Zwrot:»przykładem by(wa)ć [komu]« [w tym: ku czemu (1)] [szyk zmienny] (3): Ná ſtárſzą záſię dzyewkę káptur wdzyać kazáli [burmistrz i rada miejska]/ A młodſzey cepy w ręce dla tego podáli/ Aby ſtárſzą precż z miáſtá imi wypędziłá/ Ze iey oná przykłádem k wſzemu złemu byłá. HistLan F3; RejPosWstaw [41²] [2 r.].

Wyrażenie: »zły przykład« (1): rodzicy też iáko ie [dzieci] bárzo miłuią/ thák ſie też tego z wielką pilnoſcią ſtrzedz máią/ áby im złym przykłádem nie byli. RejPosWstaw [41²].

Zwroty: »przykład brać (sobie) (a. zbierać przykłady), wziąć (a. pojąć); brać, wziąć na przykład (sobie); wziąć ku przykładu; wzięty przykład; za przykład wzięty; przykłady brać się, wziąć się mogą« [w tym: z kogo, z czego (56), od kogo, od czego (9), skąd (4), czego (3), ku czemu (1)] = exemplum colligere HistAl; exemplum petere Mącz; exemplum proponere Modrz; exemplum accipere Vulg [szyk zmienny] (73:9;9:4;1;1;1:1): OpecŻyw 52; Niemoże mietz [syn] tzwicżenia lepſzégo/ Iedno biorątz prziklad z oytza ſwégo. KlerPow 164; FalZioł V 119; RejŁas w. 58; RejPs 145v; SeklWyzn 2v; RejJóz C5; RejJóz L4; RejKup cc7v, ee3; HistAl Ev; MurzNT 13v marg; Coż zá przykład możemy wźyąć z onych bliźnyąt Rebekki żony Izáákowey? [...] (–) Aczby ſye y tu przykłády wźyąć mogły: Ale to teraz opuſſczę KromRozm II m3v-m4; BielKom B3, C6; GliczKsiąż A4v, E6v, F; á właſniebyś miał wzyąć ná przykład ono nierozumne ſtworzenie Boże/ Bocianá ptaká nicżemnego [...]. Iż gdy iuż będzye ſtároſcią zemdlony/ [...] tedy wnet dzyatki iego widząc onę mdłość ſtároſći iego/ dziwnie go opátruią LubPs A4v; Ey nuſz y wy ſtych Liliy bierzćie przyklad Roż[e]/ A roſtzerſtwiayćie ſie teſz dziś przez ſlowo Boże. KrowObr Av; I okázuie ſie iáwnie ſtąd/ iż tho poſwiącánie Kośćiołow/ Káplic/ y Ołtarzow/ nie poſſlo áni od Kryſtuſá/ áni od Apoſthołow iego [...] Prozno theſz maćie ſobie bráć kośćioł Sálomonow/ ná przykład y iego poſwiącánie KrowObr 102v, 154v; Leop 2.Cor 7/2; RejZwierz 1, 44, 70, 75v; OrzRozm T4; BielKron 68v, 334v; Dobrze by to domowym/ wiedźieć Pánom brátom. Aby thu przykłat [!] bráli/ z Bielſkiego Kroniki: Gdyż ie on ſobie obrał zá ſwe vcżenniki. BielKronCies 477; Mącz 295b; SienLek 14v; Weźmiſz też ty káżdy wierny Krześćiáńſki cżłowiecże przykład s thego nędznego cudzozyemcá [tj. z Samarytanina]/ gdyż iuż wieſz iż cie Pan iáko cudzozyemcá powołáć racżył do Boſtwá ſwego RejPos 216, A4v, 9, 14, 23v, 46 (17); KuczbKat 420; W thym bywa trudno náydowáć przyſády/ Kto z inych zbiera nadobne przykłády. RejZwierc 219, Av, 14, 19, 20, 23v (16); BielSpr c; CzechRozm 240; PaprPan Ov, O3v; ModrzBaz 10, 11v, 13v, 116; SkarŻyw A5 [2 r.], 103, 257; Záczymby [gdyby nie nauka historii] y nieſmiertelność duſze práwie zágásłá/ ieſlibyſmy áni przeſzłych rzecży wpámięći rozmyſláli/ áni przyſzłych zdrową porádą/ y od ſtárſzych wziętym przykłádem vprzedzáli. StryjKron A; CzechEp 256; KochJez B4v; NiemObr 12; Ten mármór świętobliwy zámyka Zofiią/ Zofiią Bonárownę: któréy żywot święty Godźien/ áby wſzem pániom zá przykład był wźięty. KochFr 122; ReszHoz 124; BielSjem 15; PudłFr 57; Weźmićieſz ku przykłádu żywot iego [Jezusa] święty/ On będąc Wſzechmogący, nie był v złych wźięty ArtKanc I19v, E7, Nv; BielRozm 8; KochFrag 49; WujNT Iac 5/10; SkarKaz 38; VotSzl A2; GosłCast 6; SkarKazSej 690b; Y goſpodárſtwá vcżą nas też zgołá/ Mrowká y Pſzcżołá. Ták też y Sżkutnik przykład bez pochyby/ Poiął od pławney y od wodney ryby KlonFlis E3v.

