[zaloguj się]
[pdf]

PRZEWROTNIK (4) sb m

e oraz o jasne.

Fleksja
sg pl
N przewrotnik przewrotnicy
G przewrotniku, przewrotnika przewrotnik(o)w
D przewrotnikowi
A przewrotniki
I przewrotnikiem

sg N przewrotnik (1). ◊ G przewrotniku (1) [w znacz. 3.], [przewrotnika [w znacz. 2.]]. ◊ [D przewrotnikowi.] ◊ I przewrotnikiem (1). ◊ pl [N przewrotnicy.] ◊ G przewrotnik(o)w (1). ◊ [A przewrotniki.]

Sł stp notuje, Cn s.v. przewrotny, Linde XVI (dwa z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

1. Człowiek zły, fałszywy; krętacz, obłudnik, kłamca (2): Sycophanta – Oblygacz, kłamſtwem ſie karmiac, prżewrotnik, zarłok fygow. Calep 1039a; [A iáko Iob Swięty piſze przewrotnikowi/ kurzy ſie dym z noſá KrowObraz H].

[W przeciwstawieniach: »przewrotnik ... cnotliwy; zdobrzeć ... przewrotnikiem się stać«: Abowiemći ieſt obrzydłym przed Pánem przewrotnik/ ale on [Bóg] cnotliwym oznaymuie taiemnice ſwe. BibRadz Prov 3/32 (Linde); iże cżłowiek mieſzkáiącz z dobrym cżłowiekiem/ zdobrzeie/ á s przewrotnym theż przewrotnikiem ſie sſtánie GilPos 210v.]

Szeregi: »przewrotnik, fałszerz« (1): Niemáſz tey żadney liśiey iámy/ tych przewrotnikow fałſzerzow/ od ktoreyby im niezáſkocżył [św. Tomasz] SkarŻyw 203.

[»niewiernik i przewrotnik«: A ták ty ſynu człowieczy nie bóy ſie ich/ áni ſie mów ich lękay: bo niewiernicy y przewrotnicy ſą z tobą/ á z niedźwiadkámi mieſzkaſz. WujBib Ez 2/6 (Linde).

»złośnik i przewrotnik«: tedyć on [Pan] wſtánie á zgromi wſzytki Tyrańſkie wiátry/ y też złośnikow y przewrotnikow náwáłnośći. GilPos 273.]

a. [Ktoś, kto zmienia sens słów, mąci treść, mówi w sposób niejasny:

przewrotnik czego: á przetoż Syn Boży będźie ich [Ebijonitów] karał/ iáko przewrotniki ſłow iego iáſnych. PiotrGonSyn G3.

α. Przydomek nadawany Apollinowi delfickiemu: skąd się były wzięły one w pogaństwie rzeczone oracula sławne, jako były: Apollo w Delfach, Jowisz w Dodonie [...]; którzy lud odpowiedziami wątpliwymi i przewrotnymi mamili. Prze to Apollona Grekowie w Delfach przewrotnikiem zwali, dla wątpliwych odpowiedzi jego OrzPolic 44.]
2. Buntownik, wichrzyciel; subversor Cn (1): drudzy mu [Jezusowi] grubie laiali ij przewrotnikiem go nazywali OpecŻyw 107v.

[W połączeniu szeregowym: DO BUNTOWNIKA, PRZEŚLADOWNIKA I PRZEWROTNIKA Apolog 2.]

3. bot. Alchemilla L. (Rost); przywrotnik, byliny lecznicze z rodziny różowatych (Rosaceae) (1): A niech ſie chronią [wdowy z bólem głowy] zioł pożywać/ iako skocżku/ naſięzrzału/ [...] przewrotniku LudWieś B3v; [Pes leonis Przewrotnik SzymŁowEnch ‡].

Synonimy: 1. fałesznik, hipokryta, kłamca, łgarz, matacz, obłudnik, obojętka, omylnik, pokrytca; 2. buntownik, niespokojnik, niezgodnik, rozrywacz, szemracz, zamieszacz, zwadliwy, zwajca.

Cf PRZEWROCICIEL, [PRZEWROĆCA], PRZEWROTNY

ALKa