[zaloguj się]
[pdf]

POCZESNOŚĆ (58) sb f

poczesność (56), poczestność (2); poczesność : poczestność HistRzym (15:2).

Oba o oraz e jasne.

Fleksja
sg pl
N poczesność
G poczesności poczesności
D poczesności
A poczesność poczesności
I poczesnością
L poczesności

sg N poczesność (4). ◊ G poczesności (4). ◊ D poczesności (1). ◊ A poczesność (15). ◊ I poczesnością (20). ◊ L poczesności (10). ◊ pl G poczesności (3). ◊ A poczesności (1).

Sł stp: poczesność, poczestność, Cn brak, Linde XVI – XVII w.: poczesność.

1. Cześć, poszanowanie, uznanie; honoor Mącz (43): [Ksantus nakazał swej żonie umyć Ezopowi nogi] Iżby tym chłopá záſromał: Wżdjć pry będzie pocżeſność znáć/ Nie da nog ſobie vmywáć. BierEz D2; PatKaz I 13v; [Mądrego nie zbáwy mądroſc/ Any teſz ſwiecka poczeſtnoſc/ Wſzytcy muſzą Smirc podiąc Krofej L7].

poczesność czyja, czego (2): nycz przeto nyenaruſſa poczeſnoſzczy maryey acz z yeuy vyſzla PatKaz I 9v; GroicPorz c.

W połączeniu szeregowym (1): [Przysiegam] Praw/ przywileiow/ poczeſnoſći y poſpolitego pożythku Miáſtá ſtrzedz y mnożyć GroicPorz c.

Zwroty: »poczesność mieć« (1): [Liszka do kruka;] O ptáku wſzech nacudnieyſzy/ Y nád pawá śláchetnieyſzy: O iákąby pocżeſność miał/ Ieśliby też cudnie śpiewał. BierEz K3.

»w poczesności [kogo, co], poczesność [ku komu] mieć« = venerari Miech [szyk zmienny] (8:1): [Lew] Vbogie źwierzę rozerwał: Rzekąc: śmiele zemną gadaſz/ Pocżeſnośći ku mnie nie maſz. BierEz R3, F4v; ForCnR D; Vrząd miey w pocżeſnoſci BielŻyw 20, 97, 129; bowiem też Machometowie pannę Marią maią w pocżeſnoſci, wiznawaiąc iż ona bez męſkiego złącęnia panną będąc pocżęła MiechGlab 72; HistRzym 30v, 112.

Przen (1):
Zwrot: »mieć w poczesności« (1): Ciáło tedy ma duſzę w pocżeſnośći/ gdy przeciw iey nic nie cżyni/ coż by przećiw Bogu było HistRzym [39]v.
a. Widome oznaki poszanowania (28):
Zwroty: »czynić (a. uczynić), wyrządzić poczesność« [w tym: komu (7)] = adorare HistAl; honorem decernere Mącz [szyk zmienny] (6:2): PatKaz III 122v; cżin pocżeſnoſć ſtarczowi. BielŻyw 20, 156; HistAl L5v; Alexánder vyrzawſzy go [biskupa] sſiadł s koniá/ vcżynił mu pocżeſność cáłowawſzy ono mieyſce ná ſzácie/ gdzye było wyſzyto Tetrágrámmáton. BielKron 124v; Mącz 78d, 122c; SkarŻyw 28.

»przyjąć z poczesnością« [szyk zmienny] (4): Y wyſzli wſzytcy przećiw iemu/ á przyiąwſzy go z wielką pocżeſtnośćią/ Papieżem vcżynili HistRzym 38v, [39], 41v, 46.

Wyrażenie: »wielka poczesność« (15): Anteferre aliquem alteri honore, Więtſzą pocżeſność komu wyrządźić niźli drugiemu. Mącz 122c; SkarŻyw 28. Cf »z poczesnością«.
Szereg: »uczciwość i poczesność« (1): Oni [ludzie obcy] nie innego iedno żłob á ſtáynią nie widzieli: [...] wſzákże wielką vcżći- wość y pocżeſność cżynili [Chrystusowi]. SkarŻyw 28.
Wyrażenia przyimkowe: »bez poczesności« (2): widzieli [trzej królowie] dzieciątko w vbogich pieluſſkách [...] bez cżeladdzy/ ij bez wſſytkie krolewſkié pocżeſnoſcij/ ij maieſtátowé wielmożnoſcij OpecŻyw 24, 138.

