[zaloguj się]
[pdf]

PRZESTAWAĆ (801) vb impf

e jasne; w inf -staw- (85), -ståw- (34); -staw- KromRozm I (2), KromRozm III, KrowObr, BibRadz (4), OrzRozm, Mącz (4), WujJud (11), WujJudConf (2), KarnNap, ModrzBaz, Oczko, KochPs, NiemObr (3), KochMRot, KochSob, GórnTroas, WujNT, KlonWor, ZbylPrzyg; -ståw- BielKom, LubPs, RejZwierc (2), Phil, RybGęśli, CzahTr; -staw- : -ståw- GórnDworz (3:1), SarnUzn (1:1), CzechRozm (12:4), SkarJedn (4:1), SkarŻyw (1:3), CzechEp (12:12), OrzJan (1:1), SarnStat (10:3), SkarKaz (2:1); drugie a jasne (w tym 2 r. błędne znakowanie). ◊ W pozostałych formach -ståw- (396), -staw- (35); -staw- MurzNT, BielSat, SkarJedn (2), KochPhaen, też RejPs (7); -ståw- : -staw- BibRadz (6:2), Mącz (10:4), RejPos (5:1), BudBib (2:2), CzechRozm (26:11), StryjKron (4:2), CzechEp (30:1); w przestaj- a jasne (w tym 7 r. błędne znakowanie). ◊ W formach tematów praes przeståw- (334), przestaj- (208); przeståw- TarDuch, RejPs (6), GlabGad, RejRozpr, LibLeg, RejJóz, KromRozm I (2), MurzHist, KromRozm II, KromRozm III (2), DiarDop, BielKom, GliczKsiąż (4), GroicPorz (2), KrowObr (2), OrzList, RejFig (2), RejZwierz (3), GrzegRóżn (2), KochZg, OrzQuin (4), Prot (2), SienLek (7), RejAp (2), GrzepGeom, RejPos (9), KuczbKat (3), WujJudConf (5), RejPosRozpr, MycPrz, BudNT (4), KarnNap, CzechEpPOrz (2), NiemObr (18), KochDz, KochMon, KochPhaen, ReszPrz (2), WerKaz, BielSjem (3), KochProp, KochWr, PaprUp, Phil (2), RybGęśli, PowodPr (4), GosłCast (2), ZbylPrzyg; przestaj- RejKup, KwiatKsiąż (2), LeovPrzep (2), BielSpr, RejPosWstaw, PaprPan, SkarJedn (8), SkarŻyw (16), KochMRot, WisznTr, BielSen, KochPam, GórnRozm (2), WysKaz, JanNKar (2), WitosłLut, KmitaSpit (2), SkarKaz (10), SkarKazSej (9), SkorWinsz, PudłDydo, SzarzRyt; przeståw- : przestaj- BierEz (3:1), OpecŻyw (2:4), FalZioł (4:19), SeklWyzn (1:1), SeklKat (5:1), HistAl (1:1), Diar (2:4), LubPs (4:1), RejWiz (6:3), Leop (3:1), BibRadz (9:1), OrzRozm (3:1), BielKron (4:10), KochSat (1:1), Mącz (13:31), SarnUzn (3:1), GórnDworz (4:2), HistRzym (1:2), BielSat (1:1), RejZwierc (7:1), BudBib (4:1), WujJud (6:3), CzechRozm (31:5), ModrzBaz (12:1), KochPs (1:4), StryjKron (3:3), CzechEp (22:2), KochFr (2:1), KochPieś (1:3), PudłFr (3:2), ArtKanc (3:2), BielRozm (1:1), ActReg (1:1), Calep (14:2), GrabowSet (7:4), KochFrag (1:1), OrzJan (2:2), LatHar (2:4), WujNT (10:5), SarnStat (8:4), KlonKr (1:1), CzahTr (1:1), KlonFlis (1:1), KlonWor (2:1).

Fleksja
inf przestawać
indicativus
praes
sg pl
1 przeståwåm, przestaję przeståwåmy, przestajemy, przestajem
2 przeståwåsz, przestajesz przestajecie, przeståwåcie
3 przeståwå, przestaje przeståwają, przestają
praet
sg pl
1 m -m, -em przeståwåł m pers przeståwali(s)my, -chmy przeståwali
2 m -ś przeståwåł m pers
3 m przeståwåł m pers przeståwali, przeståwały
f przeståwała m an
n przeståwało subst przeståwały
fut
sg pl du
1 m będę przeståwåł, przestawać będę m pers przestawać będziemy, będziemy przestawać, będziem przestawać m pers będziewa przestawać
3 m będzie przeståwåł m pers przestawać będą m pers
imperativus
sg pl
1 przestawåjmy, przestajmy
2 przeståwåj, przestaj przeståwåjcie, przestajcie
3 niech, niechże przeståwå, niechåj przestaje niech, niechåj przeståwają
conditionalis
sg pl
1 m bym przeståwåł m pers bysmy przeståwali, bychmy przeståwali
2 m byś przeståwåł m pers byście przeståwali
n subst by przestawały
3 m by przeståwåł m pers by przeståwali
f by przeståwała m an
con praet
sg
2 m byś był przeståwåł
impersonalis
con by przeståwåno
participia
part praes act przestając, przeståwając, przestająć
inne formy
imp sg 2 a. 3 - przeståwåj

inf przestawać (121). ◊ praes 1 sg przeståwåm (58), przestaję (17). ◊ 2 sg przeståwåsz (14), przestajesz (5). ◊ 3 sg przeståwå (94), przestaje (49). ◊ 1 pl przeståwåmy (25), przestajemy (7) Leop, LubPs, RejPosWstaw, GórnRozm (2), SarnStat (2), przestajem (7) WujJud, SkarŻyw, KochPieś, SkarKaz (3), KlonFlis. ◊ 2 pl przestajecie (4), przeståwåcie (3). ◊ 3 pl przeståwają (51), przestają (41). ◊ praet 1 sg m -m, -em przeståwåł (4). ◊ 2 sg m -ś przeståwåł (2). ◊ 3 sg m przeståwåł (30). f przeståwała (6). n przeståwało (3). ◊ 1 pl m pers przeståwali(s)my (1) DiarDop, -chmy przeståwali (1) SkarKazSej. ◊ 3 pl m pers przeståwali (24), przeståwały (1) ActReg. subst przeståwały (1). ◊ fut 1 sg m będę przeståwåł (1) KochPs, przestawać będę (1) BibRadz. ◊ 3 sg m będzie przeståwåł (1). ◊ 1 pl m pers przestawać będziemy (1), będziemy przestawać (1), będziem przestawać (1) DiarDop; przestawać będziemy : będziemy przestawać SarnStat (1:1). ◊ 3 pl m pers przestawać będą (2). ◊ 1 du m pers będziewa przestawać (1) OrzRozm Iv. ◊ imp 2 sg przeståwåj (19), przestaj (11); -staj (9), -ståj (2); -ståj SkarJedn; -staj : -ståj Mącz (1:1). ◊ 3 sg niech, niechże przeståwå (2), niechåj przestaje (1). ◊ 2 a. 3 sg przeståwåj (1). ◊ 1 pl przestawåjmy (5), przestajmy (5). ◊ 2 pl przeståwåjcie (9), przestajcie (2). ◊ 3 pl niech, niechåj przeståwają (2). ◊ con 1 sg m bym przeståwåł (1). ◊ 2 sg m byś przeståwåł (4). ◊ 3 sg m by przeståwåł (17). f by przeståwała (3). ◊ 1 pl m pers bysmy przeståwali (6) MurzNT, CzechRozm (2), CzechEp, KołakSzczęśl, PowodPr, bychmy przeståwali (3) RejRozpr, RejPos, WujJud. ◊ 2 pl m pers byście przeståwali (2). ◊ 3 pl m pers by przeståwali (14). subst by przestawały (1). ◊ con praet 2 sg m byś był przeståwåł (1). ◊ impers con by przeståwåno (3). ◊ part praes act przestając (56), przeståwając (51), przestająć (3); -ąć SeklKat; -ąc : -ąć Mącz (1:2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia
1. Nie robić czegoś więcej lub nie trwać w dalszym ciągu; cessare Vulg, PolAnt, Mącz, Modrz, Calep, Cn; desinere Mącz, Modrz, Calep, Vulg, Cn; desistere Mącz, Calep, Cn; intermittere, quiescere, supersedere Mącz, Cn; concessare Calep, Cn; recedere PolAnt; conquiescere, consilescere, declinare, deponere, interquiescere, praetermittere, refrigescere, senescere, silere Mącz; tardare PolAnt; finire, omittere Calep; abire, absistere, defetisci, deserere, discedere, pausare, relaxare, relinquere, remittere, reprimere, rescindere, respirare, vacare Cn (273):
a. W zasadzie z podmiotem osobowym i żywotnym: kończyć lub przerywać jakieś działanie, stan, przynależność [w tym: z przeczeniem = zawsze, w dalszym ciągu to robić itp. (164)] (218): BierEz N4; W ieden vrinał/ to ieſt w ſkleniczę nie ma być dwa razy przeſtaiąc mokrzono FalZioł V 1v; A zli żawzdy [!] czo zle cżynią z ſtrachu przeſtawaią Ale dobrzy z dobrey woley RejJóz F4v; RejKup t6; Yáko cżłowyek goſpodarny gdy ſie ma wolą w dobro zápomoc/ [...] vſtáwicżnye rok od roku prácuye/ á nigdy nye przeſtawa/ áni ſwyęći GliczKsiąż M8v; Praetermitto fere idem quod Intermitto. Przeſtawam/ przemiyam/ zámieſzkawam chcąc. Mącz 226d; Interquiesco, Podczás álbo niekiedy odpoczywam/ przeſtáyę. Mącz 341d, 226b, c, 341c, 395c, 396d, 472c; BudBib I 467d marg; BudNT Act 5/42; Raz go Theoprobus vcżeń iego [św. Benedykta] w ſwey celli/ bárzo rzewno płácżącego/ záſtał: á gdy nieprzeſtawał/ ſpytał go/ cżemu by ták płákał? SkarŻyw 251; á gdy o ſądzie Bożym/ o męce Chryſtuſowey/ o piekielnych mękách/ ſłodką rzecż ſwoię roſpuśćił: táki był płácż/ iſz przeſtawáć muśiał poki nieućichli. SkarŻyw 310; Zyy dobrze nie odkłádáiąc: Bo dálſzych czáſow czekáiąc/ Niepodobnym obyczáiem/ Nie począwſzy żyć/ przeſtáiem. KochPieś 48; Calep 18b, 184b, 312a [2 r.].

