie« = modo non, prope, tantum non Cn (121): MurzNT 56; Ale ktoby ſie vdał z iáką inſzą kupią/ Ledwe go więc ſzácuiąc s ſkory nie wyłupią. RejWiz 23, 5v, 98, 121v; RejFig Bb7v; RejZwierz 136; Goski kt; Czo wſzytko kto zrozumieć będzie vmiał/ nie tylko rozeznáć iż to prawdá/ ale y pálcem tego ledwe vkazáć nie będzie vmiał. RejAp BB2v, 140v; bo zwirzchu owdzie nicz pięknieyſzego/ Mármor oſobny/ ábo Miedź/ kſtałt/ robothá/ cżłonki wſzytki cżłowiecże ledwe nie lepiey wyráżone/ niż kiedy były żywe GórnDworz Ee5, C5, D3 [2 r.], K2, S7v, T3v (15); A zwłaſzcżá iżeś ſie też ty iuż iáwnie o thym dowiedział/ y ledwieś ocżymá ſwemi ná tho nie pátrzył/ iż ſie to wſzytko wypełniło/ cżego oni ſwięći oycowie z rádoſcią cżekáli RejPos 209, 122v, 159v, 243, 260; Temu ſie iuż temu niech káżdy przypátrzy/ bo to ſą tákye iáſne rzecży iż ſie ich ledwie pálcem nie dotykamy RejZwierc 191v, 67, 184, [193], [213], 250v, 253; LEdwie tho nie odego [!] Krezuſá zacnego/ Potomek tu nam zoſtał krolá Lidiyſkiego PaprPan R2, G3, H2, O4v, Q3v, Y3v; KarnNap ktv, A2v; KochOdpr B, C4; KochPs 35; Wſzák ſye ty tylko ſromoty wiáruieſz: Inſzé wſzelákié v ćiebie przygody Ledwie nie gody. KochTr 16, 14, 15; NiemObr 57; KochFr 38; Teraz IANA płácże łzámi ledwie nie krwáwemi. KlonŻal B3v; á dźiélność milczána/ Ledwe nie tóż ieſt/ co gnuſność pokopána. KochMuza 27; KochPhaen 14; y od tych gránic/ ktore tá Confeſſya záłożyłá/ ſtopą iedną odſtąpić nie śmieią/ ledwie nie więcey w nię/ niż w ſamego Chryſtuſá wierząc ReszPrz 70, 42, 74; WerGośc 250, 260; BielSen 14; KochPieś 38; GórnRozm C4v, K2v; PaprUp F4v, G2v, H3; ActReg 85, 114, 115, 148; GrochKal 20, 24; KochFrag 15; WyprPl A2v; WitosłLut A3v; Kośćiołow w Polſzcże gwałcenie ledwa nie Pogáńſkie PowodPr 52 marg, 14, 22, 23, 58, 70, 73; Gniewam ſię nád złemi ná pokoy ich pátrząc/ y ledwiem ſię nie pośliznął do grzechu tym ſię obrażáiąc/ iż ich Pan Bog nie karze. SkarKaz 3a; CzahTr E3v; GosłCast 20, 50, 70; Ták ſię bárzo fráſuię/ ledwie nie ſzáleię PaxLiz B4v, B2, C2, C4v; SkorWinsz A3v; Co koło Bożey męki/ ná puſtym przyłogu/ Bliſko domu łbem kiwa/ á ledwo nie w progu KlonWor 19.

~ Połączenia: »ledwie iż nie« (17): RejWiz 38, 91, 182; RejFig Dd5; RejZwierz A6, 33v, 106, 127; Iáko y dziś ledwie iż mu iey pálcem nie vkażeſz á on przedſię będzie táki vpor dzierżał/ iż lepiey ták/ iż cudniey ták RejAp 43v, 25; RejPos 286v, [290], 324; RejZwierc 188, 241v, 249, 250.

»ledwie że nie« (4): Poźrzał nádoł Smok ſie k niemu ſciąga/ Ledwe że mu nog iuż nie doſiąga. RejPos B; RejZwierc 122v; PaprPan L2v; dźiećię od rádośći Ledwie że niewyſkoczy SiebRozmyśl F3v.