»być dobrych przykładow; [kto] dobrych (a. świętych) przykładow (a. dobrego przykładu)« = żyć przykładnie, żyjący przykładnie (1;3): ALexánder Papież rodem z Rzymá/ był dobrych obycżáiow y przykłádow. BielKron 149; BEnedykt był Papieżem rok/ ſwiętych przykłádow BielKron 167, 168, 396v.

»da(wa)ć (a. poda(wa)ć), dający przykład; da(wa)ć (a. podać) na przykład; dany przykład« [w tym: komu (61), czego (13), w czym (3), z czego (2), na czym (1); z siebie (25); (a)by, iż(e), że (19)] = exemplum dare PolAnt, Vulg, Cn; exemplum praebere Modrz, Cn [szyk zmienny] (64:2;12;1): BierEz B3; Rozmyſlay to dobrze/ a bacż iaki przyklád daie to dóſtoyné dziecię ián ſwięty OpecŻyw 3, 19, [27]v, 37v, 92v, 94; TarDuch Bv; WróbŻołt Y2v; Prorok woſobie Kryſtuſá dziękuie bogu oycu iż go nieopuſćił w vćiſkoch iego á dawa przykłady grzeſſnemu człowiekowi áby takieſz był o bogu oycu tey nádzieie á kniemu ſie vćiekáł. RejPs 170v, 39; SeklKat T3v, X3v; RejKup ſ5; Prawdáć yeſt/ iżby kſyężey przyſtoynyey było tym dobrze ſſáffowáć/ co im nye tylko dla ich ſámych/ ále y dla vbogich yeſt dano álbo poruczono/ á wam ſwyeckim dobry przykład z ſyebye dáwáć. KromRozm I Bv; MurzNT Ioann 13/15; Náſladowáćby wtym [w noszeniu jednej tylko sukni] trzebá Lákonow ktorzy yednęſz ſuknyę myeli/ w kthorey przez rok chodzili/ á wyęcey nic. To kyedyby było/ inſſy myeliby też przykład s ſiebie około tego podáć. GliczKsiąż F4v, B4; LubPs R5 marg; GroicPorz aa4; KrowObr 52v; Leop Ioann 13/15; RejZwierz 43v, 130v, 131; Abowiemem wam dał przykład/ iż iákom ia wam vczynił ábyśćie y wy ták czynili. BibRadz Ioann 13/15, Iudith 8/14; BielKron 457v; KochZg B; Exponere vitam suam iuventuti ad imitandum, Dobry przikład dáć ku náśládowániu. Mącz 310d, 105c; HistRzym [39]; RejPos 20 [2 r.], 39 [2 r.], 40, 40v [2 r.], 46v (15); RejPosWiecz² 90v [2 r.]; KuczbKat 310; Ale gdy ty w oney ćichośći á ſkromnośći ſwoiey wſzytko znośić będzieſz/ thedy y ſobie y ludziom dobrze vcżyniſz/ bo ſie nie vmęcżyſz/ nie vfráſuieſz/ nie vboleieſz/ y drugim dobry przykłád podaſz RejZwierc 140, 23v, 34v; WujJud 155; RejPosWstaw [41²]; PaprPan O3v; ModrzBaz 17v; iáko mowi piſmo o świętym Tobiaſzu: doznáwał go/ powiáda/ Pan Bog/ y to á to náń przepuſzcżał: áby potomnym dány był przykład/ ćierpliwośći/ iáko y świętego Iopá. SkarŻyw A4v; Zbáwićiel náſz wſzytko co wćiele śmiertelnym cżynił/ nam ná przykład podał/ ábyſmy wedle przemożenia náſzego/ ſpraw iego náśládowáli SkarŻyw 497, 117; ReszPrz 112; ArtKanc A10, B3, O16v; GostGosp 26; Vcżyń mię Panie Boże moy (IEzu nadobrotliwſzy) poſłuſznym bez ſprzećiwienia/ [...] przykład dobry dáiącym ſłowy y vcżynkiem bez obłudnośći LatHar 23; WujNT 15, 129, 217, 310, Ioann 13/15, s. 655, Zzzzz 2; SkarKaz 43b [2 r.], 580b; CiekPotr C4; GosłCast 35; Rzecż to [przepowiedzieć za kogo Lizyda wyjdzie za mąż] ieſt bárzo trudna [...]. Poniewaſz to ſam Pan Bog w ſwey piecży zoſtáwił/ A nie ládá komu to wiedzieć on obiáwił. Lecż tylko z cżyśćiuchnego ſumienia żywiącym/ Zás [!] przykład w pobożnośći wſzem z ſiebie dáiącym. PaxLiz C.