przestawać czego (19): BierEz R3v; GlabGad G2v; a gdyzes iuſz zaczął nad nami bez wſſey godnoſci taką łaskę ſwoię proſimy pokornie aby iuſz iey nieraczył do konca przeſtawac nad nami RejPs 211v, 209v; SeklKat V v, X2v; BibRadz I 386a marg; Pulli deponunt ingenia Sylvestria, Zrzebiętá/ zrzebce pozoſtáyą dźikich obyczáyów/ to yeſt przeſtáyą płochośći. Mącz 310c, [380]d; HistRzym 79v; Przeſtawáły [wszeteczne niewiasty] onego niepocżćiwego żywotá/ zá námową iego SkarŻyw 107, 107; IAko vćieſzny Lábęć [...] [umierając] Smętnem krzykiem nápełnia vſzy ſłucháiących/ Nie przeſtáiąc ſwych pieśni żałobliwie brzmiących. WisznTr 15; Calep 310b, 315a [2 r.]; GórnTroas 63; TO téż chcemy: áby dla záklętégo iednégo/ [...] Plebániiéy onéy ludźie nieprzeſtawáli nabożeńſtwá ſwégo SarnStat 225, 722.

przestawać od czego (6): Tu przyklád s pana Iezuſa wezmi/ a nieprzeſtáwáy od vcżynkow dobrych OpecŻyw 52; OpecŻywPrzedm C3; Wyſláwiay duſſo ma wielmożnoſć páná ſwego/ [...] á nie przeſtáway nigdy od błogoſłáwieńſtwá imienia iego. RejPs 150, 219v; RejPos 69; ArtKanc E15.

cum inf (137): TarDuch B6; ktoremi znamiony płod vmarły poznać [...]. Wtore gdy płod ktori ſie iuż ruſzał w żywocie/ przeſtawa ſie ruſzać. FalZioł V 32; ZEno Cicienſki mędrzec był CVIII. lat żyw, á nigdy ſie vcżyć nie przestauał. BielŻyw 40; oni náſmiewce ludzcy [...] nieprzeſtáwáli ná mię zaocznie zgrzytáć zębámi náſmiewáiąc ſie zfráſunkow moich RejPs 51v, 64, 114, 115v, 150, 151, 202v; SeklWyzn Dv; SeklKat Y; HistAl E6v; W potrzebye śmyertelney nyema człowyek przeſtáwáć pánny Máryey/ Anyołow/ Apoſtołow/ y innych śwyętych wzywáć KromRozm I I, D4v; A yednák nye wnet zá vpádem á grzechem przeſtawamy być członkámi tego koſcyołá/ poki ſye ſámi nye oderwyemy KromRozm III D2v; Diar 55; DiarDop 113; S ſpraw Páńſkich záwżdy ludzyom przychodzi vznánie/ iż przeſtawáią grzeſzyć. LubPs P2 marg, A5v, L2, Y2v marg [2 r.]; KrowObr 206; RejWiz 49v, 102v; Leop Iob 29/9, Eccle 4/8; BibRadz 1.Reg 6/3, I 353d marg, Ier 33 arg, Tob 10/7; [mieszkańcy Afryki zachodniej] Máchometowę Sektę trzymáią/ Krześćijan nigdy nie przeſtawáią przeſládowáć. BielKron 449v, 80, 88, 139, 460; Pascitur equus diem et noctem, W nocy y we dnie yeść nie przeſtáye. Mącz 282c; Deplorare aliquando significat, Przeſtáyę płákáć y dáley ſie ſmućić. Mącz 306a, 57d, 262a, 292d, 341d, 508c; OrzQuin Z; po dwudźieſtu lat y ośmi/ [...] iuż dáley człowięk [!] przeſtáie rość w mięſz LeovPrzep I, I; Bo o dobrych Mędrcy powiedáią/ iż z miłośći cnoty przeſtawáią zli bywáć. RejAp 174v; HistRzym 91v, 92; Iż przeſtawáią zli cżynić zle/ dla boiáźni pomſty/ á przeſtawáią záſię dobrzy cżynić zle/ dla vmiłowánia cnoty. RejPos 247v, 69 [3 r.], 75v, 76 [2 r.]; KuczbKat 275; RejZwierc 215v, 221v, 262; BielSpr c; KochMon 33; Cżemu ták wiele roznych Confeſiy/ Commentow/ wykłádow [...] wydáwáć miedzy ludźie nie przeſtawaćie? WujJud 75; WujJudConf 93v; RejPosRozpr b3v; BudNT przedm a4; Przed ſię ty nie przeſtáwaſz rzecży Boſkich rozumem ćieleſnym ſzácowáć CzechRozm 187, 1v, 200v; ModrzBaz 23, 52, 135v; SkarJedn 275; Támże ptacy mieſzkáią/ á w krzakach źielonych Nie przeſtáią powtárzáć pieśni vlubionych. KochPs 155, 100, 210; vkazał mu ſię ieden Opát/ ktory [...] rádził mu/ aby Mſzey świętey ſpráwowáć nieprzeſtawał. SkarŻyw 471, 101, 102, [197], 328, 354; NiemObr 24, 174; ReszPrz 67; ReszList 157; Krzeſt ſwoy święty záwżdy pámiętaymy/ [...] pokuty zá grzechy cżynić nie przeſtáiąc. ArtKanc N4v, L7v, M20v, R18; Calep 230b, 313a, 314b, 390a, 902b; GórnTroas 12; promień ſłonecżny/ gdy pędźi świtánie/ Wſtawał kłopot z fráſunkiem/ ná nas nędzne/ Pánie/ Ktory cżłowieká dręcży/ á gryść nie przeſtawa/ Acż kśiężyc/ ſwoie cżáſy/ odpocżynkom dawa. GrabowSet K3v, A2v, C4v, Dv [2 r.], F3v, P2v, V2; KochFrag 51; LatHar 27, 40, 480, 566; Y nie przeſtawáli káżdy dźień w kośćiele y po domiech náuczáć y opowiádáć Ieſuſá Chriſtuſá. WujNT Act 5/42, przedm 3, s. 208 marg, 253, 392, Act 5 arg (13); SarnStat 260, 921; WitosłLut A4v; PowodPr 12, 27; SkarKaz )(3v; GosłCast 30, 39; SkarKazSej 659a, 683a, b; SkorWinsz A2v; KlonWor 50.

W konstrukcji: »nie przestawać ... aż« (2): ále náſzy nie przeſtawáli miotáć łańcuchow z haki/ thák długo/ áż przyćiągnęli do ſiebie nawę BielKron 460; HistRzym 92.

W porównaniu (1): ábowiem ten Alexander ktory ták boiuie/ nieuſmierzony ma vmyſl á bárzo okrutny/ ktory iáko lew nie przeſtawa/ á iáko morze gdy od wiátrow nawáłnych ſie poruſza. HistAl F7.

