[zaloguj się]
[pdf]

NIETREFNY (77) ai

nietrefny (44), nietrafny (33); nietrefny LubPs (5), RejWiz (3), RejFig, RejZwierz, (4), GórnDworz (6), RejPos (2), RejZwierc (16), BudBib, ZawJeft, Calep, Phil; nietrafny MurzNT, BielKom, Mącz (21), LeovPrzep, BielSat, KarnNap, Calag, WierKróc, BielRozm; nietrefny: nietrafny RejRozpr (1:1), MycPrz (1:1), PaprPan (1:2).

W pisowni lącznej (63), w rozłącznej (14).

Oba e oraz a jasne (w tym w a 3 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg
mNnietrefny fNnietrefnå nNnietrefn(e)
Gnietrefn(e)go Gnietrefn(e)j Gnietrefn(e)go
Dnietrefn(e)mu D D
Anietrefny Anietrefną Anietrefn(e)
Inietrefnym I Inietrefnym
L Lnietrefn(e)j, nietrafnyj Lnietrafnym
pl
N subst nietrefn(e)
G nietrefnych
A subst nietrefné
I m nietrefn(e)mi
L nietrefnych

sg m N nietrefny (13). ◊ G nietrefn(e)go (1). ◊ D nietrefn(e)mu (1). ◊ A nietrefny (3). ◊ I nietrefnym (3). ◊ f N nietrefnå (5). ◊ G nietrefn(e)j (3). ◊ A nietrefną (2). ◊ L nietrefn(e)j (1) RejZwierc, nietrafnyj (1) MurzNT. ◊ n N nietrefn(e) (4). ◊ G nietrefn(e)go (24). ◊ A nietrefn(e) (2). ◊ I nietrefnym (1). ◊ L nietrafnym (1). ◊ pl N subst nietrefn(e) (2). ◊ G nietrefnych (3). ◊ A subst nietrefné (5); -é (1), -(e) (4). ◊ I m nietrefn(e)mi (1). ◊ L nietrefnych (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XVII w.

1. Taki, który nie przystoi, niestosowny, niesłuszny, nie podobający się, obrzydły, godny nagany, zasługujący na potępienie; absurdus Mącz, Calep, Cn; illepidus, inconcinnus, ineptus Mącz, Cn; frigidus, indecorus, inscitus, insulsus, inurbanus, non aptus Mącz; a(b)normis, agrestis, barbar(ic)us, crassus, frutex, grandiscapius, illaudabilis, illevigatus, impexus, impolitus, incomis, incompositus, incomptus, inconditus, incultus, inelegans, infacetus, informis, inornatus, invenustus, non exasciatus, pinguis, rudis, rustic(an)us, semipaganus, (sub)horridu(lu)s, supinus, verrucosus Cn (42): RejRozpr K4; Drogę tę rácż mi [Boże] oznáymić po ktorey mam chodzić/ Abych ni nacż nyetrefnego thu nye mogł vgodzić LubPs ee5; RejWiz 2; Lecż gdy ſie to [wolność] zábáwi/ nietrefnym nałogiem/ Iáko ná płoney roli/ ták leży odłogiem. RejZwierz 50v, 51, 75, 123; Concinnus, Tráfny/ Chędogy/ Ochędożony /Wyſmukniony. Inconcinnus, Nietráfny/ Proſty. Mącz 54b; Decorus, Piękny/ Wdzyęczny/ cziſtey oſoby/ Vrodźywy [...] Indecorus contrarium Decorus Niepoczeſny/ Nieforemny/ Nietráfny. Mącz 79d; Ineptus, Niegodny/ nietráfny. Non aptus, Też mierziony. [...] Inepti mores, Nietráfne/ Błazenskie obyczáye. Mącz [169]c; Inscitus, Nietráfny/ nievmieyętny nieforemny/ gruby/ nierozumny/ głupi. Mącz 372d, ld, 13b, 137b, 189b, 223c (17); ſtrzeże thego pilnie/ żeby zá cżym niethrefnym nie przyſzedł we złe mnimánie tám/ gdzie o dobre naiwięcey ſtoi GórnDworz Bb6v, D, Dd3; gdyż káżda godzinká iákożkolwiek nam/ á zwłaſzcżá w nietrefney ſproſnośći/ vpłynie/ iuż nie náſzá ieſt RejZwierc 62v; To ieſt fortunny co złotu pánuie/ A nietrefnego nie ná ſię nie cżuie. RejZwierc 229v; gdy cżás brácia mili [...] Będziecie mieć/ cżćicież to kiedy gdzie możecie/ Iedno iżby poććiwie nikogo nie draźniąc/ A nietrefnemi żárty ſámi ſie nie błaźniąc. RejZwierc 239v, 46, 239v, 241v, 243, 267; KarnNap F2v; ZawJeft 23; Calep 10a.

W charakterystycznych połączeniach: nietrefna(-y) biesiadka, nałog, przypadek, przysada (3), sprosność, sztuka, żart; tak nietrefny (2).

Wyrażenia: »nietrefne podobieństwo« = zły przykład (1): A chceſzli áby oná [żona] byłá tobie wierna/ ſkromna/ trzeźwia/ we wſzem pomierna/ thákże ſie też ty záchoway przećiwko niey/ y tákie iey przykłády s ſiebie daway. A nie vkázuy iey żadnego nietrefnego podobieńſtwá po ſobie. (marg) Zły przykład złego cżyni. (‒) RejZwierc 34v.