»da(wa)ć (a. poda(wa)ć), dan(y) na przykład; da(wa)ć przykład; przykład dany; [ku przykładu dany]« [w tym: komu (22); z siebie (1)] = przedstawić kogoś, coś jako wzór postępowania, postawić za wzór; dare a. edere a. praebere a. prodere a. statuere aliis exemplum, dare exemplar a. specimen, dare a. constituere a. statuere documentum Cn [szyk zmienny] (16:4;3;1): RejPs 145; SeklKat A2; Abowim wnet przykłáda pan: Ale kto wyęthſſym yeſt myędzy wámi/ nyechay będźye yáko mnyeyſſy: á kto przełożonym yáko ſlugá Y dawa z ſyebye przykład KromRozm III M6v, M7; BielKom D7; [Penelopa] w ſwey cnotliwey ſtáłośći byłá/ w ktorey trwáłá áż do przyiázdu mężá ſwego przez dzyeſięć lat. A ſtąd ná przykład wſzytkim cnotliwym pániam ná ſwiecie ieſt daná BielKron 25v, 27v, 91, 117; OrzQuin P2v; RejPos 220; BiałKat 153v; HistLan B2; A zacny ieſt on Vryaſzow przykład ku náśladowániu nam dány KuczbKat 435; ModrzBaz 14; A nie tylo ná pobutke [!] náſzę dáie Pan Bog tákie wyſokie przykłády: ále y ná ſtrach náſz. SkarŻyw 32, 32 marg; W ktore niebeſpiecżeńſtwo dlatego był W.M. bez wątpienia Pan BOg wpáść dopuśćił/ áby iáko Dawidowym niekiedy/ ták teraz W.M. vpadkiem/ y z vpadku záś zbáwiennym powſtánim błądzącym owiecżkom odiął wſzeláką occáſią roſpácżánia: á ná przykład wſzem Heretykom podał ReszList 142; LatHar 676; Bo ácz odſzczepieńcy mowią/ że ieſt niepodobno záchowáć to przykazánie o miłośći Bożey ze wſzytkiego ſercá: wſzákże piſmo ś. dáie nam ná przykład wiele tych/ ktorzy ie záchowáli y wypełnili WujNT 237, 637, 742, 745; [ćći [= czytaj] Herodotá/ [...] á Danielowe proroctwá rozumiey/ o tym zacnym cżłowieku [tj. Aleksandrze Wielkim] od Bogá ku przykłádu dánym. BielKron 1551 29v, 15, 28, 29v].