Szereg: »przestawać lub omieszkawać« (1): Kto słucha niech słucha/ á kto zániechawa niech zániecháwa (marg) Albo przeſtáwa/ lub omieſzkawa. (–) BudBib Ez 3/27.
αα. W funkcji przysłówka: »nie przestając« = bez przerwy, nieprzerwanie, nie przerywając; nieustannie, cały czas; regularnie, konsekwentnie (26) : bo ijm dlużey niebywámy wyſlucháni/ tym goręcéy ij pilniéy nie przeſtaiątz wolatz mámy OpecŻyw 62, 46, 77v, 116; wley tam oliwę y odſtaw od ognia, á mieſzay wſzytko nie przeſtaiącz FalZioł V 110, II 20c, V 91v, 110v, 114v, 115v; Z drugiey ſtrony też páni [...] Znác iż iákaś vtrátna á ná wſzytkim ſtráwna. Bo w iedney ręce picie nośi w drugiey iedło/ Wſzytko ie nie przeſtáiąc iáko ine bydło. RejWiz 26; Mącz 93d; Chcżeſzli być w cnotách wyſokim/ bądz w pokorze niſkim/ ná wyſokie páłace/ kopay glębokie [!] fundámenty. [...] A rob nigdy nieprzeſtáiąc/ áby ſię budowánie zbáwienia twego záwżdy podnośiło/ á do niebá doſzło. SkarŻyw 32; Calep 788a; NApełni vſtá me/ Pánie/ twoią chwałą/ [...] Zebym twoie imię ſławił/ nie przeſtáiąc GrabowSet P4, P3.

W połączeniu z określeniem długości czasu (10): trwáłá bitwá [Greków z Trojanami] ſześć dni nie przeſtáiąc. BielKron 58v; Náoſtátek roſkazał Scypio miáſto [Kartaginę] zápálić/ ktore ſzeſnaſcie dni gorzáło nie przeſtáiąc BielKron 129v, 68, 253, 391; KochSat A2v; Epimenides, Philoſoph Kreteńksi [!]/ O tym Poetowie ſmysliły yákoby ſiedḿ y czterdzieśći lat ſpał nie przeſtáyąc. Mącz 106c, 447b; Sześć niedźiel w ten czás [w czasie potopu] lał déſcz nie przeſtáiąc KochPieś 31; KmitaSpit B2v.

α. Kończyć lub przerywać mówienie, wołanie, milknąć [z elipsą czasownika „mówić”] (6): KrowObr 134; WOłay/ nie przeſthaway/ iáko trąbá wynoś ſie z głoſem twoim/ á oznaymiay ludu memu ſproſne złośći iego Leop Is 58/1 [przekład tego samego tekstu HistRzym, RejPos]; Nuż przedſię kto teraz mowił/ niech nie przeſthawa/ áby przyſcie moie przycżyną milcżenia nie było. GórnDworz H3v; HistRzym [89]; RejPos 160.
Szereg: »nie milczeć i nie przestawać« (1): O Boże niemiltz y nieprzeſtaway o Boże: Abowiem oto nieprzyiaćiele twoi zruſzyli ſię KrowObr 167.
b. Z podmiotem nieżywotnym: kończyć się, mijać, ustawać [w tym: z przeczeniem: w dalszym ciągu trwać, być itp. (15)] (54): a zaſię gdy má [człowiek] ſkruchę ij rozgrzeſſenijé/ cżęſto przeſtáwaią niewcżaſnoſci przerzecżoné OpecŻyw 43v; Quo tempore maxime lites interquiescunt, Którego czáſu zwłaſzczá práwá á ſpráwy ſądówne przeſtáwáyą/ álbo záwieſzáyą. Mącz 341d; Consilescunt bellorum tumultus, Przeſtáyą/ vcicháyą walki. Mącz 393b, 137a, 341d [2 r.].

cum inf (10): BielKron [3322]v [2 r.]; Mącz 137a; ponieważ iſtność Chlebowa y Winna/ ták śie w Ciáło y Kreẃ Páńſką przemienia/ iż iuż koniecżnie iſtnośc Chlebowa y Winna wiecey być przeſtawa. KuczbKat 170; CzechRozm 261v [3 r.]; KAZ/ niech moie teſkliwe Troſki [...] Acż nic [= przynajmniej] ieden dzień/ ſercá żrzeć przeſtáią. GrabowSet K2; rácż [wszechmogący Boże] miłośćiwie rátunku tym dodáć/ ktorym nie przeſtáie nędzá y kłopot dokucżáć. LatHar 624, 207.

W przeciwstawieniu: »mieć początki (2), trwać ... przestawać« (3): Mierneć rzecży długo trwáią/ Niemierne hnet przeſtawáią BierEz O4; Tákżeć y cżáſy Nawyzſzego máią znácżne pocżątki z iáwnymi cudy/ á przeſthawaią z ſkutecżnymi dźiwy. BibRadz 4.Esdr 9/6; BudBib 4.Esdr 9/6.

Przysłowie: Metapho. Silent leges inter arma, [...] Milczą/ przeſtáyą/ nie ważą nic práwá czaſu woyennego. Mącz 393d.
Zwrot: »mało przestawać« (1): Tego cżáſu ſzedł deſzcż od wielkiey nocy áż do Ieſieni máło przeſtawáiąc BielKron 359v.
α. O chorobach i innych zjawiskach fizjologicznych: ustępować, mijać (27): Na bolenie zębow, wodą rzecżney zaby warzonej dobrze vſta wymywać/ tedy boleſć przeſtawa. FalZioł IV 15c; A gdy go [miód] z ſolą zmieſzawſzy w vſzy vpuſzcża/ tedy wſzytko piſkanie y zwonienie tam przeſthawa. FalZioł IV 28a, I 12d, 49c, 123d, 144d, 150c, V 90a [2 r.]; Także gdy on wiatr żyły y też mieſtcza prożne w żołądku napełni tedy przeſtawa chęć iedzenia GlabGad K3v; Mącz 382b; Gryźienie wżywoćie przeſtawa gdy kto kmin przypiekány żuiąc połyka SienLek 99, 64, 91v, 99 [2 r.]; á gdy iuſz płod wychodzi/ tedy y ná ten cżás [boleści] namniey nie przeſtáwáią. BudBib 4.Esdr 16/39.

przestawać od czego [= z jakiego powodu] (3): Też ſok liſcia Nocz y dzień s ſokiem lakricijey piti ciepło/ kaſzel przeſtaie od tego. FalZioł I 99d, I 144d; SienLek 97.

przestawać komu (1): á ták ty rzecżi trawią naſienie á prawie wyſuſzaią ie, yſz potym przeſtaie im [mężczyznom] ta choroba [nasieniotok] FalZioł I 17a.

przestawać czym [= z jakiego powodu] (2): Ieſtli theż ciało miękkie á iednoſtaynie ciepłe (bo ſie poſpolicie wſzythko poci) á tym pothem ograżenie przeſtaie. FalZioł V 13v; SienLek 21.

cum inf (3): [ziele] Ieſt dobre na wrzedzienice gorącze [...] á to na przodku ich albo na oſtatku/ gdy iuſz przeſtaie ſie mnożyć wrzod. FalZioł I 11d; Zginąłem/ á łzy moie dokonáć mię máią/ Któré mi z oczu płynąć nigdy nieprzeſtáią. KochFr 110; KochFrag 25.

W konstrukcji: »nie przestawać, aż« (1): Ale ktora ſzczkawká przychodźi z żołądká czczego/ á od żadnych lekarſtw nieprzeſtawa/ áż záś żołądek nákarmion będźie. SienLek 97v.

Szereg: »przestawać albo się ulżywać« (1): Też cżtyrzy ziarnka naſienia nawrothowego z winem ciepło pithe przed quartaną ſpoł godziny przeſtaie quarthana albo ſie vlżywa FalZioł I 49c.
β. O zjawiskach występujących w przyrodzie (8): iákie niebeſpiecżnoſci tám ná nas przychodźiły [...] tylko tym to porucżam rozeznáć/ ktorzy żeglárſtwá świadomi niepogodnego/ bo cáłe cżterdźieſci dni nie przeſtawał grom wielki BielKron 444v; Desinunt tremores cum ventus emersit, Przeſtáyą drżenie [!] ziemie gdy ſie wiátri z pośrzodku yey wyrwą. Mącz 395c.

cum inf (6): Deferveo, Chłodnę/ Odpłonam záś/ Przeſtayę kipieć gorącym być. Mącz 121a; Defloreo, Okwitam/ Przeſtawam kwitnąć. Mącz 131b; Iugis puteus, iugis aqua, Wieczna vſtáwiczna wodá/ która nigdy ćiec nie przeſtawa. Mącz 177a; Ubi habitamus non intermittit sol nitescere, Tám gdźie mieſzkamy nie przeſtáye słońce ſwiećić. Mącz 226b, 121a; Calep 295a.