»z poczesnością« [w tym: z wielką poczesnością (13)] = honorifice Miech; reverenter Mącz (18): BierEz E2v; OpecŻyw 24v, 185v; on theż z ſobą ciało [s. Klimunta] przerzecżone zanioſl do Rzymu y zachował z pocżeſnoſcią w koſciele na cżeſć s. Klimunta zbudowanym. MiechGlab 27; Mącz 485a; wnetki vcżynił gody Apollonowi á Lucinie corce ſwey z wielką pocżeſnośćią. HistRzym 14v, 61, 76v, 83, 90v, 104 (9). Cf »przyjąć z poczesnością«.

2. Uczciwość, obyczajność; honestas BartBydg; honestum Mącz (8): [mrówka do muchy:] Y więcey maſz inych złośći/ Tylkoć ſtrzegę pocżeſnośći: Bych tobie rowna nie byłá/ Gdybych też zbytnie mowiłá BierEz H3v; PatKaz III 122v; BartBydg 126; Nixa honesto virtus, Cnotá ná poczeſnośćy vgruntowána. Mącz 248a.

poczesność czyja [w tym: G sb (1), pron poss (1)] (2): czeſzcz y chwała czlouyecza yeſth ſpoczeſnoſzczy ſwych rodzyczow PatKaz I 14; TarDuch A7.

W połączeniu szeregowym (1): ále też w Oſobie W.M. tantas corporis et animi dotes táką pocżeſność/ poważność/ rozrywkę/ dźielność/ w odpráwowániu rzecży wielkich Koronnych ſtátecżną y biegłą vmieiętność z innemi wſzemi [...] bacżę/ że [...] RybGęśli A3.

[Szereg: »bogabojność i poczestność«: DAy naſzim Kſązetom y wſzemu Pąſtwu/ Zywic ſie w pokoiu/ Bychomy pod nimy/ Pozbozny/ Pokoyny Cychy Zywot wodzily/ w wſzytky Boga-boynoſcy/ y poczeſtnoſcy [in omni pietate et castitate] Krofej I7.]
a. Godność kobiety [czyja] (1): Pomni iżeś mi brátem/ [...] żeć pod ſtrácenim dob[r]orzecżeńſtwá przykazał tobie [ojciec] áby pocżeſność moię chował [...]. Ale on ná to nápominánie nic niedbáiąc ſwą wolą vcżynił. HistRzym 31.
3. Wysoka pozycja społeczna, wysoka godność (2):
Wyrażenia: »krolewska poczesność« (1): Alexánder odpowiedział ty ieſtes krol Arridiyski/ á wſzákże niechay ſie twe ſerce w pychę nie podnoſi/ iżemći krolewską pocżeſnoſć [regalem honorem] przydał HistAl Bv.

»wielka poczesność« (1): Wszytcy ich [bogatych] ludzie słuchają, Z bojaźni sie im kłaniają Takiej wielkiej poczesności Usługując bez chytrości. BierRozm 6.

4. Piękność, wspaniałość (1):

[poczestność czyja: Poczeſtnoſc Salamonowa/ Nie ieſt iednemu Rowna/ Liſteczku malemu [lilii polnej]. Krofej Dv, E5v.]

Wyrażenie: »poczesnością okraszony« (1): Był Alexánder [...] ocży iáſnych/ iágody oblicża iego ku łáskáwoſći miernie zápalone/ y inſze cżłonki iego były pocżeſnoſcią okraſzone [non sine quadam venustate]. HistAl N4v.
5. Przedmiot chluby (o Maryi) [czyja] (4):

W połączeniach szeregowych (4): Tys chwála naſſa/ tys pocżeſnoſtz ludu Izraelſkiégo/ tys weſelé rodzaiu naſſégo. OpecŻyw 185, 189; PatKaz I 18v; PatKaz III 124v.

6. [Cześć boska:
Szereg: »moc i poczestność«: yſz ty ies wtrzech roſdzielonich oſobach rowne mocy y poczeſtnoſcy Krofej F6v.]

Synonimy: 1. cześć, poczciwość, poszanowanie, szacunek; 2. poczciwość, obyczajność, uczciwość; a. czystość, niewinność, poczciwość; 3. dostojeństwo, dostojność, godność, poważność; 4. cudność, piękność, uroda; 5., 6. chwała, cześć.

Cf NIEPOCZESNOŚĆ, POCZESNOĆ

AW, ZCh