»nietrefny postępek« (2): GórnDworz C5v; Tákże też dobry tzłowiek zły tzáfem może być. Co fie też w ſtaniech wielkich y máłych náyduie. A nie tráfny poſtępek w wielu pokázuie. WierKróc B2.

Szereg: »zbytni a nietrefny« (1): á coż rozumieſz ieſliże też tám oná niewinna duſzycżká nápoły nie obumrze? widząc á cżuiąc ták zbytnie á thák nietrefne przypadki około ſiebie. RejZwierc 60v.
2. Nie taki jak należy, nie nadający się, nieodpowiedni, niewłaściwy (bez oceny moralnej) (8): Pomni ná to cżytedlniku miły/ By ſie według miáry wierſze cżćiły/ Rozne w ſobie máią záchowánie/ Kto nie bacży nie tráfne cżytánie/ Ale kto z ich miáry nie wykrocży/ Dobrze ſie wierſz w cżytániu potocży BielKom nlb 7; RejFig Ee; Hic vestitus est satis magnificus sed gratia caret. Szátá w prawdzie yeſt páńska koſztowna ale [!] nietrafna [!] álbo nie trafnym [!] kroyem. Mącz 149a, 476b.

W przeciwstawieniu: »dobry ... nietrafny« (1): pán Chriſtus gdy tu wykładá ktoby był na dobréi źięmi zaśiany/ a kto na nietrafnyi niewſpominá mądrości ani głupſtwa MurzNT 116.

W charakterystycznych połączeniach: nietrafne(-y, -a) czytanie, kroj, szata.

Wyrażenie: »nietrefny postępek« (2): potrzebá nam ſobie rozmyſlnie poczynáć á cum magno iudicio futura pericula, kthoreby ná nás w thym tho Páńſtwie przyść mogły/ z náſzego nie trefnego poſtępku/ vważáć/ byſmy ná ſię nie nárzekáli MycPrz II A3v, I A4v.
3. Niedogodny, uciążliwy, niepomyślny, niepożądany; importunus Mącz, Calag (27): Bo y prawdá gdy nietráfna Y tá nie záwżdy mieſtcá ma RejRozpr E4; iáko ſie wierni w záfráſowánych myſlach/ y w inych niethrefnych przypadkoch ſpráwowáć máią. LubPs R4v, V2, Z5 [2 r.]; RejWiz 120v, 141; Mącz 266b; LeovPrzep A4; A chocia thá [białogłowa] będzie cnotliwą/ iednák roſpuſtnym ſmiechem/ zbytnie beſpiecżną/ á ſwiegotliwą mową/ przypráwi ſie o nietrefną ſławę. GórnDworz Xv, K6v; BielSat D; A chociayby też y co nietrefnego na nas przypádło/ iż ieſli będziem dufáć iemu/ iż ſie tho pewnie obroći w pociechy náſze. RejPos 51v; BielSat D; Nie trefna więc tho záwżdy bywa grozá/ W wiecżor ſie kijá bać ráno powrozá. Nie ſmácżne owo więc bywáią ſwiętá/ Siedząc w powrozie á na nogach pętá. RejZwierc 221v; Káżda rzecż ktora bez rozmyſłu bywa/ Nietrefny koniec záwżdy rádá miewa. RejZwierc 228v, 138, 139v; ieſliby ſię co nád nádzieię przytrefiło/ ábo iákie nie trefne poſelſtwo przyſzło [vel et nunciaretur quid difficile] do tych co w ziemi mieſzkáią/ żeby ſobą nie trwożyli BudBib 2.Mach 9/24; Gdy był [...] poważan [Gracchus] záraz zhárdzyał s tego/ Pocżął na lud wymyſláć wnet coś nietrefnego. Kazał role pomierzáć PaprPan [Hh]5, Tv; Calag 526b; BielRozm 24; A kto tákowe ludzi wzgárdza/ kto ie w mniemánie nietrefne podáie/ kto im powinney vcżćiwośći nie wyrządza/ proditor patriae merito exiſtimandus Phil 14.

W charakterystycznych połączeniach: nietrefna(-y, -e) biesiada (2), dzieje, gody, groza, koniec, mniemanie, nowina, prawda, przypadek, sława.

Wyrażenie: »nietrefna przymowka« (2): Iuż niethrefnych przymowek od niego [od pijanego] ledá ocż ſnádnie ſie náſłuchaſz/ bo mu ſie by nalepiey wſzytko opák widzi RejZwierc 62, 29v.
Szeregi: »nietrefny a sprzeciwny« (1): Ale záſię nád ſwięthym á nád wiernym Páńſkim gdy ſie co nie trefnego á ſprzećiwnego dzyeie RejPos 330.

»trafny, nietrafny« (1): A iż dom twoy tu w Polſzcże był tákowey cnoty/ Ze ſie oń opieráli iák o mocne płoty/ Wſzytki tráfne nietráfne dzyeie tey korony PaprPan A4v.

Synonimy: 1. głupi, gruby, nieforemny, niemądry, niemisterny, nieobyczajny, nierozumny, niesłuszny, nieumiejętny, niewdzięczny, prosty, sprosny, szkarady; 2. niesłuszny, niewłasny; 3. niemiły, niesmaczny, niewczesny, przeciwny, uciążliwy.

Cf TREFNY

KK