c. O roślinie: nie rosnąć wyżej [czego = jakiej wysokości] (1): Subsistit proceritas Balsami intra bina cubita, Nie rośćie dáley w zwſz [!] ná dwá łokciá/ przeſtáye dwu łokciu wziwyſz [!]. Mącz 397b.
2. Zadowalać się czymś, nie chcieć więcej, poprzestawać na czymś, uznawać za wystarczające; contentum esse Mącz, PolAnt, Modrz, Vulg, JanStat, Cn; conquiescere Mącz, Cn; sufficentem esse Vulg; habere satis Cn [w tym: na kim (18), na czym (290)] (312): ComCrac 11v; LibLeg 11/187; Iako zła czudzołożna niewiaſta nieprzeſtawa na mężu ſwoym wlaſnim/ ale ynich ſzuka SeklKat Q2, K4v, Q2v; MurzHist A3; GroicPorz x3v; Leop 4.Reg 3/18; RejFig Cc8v; RejZwierz 85v; powiedamy iż ieſt dobry koń/ y ku ieźdźie godny/ y ná tym przeſtawamy/ nic niepytáiąc czyiego ſtádá ten koń ieſt OrzRozm P3, P3, Qv; GrzegRóżn Hv; KwiatKsiąż D2; Mącz 341d [2 r.]; że żaden z nas ná ſwym wezwániu nieprzeſtawa: chce być Láik Kápłanem/ Poſeł Senatorem/ Senator Królem OrzQuin E, O2; Prot A4; Ale niechay w.m. pan Kriſki náucży/ [...] cżego po nich [białychgłowach] chcieć/ y ná cżym przeſthawáć mamy: iżby nam z nicżym hárde być niemogły. GórnDworz Ll4, C4v, N3v, Dd5v [2 r.]; RejPos 7; RejZwierc 188; BudNT przedm a3v; A przeto ći ktorzy ſą pobożni w Chriſtuſie/ ćieleſney ſie zwierzchnośći nie obawáiąc: przeto/ iż rádźi ná duchowney niebieſkiey przeſtáią. CzechRozm 249v; Bo gdyby kto nieprzeſtawáiąc ná ſumnienia ſwego świádectwie/ niechćiał nic cżynić ażby nań pátrzano y w vśćiech iy miano: niech tego pátrzy/ áby ſzukáiąc chwały ludzkiey/ nieſtráćił tey ktora ieſt od Bogá. ModrzBaz 59; ſámá Rzecżpoſpolita nie dobrze ſię ma/ gdy káżdy nieprzeſtawáiąc ná ſwem vrzędźie/ mieſza cudze chćiwośćią gornośći ModrzBaz 68v, 44v, 51v, 58v, 59v, 66, 85v, 86; SkarJedn 178, 232; Oczko 2v; Niechay nádemną władze nie máią Ci co ſye w márnym świećie kocháią/ Przeſtáiąc ná tym wieku doczesnym/ A tylko żądzóm ſłużąc ćieleſnym. KochPs 22; y doznał Pan Bog wielkiego poſłuſzeńſtwá iego [Abrahama]/ á przeſtáiąc ná ochotney woli miłego ſługi ſwego [uczynienia ofiary z syna]: nie tylo mu wroćił ſyná zdrowego/ ále go y innymi więtſzymi obietnicámi vbogáćił SkarŻyw 286; Cżynił doſyć [św. Bernardyn] powinnośći bráctwá onego nád inne/ y ná tym ieſzcże nieprzeſtáiąc/ przycżyniał ſobie bicżowánia/ poſtow SkarŻyw 460, 114, 130, 231, 268, 489, 592; StryjKron 225, 235; CzechEp 101, 417; Ieſt też to nie mnieyſzey znák rebellij/ gdy Kśięża nie przeſtawáiąc ná práwie poſpolitym źiemſkim/ nowe práwo od Papieżow podáne [...] máią NiemObr 172, 19, 91; KochFr 67; Kochałeś ſye w náukách/ y w piſmie vczonym/ Nie przeſtáiąc ná ſczęśćiu z oyców zoſtáwionym KochPam 80; PudłFr 5; GórnRozm Cv, D4v; ActReg 46; Phil K; Zwykł Pan Bóg mśćić ſie zániedbánéy wiáry: á nie przeſtáie ná ládá káźni/ ále zgołá wymázuie z kśiąg żywotá OrzJan 33, 103; LatHar 144; WysKaz 48; SarnStat *4v, 67, 350, 892 [2 r.]; SkarKaz 518b; SkarKazSej 670a, 692b, 693a; SzarzRyt A2v.
Zwrot: »sam z sobą przestawać« = wystarczać sobie (1): Lecż ieſli kto ieſt táki/ coby okrom towárzyſtwá ludzkiego żyć mogł/ á nikogo niepotrzebuiąc ſamby z ſobą przeſtawał [se ipse contentus sit]/ ten nie za obywátelá ludzkiego/ ále ábo zá beſtyią/ ábo zá iákiego Bogá/ ma być rozumian ModrzBaz 3.
Szereg: »przestawać i (ani) mieć dosyć« [szyk 2:1] (3): A ieſzcże nieco ktemu nie doſić máiąc áni przeſtawáiąc ná tym dwoygu [Adamie i Ewie]/ vcżynił to/ że płod miał ſie wſzcżąć GliczKsiąż A2v; obiecuiemy: iż od tych czáſów nie będźiemy wyćięgáć iákiéy płacéy/ [...] álbo ſześći groſzy od obywátelów [...]: ále tylko ná płáceniu dwu groſzu z kożdégo łanu mamy przeſtawáć y mieć doſyć SarnStat 910 [idem: przeſtáwáć] 351.
Przen (2): miłość ná myſli/ ná ſłuchu/ á ná widzeniu záwdy przeſtawa/ á inych ſmyſłow wſzytkich do vżycia cudnośći nie potrzebuie. GórnDworz Ll; W tym ſię Sżkárpáwá z Leniwką rozſtawa/ Ná ſwoim Nurćie káżda z nich przeſtawa. KlonFlis H.
a. O dobrach materialnych, rzeczach potrzebnych do życia (zwykle skromnych) (108): RejRozpr I4v; KromRozm I A3v; máyąc yednę ſukyenkę/ á co by yadł przeſtaway ná tym. GliczKsiąż F4; RejWiz 18; Leop Num 32/19; BibRadz Philipp 4/11, Hebr 13/5; BielKron 271; KwiatKsiąż K; Mącz 337d; BielSat G2v; BudNT Luc 3/14; PaprPan R4v; Ktorym roſkazániem [Bóg] dawa znáć/ iż nietylko wſzytcy inſzy/ ále y zwierzchny Pan/ ná ſwey cżęśći ma przeſtáwáć/ [...] cudzych nie náchodźić áni pośiádáć. ModrzBaz 48, 40, 113v, 117; SkarŻyw 142, 262, 309, 462, 482; A Iarosław Xiążę wielkiego Nowogrodá nieprzeſtáiąc ná vdziale ſwoim/ inſze kráiny Oycá Włodimirzá y Brátow ſwoich náieżdzał StryjKron 165; A Litwá z Ruſſaki nie przeſtáwáiąc ná łupach y pirwſzym zburzeniu Mázowſza/ znowu ná drugi rok do Mazowſza opłákánego wtárgnęli StryjKron 335; CzechEp 335, 373; POkiś ty/ bury koćie/ ná myſzách przeſtawał/ A w inſzéś ſię myśliſtwo z iáſtrząby niewdawał. Byłeś w łáſce v ludźi KochFr 117; KochDz 106; Przetóż onych lat piérwſzych áni mieczá znano: Ani między krewnémi o zwádźie ſłychano. Zyli wſzyſcy w pokoiu/ przeſtáwáiąc ná tym/ Co przyrodzeniu doſyć KochPhaen 5; BielSen 16; BielSjem 23; BielRozm 8; PaprUp B3; OrzJan 57; WujNT Luc 3/14, Philipp 4/11, 1.Tim 6/8, s. 731 marg; NA któréy płacéy/ zá liſty álbo piſánia/ Piſárze Ziemſcy y Grodzcy máią przeſtáwáć SarnStat 818, 103, 208; KlonKr B4; Nikogo [żołnierze] nie kukłayćie/ nikomu potwarzy nie wyrządzayćie/ ále ná żołdach wáſzych przeſtawayćie. PowodPr 63, 62; SkarKaz 207b, 609a; Káżdy chce wino pić. iuż nie tylo wodá/ ná ktoreyiechmy przeſtawáli/ ále y piwo nie zdrowe młodym SkarKazSej 704b; KlonFlis C4v.
Przysłowie: Boni pastoris est tondere pecus non deglubere, Proverb. Dobry páſters ná wełnie/ álbo ná mleku ma przeſtáwáć/ á nie z skorey odźieráć. Mącz 26b.
Zwroty: »na tym co (Pan) Bog dał (da, daje, dawa) przestawać; na tym przestawać co ma od Boga« [szyk zmienny] (8;1): LubPs D2v; Bo to ieſt pocżćiwie żyć/ kto ná tym przeſtawa/ Co komu wedle ſtanu z łáſki Pan Bog dawa. RejWiz 50v; RejFig Aa; Mącz 403b; KochMRot B2v; Wielki Pan/ co od głodu nie mdleią mu nogi. A gdy kto ieſcze ná tym/ co Bóg dał/ przeſtáie/ Twé pieniądze/ y złoto/ ſtoią mu zá iáie. PudłFr 59, 47; SkarKaz 209b; CzahTr H4.

