[zaloguj się]
[pdf]

PRZEKŁADAĆ (506) vb impf

e oraz drugie a jasne (w tym w a 1 r. błędne znakowanie); w inf -kład- (78), -kłåd- (1); -kład : -kłåd- BudNT (1:1); w pozostałych formach -kład- (350), -kłåd- (42); -kłåd- RejRozpr, MycPrz, ReszList, też Calep; -kład- : -kłåd- LubPs (14:1), BibRadz (16:1), BielKron (25:5), Mącz (3:1), BudBib (29:8), BudNT (15:4), CzechRozm (12:2), SkarJedn (2:3), SkarŻyw (7:10), CzechEp (8:3).

Fleksja
inf przekładać
indicativus
praes
sg pl
1 przekładåm przekładåmy
2 przekładåsz przekładåcie
3 przekładå przekładają
praet
sg pl
1 m przekładał(e)m, -(e)m, -m przekładåł m pers przekładalismy
2 m przekładałeś m pers
3 m przekładåł m pers
f przekładała m an
n subst przekładały
fut
sg pl
1 m m pers będziemy przekładać
3 m będzie przekładać, będzie przekładåł m pers będą przekładać
imperativus
sg pl du
1 przekładåjwa
2 przekładåj
3 niech przekładają
conditionalis
sg pl
1 m bym przekładåł m pers bysmy przekładali, bychmy przekładali
2 m m pers byście przekładali
3 m by przekładåł m pers by przekładali
f by przekładała m an
impersonalis
praet przekładåno
con by przekładåno
participia
part praes act przekładając, przekładająć

inf przekładać (79). ◊ praes 1 sg przekładåm (24). ◊ 2 sg przekładåsz (10). ◊ 3 sg przekładå (92). ◊ 1 pl przekładåmy (23). ◊ 2 pl przekładåcie (4). ◊ 3 pl przekładają (76). ◊ praet 1 sg m przekładał(e)m, -(e)m, -m przekładåł (6). ◊ 2 sg m przekładałeś (1). ◊ 3 sg m przekładåł (33). f przekładała (3). ◊ 1 pl m pers przekładalismy (1). ◊ 3 pl m pers przekładali (42). subst przekładały (1). ◊ fut 3 sg m będzie przekładać (1) RejAp, będzie przekładåł (1) ModrzBaz. ◊ 1 pl m pers będziemy przekładać (2). ◊ 3 pl m pers będą przekładać (1). ◊ imp 2 sg przekładåj (2). ◊ 3 pl niech przekładają (1). ◊ 1 du przekładåjwa (1) OrzRozm E3v. ◊ con 1 sg m bym przekładåł (1). ◊ 3 sg m by przekładåł (4). f by przekładała (2). ◊ 1 pl m pers bysmy przekładali (4), bychmy przekładali (1) LubPs. ◊ 2 pl m pers byście przekładali (1). ◊ 3 pl m pers by przekładali (4). ◊ impers praet przekładåno (6). ◊ con by przekładåno (1). ◊ part praes act przekładając (77), przekładająć (1) Mącz.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (cztery z niżej notowanych przykładów) – XIX w.

1. Przedstawiać, ukazywać, dawać pod rozwagę; proponere Vulg, Modrz, Calep, JanStat, Cn; subicere PolAnt, Modrz; asserere, effundere Vulg; ponere, recipere PolAnt; explicare, exponere Modrz; deponere, providere JanStat; referre Cn [w tym: kogo, co (177)] (179): Wyſtępek ſwoy á niegodnoſć ſwą przekłáda prorok á ſſuka miłoſierdzia wyſlawiáiąc dobrotliwoſć páńſką RejPs 35v; LibLeg 11/132; Iozeph/ acz z thrachem [lege: z strachem]/ też przekłada ſwą krzywdę RejJóz H4v, G4v; KromRozm II e3v; LubPs K4, R6 marg; RejWiz 58 [2 r.]; BibRadz I 353v; BielKron 103; RejPos 316v; Słuſznie tedy przekłádaſz ty ſwe wſze trudnośći/ Prze ktore nie mogę mieć v ciebie wcżeſnośći. HistLan A4; Dowieść pirwey było/ że to wſzyſtko ieſt ofiárą/ á nie ták zgołá ſwoie widzenia przekłádáć. WujJud 246, 104v; WujJudConf 153, 231; MycPrz I B; ModrzBaz 86; Calep 862b; LatHar 263, 316, 376; SarnStat 506, 932, 1005; TYm dwoygiem ziáwieniem/ ktore tá Ewángelia przekłáda/ wielki miłoſnik bráćiey ſwey/ iáko ie [uczniów] przez Mágdálenę názwał P. IEZVS, wiele dobrego do vczniow ſwoich wnośi SkarKaz 203a; PudłDydo A3.

przekładać komu (99): oni zaś poczęli mu wielé przekładać/ poczęli zwielkięmi proźbami nalégáć/ aby ſobie/ i żonce i dźiatkám ſwoim i inſzym powinowatem źle i niesławy nieczynił MurzHist D, E4 [2 r.], R2v; LubPs V4; Leop Deut 30 arg, 3.Mach 7/9; BibRadz Deut 4/44, I 138d marg, 273v, 381a marg; BielKron 203, 210v, 369v; Abowiemci ia tobie rad a vmyſlnie/ iako ſam widziſz/ ſtarſzych twoich wyobrażenia a ſprawy przekładam KwiatKsiąż M3v; HistRzym 112; RejPos 143v, 168, 181, 318; ták bárzo źle cżynią ći/ ktorzy błędy kácerkie ſwoie młodym dźiatkom/ iáko iád pewny duſzny/ przekłádáią WujJud 199v, 199v marg; RejPosWstaw [223]; BudNT przedm a3, 1.Tim 4/6; [każdego świadka] oſobno Piſarz przyśięgły przesłuchawa. Przekłáda mu moc y zacność przyśięgi. Pyta ktoregoby był nabożeńſtwá. ModrzBaz 86, 61v, 126v; Aby oycowie ſynom wiecznie winni byli Dźieie páńſkié przekłádáć KochPs 115; SkarŻyw A2, 81, 224, 263, 292; NiemObr 115; ábyś w vżywániu tych Pſálmow/ cżterech onych pożytkow doſtał/ ktoreć przekłáda Dyonizyus Kártuzyan okazáłey náuki y cnoty Theolog LatHar 158; Siedmiokroć przez dźień chwałę P. Bogu Dawid oddawał/ iáko w Pſálmie ſetnym y oſmnaſtym mowi: á w wiecżor/ w południe/ y ráno/ troſkliwe ſwe kłopoty Pánu przekłádal/ iáko na drugim mieścu wſpomina. LatHar 302, +2, +11v, 79, 80, 324 (14); WujNT 1.Tim 4/6; y Pan IEZVS ták trudne przypowieśći/ podawał/ y wykład ich ſámym vczniom przekłádał SkarKaz 81b, 80a, 517b; Bo kápłani Boży y biſkupi/ krolom z pogáńſtwá grubym y dźikim/ práwo Bożé przekłádáli/ ktorym ich abſolutum dominium miárkowáli SkarKazSej 692a; [UstKościel 117v; KsięgiSądWiej 1566 nr 4591]. Cf Podmiotem jest tekst, Zwroty.

przekładać ku czemu (2): KuczbKat 35; Trzebáby [...] pijańſtwá tego nikcżemnego zániecháć/ niechcemyli w ſrogi gniew Páńſki przyśc [!]/ do iakiego też przyſzli oni zacni ludźie á monárchowie wielcy/ ktorych nam Pan Bog przed ocży náſze w piśmie świętym ku przeſtrodze przekłáda. WerGośc 237.

przekładać na co [= jako co] (1): Iedno ſie ty oſwięćić chcżeſz Ano to nie ſthoi ża weſz Czo ty przekładas na cznotę [być może błąd zamiast: za cnotę] A ſtroiſz ſproſtną robotę RejJóz E7.