Zwrot: »ledwe nie moc« [cum inf] (2): bo ſámá rzecż iáſnie woła á wykłáda/ iż to ieſt ſzcżyra prawdá/ y o tey ſzáráńcżey márney/ y o tym krolu ich/ iż ſie tego ledwe káżdy iáwnie pálcem dotknąć nie może. RejAp 80v; MycPrz II A2v.
Wyrażenia: »prawie ledwie nie« (1): w ktorym [pisaniu] zápomniawſzy wſzelákiey miłośći/ y ćichośći/ á práwie ledwie ſię z ludzkośći nie wyzuwſzy/ ták nás ſzácuie y winuie/ y do inſzych w podeyźrzenie przywodźi NiemObr 4.

»ledwie nie tak« (2): ActReg 71; Czy z choroby/ czy ták chcąc/ śmierći kſobie wzywa? (‒) Ledwo nie ták/ á któż wié iéy ſkryté chytrośći GosłCast 27. ~

Wyrażenia: »ledwie tak« (4): RejWiz 26v; Ledwie mu ták roſkażą iák on lepiey ſpráwi. PaprPan B3; A ſercu ięzyk poſłuſzny pełnému Odbiéra ſłowá/ y nowy rym dźieie/ Ledwie ták prędko piſarz piſmo leie. KochPs 66, 44.

»ledwie tak wiele« (3): BielKron 178v; Ledwie ták wielé włoſów ná głowie náyduię/ Iáko nieprzyiaćiół wielá czuię. KochPs 99, 60.

»ledwo żywo« (1): Y rádźić y przykázáć/ ći to ludźie iemu/ A ledwo (iedno trudno) żywo chcą iść k niemu. KmitaPsal Av.

4. Niedawno, dopiero co (4): KwiatKsiąż C2v; PRzyſliſmy do tak świeżych á niedawnych około ziednocżenia Grekow y Ruśi z kośćiołem Bożym/ poſtempkow: iż ledwie ſpámięći ludzkiey wyſzły. SkarJedn 266; GrabowSet R2; Więc ſię tám wronká páśie koło duśienice: A Kruk ledwo ſkrzepłemu/ ma ſię do źrzenice. KlonWor 40.
5. Wtedy, następnie, potem (2): RejZwierc 50; A gdy widzieli iſz ſię y kwiecżoru názáiutrz niewraca/ ſzukáć go pilnie pocżęli/ y ledwie ſię dowiedzieli: iſz wcżorá gość ieden Chrześćiánin táki á táki/ miedzy innymi okrutnie dla wiáry zábity ieſt. SkarŻyw 441.
II. Partykuła (204):
1. Partykuła uwydatniająca i ograniczająca; w zdania podkreśla i wyłącza jeden wyraz lub wyrażenie, ograniczając treść zdania do jedynego przedmiotu, faktu, możliwości: tylko, jedynie, wyłącznie; vix HistAl, Mącz, Vulg, Modrz, JanStat (164): BierEz M3, R3v; BielŻyw 164; Tobie ſamemu pánie Liedwie ſię ſwiczka doſtanie RejKup Rv; HistAl C4; GroicPorz dd3; O ktorą ſie okręty ſtráſznie rozbijáią/ Ták iż ledwo ná deſzcżkach drudzy wypływáią. RejWiz 12; Pátrz nie dawno on oracż ledwe w kurpioch chodził/ Iáko prętko gdyś racżył nędzęś mu nágrodził. RejWiz 126, 65v; Iákie przykre przekopy/ iákie twárde mury. Ze tám wſzędy około/ ledwe ptak przeleći RejZwierz 110v; Złośnicy ledwie ſię zá karániem polepſzáią. BibRadz I 341a marg; Wergilius wielki Poetá Ceſárſki/ vprośił był ledwo tho ſobie v Ceſárzá/ iż do tych kſiąg Sybillinych mogł chodzić BielKron 132; pothym od wielkośći ogárnieni w koło y poráżeni/ ledwie Witułt vćiekł ná dodánych koniech. BielKron 382v, 32v, 78, 222, 244, 266, 294v, 332; SienLek 115v; bo iuż ten Bábilon dawno był przed tym proroctwem y vpadł y ſpuſtoſzał/ ták iż ledwe były bárzo máłe znáki zoſtáły iego. RejAp 122, 88v; O ſzalony nieboże ciebie z liśim kolnierzem ledwie do drzwi dopuſzcżą RejZwierc 194v, 58, 90, 96, [238]; CzechRozm 134; wſzákże kiedyby ćwicżenie y kárność rycerſka ták wielka vnich niebyłá/ iákowa ledwie v drugich narodow bywáłá [quanta vix apud alias gentes]: [...] żadnym ſpoſobem by byli ták dobrze ſzcżęśćia ſwego nie vżyli. ModrzBaz 112v, 55, 84v, 115; á my záś ták zacnego mężá/ miedzy námi ſie áż do śmierći báwiącego/ ledwo imię znamy ModrzBazBud ¶5; z przeſtrachu niemym zoſtał/ y mowić niemogł: ledwie nápiſać mógł/ co ſię znim zſtáło. SkarŻyw 593; tám tedy był złupion ze wſzyſtkiego Rádziwił/ á ledwo nági wolno puſzczony. StryjKron 617, 265, 355; Przed tobą widzę półmiſków niemáło/ A mnie ſię ledwie poléwki doſtáło. KochFr 22; KochPieś 32; JanNKar C3; PowodPr 50.