»na (prostym, samym, suchym) chlebie (i wodzie), kiedy woda może być ku chlebu przestawać« [szyk zmienny] (7:1): Prziucżay ſię gorącu/ i zimnemu niebu/ Przeſtaway kiedi woda może być ku chlebu. KochSat Cv; Cyrus Perſki Krol [...] nie dopuśćił żołnierzom ſwoim roſkoſznych ſtołow: chcąc áby ná chlebie y wodźie przeſtawáli [pane et aqua contentum esse voluit] ModrzBaz 113v; [św. Piotr] Co dzień pośćił/ okrom niedziele: w piątek ná chlebie y wodzie przeſtawał SkarŻyw 471, 46, 52, 454, 571, 573.

»na male, na małym, na małej rzeczy przestawać« = paucis contentum esse Mącz; super parva complacentiam habere PolAnt; parvo assuescere a. contentum esse Modrz [szyk zmienny] (12:1:1): BierEz O4v; BielKom C; Mącz 447b; BudBib Eccli 29/28; ModrzBaz 110, 136v; Ale cél mégo żywotá/ Nie był zbiéráć śiłá złotá: [...] Ale ſłużyć Bogu cále/ A przeſtáwáć ná ſwym mále KochMRot B3v; KochSob 71; BielRozm 6; Phil R4; JanNKar A2v; SkarKaz 209b, 638a; A tak z młodu przywykay przeſtáwáć ná mále KlonWor 41.

»na rownym, na rownej rzeczy przestawać« [szyk zmienny] (7:2): Ale bychmy [życia ponad stan] poniechali A ná rownym przeſtawáli Znácznieyſſeby domy były Wſſego by ſie nápełniły RejRozpr H4v; RejWiz 18 marg, 121v marg, Cc5v, Dd; Mącz 447b; GórnDworz Cc5; A wſzákoż to ſnadź naſzcżęſliwſzy ieſt/ ktho nic ni od kogo nie potrzebuie/ á ná rownym ſthanicżek ſwoy vmiárkowawſzy przeſtawa RejZwierc 101, 122.

»na swym (swoim), na swym stanie przestawać« [szyk zmienny] (17:2): Diar 34; GroicPorz b3, mm4; RejZwierz 83, 87; Loterſtwo nie Kroleſtwo tám ieſt/ gdźie ludźie Bogá nieznáią/ poczćiwie nie żywią/ á ná ſwym nieprzeſtáią. OrzRozm H3v, H; KochZg B; Sorte sua contentus sis, Przeſtay ná ſwym/ miey ná ſwym dosić. Mącz 403b; RejZwierc A2v; Sámá cnotá/ iáko nieiáki Duch Boży/ [...] nikomuby podeśćia niemyśliłá: [...] ná ſwemby/ ácż ná mále/ przeſtawáłá [suo quamvis parvo contentum esse] ModrzBaz 136v; SkarJedn 185; StryjKron 355; CzechEp 98; KochFr 45; OrzJan 51; KołakCath B; KlonKr wstęp A2v; przeſtáy ná ſwym ſtanie/ á nie bądź vtrátnikiem y proznuiącym SkarKazSej 670a; [SkarKaz 20b (Linde), 22a (Linde), 592 (Linde)].

»na swej trosze przestawać« (1): Zá cudzym ſię nie vdawam/ Ná ſwey troſze rad przeſtawam RybGęśli B2v.

Szereg: »dosyć mieć i przestawać« (1): żeby dzyeći ſwe ták nosili/ byorąc przykład á wzor z inſſych rzecży ſtworzonych/ ktore doſić máyą y przeſtawáią ná yednym odzyenyu y vbyerze. GliczKsiąż F.
[Przen:
Zwrot: »na male przestawać«: Potrzebę od zbytku y chęći złey łácno rozeznáć. Potrzebá ná mále przeſtáie/ ále chćiwość wiele chce/ á nigdy ſię nie vgáśi. SkarKaz 114a (Linde).]
b. O poglądach, opiniach, naukach (dotyczących zwłaszcza Boga, zasad wiary, liturgii) (119): SeklKat Q2; Więc ci śię niechce na kościoła rzymſkiego nauce przeſtać? na ktoryi wſzyſtek świat do tych czaſzow przeſtáwáł MurzHist M3v; MurzNT Luc 16/31; KromRozm II p3; KromRozm III C3, M; Gdyż też oni [posłowie] przestawać chcieli okrom istoty jakiej na tym zdaniu KJM, iż im o panow duchownych pokoj do tego czasu obiecywał Diar 57; KrowObr 189; OrzList b; OrzQuin S4v; Ieſli nam to kto záda/ że Kośćioł ná iedney głowie y oblubieńcu przeſtáie/ á inſzego niepotrzebuie: gotową ná to odpowiedź mamy. WujJud 124, 13, 14, 37v [4 r.], 75v, 179, 233; WujJudConf 37, 84, 207v; odrzucamy też przycżyny ſwiętych/ á to przeto/ że przeſtáiemy ná iednym przycżyńcy Pánie náſzym Iezuſie Kryſtuſie. RejPosWstaw [1434]v; boć kto ná iednym y drugim świádectwie ſłowá Bożego nie przeſtáie/ temuć ich y tyſiąc doſyć nie vcżyni CzechRozm 80v, A3, 3v, 21, 48v, 61 (30); SkarJedn A3v; SkarŻyw 301; Iż ná słowie Bożym przestawáiąc wſzytki ludzkie vstáwy nim mamy odrzucáć. CzechEp 116 marg, 85, 107, 111 [3 r.], 116, 118 (39); CzechEpPOrz **3v; Przeſtawaymyż tedy ná tym świádectwie/ ktore Oćiec o ſynu/ á ſyn o Oycu wydał NiemObr 93, 10, 36, 93, 95, 96 (16); áby nikt ná ſwym obiáwieniu y rozumie nie przeſtawał: ále ſię kápłanow rádźił y ſwoie obiáwienie wedle náuki kośćielney ſtoſował. SkarKaz 518b, 38b, 205a.

przestawać przy czym (1): Niechayże thu kto chce wywráca ſobie iáko chce/ nam nielza iedno przy ſzcżyrej prawdzie piſmá ſwiętego przeſtawáć. RejZwierc 10.

Zwrot: »przestawać na słowiech [czyich]« (1): Proſzę pánowie/ nie kłádźćie ná wagę wielkość y ſrogość niewoléy Tureckiéy/ z tą krótką rzeczą moią: áni przeſtawayćie ná tych ſłowiéch moich/ [...] któré ſą mnieyſze nad té [rzeczy]/ o których myślę OrzJan 22.
W przen (2): CzechEpPOrz **3; Lecż ieſli X⟨iądz⟩ K⟨anonik⟩ prawdziwie przyznawa moc ſłowu Bożemv/ cżemuż tym ſámym nie walcży? Cżemuż ná tey broni nie przeſtawa? NiemObr 19.
3. Zgadzać się, przystawać na coś, opowiadać się za czymś; podporządkowywać się czemuś, stosować się do czegoś; acquiescere (adquiescere) Vulg, Mącz, Modrz; concessare, deferre, stare Mącz; concedere, facere Modrz; requiescere Vulg; contentari, inniti JanStat [w tym: na kim (1), na czym (113)] (139): LibLeg 11/131v; Bowiem bys ty był przeſtawał A mey rady nieodmawiał. Dawno by był vlzyl duſzy RejKup m2v; MurzHist V2v; iż to KJM niewdzięcznie przyjmuje, że na rozsądku KJM i wynalazku nie przestajecie, gdyż wszytcy na niej przestawac winni jako na sentencyji supremi iudicis Diar 58, 43, 55; DiarDop 119 [2 r.]; BielKom E3; Tuis monitis lubens acquiescam, Rad przeſtáyę ná twym nápominániu. Mącz 341c, 45b, 369a; OrzQuin S3v; Ten kto pocżyna miłość/ ma y to począć/ przeſtawáć ná woli tego/ kogo miłuie GórnDworz Cc2v; CzechRozm 251; KarnNap E2; ModrzBaz 77v, 106; SkarJedn 61; SkarŻyw 30; Olgerd też przeſtawáiąc ná kondiciach przymierza poſtáwionego dobrowolnie podánych/ [...] według poſtánowienia wiechał w Zamek Moſkiewſki dobrowolnie otworzony StryjKron 421; WerKaz 303; BielSjem 18, 32; Tosię iednak zda Panu Hetmanowi y my natym przestawamy, aby przy Vprzi W. [= Uprzejmości Waszej (?)] dla potrzeby wszelakiey dwie Rocie zostały ActReg 144; Calep 245a; SarnStat 119, 220, 955, 956, 1274; Vważenia godne ſą te ſłowká: cżynić dobre rzecży [...]. Choćby świát ná tym nie przeſtawał PowodPr 3; O Boże day wam ten rozum/ ábyśćie ſię ná páná ſwego [...] w tákich wáſzych iádowitych y ſzkodliwych niezgodách/ rozſądek dawáli/ y ná iego wyrokách przeſtawáli SkarKazSej 675a, 675b; PudłDydo B; [Leop 1.Mach 8/1 (Linde)].