przekładać czym (1): Nigdyć w Kośćiele Powſzechnym náuki Páná Chriſtuſowey niezániechano; ále áby ią ludźie lepiey pámiętáli/ rozmáitymi ią znáki/ figurámi/ y obrázámi przed ocży ludźi proſtych przekłádano WujJud 49.

przekładać przed kim (14): Abowiem czudzoziemczy powſtali naprzeciw mnie/ [...] á nieprzekładali Boga przed oblicżnoſcią ſwoią [a niepoſtháwili ćiebie przed ſwemi ocżymá. Leop Ps 85/14]. TarDuch D8; DiarDop 106; LubPs O4 marg; Leop Iudith 6/14; BielKron 369v, 401; RejPos 271v; Bo ták mowi Prorok: Wylewam przed oblicżnośćią iego prośbę moię/ á przed nim vtrapienie moie przekłádam. KuczbKat 360; RejPosRozpr b3v; iáko ieſt przyzwoito białym głowom/ w ſmutku położonym/ gdy ſmutek/ y żal/ ſwoy przed przyiiaćioły przekłádáią. BiałKaz C3v; ModrzBaz 106; PAná wołam/ páná proſzę/ Ręce ſwé kniemu wynoſzę: Przed nim krzywdę ſwą przekłádam/ Iemu żal ſwóy opowiádam. KochPs 206; Oto przekłádam dźiśia przed oblicżnośćią wáſzą błogoſłáwieńſtwo y przeklęctwo PowodPr 6; [My ubodzy lyudzie, a poddany W.P.Mczi. przed W.P. Mczią przekladamy cziąskośczi nasche, ktore nasz dolegayą. KsięgiSądWiej 1566 nr 4591]. Cf »imieniem [czyim] przekładać«.

przekładać o kim (1): A ſłuchay pilno co thu Pan przekłádáć racży o káżdym tákim pod oſobą Iáwnogrzeſzniká tego RejPos 201v.

przekładać w czym (1): Powtore w przedźiwnych onych Boſkich perſonách/ przekłáda nam iednę náturę/ álbo iſtność/ y iedno Boſtwo. LatHar 376.

przekładać jak (1): Henrykus oſmy/ wezwawſzy do ſiebie Biſkupow/ [...] pytał ich/ ſłuſznali rzecż ieſt mnie mięſzkáć w małżeńſtwie tym/ z iątrwią właſną/ [...] Biſkupi y thák y owák przekładáli tę rzecż BielKron 211v.

przekładać jako jakie (1): Senat ná ty powieśći wzyął ſobie do kilka dni ná rozeznánie/ przekłádáiąc rzecż Brutowę iáko prawdziwą/ Kolátynuſowę iáko ſpráwiedliwą. BielKron 105.

przekładać gdzie [= w tekście] (13): LubPs Tv; Tu w tych słowiech ſwych naprzod przekłáda ten zły cżłek ſzkodę w zyſku ſwym/ przekłáda potym chwałę ſwey Dyány BibRadz II 77a marg; RejPos 143v, 181, 318; WerGośc 237; Tákći te dwie rzecży przekłáda/ w zakonie ſtárym/ okazały on w cnoćie Krol y Prorok Dawid LatHar +2; Ian ś. tákże w kśięgách obiáwienia doſyć iawnie ią [modlitwę za umarłych Izraelczyków] wſzytkim przekłada LatHar 325; W śiedmi Páćierzách/ siedmiorákie dáry Duchá s. [...] cżáſem z rádośćiámi rozmáitemi/ cżáſem z boleśćiámi Pánny Máryey ſobie przekłádamy. LatHar 509, +11v, 128, 325.

przekładać gdzie [= w instytucji] (4): piſáli też krzywdy ſwoie ktore mieli od przełożonych ſwoich/ ktore y ná ſeymie poſpolitym przekłádáli w Wormáciey proſząc Ceſárzá/ áby ſwey mocy do tego przyłożył. BielKron 199v; Abowiem tego co nam podáli święći Apoſtołowie/ żaden nam zábronić nie ma/ ále we wſzyſtkich náſzych Kośćielech ich hiſtorye przekłádamy. WujJud 52v; áby wſzyſcy ſpráwy ná ſądźiéch náſzych źiemſkich przekłádáiący/ álbo któré zechcą przekłádáć oſobliwie káżdy zoſobná y wſzyſcy wobec/ iednym práwem/ obyczáymi/ zwyczáiem/ po wſzyſtkim Króleſtwie náſzym byli ſądzeni. SarnStat 116 [idem] 887.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: to (11); że, iż (7), zaimek względny (5), zaimek pytajny (1), aby (1)] (14): LubPs X2v, Z5v; Leop 3.Mach 7/9; BibRadz I 1c marg; Koſtán źięć Ceſárſki wotował przećiw im/ przekładáiąc to/ iż ſie káżdemu godzi przy ſłowie záchowáć BielKron 313v; [Władzisław Łoktek skargę położył przeciw Mistrzowi Pruskiemu o wyrzucenie swego starosty] przekładáiąc mu to pred [!] pány/ biſkupy/ y poſpolithym ludem co nád nim vdziáłał BielKron 369v, 195; HistRzym 112; KuczbKat 195; RejPosWstaw [223]; DO tąd przekłádáliſmy wſzytko/ co ſię zda być ku cżynieniu potrzebnego y przed woyną/ y cżáſu woyny/ y po woynie. ModrzBaz 127, 61v, 126v; ActReg 135; [Naprzod [...] ia [...] Macziey Nowak tho W.P. Mczi przekladam, isz iesth na dziedzinie Grabyenskiey niktora rolya skraynia KsięgiSądWiej 1566 nr 4591].

Ze zdaniem dopełnieniowym nawiązującym do dopełnienia w zdaniu nadrzędnym [zawsze: iż] (5): ZapWar 1545 nr 2646; LubPs V4; Wykłádał káżdy ſwoię rzecż przed ſędźmi. Przekłádał pirwſzy moc winá/ iáko zbłaźni páná/ vbogiego/ żonę/ kapłaná BielKron 115v; HistLan Dv; Ták ie záwſtydzał y ſtráſzył w kazániu ſwoim Pan: Sábę krolową im przekłádáiąc: iż oná z dáleká przyiezdżáłá ſłucháć mądrośći Sálomonowey SkarKaz 517b.

Part praes act „przekładając” w połączeniu z orzeczeniem wyrażonym przez verbum dicendi (15): MurzHist R2v; A ták wymiátuie mu Pan ná ocży onę przednieyſzość iego/ przekłádáiąc mu niewdzięczność zá to. BibRadz I 3a marg; Krol też odpowiedź vſtnie vcżynił/ przekładáiąc wielkość y rozlicżność ćięſzkośći/ ktore dziſieyſzego cżáſu then vrząd ná ſobie ma BielKron 330v, 195 [2 r.], 330v, 369v; A gdy ten ſyn przyſzedł ku látom ſwym/ vſtáwicżnie Krolá oycá ſwego námáwiał/ áby mu kroleſtwo ſpuśćił/ przekłádáiąc mu tho/ że Kroł [!]/ był chory/ ále on był mocny. HistRzym 112; RejPos 168; RejPosRozpr b3v; ModrzBaz 126v; Iáchał Iſidor do Cárogrodu/ vpominał/ mowił/ y śmiele Greki karał/ grzech ich táki y nieſtátek y ſwą wolą przekłádáiąc SkarJedn 323; SkarŻyw 100, 290; Phil H2.

W połączeniu z part praes act verbum dicendi (1): lud wſſyſthek vpadł ná oblicże ſwe/ chwaląc Páná Bogá/ á ſpołecznym lámentowániem y płácżem iednoſtáyne modlitwy ſwe przekłádáli przed Pánem Bogiem/ mowiąc: [...] Leop Iudith 6/14.

Podmiotem jest tekst [komu] (4): TA Hiſtorya ieſt nam przykładem cudnym oſobliwey á bárzo wielkiey ćierpliwoſći/ gdyż nam przekłáda tego zacnego á ſwiętego człowieká Iobá dźiwnie vtrapionego BibRadz I 273v; Dwoiákie tedy Doſyć vcżynienie zá grzechy Piſmo święte nam przekłáda WujJud 92v, 41v; SkarŻyw A4v.