Połączenia: »gdy ledwo« (1): Abowimći nic nyemáſz gorſſego nád te/ ktorzy gdy ledwo obyecádłá zákusili/ fáłſſywe o ſobie mnimánie w vmyenyu wzyęli. GliczKsiąż L6.

»ledwie i« (2): RejJóz Mv; Drugie miáſtá ſą ſobie wolne/ co ledwo y Ceſárzá ſą poſłuſzni. BielKron 281v.

»ledwe iż« (3): RejFig Dd8v; Ták páńſtwá wyciągnęli/ ták poſzácowáli/ Ledwe Wroble od tego iż wolni zoſtáli. RejZwierc 245, 217v.

»ledwe jedno« (1): A iáko márne plewy wſzytko ſie rozleći/ Ze tám ledwe zoſtáną iedno márne śmieći. RejZwierc 270.

»ledwe jedno że« (1): WNet potym gdy miał ciągnąć/ wſzytko s ſkárbu rozdał/ Ledwe iedno że vbior co w nim był záchował. RejZwierz 4v.

»tylko ledwie« (1): Obrony żadney/ zbroie żadney/ máiętnośći ſwej właſney żadney/ tylko ledwie noż przyłomiony w ſwym domu záchowáć mogą RejZwierc 188.

a. Uwydatnia małą ilość, nieczęstość lub małą intensywność: nie więcej niż, nie częściej niż (109): MiechGlab *4; Ledwyś tu poł kreſu zbieżał RejRozpr F2; KromRozm II x3; Boś roſpuſtna y wſzetecżna/ Hárda żwáwa á nie wiecżna/ Bo nie długo twoich ſkokow/ Ledwo do dwudzyeſtu rokow BielKom E3v; Nuż záſię niewinney krwie co ſie w tym wylewa/ Kilká ſet ich więc płácże ledwe ieden ſpiewa. RejWiz 70, 12v, 84v, 163, 174, 180v; LeszczRzecz A4v; RejFig Bb4v; A táć ieſt oná pierwſza Regułá Práwá Ceſárſkiego/ dla kthorey ſámey brzydzą ſye Polacy Práwem Ceſárſkim/ że między tyśiącem/ ledwie ſye ieden Polak/ y to nędznik iáki obierze/ ktoryby ſye Ius Ciuile vczył. OrzRozm M; także y owi ná przodku poráżeni/ ledwo wſzytkich zoſtáło ſześć ſet. BielKron 52v; Ceſárzowi było niemiło/ yż w wielkich rzecżách ták młodą oſobę Papież poſłał (bo ledwo miał 20. lat) BielKron 218; Dziećię w Krákowie/ kthoremu ledwá mieſiąc było/ opowiádáło Tátáry przyść rychło. BielKron 363v; Ná drugi rok zgorzáło Wilno/ ledwie go trzećia cżęść zoſtháłá BielKron 420, 68, 178v, 181v, 205v, 247 (28); Nie ſądzcie tego mieśca z poſady dziſieyſzey/ Bo to ledwie cień zoſtał ozdoby przednieyſzey. KochSat A3; Tanta est angustia ut vix singula meant plaustra, Táka ciáſność yeſt że ſie ledwey yeden wóz w mieśćić może. Mącz 217a; Tam stricte sedemus ad mensam ut alteram manum vix liberam habeamus, Ták ciáſno ſiedźimi przi ſtole yż ledwey yednę rękę ſwiebodną mamy. Mącz 421b, 221c, 449c; GórnDworz P5v; HistRzym 122; A drudzy ie iuż w klozách/ w więźieniu chowáią/ Ledwo kęs chlebá z wodą/ oknem ieść podáią. BielSat [I4] [idem BielSjem]; Drugim też do wśi obroki daway/ owſá doſypuy/ że go ledwe gąſiętom kęs ná Wioſnę zoſtánie RejZwierc 31, 7, 16v, 39, 45, 83v (10); BielSpr 60 [2 r.]; BudBib Eccli 29/7; Y ſługi twe Proroki/ też wymordowáli. Iam też przedſię ledwe ſam/ ieſzcże tu wżdy zoſtał HistHel C3v, C4; BiałKaz I4v; y ſam bacżę/ że dziś ledwie rzecż iedná/ y to ná krotce/ odpráwioná może być. CzechRozm 2; y mnimáią że doſyć ná tem/ gdy wyroki á liſty o onych rzecżach poſyłáią/ o ktorych ledwo trochę słyſzeli. ModrzBaz 107; Wiele ich ieſt co im chlebá ledwie do pułrocża doſtawa ModrzBaz 124, [38]v, 104, 122v; SkarŻyw 55, 212, 397, 471, 497; Tegoż roku drugie dziećię pod Krákowem ledwo puł Mieſiącá máiąc od národzenia/ wymownym głoſſem nád przyrodzenie/ przyſcie Tátárſkie do Polſki przepowiádáło StryjKron 350; ále y ſam ledwo dwie lećie ná Cárſtwie wykonawſzy vmárł StryjKron 416; wieku ſwego ledwe dwudzieſtu lat doſzedł StryjKron 607; A Woiewodá Petriło ránny ledwo ſámowtor vciekł. StryjKron 757, 121, 270, 300, 330, 416 [2 r.], 607; CzechEpPOrz **3; NiemObr 59 [2 r.]; ReszPrz 64; WerKaz 299; BielSjem 14; KochPieś 32; GórnRozm B2, H2v; Aż po té náſzé oſtáteczné látá: Ledwie par kilka w dźieiách opiſano/ Któré zá práwe przyiaćioły miano. KochPij C3v; LatHar 80; WysKaz 38; SarnStat 373; Ledwo ich kilkádźieśiąt co vćiekli z gárdły. KmitaSpit C, C2v; GosłCast 46; iż ledwie połowicá z vbogich kmiotkow y mieſzczan ná opátrzenie poſpolite dochodźi. SkarKazSej 705a, 701b; KlonFlis D4.

W charakterystycznych połączeniach: ledwie cień (2), jeden(że) (18), kęs (chleba) (4), kilka(dziesiąt) (4), na poły, połowica (9), poł(tora) (5), sam(owtor) (17), trochę (2).

Połączenia: »ledwie i« (2): RejJóz M2v; Táka więc ſzárpániná ách moy miły Pánie/ Ledwe ſie y trzecia cżęść potomkom doſtánie. RejWiz 48v.

»ledwie jedno« (1): iż iuż ná ten cżás vpadáło [Cesarstwo Rzymskie] ná doł że go iuż ledwie iedno iáko cień álbo iáko iáki obraz był zoſtał. RejAp 143v.

b. Z treści zaprzeczonej wyłącza pozytywną możliwość: oprócz, z wyjątkiem (4): RejWiz 97; Bo tych błot nie zyeźdźi/ ledwe w mrozy źimie. RejZwierz 100v; Przedſię kto w zbroi chodźi kto zá murem ſtoi/ Ledwo żelázá/ ále śliny ſię nie boi. KmitaSpit C.

Połączenie: »ledwo jedno« (1): A coż to byłá zá pociechá/ ſkoro [św. Jan] máło podrozſzy ſzedł do láſá/ nie vkazał ſie iáwnie ná ſwiát/ ledwo iedno przez trzy látá RejPos 320v.