»przykładem iść; chodzić za przykładem« [w tym: czyim (3)] = kierować się jakimś wzorem; insistere exemplis JanStat (3;1): BielKron 90, 403; [Rzymianie] Potym idąc przykłádem przodkow ſwoich/ ćwicżąc ſie/ ich obycżáiem/ náwykli prędko ſpráwy y záchowánia iákie oni miewáli BielSpr 60v; PRzetóż chodząc my ſzćiéżkámi y zá przykłádámi przodków náſzych/ którzy [...] práwá ſtánowili SarnStat 58.

»przykład, za przykład kłaść (a. przekładać); przykład położony, jest kładzion; na przykład położony; przykładem się położyć« [w tym: komu (4), czego (3)] = exemplum proponere, exemplum propositum Modrz [szyk zmienny] (5:1;2:1;1;1): y ieſt tho pospolithe prawo wſſędi, Skąnd rząd y sprawa dobra pochodzi, [...] y tho sobie za przikład kładącz, y ku takowemu porządkowi przistempuiącz, siednoczilichme śie y ieſt tho wolia, naſſza ListRzeź w. 22; PRorok ſwięty ſam ſie nam thu przykłádem położył/ ábychmy wſzytko przypuſzcżáli łáſce Páńſkiey á opátrznośći iego LubPs ddv; RejPos 214; (marg) Obycżay kthorym P. Bog kuśi człowieká. (–) [...] kiedy tak bywa kuſzona cżyiá cnotá/ áby ią poznawſzy y doświadcżywſzy/ on cżłowiek pożytkow y cżći doſtał/ á przykład iego był inſzym ku náśládowániu kłádźion przed ocży KuczbKat 425, 35; RejPosWstaw [41³]; Niech im [młodzieży w szkole] przekłádáią przed ocży oſobne á zacne przykłády męſtwá y ſpráwiedliwośći/ powśćiągliwośći/ wſtydu/ cżyſtośći/ y inſzych cnot ModrzBaz 14v; Ktora zazdrość/ ieſli rozumem będźie rządzoná/ będźie iákoby pobudká do cnoty y do vcżćiwych ſpraw wiodąca z przykłádow przed ocży położonych ModrzBaz 65v; Zadna rzecż nieieſt/ ktoraby nas niewiodłá do miłośći y łácnego vbłagánia: y práwo przyrodzone/ y náſz pożytek/ y oycá onego przykład/ ktory nam pierworodny ſyn iego Zbáwićiel náſz/ przed ocży kłádźie. ModrzBaz 67v; SkarŻyw A4v, A5.