W połączeniach szeregowych (2): RejPos 147; awo [Marszałkowie nadworni] wſzyſtki rzeczy máią poſtánawiáć/ przekłádáć/ y ordynowáć/ ták ná Dworze/ w Dworzech/ w domiech [...] y v ſtołów Królewſkich SarnStat 311.

Zwroty: »imieniem [czyim] przekładać« [w tym: komu (1), przed kim (1)] (3): Item Poslowie ziem Mazoweczkich thes iedno obcziazliwoscz imieniem slachti przeth nami przekladali iz starosthowie nasi [...] przecziwko stharadawnemu obiczaiowi w ziemiach mazoweczkich zachowanemu. Ludzie a Cmieczie slachczie z ich wsi do miasth bierzą ZapWar 1545 nr 2646; RejPosWstaw [223]; SarnStat 1198.

»obficie, szyroko, szeroką rzeczą przekładać« = copiose explicare Modrz [szyk zmienny] (2:1:1): RejJóz E6v; Frydrych też Sáſkie Kſiążę wotował ná Kárłá/ przekłádáyąc to ſzeroką rzecżą/ iż ieſt ſnámi w przyległośći/ iednego ięzyká/ mocnieyſzego nádeń myędzy námi niemáſz BielKron 195; Bo te rzecży [różnice między prawami cesarskimi i papieskimi] y inſzych bárzo wiele/ Bartholus vcżony práwnik obfićie przekłáda [copiose sunt exposita]. ModrzBaz 100v, 1v.

»przed oczy przekładać« [w tym: komu [w tym: sobie (9)] (20)] [szyk zmienny] (25): S tego tu Dawid ſwięty przeſtrzega á vpomina á przekłáda przed ocży wſzytkim przełożonym/ iáko ſie w ſwych ſthaniech y w domiech záchowywáć máią LubPs X2v, K, K4 marg, R5, V6v, Z5v, ccv marg; [Machabejczyk napominał towarzysze] aby ſię mężnie potykáli. Przekłádáiąc ſobie przed oczy zelżywość [ante oculos recipientes ... contumeliam] kthora ſię nie ſłuſznie á nieprzyſtoynie ſtháłá nad mieyſcem święthym BibRadz 2.Mach 8/17; TVś ſłyſzał coć powiáda Pan á dobrodziey twoy/ á iákąć tu miłość Bogá Oycá ſwoiego przed ocży twoie niewdzięcżne przekłáda. RejPos 146, 26, 62, 87v [2 r.], 147v, 165 (10); RejZwierc 143v; WujJud 49; RejPosWstaw [1102]; CzechRozm 111v; Złe obycżáie we Zborze iáwne/ przed ocży káżdemu przekłádam [ob oculos omnium subiicio] y ſpoſob zwrocenia ná drogę vkázuię. ModrzBaz 133, 14v; WerGośc 237.

»przekładać przykład« [w tym: komu (3)] [szyk zmienny] (5): BibRadz Os 12 arg; KuczbKat 35; RejPosWstaw [1102]; Niech im [dworzanom] przekłádáią przed ocży oſobne á zacne przykłády męſtwá [Proponant exempla clara et illustria fortitudinis] y ſpráwiedliwośći/ wſtydu/ cżyſtośći/ y inſzych cnot ModrzBaz 14v; SkarŻyw A4v.

»sobie przekładać« [w tym: za co (= jako co) (3)] [szyk zmienny] (25): Bogać ſobie [bogacz] nie przekłada Kiedy więc worká dokłáda RejRozpr E3v; RejKup p4v; Ták iż twą ſwyętą ſwyátłość wſſyſcy oglądamy/ Gdyż miłoſierdzye twoye ſobye przekłádamy LubPs I4v, ee6 marg; RejWiz 60v; Pátrzayże co thu nędzny ſzáfarz á ten vpádły włodarz przekłáda ſobye w tym vpadku ſwoim RejPos 193, 179; HistLan A3v; A to naprzod ſobie przekłáda/ áby grzech zgłádźił/ y wſzyſtkę zmázę y winę z duſze ſwey otárł. KuczbKat 195; A thák nalepiey ſobie cżáſow áni przypadkow nie przekłádáć/ á záwżdy dobrey myſli być RejZwierc 152, 142; Ale naprzod rozlicżne ſądy/ á przymowki ná nas kłádli/ iákobyſmy [...] mieli [...] práwá niektore ſobie lekce ważyć/ zwierzchnośc ſtárádawną Kośćielnych przełożonych y inych ſtanow zá nic ſobie przekłádáć. WujJudConf 10v; Ze [Łabentowie] do ludzkyey miłośći thák ſie pilnie máią/ Tę zá nawiętſze ſkárby ſobie przekłádáią. PaprPan Aa3v; TRoiákie świętá w kośćiele powſzechnym mamy. [...] Trzećie/ w ktore żadney ſobie perſony ták dálece nie przekłádamy/ ále ná dobrodźieyſtwá P.Bogá náſzego wſpomináiąc/ zá one/ w dni święte pewne/ dźięki oddawamy. LatHar 323, 491, 509. Cf »przed oczy przekładać«.

Szeregi: »przekładać a opowiedać (a. przepowiedać)« [szyk 3:1] (4): oni nas posyłają, abyśmy wszytki dolegości, wszytki krzywdy, wszytki nieporządki ze wszech kątow naszej Rzeczypospolitej przed WKM i przed Pany Radami Koronnemi opowiedali a przekładali DiarDop 106; RejPos 143v; Páweł ſ. przed krolem Agrypą rzecż cżyniąc/ y ſłowá Boże do niego przynieſione przekłádáiąc á opowiádáiącz/ mowi: [...] RejPosRozpr b3v; RejPosWstaw [223].

»przekładać, (i, a) (na piśmie) (po)dawać« [szyk 2:1] (3): RejPos 147v; LatHar 665; któré [krzywdy] Poſłowie Ziemſcy Podláſzcy imięniem Szláchty bráćiéy ſwéy [...] przećiw Stároſtom/ Célnikom/ y mytnikom náſzym przekłádáli/ y ná piſmie podáli. SarnStat 1198; [Ktore [pocieszenie] pan Bog wsłowie ſwoiem/ wſſem grzeſſnikom pokutuiącem przekłada y podaie/ żeby k ſercowi przypuśćił/ y mocnie ſię go chwyćił. UstKościel 117v]. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»przekładać a przypominać« (1): Abowiem ſłuchay co im thu dáley Pan przekłádáć á przypomináć racży: Iż ia wam inácżey nie ſpráwuię kroleſtwá ſwego/ iedno iáko ie mnie ſpráwić racżył Ociec moy niebieſki RejPos 318.

»na pamięć przywodzić a przed oczy prawie przekładać« (1): ilekroć sſzedſzy ſie ſpołu/ z wiernym ſercem á z nabożną myſlą/ [...] będzyemy ſobie ná pámięć przywodzić/ á przed ocży ſwe prawie przekłádáć/ onę niewinną śmierć iego [...] tedy nam tám pewnie á nie wątpliwie [...] podáie ciáło ſwięte ſwoie RejPos 87v.

»przekładać i rozgłaszać« (1): po rozmáitych ſtronách świátá/ miłośnicy Boży gorący/ tákie nabożeńſtwo inſzym pożytecżnie przekłádáli/ y rozgłaſzáli/ iáko Wielebny Bedá w Angliey LatHar 511.

»wspominać a przekładać« (1): A ták wielka to ieſt rzecż kto ſwe poććiwe cżáſy á przeminęłe láthá rozważnie á roſthropnie wychowa áż do ſzedziwośći ſwoiey. Ku kthorey gdy iuż przydzie/ miło mu iż ie ſobie wſpomina á przed ſwe ocży przekłáda RejZwierc 143v.

»przekładać i zalecać« (1): Iż piſmo święte cżytánie nam żywotow świętych y przykłády ich przekłáda y záleca SkarŻyw A4v.