2. Partykuła podkreślająca, że czynność wyrażona w zdaniu nastąpiła zbyt poźno lub po pewnym czasie: dopiero, nie prędzej niż (35): RejRozpr H; ktory nyedawno ledwy przed pyąćyądźyeſyąt lat ſye vrodźił KromRozm I Kv; KromRozm III E5; KrowObr 28v; RejFig Bb6v; Iádąc s Troiey zápędziły go wiátry w dalekie ſtrony ná morzu/ iż ſie do domu zá dzyeſięć lat ledwe wroćił. BielKron 25v, 303v, 350, 433v, 453v; Pan do ſąſiádá záiedzie/ to iuż tám trzy dni pije/ do targu záiedzie ledwe ſie cżáſem w tydzień wroći RejZwierc 31v, 60v, 100v, 188, 244; tedy by to nie przes niedźielę áni przesdwie było/ ále ledwo przes rok temu by koniec był MycPrz II C3; ModrzBaz 132v marg; bárzo chorzeć pocżął/ á nigdy iednák Mſzey nie opuśćił: ledwie iey pięć dni przed śmierćią nie ſłuchał. SkarŻyw 336, 235, 544; KochTr 20; StryjKron 130, 747; A ono ledwie temu trzy ſtá lat/ kiedy to Papież Vrban cżwarty gwoli iedney białey głowie poſtánowił. NiemObr 76; Stráćiwſzy go w Kośćiele troſkliwieś ſzukáłá/ Ledwieć go dniá trzećiego łáſka Boſka dáłá. LatHar 518, 665; SarnStat 134; CiekPotr [31]; CzahTr H4.

Połączenia: »ledwe aż, aż ledwo« (3:1): Pátrzże/ ine źwirzątko ſkoro ſie vrodzi/ Nátychmiaſt s przyrodzenia o ſwey mocy chodzi. A náſz pan áż ledwo w rok y to áż z náuki RejWiz 88, 6v; cżego zyemſki krol/ ledwe áż mu prokurator ábo pomocnik iáki rozwiedzie/ zrozumieć nie może. RejPos 133; RejZwierc 106v.

»ledwie gdy« (1): ledwie gdy dano znáć Eufrázyey/ odięłá onę záwiśnicę ſwoię. SkarŻyw 226.

Wyrażenie: »ledwie potym« (1): A ona długo milcżąc/ ledwie potym rzekłá SkarŻyw 443.
3. Partykuła uwydatniająca duży stopień (w przestrzeni, w odległości lub w ilości): aż (3): RejWiz 145v; Y widźim iáko ſie rozżarzyły chęći á prágnienia máiętnośći/ ták/ że choć żywotá y drogi przed ſobą máło máią/ żywnośći álbo chlebá názbyt ſzukáiąc/ ledwie ſie cżáſem w Indyach á w świátach nowych zoſtawáią. GostGospSieb +2v; MAluchna mnie obrádá/ kábat piwá wypić/ Gdyż takich kopą ledwie/ mogł bym ſie vgáśić. PaxLiz Dv.
4. Partykuła uwydatniająca niezwykłość, nietypowość sytuacji: nawet (2): Bo gdy kogo ſſczęſćie wznieſie Zle mu co rzec ledwo wleſie Gdzieby iedno záiąc ſiedział Aby wewſi niepowiedziáł RejRozpr D2v; A coż owſzem rozumieć mamy o tym nędznym żywocie náſzym/ ktory nie tylko do roku ábo do dniá iednego/ ále ledwe do iedney godziny nie ma zámierzonego cżáſu ſwoiego RejPos 315v.
III. Spójnik; wprowadza zdanie czasowe (37):
1. Wprowadza zdanie czasowe bezpośrednio uprzednie: gdy tylko, skoro tylko; vix dum Mącz [w tym: w postpozycji (2), cum con (1)] (33): támże pod górą Rámeburg Ochrá rzeká/ bierze w śię ſtruſzkę: którą w ónym mieyſcu ledwié ryby poczuwſzy/ zdycháią. Oczko 4; To záśię ſpádnie ledwé wieczór przydźie. KochFr 44; GórnTroas 67; Sáfiian nie Sáfiian iuż názáiutrz będźie: Ledwo nań proſzek pádnie ábo muchá śiędźie. KlonWor 56.

Połączenia: »(ledwie...) ledwie... a (już, owo, przedsię, wnet)« (13): GliczKsiąż D8v; Vix dum dimidium dixeram intellexerat, Ledwim nápoły mowił á yuſz wirozumiał. Mącz 501a; GórnDworz I2; KochMon 34; KochOdpr C2v; KochPs 7; Ledwie wchorobie poſtąpić mogłá/ y zbládłą twarz/ ledwie ćienka ſzyiá nośiłá: á przedſię ábo Proroká/ ábo Ewánielią wręku trzymáłá. SkarŻyw 195; Ledwie modlitwę ſkońcżyłá/ á owo ſię do niey żołnierz ſtráſzliwy/ ktoremv wſzyſcy vſtąpić muśieli/ w dárł. SkarŻyw 341; Ledwie to wyrzekli/ á wnet ſię ſerce iego do tak ſproſney myśli y żądzey ſkłoniło SkarŻyw 486, 193, 300, 545; KochSz B2.