»przykładu naśladować, naśladujący, naśladowanie« [w tym: czego (2)] = exemplum imitare Modrz; moneri exemplo Calag [szyk zmienny] (24:1:1): KromRozm II k; DiarDop 114; W pirwſzey [części psalmu] ieſt nadobna pociechá y przykład/ ktorego náſládowáć mamy w niebeſpyecżeńſthwach ſwych LubPs O6, L4v; GroicPorz gg2v; BibRadz *2v; BielKron 140; RejPosWiecz² 90v; Biádá temu przez ktorego przychodzi pogorſzenie. Ale łácno ſie tego vſtrzedz będą mogli/ ktorzy tego przykłádu/ ktory bacżymy w Iozephie y w pánnie Máryey/ náſládowáć będą. RejPosWstaw [41²]; Przykłády przodkow náſzych ácż ſą wáżne/ wſzákże nie wſzytkich náſládowáć mamy. CzechRozm **4, 239; ModrzBaz 14, 15, 91; Calag 183b; bo cżyniąc cudo chćiał [Jezus] aby [!] było zámilcżáne. á przedſie niemogło być zátáione. áby wybráni iego/ náuki y przykłádow náśláduiący/ w wielkich rzecżách ktore cżynią/ z ſtrony ſwey/ nieprágnęli/ áby o tym kto wiedział. SkarŻyw 497, 71, 309, 358, 497; NiemObr 18; Phil I; LatHar 468; Potym Márek poſzedł do Egiptu/ y napierwſzy w Alexándryey mieśćie przednieyſzym Chriſtuſá wſławiwſzy/ kośćioł poſtánowił/ z ták wielką náuką y świątobliwośćią żywotá; że wſzytki Chrześćijány przywiodł do náſládowánia przykłádu ſwego. WujNT 125, 292; Y gdy ich [świętych]/ ſławę ich / y cnoty ich rozſzerzamy/ y świętá ich ku czći Bogu święćim/ y náuki ich y przykłádow náśláduiem. Tym ſię im przyſługuiem/ z nich P. Bogá chwaląc SkarKaz 636b.

»(na)uczyć (się), nauczony z przykładu; przykładem uczyć (się) (a. nauczać); przykładu (na)uczyć się« [szyk zmienny] (12:1;10;7): OpecŻyw 53v; RejJóz L7; (marg) Oco pytáią Biſkupow [przy święceniu] (–) [...] Chceſz to co będzieſz rozumiał s piſmá ſwiętego/ ludziom dla kthorych bywaſz poſtánowion/ y ſlowem y przykłádem vtzyć? KrowObr 127; RejWiz A3; Leop Matth 18 arg; BibRadz I 26b marg, Luc 18 arg; A przetoż gdźie rzecż ieſt o Religiiey/ vcżmy ſię przykłádem Páwłowym/ nie zmyſláć iákiego nowego Bogá GrzegRóżn K4; mamy ſie vcżyć s przykłádu thego Iáwnogrzeſzniká/ iż on nie wiele ſzemrał/ iako Licemiernicy cżynią RejPos 202v; Ale iákożkolwiek ſie ty rozdzyały [rozejście się apostołów] sſtáły/ tedy nam nicżego pilniey nie trzebá pátrzyć/ iedno ábyſmy ſie y s ſłow Páná ſwego/ y z żywotow á s przykłádow Apoſtołow tych ſwiętych iego/ cżego pocieſzliwego ku zbáwieniu ſwoiemu/ [...] náucżyć mogli. RejPos 291v, 215, 243, 255v, 275, 276 (11); A wſzákoż iż ieſt náłomne przyrodzenie náſze/ záwżdi iednák káżdemu lepiey być miedzy tákiemi ludźmi/ s ktorych by wżdy y przykłádow dobrych náucżyć á rozmow ſie nadobnych á pożytecżnych náſłucháć mogł. RejZwierc 17, 47 [2 r.], Bbb2; RejPosWstaw [110²]; Náucżył ie [chrześcijan] Páweł S. te^go [oddawania boskiej czci Jezusowi] z przykłádu Angelſkiego ktorzy wſzyſcy chwałę ięmu dawáią. BiałKaz G, Dv; SkarŻyw 3; WujNT 12, 460; Vcżćieſz ſię tym przykłádem ludkowie vłomni: Miłuyćie zgodę: bądźćie ćierpliwi y ſkromni. KlonWor 51.