Przen [co ku czemu] (1): że to co Wiárá ku wierzeniu przekłáda/ nieodſtrzela śie áni od nátury áni od rozumu ludzkiego. KuczbKat 90.
2. Wywyższać, uznawać za lepsze(go), ważniejsze(go); woleć; anteponere Mącz, Modrz, Calep, Cn; praeferre BartBydg, Mącz, Modrz, Cn; anteferre, praeponere Calep, Cn; antehabere, praevertere, habere potius a. praepositum, primas a. priores concedere a. deferre a. tribuere Cn [w tym: kogo, co (142)] (146): BartBydg 231; Bo on nie przekłada żadnych możnoſći/ á ſnadz vniego czáſem zacnieyſſy vbogi by iedno był ſpráwiedliwy RejPs 161; [obłudni ludzie] dlá obłudnych poſtów/ ſami ſiebie przekładáią a wuczniách pańſkich/ nad któré trudno ktomiáł [!] miernieiſzy być/ vſtawiczną ich miarność potwárzaią MurzNT 38v; Praefero, Przekładam/ Więcey dzierże [!] Mącz 123d; RejPos 175, 288; Y Coż zá goſpodárſtwo po ſwych mężach znaćie/ Ze ie ták nád obycżay bárzo przekłádaćie? BielSjem 7v; Antefero – Przeklądam, wieceij wązę. Calep 74b, 838a.

przekładać komu, czemu [= nad kogo, nad co] (5): Mądregoćiem przyiaźń pewna. A zwłaſzcżá w kim cnotę pozna: Miło mu z nim záwżdy mieſzkáć/ Nowych mu niechce przekłádáć. BierEz O4v; KromRozm II b3v; OrzQuin A3; Niecnotę cnoćie przekłádaſz/ Imo prawdę kłam powiádaſz KochPs 78; OrzJan 55.

przekładać nad kogo, nad co (120): Ten ſie ośieł z onych śmieie/ W ktorych ſą dziećinne dzieie: Rádzi ſie w wiłach kocháią/ Nád mądrę [!] ie przekłádáią. BierEz P2; Acżkolwiek y on ſlachetny ſkładacż Iuuennalis nad ludzi Athenſkie cżaſow onych naſlawętnieyſze Sarmatas: przekłada. FalZiołUng V 119; BielŻyw nlb 10; Znowo chrzcżeńczy y zynemi kaczerzmi nietrzymam/ ktorzy/ ſłowem bożym niewſtydliwie gardzą/ [...] ſwoie vſtawy/ albo wymyſły/ nad nie przekładaiącz/ y ſvmnienia lvdzkie iemi obciążaiącz. SeklWyzn o3, 3v, o2, o3v; SeklKat M4v, N, T3; Diar 87; GroicPorz b3; RejWiz 19v; Leop *B2; BibRadz I 6c marg, Luc 11 arg; nieprzekłádaywá nád Ołtarz Kápłaná/ áni Krolá nád Kápłaná OrzRozm E3v; Bywałem ia przy tym gdźie ludźie przekłádáli twoie pioro nád Hoſiuſá y nád Kromeruſá. OrzRozm P4v; Was też vpominam moi mili poddáni rycerſtwo ſláchetne/ ábyśćie nieprzekładáli ſromotnego pokoiá nád ſpráwę woienną o wolność cżyniąc BielKron 244v, 125v, 138v, 414; GórnDworz X7; RejPos 23, 40, 280v; BiałKat 163v; BielSpr 46v; Lecż my y mięſá/ mlecżná/ iáiec/ iáko dobrych/ ſwoich cżáſow pożywamy: ále wſtrzymawáłość nád zbytek/ chudobę nád tłuſtość/ poſty nád ſytość/ iáko ś. Hieronym mowi/ przekłádamy. WujJud 198v, 34v, 36, 37v, 59v, 106, 110v, 209v; WujJudConf 5v; RejPosWstaw 42; Prawdá też ieſt/ że Iraeneus ſtáre kśięgi przekłada nád nowo piſáne BudNT przedm c7; StryjWjaz A2; A ták iż nie wſzyſtko iednoſtáynie do iednego mowi/ áni iednego ſámego nád inſze przekłáda/ ále wſzyſtkich iednáko ſzánuie CzechRozm 42v, 69, 80, 104, 130, 206; Acż przedſię przebieráć oſobámi wedle cnoty/ potrzebna rzecż ieſt ſprawcy Rzecżypoſpolitey: ále pożytek/ ktoryby z kogo odnieść mogł/ przekłádáć nád cnotę/ ieſt rzecż zgołá nieprzyſtoyna. ModrzBaz 20, 39 [2 r.], 42v, 72, 114v [2 r.], 135v, 136v; SkarJedn 64, 235, d7v; Kto ſwe poſty/ modlitwy/ y inne nabożeńſtwá/ nád zbáwienną potrzebę bliżniego przekłada/ pátrz z tego przykłádu/ iáko miłośći Bożey y bliżniego máło w ſobie ma. SkarŻyw 238, 68, 120, 244 [2 r.], 346, 349, 435; CzechEp 43, 86, 87, 138, 387 marg, 407; NiemObr 82; NAd złoto/ y nád śrébro/ przyiaźń przekłádáią Wſzyſcy ludźie/ którzy ſye ná rozumie znáią. PudłFr 33; GórnRozm M4; Phil I4, M4; Odpuſzcza grzechy Máriey Mágdálenie/ przekłádáiąc ią dáleko nád Pháryzeuſzá/ ktory ią był wzgárdźił. WujNT przedm 35, przedm 18, 35, 39, Matth 15 arg, s. 379 (18); SarnStat 1002, 1275; PowodPr 49; Zadna mi rzecz ták przykra do nich [do heretyków] ták ſproſna y gruba/ ták pychy [...] y ślepoty pełna nie zda ſię/ iáko gdy świętemi oycy pomiátáią/ ſam rozum ſwoy nád ich przekłádáiąc. SkarKaz 43a. Cf »nad wszytki przekładać«.

przekładać przed czym (1): thuć iuż trzebá vſtáwicżnie pomnieć ná ſłowá ony Mędrcow onych czo záwżdy mocnie przekłádáli poććiwe przed pożytecżnym. (marg) Poććiwe lepſze niż pożytecżne. (–) RejZwierc 65v.

W połączeniu szeregowym (1): tedy ſie mnie rzecż tá widźy być niepodobna: áby on to cżłowiek od trućizny iádowitey vlecżony/ pámiętáiąc záwżdy ná ono ſwoie otrućie: nie miał ná potym y oſtrożniey żyć/ żeby z nowu tymże iádem záráżony nie był: y onemu lekárzowi dźiękowáć/ y ono lekárſtwo ktore mu dał/ wielce ſobie ważyć/ y ſzánowáć go/ y ono nád ſrebro y złoto przekłádáć. CzechRozm 206.

Zwroty: »przodkiem przekładać« (1): Ieślibyſmy ſwe męże gániły: Sobiebyſmy ſromotę cżyniły. Bo my z mężow ſwych vććiwość mamy. Y przodkiem ie wſzędzie przekłádamy. BielSjem 6.

»mimo wszystki rzeczy przekładać« (1): Virtutem omnibus rebus multo anteponentes, Cnotę mimo wſziſtki rzeczy przekłádáyąć. Mącz 236b.

»przekładać sobie, u siebie« [szyk zmienny] (19:1): LubPs Gv marg, aa5 marg, bb2, dd6; BibRadz *3v; RejAp 183v; Iákoby to y dziś ieſzcże właſniey przynależáło dobrym á cnotliwym Krześćiánom przykłádem tym/ nie przekłádáć ſobie tu więcey tey nędzney roſkoſzy á docżeſnego bogáctwá ſwiátá tego/ nád ony wiecżne roſkoſzy á wiecżne ſkárby kroleſthwá Páńſkiego RejPos 23; A tám żadnego cżáſu áni żadnego ſtanu [Bóg] v ſiebie przekłádáć nie racży RejPos 60v; Rácżże w nas ſpráwić thákową chuć ku ſłowom á ku náuce twoiey/ iáką miáły ná on cżás ty tłuſzcże ktore zá tobą chodziły/ nie przekłádáiąc nic ſobie żadnych máiętnośći ſwiátá thego/ żadnych bogactw ſwoich/ iedno ſłowá á náuki twoie ſwięte. RejPos 186, 6v, 8, 40, 184v, 262v (10); RejZwierc 65v; RejPosWstaw 42; PaprPan F2; Bo ktoć ieſt Chriſtiáninem/ tenći ſię ſtára o to iákoby przećiw káżdemu miłość záchował: przekładáiąc ią ſobie nád cudow cżynienie. CzechEp 43.