»ledwie ... ali(ć, już, potym, znowu)« (5): Mym zdániem że w tey mierze ieſt porządek ſłáby/ Ledwo ſię vrádźiło/ álić o tym Báby Plotą z ſobą na Rynku Prot C3v; Gdy tám ledwie nieborak/ z oney drogi wytchnął/ Ali potym nie długoż/ onże ſtrumien wyſchnął HistHel Bv; StryjKron 421; GrabowSet Yv; ledwie ſię iey chćiał prżypátrzyć/ áli Znowu mu ią iż práwá nie ſtrzymał porwáli. WitosłLut A4v.

»ledwie ... aż« (2): GórnDworz Z6v; Ledwie wlas ze drzwi az psi (iako mowią) wkrupy ActReg 130.

»ledwie ... gdy« (2): y ledwie go od ſiebie puśćili: gdy Iego M. X Kárdynał Pan moy kazał mu w ſwym domu być. ReszList 174; KlonKr A.

»ledwie ... gdzie« (1): Miáſtá obronne y Zamki mijáiąc/ z ktorych tylko ledwie Niemcy wyirzeć/ nie iżby ná odſiecz wyniść ſmieli/ gdzie wielkie okrućienſtwá Litwá pogáni nád Kośćiołámi [...] okázowáłá/ młode dziatki/ y ſtárych mężow/ y báby poſiekli StryjKron 406.

»ledwie ... kiedy« (3): KochSat Cv; GórnDworz C3v; Szli ſpáć: ledwie ſię zkłádli/ kiedy co waśniwſzy/ Ná drugié ták záwoła/ Pánowie/ czás wsiádáć KochFr 133.

»ledwo ... wnet« (1): Kiedy kto ſłowá rad/ zá rzecż vdawa/ Ledwo co kołá Fortuná tknie z ſtrony/ Wnet y bez ręki proſzenia/ odſtawa. GrabowSet Yv.

»ledwo ... zaraz« (1): y wſzyſtkie inne rzeczy przemiiáiące ná świećie/ ktorych ludźie z ták gorącym pożądániem prágną/ á w nich wſzyſtko ſzczęśćie ſwoie kłádą. A one ledwo dźiś doſtąpione/ záraz poſſeſſory ſwoie opuſzcżáią. WysKaz 1.

2. Wprowadza zdanie czasowe rownoczesne: gdy, kiedy (2):

Połączenia: »ledwe ... a tu« (1): Ten ledwe gębę othwarza A tu mu ſie ſlow przyſparza RejJóz C6v.

»ledwie ... kiedy« (1): Y wyiechawſzy z miáſtá ieſzcże ledwie był w Anthyochiey: kiedy trzęśienie wielkie ziemie w Konſtántynopolu wſzytkich záſtráſzyło. SkarŻyw 89.

3. Wprowadza zdanie czasowe następcze: zanim (2):

Połączenie: »ledwe ... (a) już« (2): Ale obácż nędzniku iáki to ieſt Bog/ á iáki to ieſt Krol/ że ieſzcże ty ledwe pomyſliſz/ ocż go prośić maſz/ á on iuż dawno wie RejPos 133; Lekce ważył żoráwia: w tym ſię on pokuśi/ Ledwo do kordá przyſzedł/ żoraẃ go iuż duśi. KmitaSpit B3v.

*** Bez wystarczającego kontekstu (3): Mącz 501a; Kaum. Liedwe. Vix tandem. Calag 305a; Calep 1132b.

Synonimy: I.1. ciężko, trudno; 2. mało, rzadko; 4. blisko, dopiero, niedawno, nowo, świeżo; 5. dopiero, podtenczas, potym, tedy, wtenczas; II.1. chyba, jacy, jedno, tylko; 2. dopiero; 3. aż; 4. nawet; III. gdy, kiedy; 1. skoro.

Cf [JEDWO], LEDWEĆ, LEDWOMOWNY, LEDWOŻE, ZALEDWIE

KN, ZZa