»przykładem (się) pobudzać (a. pobudzić), pobudzany (a. pobudzony), wzbudzać (a. wzbudzić); przykład pobudza« = exemplum excitat Modrz (9:4:2;2): á też domowymi przikłady więcey ludzie ku cznocie bywaią pobudzani. KwiatKsiąż M3v, Nv; RejPos [236]v [2 r.]; co ieſli y ty cżynić będźieſz/ y inſzych ſwym przykłádem ku temuż pobudźiſz. CzechRozm 268v, 191v, 197; ModrzBaz 23, 58v; SkarŻyw 101 marg, 100, 528; CzechEp 284; Phil D4; LatHar 3; ktory [biskup] ták ſłowem iáko y przykłádem/ ma wſzytkich pobudzáć ku doſkonáłośći. WujNT 725, 778.

»przykładem pociągać« (1): tákżeć wielki pocżątek będźie napráwy/ gdy ludźie przedni ktorzy wzorem drugich ſą/ wrocą ſie do powinnośći ſwych/ y drugich przykłádem y ſtárániem zá ſobą poćiągáć będą. PowodPr 80.

»przykład pokaz(ow)ać (a. ukazać); przykładem pokazać (a. ukaz(ow)ać, a. okazać); z przykładu ukazać; ukazać na przykład; pokazać ku przykładu; przykład pokazał (a. ukazuje)« [w tym: czego [= na co] (3), czego [= co jest przykładem] (2), w kim (1)] = da(wa)ć przykład sobą [szyk zmienny] (9;7;1;1;1;2): A tę oboię rzecż mily Iezus mogl vkazatz/ ijże on byl krolem ij bożym ſynem/ ale przeto tego vdzialatz niechciál/ aby nám ſwą pokorę ij cirpliwoſtz vkázál na przyklád OpecŻyw 130v; [Jezus] Y drogę náuką y przykłádem żywotá ſwego pokazał KromRozm II b2v; RejPos 10, 13v; KuczbKat 4, 5; Boby ſie ten prozno zwá ć [!] miał ſługą y vcżniem ie^go [Jezusa] ieſliżeby ſie nie ták rządźił: iáko Miſtrz y Pan iego iemu y roſkazał/ y ná ſobie wſzytkiego przykład pokazał. CzechRozm 225, 147v, 149, 227v, 247v; SkarJedn 353; A ták niechciał nic Pan tákiego/ coby ſię zſtać niemogło: ále z przykłádu y z náuki ſwey vkazał cżłonkom ſwoim cżego prágnąć máią SkarŻyw 497, 56, 261, 355; CzechEp 22; ReszList 187; Przykład przyſięgi niezgwałcenia naprzod vkazał Attilius Regulus Phil F4; WujNT 27; My też w rzeczách wielkich kośćiołowi Bożemu y Rzeczypoſpolitey należytych: pierwey ſię do modlitwy vćiekaymy. Iáko świętych przykłády vkázuią. SkarKaz 609.

»(po)stawić przykład; na przykład wystawić, wystawiony (a. postawiony); ku przykładu, za przykład wystawiony; przykład jest postawiony« [w tym: czego (1)] [szyk zmienny] (2;1:3;1:1;1): OToż ſie tu przypátruy tey zacney oſobie/ Ktora ieſt wyſtáwiona tu ná ptzykład [!] tobie. LubPs A6; RejPos 34v, 214, 264v; otoć Pan Bog ſtáwi wocżu w tych żywotách świętych tákie przykłády męcżennikow/ żebyś tákże vmiał dla Chryſtuſa y wiáry iego vmrzeć SkarŻyw A4; [Orygenes] Wyſtáwia nam ná przykład Páwłá/ rzecży ſwey piſmy ś. dowodzącego CzechEp 134; [św. Stefan] ná toć nam ieſt ku przykłádu wyſtáwiony/ ábyſmy y my támże w niebie ocżyma więtſzemi [...] Iezuſa Chriſtuſá záwżdy po práwicy Bożey vpátrowáli CzechEp 330; CzahTr B3v; Przykład tey ſzerokiey y przeſtroney miłośći/ poſtáwił/ nam vczniom ſwoim ná ſobie P. Zbáwićiel y miſtrz náſz SkarKazSej 665a.