»więcej przekładać« [w tym: niż(li) [co] (4)] (11): Krezus máło dzyerżał o iego [Solona] rozumie/ gdyż przyſzłe rzecży więcey przekłádał niż ninieyſze. BielKron 112; Gdyż y pánná oná mátká ſwięta iego nád wſzythki ine cnoty/ doſtoieńſtwá/ y ſwiątośći ſwoie/ nicżego inego ſobie więcey nie przekłádáłá/ iedno pokorę ſwoię. RejPos 184v, 6v, 8, 23, 262v, 313v [2 r.]; nie był táki żadny miedzy nimi náleźion/ ktoryby mizerne Złoto álbo Srebro nád ſwoię przyſięgę/ cżeść/ y ſumnienie więcey przekłádał BielSpr 46v; Abowiem wieleż ieſt tákowych miedzy ſługámi koſcielnemi/ ktorzyby więcey przekłádáli ſobie chwałę Bożą nád właſny pożytek ſwoy? RejPosWstaw 42; PaprPan F2.

»przekładać na wszem [= pod każdym względem]« (1): Vpomina Prorok ábyſmy żądość y kochánie ſwiátá tego tłumili/ przekłádáiąc na wſſem Páná Bogá wſſechmogącego. Leop Ps 76 arg.

»nad wszy(s)tki(e) (in(sz)e), nad(e) wszytko, nad wszelkie insze przekładać« [szyk zmienny] (15:5:1): Gdyż zakon twoy náde wſſytko ták ſobye przekłádam LubPs bb2, Gv marg, aa5 marg, dd6; BibRadz *3v, *4v; KwiatKsiąż M2; iż ſobie ten fundáment [zbawienie] nád wſzytki ſkárby á nád wſzytki klenoty przekłádáć mamy RejAp 183v; RejPos 184v; Abowiem iuż thám y wolność onę złotą przy tym márnie tráćić muśiſz/ kthorą mądrzy ludzie nád wſzytki ſkárby ſwiátá tego záwżdy ſobie przekłádáli. RejZwierc 65v; (nagł) Kurzeńſki z brácią Barnadini. (–) CI ſie w roſkoſzach ſwieckich namniey nie kocháią/ Ale ſobie nád wſzytko więcey przekłádáią/ Bogá y iego ſwięte ná wſzem roſkazánie PaprPan F2; ten związek [tj. małżeństwo] trzebá przekłádáć/ nád wſzelką inſzą ſpołecżność/ y wſzelką miłość ludzką [ut hanc praeferendam putent omni coniunctioni omnique charitati humanae]. ModrzBaz 33; Bo ponieważ wſzytkie wſzytkich ludźi miłośći iedná oycżyzná w ſobie zámyka/ tedyć onę nád wſzytko trzebá przekłádáć [omnia prae illa posthabenda sunt] ModrzBaz 43v; SkarŻyw 143; NiemObr 94; ReszList 183; Phil B3; A nie tylko Budny/ ále y ſam Bezá náſzę Láćińſką editią nád inne wſzytkie przekłáda WujNT przedm 11; SkarKaz 578b; Iedni więc ſwé roſkoſzy dźiwnie przekłádáią/ Nád wſzytkié dobré cnoty/ y w nich ſie kocháią GosłCast 31; SkarKazSej 667b.

»zacniej [= za zacniejsze] przekładać« (1): Pychą y nádętośćią wielką będąc vnieſieni/ ſwą chwałę nád Boſką zacniey przekłádáli. BibRadz I 6c marg.

Szeregi: »forytować a przekładać« (1): Coż to tedy zá ſzaleńſtwo/ gdźie idźie iákoby o zdrowie wſzytkiey oycżyzny/ za życżliwośćią forytowáć trądy twoie/ że ſą domowi y krewni: á przekłádáć ie nád drugie [promovere ... praeferre alienis] dowćipne/ prácowite/ y mężne ludźi? ModrzBaz 114v.

»przekładać i lepszymi czynić« (1): Prorokiem go [Slejdan Lutra] być opowiáda. á tho gdy Turki nád Chrześćiány przekłádał y lepſzymi czynił. BiałKat 163v.

»barzo raczyć i przekładać« (1): niewiem cżemu go [mężczyznę] w.m. ták bárzo racżyſz/ á nád biáłągłowę przekłádaſz. GórnDworz X7.

»rownać (a. porownywać, a. zrownywać) i (owszem) (albo, a snadź i) przekładać« (4): ſlowá bożego odſtępuyećye/ wywracáyąc ye/ vymuyąc/ y przyſádzáyąc wedle zdánya ſwego/ á wymyſly ludzkye ſnim porownáyąc/ á ſnadź y przekłádáyąc ſlowu Bożemu KromRozm II b3v; tuć się dzieje gwałt swobodam naszym, niemało ujmą władzy Majestatu WKM, iż czyję inę władzą rownają i owszem przekładają nad WKM. Diar 87; niektorzi wielcy Pánowie/ będąc prze zacne ſpráwy sławni/ gdy widźieli/ áno ludźi nieták godne zá nieiáką ſzcżęśćia ślepotą/ álbo znimi zrownywano/ álbo nád nie przekłádano [aut aequari, aut praeferri]/ wiele rzecży nowych v śiebie ná myśli trzęśli ModrzBaz 39; CzechEp 138.

»przekładać a za zacniejsze mieć« (1): widzimy iáwnie/ iáko ſie ludzie vnieſli zá wymyſły ſwoiemi/ więcey ſobie przekłádáiąc á zá zacnieyſze máiąc náuki ludzkie/ niż prawdę ſłowá Bożego. RejPos 8.

3. Czynić zwierzchnikiem, powierzać władzę, urząd, obowiązek lub zadanie do wykonania; praeficere Modrz, Calep, JanStat, Cn; constituere PolAnt; praeferre JanStat; praeponere, praestare Cn (43):

przekładać kogo [= kto zostaje kimś obrany] (23):

~ przekładać na co (8): BielKron 403v; RejPos 239, 317v; Téż żadnégo poſtronnégo człowieká/ którégobykolwiek ſtanu był/ ná Stároſtwo źiemie Bełzkiéy nie będźiemy przekłádáć: iedno obywátelá téyże źiemie ośiádłégo. SarnStat 1054. Cf Zwrot.

przekładać kim (4): A iuż y inſze ſprawy tam porucżam tobie [...] A pirwſzym cie w kroleſtwie po ſobie przekładam RejJóz L; á iż cie [Pan] ſzáfárzem á włodárzem przekłádáć racży nád thym docżeſnym vżycżonym dobrem twoim od niego. RejPos 265, 314v; ModrzBaz 138.

przekładać nad kim (9): BielKron 394v; RejPos 175; Nuż Moiżeſz w iákiey zacnośći był w oney ſwey ſzedziwośći v niego [u Boga]/ że z nim mawiał iáko s towárzyſzem/ [...] y czo mu porucżał/ y czo z nim cżynił/ y iáko go nád ſwym ludem przekłádał/ y iákiey to powagi cżłowiek był RejZwierc 125; CzechRozm 192v, 250; bo ſię wam niegodźi przekłádáć nád ſobą cżłowieká poſtronnego á cudzoźiemcá. ModrzBaz 75; NiemObr 32, 58 [2 r.].

przekładać nad czym (2): Ałe [!] ſnadz y ten ktoremum ſie zwierzył táiemnic ſwoich á z ktoremem poſpolitował wprzybytkoch bożych y przekłádałem go nád ſpráwámi ſwemi ſtał ſie ſprzećiwnikiem mem RejPs 81v; Kápłáńſtwo nawyżſe potwierdzam tobie/ y nád cżworgiem ſtároſtw przekładam ćię/ ábyś ſię okázał przyiaćiołem krolewſkim. BibRadz 1.Mach 11/57. ~

przekładać kogo [= pełniącego funkcję] (6): RejPos 315; Przeto też y mieyſcá oſobliwe ná to poſtánawiáli/ do ktorychby ſię dla náuki młodźi ludźie ſchadzáli: y Miſtrze przekłádáli/ ktorziby dobre náuki podawáli ModrzBaz 128v.