przestawać z czym (2): Wedle zwyczáiu bowiém ſtárégo [...], to a Polſkié było poproſtu piſáné bez kréſki: drugié záśię łáćińſkié znáczoné było kréſką nád nim [...]. Wſzákże to ná woléy káżdégo przyiąć, któré z tych chce. Iego M. P. Górnicki z ſtárym przeſtáie, y ia z nim. JanNKar E; SarnStat 46.

przestawać przy kim, przy czym (8): RejZwierc A3v; Bo Włoſzy wybráli Papieżem Vrbaná ſzoſtego/ [...] przy ktorym też Włoſkie/ Niemieckie/ Węgierſká y Polſka zięmiá przeſtawáłá/ Fráncuzowie záś wybráli ſobie drugiego Papieżá StryjKron 457, 457; przeſtawáiąc przy pochwaleniu y potwiérdzeniu [...] Królá Káźimiérzá/ téż Státuty wedle tego/ iáko tu ſą wpiſáné/ [...] będźiemy [...] chowáć SarnStat 381; Káżąc nowé wynálaſki/ [...] Sól Krákowſką od [lege: do] piérwſzégo ſtanu y porządku (przeſtawáiąc przy ſtárych Státućiéch) [...] przywodźimy SarnStat 386, 51, 383, 944.

W przeciwstawieniu: »ganić ... przestawać« (1): Tedy mi ſie s tey przycżyny zdáło/ [...] náſłuchawáiąc ſie też cżęſthokroć czo poććiwi miedzy ſobą gánią á przy czym też ſłuſznie przeſtawáią/ [...] áby ſie też wżdy co o tym nápiſáło RejZwierc A3v.

Zwroty: »na [czyjej] radzie przestawać« (5): było [w Izraelu] kſiążąt ich dwieſćie/ ná ktorych rádźie przeſtáwáli ich bráćia. BibRadz 1.Par 12/32; Ná tych rádźie przeſtaway/ ktorym prawdá miłá/ A nawięcey gdźie mądrosć k temu przyſtąpiłá. Prot D4; SkarŻyw 582; ZbylPrzyg B4 [2 r.].

»na rozsądku [czyim] przestawać« (5): iż to KJM niewdzięcznie przyjmuje, że na rozsądku KJM i wynalazku nie przestajecie Diar 58; CzechRozm 248; Sequester – Roziemcza rzeczi ſpornei, na ktorego rozſątku obie ſtronie przeſtawaią Calep 970b; SkarKazSej 674b, 684a.

»przestawać na [czyim] słowie« (1): To mowił Agamemnon, a inszy Grekowie Przestawali na jego wyrzeczonym słowie. KochMon 35.

»przestawać na [czyim] zdaniu« [szyk zmienny] (2): Wſzákże Krol [...] dawſzy tego słuſzną przycżynę dla cżego ná onych zdániu ktorych mniey przeſtawa/ łácno tákowemu obráżeniu zábieży. ModrzBaz 29v; KochWr 41.

a. O poglądach, opiniach, też postanowieniach dotyczących głównie Boga, zasad wiary, Kościoła: wierzyć, przyjmować bez zastrzeżeń; obstawać przy czymś; opierać się, bazować na czym; wyznawać (81): Gdzie ieſt ciało/ tv y krew/ Ieſliże tak rożvmieią ſłowa pana Chriſtvſowe/ cżemvż na nich ſami gwałtowniczi Teſtamentv bożego nieprzeſtawaią/ ale podedwiema oſobamy przymvią SeklWyzn Ev; KromRozm I O2v; Diar 30; OrzRozm Iv; GrzegRóżn H4v; In sententiam ire alicuius, Przeſtáwáć ná cziyim mniemániu/ ták wotowáć yáko kto. Mącz 383a; SarnUzn B7v, Gv, G6, H5; Rácżże tedy náſz wſzechmocny Pánie ſercá wiernych twoich oświećić á rozyáśnić/ áby oni [...] záwżdy ná tym przeſtawáli/ coś ty im ſam miłośćiwie vſty [...] zoſtáwić racżył. RejPos 90, 230 [2 r.]; O Huśie przeſtáiem ná świádectwie y ſentencyey Conſtánckiego Concilium/ że ſpráwiedliwie zá Heretyká był oſądzon WujJud 7v, a5v, 65v, 105, 129v, 201 (10); Lecż my ná prawdźie á proſtośći ſłowá Bożego przeſtawáiąc powiedamy/ iż wſzyſcy Páſterze álbo Biſkupi Kośćiołá Powſzechnego/ máią tych klucżow Chryſtuſowych iednáką władzą. WujJudConf 85v, 58, 72; CzechRozm 55, 137v, 158v, 190, 238v; co więcżſza cżęść oycow poſtánowi/ ná tym przeſtáwáć y tego bronić y podpieráć potrzebá SkarJedn 296; Bo to ieſt właſnie Heretyctwo/ piſmu wywodom/ oycow S. mieyſcá nie dáć: á ná ſwym tylo przeſtáwáć. SkarJedn 297, 146, 275, 289, 295, 325; SkarŻyw 389; iż kto wierzy w tego/ ktorego Bog poſłał Iezuſa Meſyaſzá/ ten ma żywot wiecżny. [...] przetoż ſię onego ſámego nam trzymáć potrzebá/ y ná nim ſámym przeſtáwáć CzechEp 120; Tym ſię ćieſzę y ná tym ſámym z ſtrony piſmá ś. przeſtawam: iż cokolwiek przedtym nápiſano ieſt/ ku náſzey náuce nápiſano CzechEp 126, *4v, 62, 66 [2 r.], 69, 71 (12); CzechEpPOrz *4; WujNT Rom 2/17, 1.Tim 6/3; Trudność poięćia [Pisma Św.] P. Bogu poruczamy: á ná prawdźie obiáwienia iego przeſtáiem. SkarKaz 485a, 518b, 549a.

przestawać czego (1): A ſnacżies wto wieczey wierził Kyedycż kto jny zamierził Abys tego nieprzeſtawał Niz/ czo Pan Bog ſąm vſtawiał. RejKup q8v.

przestawać z kim [= z czyimiś poglądami], z czym (7): nie mogę ia/ iedno [...] s tem przeſtáwáć/ co mi ſie podobnieyſzego do prawdy widzi GórnDworz D; WujJud 201v; CzechRozm 161v; SkarJedn 265; ktory [papież] tákże złe báłwochwálce y inſze niezbożne ludźi forytuie y vbogaca ktorzy z nim przeſtáią CzechEp 369, 69. Cf przestawać z kim w czym.

przestawać z kim w czym (1): Stárzy Doktorowie iż to wykłádáli o iednym Bogu we trzech oſobach obiáwionym/ mieli do thego wielkie przycżyny. Gdzie iednák z nimi Luther y káznodzieiá Ochin/ w thym przeſthawa. SarnUzn C7.

W połączeniu szeregowym (1): iſz to co Kátolicki y Apoſtolſki P: Iezu Chriſtuſow kośćioł Rzymv ſtárego trzyma y święći: to ia wſzjtko trzjmam wierzę y wyznawam/ y ná nim wielce przeſtáię. SkarJedn 294.

Zwroty: »z bogi przestawać« = wierzyć, wyznawać (1): Będźieſzli ſtrzégł moich ſłów ſtátecznie/ Ani ſye daſz vwiéść wiecznie: Byś miał z bogi obcémi przeſtáwáć/ A báłwánom chwałę dáwáć KochPs 123.

»na radzie [czyjej] przestawać« [szyk zmienny] (3): [ludziom prostym] widźi mi ſye doſyć będźie/ przeſtawáiąc ná rádźie Sokrát⟨esa⟩ vmiéć to co ſye tu nápiſáło GrzepGeom B3; Oycowie w Konſtáncyey zgromadzeni w rzecżách niektorych/ ná iego rádzie [św. Benedykta] przeſtawáli. SkarŻyw 310; PaprUp H4.

»na [czyim] rozsądku przestawać« (3): SkarJedn 223; Bo ták młodſzym przyſtoi/ áby ſtárſzych ſłucháli/ á w czym wątpią/ ná ich rozſądku pytáiąc przeſtawáli. SkarKaz 43a, 43a.