»przykładem (swym, swoim) (przy)wieść (a. przywodzić)« [szyk zmienny] (6): KuczbKat 370; SkarJedn 355; [św. Paula] ſamá pierwey ná wſzytko przychodziłá/ przykłádem á wſtydem inne do porządku przywodząc. SkarŻyw 141, 20, 142; [Justyn zaś] [...] przywodząc nas do tego/ żebyſmy ſię ná ſwe śiły nie ſpuſzcżáli/ áni o tym dumáli iákobyſmy ſię ſámi zbáwić mogli: wiedźie nas do tego/ przykłádem ſyná Boże^go ták mowiąc: [...] CzechEp 197.

»świecić przykładem« [szyk zmienny] (4): Duchowny przełozeny powynny ſwiecić przed owczamy ſwemy dobrimy vcżiuki [!] y dobrim przikładem SeklKat H2v; BibRadz II 22a marg; Nie świecą [duchowni] temu nędznemu ſwiátu ſzcżyrym ſłowem á náukámi Páńſkiemi/ á cnotliwemi przykłády ſwemi/ ále świecą złotem RejPos 338v; RejZwierc 149.

»ukarać się przykładem« = nauczyć się (1): Niech ſię vkarzą ći nieuczćiwi y wſzeteczni tákim przykłádem [pobożnego cesarza Teodozjusza, który nie wnosił broni do kościoła] SkarKazSej 681a.

»przykład [czyj] wyrazić; wyrażenie [czyjego] przykładu« = naśladować [szyk zmienny] (1;1): Bo táć ieſt prawdziwa ſławá S. męcżennikow/ gdy ſię inni ku wyráżeniu przykłádow y żywotá ich pobudzáią. SkarŻyw 206; Wrocił ſię brát on/ y poznał iſz tey godziny zdrową zoſtáłá/ ktorey ono ſłowo mowił Ekwiciuſz: ktory mocą miſtrzá ſwego/ iego teſz przykład wyráził/ gdy Pan Iezus proſzony od Kroliká ſamym ſłowem ſługę iego vzdrowił. SkarŻyw 211.

»zalecić (a. zalecać (się)), zalecony przykładem; przykład zalecać« [szyk zmienny] (6:5;1): Iż piſmo święte cżytánie nam żywotow świętych y przykłády ich przekłáda y záleca SkarŻyw A4v; Zywot pustelniczy przykłádem Páńskim zálecony. WujNT 15 marg; Chriſtus [...] zálećił kośćiołowi ſwym przykłádem/ y poſt czterdzieśći dni/ y żywot puſtelniczy. WujNT 130, 76, 274, 288, 774, Aaaaaa2, Bbbbbb3; DNi te 40. ktoreſmy ná pokuty náſzey podpárćie záczęli/ zálecáią ſię nam nie tylo przykłádem P. náſzego/ iákoſmy w przeſzłą Niedźielę ſłyſzeli/ ále też y przykłádem tych wielkich v Bogá mężow y Prorokow/ Moyzeſzá y Heliaſzá. SkarKaz 119a, 608a.