~ przekładać na co (1): Wſzelki vcżynek pocżciwy: pocżynay Krole, kxiążęta y ine pany na pańſthwa przekladay Burgkrabie, Raycze w gimieniu vſtawiay FalZioł V 52.

przekładać nad kim (3): iáko dziś (ach nieſtotyſz) pánowie á podawce cżinią/ [...] przekłádáią nád tą nędzną winnicą á nád tą vbogą owcżarnią Páná ſwego/ nie páſterze/ ále wilki drapieżne. RejPos 23v, 23v, 123v.~

przekładać co na kogo (13): Zda mi ſie nie mey głowy Naiaſnieyſzy panie Są tak poważne ſprawy czo przekładaſz na mię RejJóz Lv; ábyſmy nie dufáli w ſwoiey mocy y mądrośći/ iedno nań [na Boga] wſzytko przekłádáli. BielKron 128; [Krol Władzisław] Ná walki nie ſkwápliwy był/ kthore więcey przekłádał ná ine niż ná ſię BielKron 387; ſpraw wielkich ná ſwą głowę iednę nie bierz/ iedno ná drugie przekłáday BielKron 403v, 103 [2 r.], 255, 399; RejPos 13 [2 r.]; To cośćie powiedziáły ná tym przeſtawamy/ Y pierwſze mieyſce w Rádzie ná was przekłádamy. BielSjem 18, 5, 17.

przekładać nad kim (10): Praeficio – Nad miſzimi [lege: inszymi] przekładam. Calep 832b. Cf przekładać kogo [= kto zostaje kimś obrany] nad kim.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Bo nie w pyſze/ á nie ná łupieſtwo owiecżkam ſwoim Pan ie [przełożonych] thu przekłádáć racży/ ále w pokorze á w ſpráwiedliwośći/ áby krolowáli nád tym ſtádem Páńſkim RejPos 315.

W charakterystycznych połączeniach: przekładać [na kogo] rzeczy wielkie, (wielkie, poważne) sprawy (6), wszytko (3); przekładać [kogo] na księstwo, na państwo, na stan, na starostwo.

Zwrot: »[kogo] na urząd przekładać« (4): nie dał [Światopełk, starosta pomorski] trybutu thyſiąc grzywien ſrebrá/ iáko miał dáwáć pod przyſięgami vłożonemi káżdy rok gdy go na ten vrząd [król] przekłádał. BielKron 358; SarnStat 115, 1063, 1192.
Szereg: »przekładać i wynosić« (1): Nie byłá to tedy nigdy myśl páná Chriſtuſowá/ áby miał kiedy Piotrá/ ábo ktorego z Apoſtołow nád innymi przekłádáć y wynośić NiemObr 32.
4. Tłumaczyć na inny język; convertere, interpretari, reddere, tradere, transferre, vertere Cn (96): BudBib b4; A iż ieſzcże to słowko Vk/ w Greckich kśięgach było/ gdy Láćinſki tłumácż przekłádał/ przeto ie przełożył/ záś Słowieńſki tłumácż ponieważ potem nierychło przekłádał/ przeto iż go iuż niebyło/ tedy też on iáko záſtał/ przełożył. BudNT przedm c7; WujNT 116.

przekładać co (62): Potym tenże Burgrábiá przekłádał przyſięgę K⟨rolewską⟩. BielKron 329v; A nie ieden ná tem [przy tłumaczeniu Biblii] śiedział/ A vcżeni ludzie to przekłádáli BudBib b2v, c2v, I 8d marg; Ale kto to przelicży/ iáko on [tłumacz krakowskich biblii] wiele ledá iáko á práwie mnichowſkie przekłáda. BudNT przedm c3; Eraſmus on wielce mąż biegły pięć kroć/ ieſli nie więcey/ ſwoy Teſtament nowy przekłádał. Beza iuż widzę dwá kroć ſwego poćioſywał. BudNT przedm d2, przedm c2, c5, k. Hhv; WujNT 193; Ale Zygmuntá trzećiégo przyśięgi niechćiałem ſie ważyć przekłádáć: ále iáko iest ſámá w ſobie, ták ią kłádę. SarnStat 22. Cf przekładać co na co; Z przytoczeniem wyrazu lub tekstu przekładu; Zwroty.

przekładać co na co [= nazwa języka], na jakie (2): wſzákże εω tylko cum Accuſativo ſpołkuie. Choćiaż ie ná Láćinę przekłádáiąc/ cżáſem in, ábo ad, ob, per, propter, przekłádáć potrzebá. CzechEp 67; Słow tych reſponſoriy przeto nie przekłdam [!] ná Polſkie/ że tego/ dlá bluźnierſtwá/ ktore w ſobie maią/ nie ſą godne. CzechEp 172.

przekładać kogo [= czyje dzieło] (1): ten ktory Athánázyuſzá z Greckiego ięzyká ná Láćińſki przekłádał Petrus Nannius, niewiem cżemu go między inſzymi piſmy/ [...] nie położył CzechEp 226.

przekładać z czego (4): Iż nie z Ebreyſkiego/ ale z Łáćińſkiego przekładu nie iedno Krákowſki (ktory ſię wżdy ktemv wprzedmowie ſwey przyznawa) ale y Brzeſcy tłumácże/ przekłádáli. BudBib b2v; Nie z iednegom iákiego exemplarzyká/ záśiadſzy nád niem/ przekładał/ álem ſię ná wſze ſtrony (iáko mowią oglądał) BudNT przedm dv. Cf »z ksiąg przekładać«.

W połączeniu z nazwą języka oryginału [z jakiego] (5): Tu też káżdy ná oko widzi/ iż nie z Hywreyſkiego (iáko w tytule Biblij piſzą) ále z Láćińſkiego [brzescy tłumacze] przekłádáli. BudBib c2v, bv, c2v; BudNT Hhv; Przecz nie tylko z Láćińſkiego ále y z Graeckiego przekłádano. WujNT przedm 17.

W połączeniu z nazwą języka przekładu [po jakiemu] (1): Bo Graekowie ofiárę Mſzey S. Litourgeią zową. Przetoż y Eráſmus Liturgią S. Chryſoſtomá przekłáda po Láćinie Mſzą Chryſoſtomową. WujNT 452.