»na [czyim] słowie przestawać« (1): Plurimum illi defert, Wyſoko ſobie waży Rad ná yego słowie przeſtáye. Mącz 123a.

»przestawać na [czyim] zdaniu« [szyk zmienny] (2): ná yego zdányu [Orygenesa Adamantiusa] y wykłádźye piſmá [poganie i chrześcijanie]/ nye mnyey yedno yáko ná prorockim álbo ápoſtolſkim/ rádźi przeſtawáli. KromRozm II q; Mącz 417b.

Szereg: »wierzyć i (abo) przestawać« (3): Pytam ćię ieſzcże wierzyſzli temu/ ábo ieſli też ná tym cále przeſtawaſz/ iż nie inſzy BOG ieſt pod nowym przymierzym/ iedno ten ktory też był pod ſtárym CzechRozm 22; Ktoremu Teſtámentowi/ gdy kto wierzy y ná nim przeſtawa/ tákowy piecżęćiámi iego nie gárdźi CzechRozm 260v, 209.
W przen (3): Ale my ná náſzey miłey kwocżce/ ktora nas pod ſkrzydlá ſwe zgromádza Iezuśie ſynu BOżym/ rácżey niż ná onych wſzytkich przeſtáwáć wolemy CzechEp 197, 138; Nie báwiąc ſię tedy nacżyniem rozeſchłym przećiekáiącym/ [...] ktore w ſobie wody żywey [...] zátrzymáć nie mogą: wolę ná zrzodłách wod żywych/ ſłowá Bożego/ przeſtáwáć CzechEpPOrz **3.
4. Ograniczać się do czegoś, nie czynić więcej ponad coś [na kim, na czym] (2): A obácż iſz ná świętych nieprzeſtáiem w tey pieśni [tj. wyznaniu wiary]: áni im cżći Boſkiey przypiſuiem [...]. Znimi do Chryſtuſa idziem y mowiem Chryſte zmiłuy ſię SkarŻyw 358; IZ częſtokroć ći/ którzy ſądźić władzą máią/ [...] zwykli ku ſądzeniu obiéráć ſobie mieyſcá gdźiekolwiek niezámierné: á ták áby káżdy ná zámierzonych mieyſcach przeſtawał/ vſtáwiamy: áby Krákowſki Káſztelan ná trzech tylko mieyſcách [...] powinien ſądy ſwé odpráwowáć. SarnStat 232.
5. Mieć upodobanie w kimś [na kim] (3): Bo był wźiął [Jezus] od Boga Oycá cżeſć y chwałę/ gdy mu był przynieſion głos tákowy od wielmożney chwały: Ten ći ieſt Syn moy miły ná kthorym ia przeſtawam. BibRadz 2.Petr 1/17; BudNT 2.Petr 1/17; CzechEp 74.
6. Zdawać się na kogoś, ufać, wierzyć komuś (o Bogu) [w tym: na kim (10), na czym (3)] (13): iż oprocż wſzech náſzych vcżynkow Bog ſam z łáſki ſwey vſpráwiedliwia nas/ przez ſyná ſwego Iezuſá Chriſtuſá: gdy z cáłey wiáry [...] ná nim przeſtáwamy. CzechRozm 209; przeto teraz dáleko więcey/ BOgu ſie ſpodoba y iego ſpráwiedliwośći doſtępuie/ kto ná Iezuſie Chriſtuſie od niego dánym y záleconym przeſtawa. CzechRozm 211; tedy ſie tu Chriſtuſowi nie máła krzywda dźieie [...]. Gdy kto/ nie przeſtawáiąc ná łáſce BOżey/ y ná śmierći Iezuſowey/ do vcżynkow ſie vćieka CzechRozm 216v, 12, 76, 206, 209v, 210 (11); był ieden goſpodarz kośćielny/ ábo Oekonom ná imię Theophilus [...]. Biſkup ná nim bárzo przeſtawał/ y z iego poſtępkow poćiechę miał. SkarŻyw 171; CzechEp 43.
7. Być z kimś, pozostawać, obcować, mieszkać, żyć z kimś [w tym: z kim (35), z czym (Przen) (4)] (44): KochSat Bv; GórnDworz L6; RejZwierc 271v; Cżeládzią ſię [św. Bruno] wielką niebawił/ áby vbogich chlebá y oycżyzny/ niepotrzebni nie iedli. á gdy cżego niedoſtáło/ mowił im: przeſtaymy vbodzy z vbogiemi/ ktorzy nie záwżdy máią co chcą. SkarŻyw 292; Tedy młodzieniec S. poſtáwił mocnie w ſercu ſwym/ wſzytkim kroleſtwem [...] wzgárdzić: [...] y zludem ſwym nędznym y vćiśnionemi niewolniki/ przeſtawáć. SkarŻyw 478; StryjKron 587; A ći co ztobą teraz przeſtawáią/ Twéy ſye fortunie/ nie tobie kłániáią: Skoro tá zniknie/ tył káżdy podawa KochPieś 35, 36; CzahTr H4v; Ale złe to towárzyſtwo y złe wychowánie [...] Ná łotroſtwo dobrego cżłowieká przekuie. Bo kto z łotry przeſtawa/ łotrem tákże bywa KlonWor 8, **2.
Zwrot: »w zgodzie przestawać« (1): Ná ktoregoby [nieprzyjaciela] lepi wcżás wrzućić śieći [...]. O cżymby trzebá pewnie dobrze przemyſlawáć/ Y z ſobą [tj. chrześcijanie między sobą] w piękny zgodźię [!] w miłośći przeſtawáć. A zgodnie broni dobyć ná nieprzyiaćiela CzahTr E3v.
Przen (5): Ieſli Ceres Bogini/ s cudnośćią przeſtáwa/ Ieſzcże więcey oleiu/ ná ogień przydáwa. BielSat D3; Przydźie mi iuż podobno przeſtáć z ſwą Zofiią/ Dla dźieći/ ktoré niechcą z tą Philozophiją Miéć ſpráwy/ co im to ieść áni pić nie dawa: Z tą/ pry/ tátuśiu tylko lichotá przeſtawa. PudłFr 44.

przestawać przy czym (1): Przeto do miłośierdźia Bożego vćiekáć śie mamy/ ktoremu ponieważ rownie śie wielka ſpráwiedliwość przećiwia/ á Pan Bog przy niey bárzo przeſtawa/ tedy muśimy vżywáć przycżyny [...] Páná náſzego KuczbKat 416.

Fraza: »fortuna [z czym] przestaje« (1): Ale iże fortuná z wielkośćią przeſtáie/ Niechay przedśię śmiáłośći gnuśny nikt nie łáie. KmitaSpit Cv.
Zwrot: »w przyjacielstwie przestawać« (1): Sromotá w przyiaćielſtwie przeſtawáć z Fortuną/ W ſzcżeśćiu trwáć/ á záprzeć ſię gdy ſię ſzkody ſuną. RybGęśli C3v.
a. Bóg z wiernymi: opiekować się, obdarzać łaską (6): Wſſákoż ten Pan mocy wſſytkich chce przeſtawáć z námi Gdyż my ſie oprzeć nie możem ſwoimi śiłámi/ On ſam nas do ſiebye prziymie LubPs M4, M4 marg; Náder ſzczęśliwy narod/ z którym pan przeſtawa/ Który dźiedźictwem ſwoim wyznawa. KochPs 45, 133; GrabowSet C2.

przestawać przy kim (1): A ia twoię moc będę/ y dobroć wyznawał/ Boś ty przy mnie w przygodźie/ Boże móy/ przeſtawał. KochPs 86.

b. Wierni z Bogiem (2): Nic nie pomoże człowiekowi gdy przeſthawa z Bogiem [quando cucurrerit ipse per viam rectam cum Deo]. BibRadz Iob 34/9.

przestawać przy kim (1): Do tego wſzyſtkie piſmá [...] y náuki ludzkie ſię ściągáią. [...] Abyſmy [...] Przy głowie ſwey Chryſtuśie Pánu przeſtawáli/ Godnemi ſię cżłonkámi iego náydowáli. KołakSzczęśl C4v.

c. O małżonkach (2): Wyznawa oblubienicá z wielką pożądliwośćią/ iż chce cále przeſtáwáć z małżonkiem ſwoim BibRadz I 351b marg.

przestawać przy kim (1): KarnNap F3v cf Szereg.

