Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: NIEUHAMOWANIE

Następne hasło: NIEUJEŻDŻONY »

NIEUHAMOWANY (10) part praet pass pf

W pisowni łącznej (6), w rozłącznej (4).

e oraz o prawdopodobnie jasne (tak w nie- oraz hamowany); oba a jasne.

Fleksja

sg
m	N	nieuhamowany	f	N	nieuhamowanå	n	N	nieuhamowan(e)
	G	nieuhamowan(e)go		G			G	nieuhamowan(e)go

pl
N	subst	nieuhamowan(e)
A	m pers	nieuhamowan(e)
A	subst	nieuhamowan(e)

sg m N nieuhamowany (2). ◊ G nieuhamowan(e)go (1). ◊ f N nieuhamowanå (2). ◊ n N nieuhamowan(e) (1). ◊ G nieuhamowan(e)go (1). ◊ pl N subst nieuhamowan(e) (1). ◊ A m pers nieuhamowan(e) (1). subst nieuhamowan(e) (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVIII w.

Znaczenia

W funkcji przymiotnika (10)
- 1. Nie dający się powstrzymać, niemożliwy do powstrzymania, do opanowania (4)
  - W przen (1)
- 2. Nieposkromiony, nieujarzmiony; niesforny, zuchwały (6)
  - a. Gwałtowny; porywczy (1)

W funkcji przymiotnika (10):

1. Nie dający się powstrzymać, niemożliwy do powstrzymania, do opanowania (4):

nieuhamowany w czym (2): A Pan Bog w miłośierdziu ſwym nieuhámowány/ dawał im Sędziaki ludzie dziwnie mężne SkarŻyw 558, 527.

Wyrażenia: [»nieuhamowany gniew«: Excandescentia, Iachzorn. Pol. Srogi/ nievhámowány gniew. Volck 81.]

»rzecz nieubamowana« (1): iſz ſię zawżdy łzámi/ ná mękę Páńſką wſpomináiąc/ zálewáłá: ták bárzo/ iſz rzecż byłá nie vhámowána. SkarŻyw 580.

W przen (1):

Wyrażenie: »serca [na co] nieuhamowanego« = nie dający się powstrzymać (1): Wmiłośierdziu był ſercá ná ludzką nędzą nieuhámowánego: iáłmużną y cżym mogł nikogoſz nieopuśćił. SkarŻyw 354.

2. Nieposkromiony, nieujarzmiony; niesforny, zuchwały; impotens Modrz, Cn; effrenatus, effrenus, ferox, indomitus, infrenabilis, infrenus, proiectus Cn (6): BielKron [332²]; Tákże też y odſzcżepieńce nie vhámowáne [...] ktorzy Kośćioł Boży trwożą/ tárgáią/ roſpráſzáią/ powinna ieſt zwierzchność hámowáć/ powśćiągáć WujJudConf 214; O iáko wielka licżbá ieſt onych/ ktore nieuhámowána do otrzymánia vrzędow chęć/ y ſpor o doſtoieńſtwá nędznie trapi ModrzBaz 39v; LatHar 326; WujNT 791 marg.

a. Gwałtowny; porywczy (1): Nie vbłagáńſze [Parki] niż morze rozgniewáne/ Służſze niżli wiátry nie vhámowáne. KlonŻal D.

Synonimy: 1. niepowściągniony, nieumiarkowany; 2. niehamowny, nieokrocony, nieokrotły, nieposłuszny, nieuchodzony, nieugłaskany, nieujeżdżony, nieujęty, nieukrocony, nieuniesiony, nieunoszony, nieuskromiony.

Cf UHAMOWANY