Z przytoczeniem wyrazu lub tekstu przekładu [w tym z zapowiednikiem: tak (16); I sb (14), N sb (2), fragment tekstowy (29); co (20)] (45): Y vkazał ſię mu Iehowá w rowninach Mámrego (marg) Niektorzy przekłádáią w dąbiu ále ſię mylą á oni ieſzcże gorzey co padołem przekłádáią. (–) BudBib Gen 18/1; Arbá niektorzi ſzáráńcżą przekładáią ále niepodobieńſtwo áby ták złe robaki miano ieść. BudBib I 59d marg; Ci (byli) z ſynow Gadowych głowámi wojſka/ ieden nád ſtem mnieyſzy á więtſzy nád tyſiącem (marg) Niektorzy to tak tłumaczą/ Ieden mnieyſzy vganiał ſto/ á więtſzy tyſiąc. Ale ták przekłádáć ártykuły niedopuſzcżaią. (–) BudBib 1.Par 12/14; Bo wſzytcy bogowie pogáńſcy nikcżemni (marg) Elilim rozmaićie przekłádaią iedni báłwany/ drudzy lepak nikcżemnoćiami. (–) BudBib 1.Par 16/26; Opaſáły mię były powrozy (marg) Abo boleśći/ iáko niektorzy przekłádáią. (–) śmierći BudBib Ps 114/3; Koheleth tłumácży ſię zgromádzáiący/ zgromádzićiel/ albo ktory zgromadza. Solomoná tu ták zowie/ dla tego iż miał zgromádzoną mądrość w ſercu ſwem. Niektorzy káznodzieią/ ále nie krzecży/ przekłádáią. BudBib I 339a marg; Kedem/ był ieden z ſjnow Iſmaelowych iako y Kedar tłumaczy ſię wſchod. Przeto niektorzy ták tu przekłádaią/ y zborzy ſyny wſchodowe. BudBib I 401c marg, b2, cv, c2, c2v [2 r.], I 3d marg (26); A gdy ſpáli ludzie przyſzedł iego [siewcy] nieprzyiaćiel y náſiał ſtokłoſu (marg) Niektorzy kąkolem przekładáią ále zle. (–) BudNT Matth 13/25; Bo naprzod to mieyſce v Eſáiaſza [Kastalion] tak przekłada/ Ecce puella praegnans pariet filium. BudNT Gg3, przedm c, cv; CzechRozm 17, 25v, 157; Y ſtánąłem ná brzegu morſkim. Mowi/ ſtánąłem/ á nie iáko drudzy przekłádáią/ y ſtánął. Bo w Greckim nie ieſt tertia perſona [...]: ále ieſt prima CzechEp 408, 67, 380; [Czechowic] one ſłowá: Tu es Petrus. Y one: Tu vocaberis Cephas, quod interpretatur Petrus, ták fałſzywie przekłáda/ Tyś ieſt opoczyſty. WujNT przedm 7; A ták poſtáremu przekłádam/ Sacerdos kápłan/ á nie ofiárnik áni ofiárownik: Eccleſia, nie zbor/ ále kośćioł: templum, tákże kośćioł. WujNT przedm 22; Tegoć też fortelu vżywáią/ przekłádáiąc Dozorce miáſto Biſkupow/ kędy w Graeckim ſtoi επiσκοπος WujNT 217, przedm 7 [2 r.], s. 194, 404, 452, 760.

W charakterystycznych połączeniach: przekładać Bibliją, Pismo Święte (naświętsze pisanie) (3), statuta, Testament Nowy (4).

Zwroty: »z [jakiego] języka przekładać« [w tym: co (1)] (7): V Laćinnikow lub v Rzymian iż też ſłow przycżyniano/ á zwłaſzczá gdy kto co z Greckiego ięzyka przekłádał/ iáwno z Cicerona y z Quintilianá BudBib b4v; BudBibKaw A; WSżytcy poſpolićie zdawná Autorowie/ ktorzi álbo co znowu piſzą/ álbo zięzyká na drugi ięzyk przekłádáią/ zwykli prace ſwe [...] wyſokich ſtanow Pánom/ [...] przyiaćielom offiárowáć BudNT przedm a2, c; CzechRozm 125v [2 r.]; CzechEp 226; áczem záraz z Graeckiego y Láćińſkiego ięzyká przekłádał; wſzákżem w texćie wſzędy/ Nowego teſtámentu nie Graeckiego ále Láćińſkiego ſtárego/ ktory zowią editionem vulgatam, náśládował. WujNT przedm 9.

»na, w [jaki] język przekładać« [w tym: co (8)] [szyk zmienny] (12:1): Y owſzem temi cżaſy Sebeſtián Káſtálion przekłádáiąc Biblią ná Laćinſki ięzyk/ wymyślił nowe ſłowo Deaſter to ieſt Bożyſżcze/ álbo báłwan. BudBib b4v; BudBibKaw A; BudNT przedm a2, b5, b6v, c; [jeśli by tak być miało] iż gdy kto przywodząc w piſániu ſwym ſkąd inąd swiádectwo/ á zwłaſzcżá w obcy ięzyk z ięzyká też innego/ ábo z obcego ięzyká ná ſwoy przekłádaiąc/ onychby właſnych ſłow ktore tám były/ vżywáć nie miał CzechRozm 125v; [Johannes Justinianus w liście do Andrzeja Frycza tak pisze:] iśćiebych nielitował oſtátká żywotá/ przekłádáiąc to naświętſze Piſánie/ y ná Hiſzpáńſki iákoſmy pocżęli y ná Włoſki ięzyk/ ſtrawić. ModrzBazBud ¶6; Trzebá było y ná Polſki ábo Ruſki ięzyk przekłádáć Ruſkim Narodom/ rzecży ku temu ſłużące SkarJedn 381; CzechEp 226; Laſki w ſwem Státućie/ y drudzy potym/ zá niem prżekłádáiąc/ Státutá Polſkie ná łaćińſki ięzyk/ z Polſkiego corrupto vocabulo, według inflexiey iężyká łáćińſkiego Scartabelos nápiſáli GórnRozm B2v; WujNT przedm 3.

»[co] jednym wyrozumieniem przekładać« (1): Tu iedny ſłowá żydowſkie/ dwá tłumácże choć iednym wyrozumieniem przekłádáią/ iednák ſłow/ nie iednákich vżywáią/ on mowi nie kſztałtowna/ á ten gruba CzechRozm 128.

»księgi, z ksiąg przekładać« [szyk zmienny] (2:2): Graecos authores transferre, Greckie xięgi przekłádáć. Mącz 124c; BudBibKaw A; poſłuchayże teraz/ ktorym ſpoſob y obyczay w tym przekłádániu záchował. Naprzod tedy co ſię dotycze kśiąg z ktorychem przekłádał WujNT przedm 9, przedm 17 marg.

»[jakie, czyje] słowo(-a) przekładać« [szyk zmienny] (15): Iáko słowo Rákia przekłádáią/ cżytay w Annotácyach ná końcu kſiąg. BudBib I 1a marg; Zoſtáwiło ſię słowo hebreyſkie że ie roznie przekłádáią/ inſzy cedręm inſzy ſoſną/ inſzy iodłą álbo świerkiem. BudBib I 3d marg, I 229b marg; Y na wielu mieyſcach to słowo Egeneto przekłádáią/ Był/ álbo byłá: rzadko zſtał ſię. BudNT przedm cv, przedm c, Ii6; CzechRozm 128, 128v; Acż to wiem/ że wedle Vulgati, niektorzy ty ſłowá Dánielowe ták przekładáią: y mowić będźie mowy przećiw naywyżſzemu CzechEp 380, 172; Łáski pełná [Luc 1/28].) Obácz zacne tytuły y przywileie Máriey Pánny błogoſłáwioney/ przećiw haeretykom/ ktorzy [...] iey zayrzą tego tytułu: przekłádáiąc Graeckie ſłowo κεχαρiτομενη, gratioſa, nie łáſki pełná/ ále z łáſki vmiłowána. WujNT 194, przedm 7 [2 r.]. Cf »słowo słowem przekładać«.

»słowo słowem, słowo od słowa przekładać« (1:1): Naydzieſz tego wtem moiem przekłádzie niemáło/ To ieſt/ żem niekiedy nie słowo słowem przekłádał/ wſzakże tylko tám/ gdzieby inácżey rzecż náſzá nie ćirpiáłá. BudNT przedm d; CzechRozm 127v.

»tekst przekładać« (1): [dla tegom się greckiego i łacińskiego tekstu trzymał] ábych ſię w ſłowiech Láćińſkich wątpliwych kędy nie potknąwſzy w wykłádźie nie zbłądźił: iáko ſię tym nie raz przydáło/ ktorzy ſam text Láćińſki przekłádáli/ á Graeckiego ſię tám gdźie było potrzebá nie dokłádáli. WujNT przedm 18.

»przekładać wedle własności tekstu« (1): Przetoż przekładáiąc wedle właſnośći textu: poydźie rzecż náſzá tym potężniey/ ku okazániu Antychriſtá. CzechEp 380.

»nad własność, przeciw własności (słow) języka [jakiego], niewłasnie przekładać« (1:1:1): oto ſie w tym mylą/ gdy ták przećiw właſnośći ſłow iezyká Greckiego przekłádáią/ mowiąc: Duch ś. wnidźie w ćie. Gdyż nie w ćię ma być tłumácżono ále ná ćię ábo do ćiebie. CzechRozm 157, 17, 127v.