Szereg: »trwać i przestawać« (1): káżdy małżonek ma mieć iedyną żonę/ á przy niey ták iáko y oná przy iednym mężu ſwoim/ ma záwżdy w káżdey potrzebie trwáć y przeſtáwáć KarnNap F3v.
d. Wspierać kogoś politycznie, militarnie, wchodzić z kimś w sojusz polityczny, militarny (13): ále kthorego [króla] Pan obrał y lud ten y wſzyſcy Izráelitowie/ z tym ia zawżdy przeſtáwáć będę [cum eo manebo]. BibRadz 2.Reg 16/18; Tá wieſć gdy doſzłá Ioábá ktory też przeſtawał z Adoniaſzem [declinaverat post Adoniah]/ ácz nie przyſtawał do Abſálomá/ vćiekł do przybytku Páńſkiego BibRadz 3.Reg 2/28, 3.Reg 22/4, 1.Par 12/18[19]; EVripilus on z Argos co z Greki przeſtawał/ Srodze Troiány biyąc wielki odpor dawał. PaprPan Bb2v; KochProp 8; ActReg 133; táſz [moc turecka] y Wołochy przymuśiłá/ że ztobą pánem krześćiiáńſkim wolą rádniéy przeſtawáć/ niżeli z tym Máhometckim tyránnem OrzJan 107; Oznáymuiemy [...] Iż nigdy My áni potomkowie náſzy [...] Królowi/ ábo Króleſtwu iego Polſkiému/ żadnych woien niebędźiemy zruſzáć: ále wieczny pokóy y zgodę z [...] Pánem Królem [...] y témi którzy z nim przeſtáwáć będą z iednéy ſtrony/ y námi Zakonem/ y témi którzy przeſtáwáć známi będą [...] będźiemy [...] chowáć SarnStat 1085, 1225.

przestawać przeciwko komu (2): ActReg 142; [Demostenes] ziemię Artháxerxeſowę plundrował/ cżęść łupow [...] do Datámá poſławſzy/ s ktorym był do przyiáźni prziſzedł/ thym vmyſłem (ále zdrádliwie) że miał z nimi przećiwko Krolowi przeſthawáć. Phil H2.

e. O wspólnocie poglądów religijnych: przystawać, przyłączać się, być współwyznawcą (3): Po nim powſtał Iudás Gálileyczyk czáſu popiſu y vwiodł lud zá ſobą: ále y on zginął/ y wſzyścy ktorzy z nim przeſtawáli/ ſą roſproſzeni [omnes quotquot consenserunt ei, dispersi sunt]. WujNT Act 5/37.
Zwroty: »w społeczności kościoła [jakiego] przestawać« (1): Y teraz zá náſzych lat ná Koncilium Trydenckim wiele Greckich Biſkupow było/ ktorzy wſpołecżnośći kośćiołá Rzymſkiego przeſtáią. SkarJedn 265.

»w uczestnictwie [czego] przestawać« (1): [Grekowie] długo w iednośći iego [Kościoła Rzymskiego] żyli/ y żaden z wſchodnych ſłuſznie temu nigdy przygánić nie śmiał: ále wſzyćiek świát w vcżeſniſtwie wiáry z ſtolicą Apoſtolſką Piotrá S. przeſtawał. SkarJedn 277.

f. Wyznawać to samo (1): iże [Jezus] [...] obrzezánie ná ſię przyiął/ thedy iáko ten ktory ſie z námi confoederował y iednę cechę ták krztu iáko obrzezánia známi nośi/ w then ſpoſob przy náſzey ſtronie zoſtawa/ y známi iákoby przeſtawa. SarnUzn F4.
8. Przebywać, być, znajdować się gdzieś (5): Resideo, Vſiádam/ poſádzam ſie/ odpoczywam/ przeſtáyę/ zoſtawam. Mącz [380]c.

przestawać na czym [= co robiąc] (1): Raz [...] gdy onego brátá ſtoiącego nálaſł: rozgámi go vśiekł: y od tego cżáſu od onego czárnego chłopcá wolen był: y rad ná modlitwie przeſtawał. SkarŻyw 250.

przestawać gdzie (3): O iáko ſię [Józef] fráſował gdy goſpody oblubieńcy ſwey brzemienney [...] nie nálazł [...]: gdzieſz ſię znią ſkłonić mam? [...] nielzá iedno tu w tey iáſkini gdzie bydło ſtawa/ tákiemu Pánu przeſtawáć. SkarŻyw 243; BielRozm 25; á przetóż vſtáwiamy/ áby káżdy w mieyſcu ſwégo ſzyku przeſtawał SarnStat 447.

9. Znajdować się pod czyjąś jurysdykcją [przy czym] (1):
Szereg: »przestawać i być« (1): A gdźieby który Biſkup Wármienſki [...] przyśięgi wiáry [...] zániedbał vczynić: tedy [...] poddánym przerzeczonégo Kośćiołá [...] będźie wolno [...] od poſłuſzeńſtwa [...] rzeczonégo Biſkupá [...] odſtąpić: y przy Królewſkim Máieſtaćie do tego czáſu/ áż przyśięże/ przeſtáwáć y bydź [adhaerere JanStat 909]. SarnStat 1125.
10. Zostawiać w spokoju [kogo] (1): [Amurat do syna:] iż z iego [Skanderbega] przycżyny duſzę teraz wypuśćić muſzę/ gdzie bych iuż był do tego cżáſu Konſtántynopole wźiął y Węgry [...] Będzieſz ty nań miał lepſze ſzcżeśćie y ſpráwiedliwość niżli ia/ á nieprzeſtáy go do końcá. BielKron 251.
11. Występować, zwracać się przeciw komuś [przeciw komu] (2): nic nie ieſt lepſzego/ Coſz po ſobie zoſtáwić [...] Sławę poczćiwą. VOlen będąc od tego w czym ſie źli kocháią/ [...]. VIdząc iż wſzyſtko w klobie iednáko zoſtawa/ Baczny złość zaraziwſzy przećiw żłym [!] przeſtawa. MycPrz I [A3].

przestawać za czym (1): A tego Bogá chwaląc y miłuiąc przodkowie náſzy/ [...] zoſtáwili nam dawną Confederácią przećiw ſektam/ gdy ſie naprzod wſzcżynáły/ ábyſmy przećiw nim zá wiárą dawną áż do gardł náſzych przeſtawáli. PowodPr 43.

12. Nie mieć czegoś, obchodzić się [bez czego] (1): A gdzieby żyd w Chriſtuſá vwierzywſzy/ obrzeſki pilnowáć miał: á inſzyby bez niey przeſtawáli/ tedyby iednym ćiáłem nie byli. CzechRozm 78.
13. Polegać na czym, wynikać z czego, zasadzać się na czym [na czym] (1): iednák ia chczę/ iżby ſie dworna páni iemi [cnotami] ozdobiłá: [...] iżby máiąc wſzytki oſobne cnoty w ſobie/ doſzłá onego błogoſłáwieńſtwá/ ktore ná ſámym pocżćiwym życiu przeſtáie. GórnDworz X4v.
14. Kierować się czymś w postępowaniu; dążyć do czegoś; opierać się, bazować na czymś; zwracać na coś uwagę [na czym] (4): A gdy ty cżyniſz iałmużnę/ niechay nie wie lewicá twoiá/ co práwicá twoiá cżyni. (marg) Mamy ná tym przeſtáwáć kthorym ſercem co cżynimy [...] (–) BibRadz Matth 6/3; RejAp 2; A tákże y prawcá iáki álbo prokurator gdy vſłyſzy áno thákie ludzi ludzie poććiwi w rozmowach ſwych gánią/ [...] powiedáiącz o ſwiętey ſpráwiedliwośći [...]/ iżby lepiey żeby iey wſzyſczy vżywáli/ ludzi iednáli/ á ná niey przeſtawáli. RejZwierc 91; [Grecy i Rzymianie] dobrze tho bacżyli/ gdyż świát wſzyſthek ná chćiwośćiách pánowánia záſádzon ieſt/ iż ſie bes tego nie mogli obyść/ áby ſpokoiem byli w dobrey zgodzie ná świećie/ ále vſtáwicżnie ná thym przeſtawáli/ iákoby ieden drugiemu śilnieyſzy był á pánował mu BielSpr 28.
15. [Zwrot: »za jedno [z czym] przestawać« = stanowić jedność: Potym Mendolphus Krol Litewſki [...] zebráwſzy wielkie woyſko/ ktorego było trzydzieśći tyſięcy woiennego ludu z Litwy/ z Zmudzi/ z Iatwieżow/ y z Pruſſow ſtárych/ ktorzy zá iedno z Litwą przeſtawáli/ Mázowſze wſzyſtko okrutnie zwoiował StryjKron 332 (Linde).]

Synonimy: 1. przepuszczać; a. kończyć, przerywać; b.α. przemijać, ustępować; 3. opowiadać się, zgadzać się; a. przyjmować, wierzyć, wyznawać; 5. przedkładać, przekładać, woleć; 6. ufać, wierzyć; 7. być, mieszkać, obcować, trwać; 9. być, podlegać; 11. występować; 13. opierać się, wynikać, zasadzać się.

Formacje współrdzenne cf 1. STAĆ.

Cf PRZESTAJĄCY, PRZESTAWAJĄCY, PRZESTAWANIE

LWil