»właśnie [= właściwie] przekładać« [w tym: co (1)] (5): BibRadz *5; Y miłował Izáhák Ezáwá/ bo zwierzynę iadał zmyſliſtwá iego (marg) Właſnie przekłádáiąc/ iſz w vśćiech iego myſliſtwo (ábo zwierzyná.) (–) BudBib Gen 25/28, c2, I 16a marg; BudNT przedm d.

5. Poczytywać, uznawać kogoś lub coś za kogoś lub coś, traktować [w tym: kogo, co (5)] (6):

przekładać komu za co (1): A położywſzy [św. Szczepan] ná zyemi koláná ſwoye/ wołał głoſem wyelkim: Pánye/ nye rácż thego przekłádáć im zá grzech [Domine, ne statuas illis hoc peccatum Vulg Act 7/59]. RejPos 22v.

przekładać być jakie, jakim (4): Piotr ſwięty ieſt zbawion/ ktory przekładał/ być więtſze miłoſierdzie boże/ niżli grzechy iego SeklWyzn d2, d2; Iákoż y piſmá Prorockie wſzędy ſthan vniżony á pokorne ſerce nádewſzytko v Páná Bogá zacnieyſzym być przekłádáią. RejPos 13v, 79v.

Zwrot: »lekce przekładać« = lekceważyć (1): Postpono – Lekce waze, prekładam. Calep 827a.
6. Odkładać w czasie, ustalać późniejszy termin; transponere JanStat [co] (22): Czo sie thes thicze Sandziow Pothsąthkow i sandow swich abi dosiadali a oynych [!] abi nieprzekladali chiba gdzie bi sie stroni zwolili ZapWar 1545 nr 2646; Gdy ſię kto komu zápiſze o wárunek [...] rokiem pozwánym/ thákowy pozwány nie może roku przekłádáć iedno prawdziwą niemocą/ ná kthorą ma ná roku przyſzłem przyſiądz ſámotrzeć. UstPraw G3v, A4; [skazujemy] iż od tych czáſów Podkomorzowie wſzyſtkich źiem/ wſzyſtkiégo króleſtwá/ Roków gránicznych ſámi przez śię zá ſwym chceniém przećiwko porządku práwá/ nie máią przekłádáć/ pod winą cztérnaśćia grzywien SarnStat 463 [idem 936]; Z Pewnych przyczyn/ y zá prośbą Poſłów Ziemſkich/ źiemie Wárſzáwſkiéy/ Roki Ziemſkié przekłádamy: Piérwſzé Błońſkié w Poniedźiáłek po świętéy Tróycy: [...] SarnStat 738, 718, 732, 735, 737, 739, 936 [2 r.].

przekładać na kiedy (8): CLá/ Mytá/ Moſtowé/ Grobelné/ źiemſkié y wodné/ iż tu prze krótkość czáſu ſkończoné bydź nie mogły/ ná inny Séym przekłádamy SarnStat 400; Sądy Biéckié y Czchowſkié/ któré przypadáią ná Wielkąnoc/ té przekłádamy ná Przewodny poniedźiáłek. SarnStat 722; té Roki któré przypadáią w Sánoku/ między Swiątkámi á Wielkąnocą/ przekłádamy ná piérwſzy Wtorek po S.Michále. SarnStat 731, 726, 731, 736, 743, 744.

W charakterystycznych połączeniach: przekładać rok(i) (16), sąd(y) (4).

Zwrot: »na inne czasy przekładać« (1): przeto roſkázuiemy wſzyſtkim/ którzy ſą ná vrzędźiéch ſądowych/ áby wedle Státutów ſądy czáſów náznáczonych ſądźili/ y ná inné czáſy niezwyczáyné ich nie przekłádáli [ad alia tempora ... non transponat JanStat 489]/ pod winámi w Státućie opiſánémi SarnStat 558.
W przen (1):
Zwrot: »na raty przekładać« (1): A nie naydzieſz nigdy ták zeſzłego/ By rozeznał krotkość cżáſu ſwego/ wſzytko będzie ná raty przekłádáć/ By więc tu miał wiecżnie ſwiáthem włádáć. RejAp 199v.
7. Zmieniać miejsce czegoś; transferre, transponere Mącz; traicere Cn (5):

przekładać co (1): kát [...] othworzywſzy onych dwu [skazanych] [...] przekłádáiąc trzewá żołądká ſzukał mowiąc: wynidźże ſám/ ktory ták mądry ieſt/ á vkáż mi żołądek v człowieká. SienLek 95; [ProtJałm 10 (Linde)].

przekładać z czego na co (1): Transpono, Przekłádam z yednego mieyſcá ná drugie przeſádzam. Mącz 312a; [Piecżętuieſz/ náznácżaſz/ á złoto odważaſz/ Tákże y śrebro z wagi ná wagę przekłádaſz. ProtJałm 10 (Linde)].

przekładać gdzie [= na które miejsce] (1): Alpium transferre modo ad dexteram modo ad sinistram partem, Yuż ná práwą Iuż ná lewą ſtronę przekłádáć. Mącz 124c.

Przen [co z kogo na co] (1): [Józef narzeka na Zefirę] Zes mię beż mey wſzey winy w kłopot przyprawiła Przekładaiącż ſwoie ſidło na mą głowę z ſiebie RejJóz H5.
a. O znakach granicznych (1): Podkomorzy bez przyczyny gránic przekłádáć nie może. UstPraw I2.
8. Wkładać coś między warstwy czegoś; intericere, intersternere Cn [w tym: czym (3)] (4): Nuż też záſię ázaż zle ogorecżkow náſolić? tákże też koprzykiem á wiſniowemi álbo dębowemi liſtki przekłádáć RejZwierc 110v, 163.

przekładać co (1): A co to ieſt zátrudność/ iuż kápuſty rzepy/ páſternaki/ piotruſzki/ [...] nápoły głowki przekrawáiąc nadobnie ią vłożyć/ ćwikiełką przekłádáć/ koprzyku do niey nákłáść RejZwierc 110v.

przekładać gdzie (1): Intericio, Wpoſrzód wſádzam wmietam wpoſrzodek przekłádam. Mącz 162c.

9. [Rozbierać i układać na nowo [co]: (nagł) na rzemieśniki (–) [...] murarzowi, który przekładał dachy wszytkie 6 [metr.] InwBiskWłocł 1582/306.]
10. [Wkładać jaja pod kwokę [co]: niewiáſty Włoſkie mienią iż nie godźi śię dźiewiętnaśćie przekłádáć iáiec [pod kokosz] Cresc 1571 581.]
11. Porównywać [co z czym] (1): Novissima conferre primis, Oſtáteczne s pierwem zrownáwáć álbo Przekłádáć. Mącz 251d.
12. Zwroty o różnych znaczeniach (2):
Zwroty: »jeden nad drugiego pieniądzmi przekładać« = dawać więcej niż poprzednik (1): Abowiém w iednym tegodniu byłá czworáka odmiáná Zupników: iż ieden nád drugiégo pieniądzmi przekłádał [quia unus alium in pecunia superavit JanStat 41]. SarnStat 376.

»pilności nie przekładać« = nie być wystarczająco pilnym (1): Abowiem gdym tákiey pilnoſći nieprzekłádał ábych práwie zrozumiał vſtáwam twoiem záwżdym ſie muſiał obłędzić RejPs 180.

*** Bez wystarczającego kontekstu (2): Praesupponit, przeclada BartBydg 122b; Transumo, ex alio sumo – Ziednego nadrugi przekładam. Calep 1081b.

Synonimy: 1. mowić, opisować, opowiedać, podawać, pokazować, zalecać; 2. forytować, podnosić, podwyszszać, wywyższać; 3. podnosić, wynosić; 4. tłumaczyć; 5. mieć, poczytawać; 6. oddalać, odwłaczać, odwłoczyć, przewłaczać, przewłoczyć; 7. przenosić, przesadzać; 11. porownawać, porownywać, zrownywać.

Formacje współrdzenne cf KŁAŚĆ.

Cf PRZEKŁADAJĄCY, PRZEKŁADANIE, PRZEKŁADANY

LW