»przykład zostawić (a. pozostawić, a. zostawować); na przykład zostawować (a. zostawić), zostać, zostawiony (a. pozostawion); przykładem zostawić; przykład zostanie, zostawić się ma; przykład (jest) zostawion(y); zostawienie przykładu« [w tym: komu (20), czego (12)] = relinquere exemplum Vulg [szyk zmienny] (29;3:1:3;1;1:1;3;2): OpecŻyw 59v, 91; Klitomachus Lukrecia/ [...] Dobrowolnie ſie zábili/ Przykład wſtydu zoſtawili BielKom E6; Iozue ieſt pozoſtáwion ná przykład wſzythkiem kſiążętom BibRadz I 133c marg; ábowiem był Káſánder ſláchetną Olimpiádę mátkę Alexándrowę zábił/ ktora po ſobie táki przykład cnotliwy w ludzką pámięć zoſtáwiłá/ iż wſzyſcy Hiſtorykowie y Kronikarze o niey piſzą BielKron 127; [Bakanabus do króla:] ieſlim źle vdziáłał zetni mię/ ieſlim nie krzyw/ niechay then przykład ſpráwiedliwośći ná tobie zoſtánie ná wiecżną (drugim) pámiątkę. BielKron 302; [historycy] z pilnośćią ſie ná to wydáwáli/ áby tych rzecży/ ktore znáć á wiedzieć thák potrzebne iáko vżytecżnie ieſth/ pámięć iáko nieśmiertelna drugim ná przykład zoſtáłá. BielKron 333v, 258; HistRzym 99v; Też thu nam ieſt zoſtáwion przykład/ iáką miłość záwżdy mamy okázowáć przećiw bliźnim náſzym. RejPos 44v; A do vbogich á do nędznikow nigdy nie proſzony ſam dobrowolnie chodził [Jezus]/ ſam ie vpátrował/ á ſam ſie do nich przyſtępował. Zoſtáwuiąc też tho ná przykład nam/ ábychmy [...] RejPos 255v, 43, 228, 243v, 313v; BiałKat 153v; RejZwierc 23, 154; WujJud 93; [do chrztu trzeba m.in.:] ſumienia przed Bogiem dobrego/ y ſámego ſiebie doſwiádcżenia/ z wykonywánim tego wſzyſtkiego: co roſkazano y co ná przykład zoſtáwiono. CzechRozm 268, 225, 233; Pomnićie/ powiáda/ Synowie moi mili/ co zá nas zbáwićiel náſz ćierpiał: á iáko nam ćiáſną tę drogę y krzyżá noſzenie przykładem y náuką zoſtáwił. SkarŻyw 62; [Abraham] w dáwaniu dzieſięćiny ſpráwiedliwośći/ przykład nam prawie oycowſky zoſtáwuie. SkarŻyw 284, 113, 358; CzechEp 48; ArtKanc B3v, C16, I19v; O Wſzechmogący wiecżny Boże/ ktory dla zoſtáwienia przykłádu pokory narodowi ludzkiemu/ chćiałeś áby zbáwićiel náſz/ y ćiáło przyiął/ y krzyżową mękę vćierpiał LatHar 353, 538, 549, 577; A tu Apoſtoł znáczny przykład miłośći wſzytkim [...] pozoſtáwił WujNT 525, 39, 358, 516, 688, 1.Petr 2/21; WysKaz 26; SkarKaz 43b, 44b, 515a.

Wyrażenia: »dobry przykład« = exemplum bonum Cn [szyk 33:14] (47): SeklWyzn 2v; RejJóz L4; SeklKat H2v, H4v, X3v; KromRozm I Bv; KromRozm II k; DiarDop 107, 109; BielKom D4; Seth yáko cżłowiek dobry á ſlugá Boży/ miał też potomſtwo ſobye podobne/ kthoremu záwſſe ſam ſie w dobrych przykłádach vkázował/ y ono ná dobre náucżał. GliczKsiąż Ev, E2v; RejZwierz 1, 44, 130v, 131; BibRadz II 22a marg; Y ia bym temu nierad/ nie dla śiebie thák wiele/ iáko dla przykłádu dobrego OrzRozm Qv; Disciplina etiam, Dobry przikład/ á dobre záchowánie/ Obyczáye dobre. Mącz 90b, 310d; KochZg B; RejPos 211, 245v, 318; KuczbKat 310; Trzecie [przyrodzenie człowieka młodego] záſię będzie ták złe á ſwowolne/ że go żadne przykłády/ áni złe áni dobre/ nie ruſzą RejZwierc 18v, 17, 119v, 139v, 149, 192v, 254v; WujJud 155, 189v; Iáſnie to w káżdym rzemieſle á ćwicżeniu obacżyć możemy/ że nád dobre przykłády nic nie bywa ſkutecżnieyſzego RejPosWstaw [41²]; Może tu káżdy wyknąć przykłádu dobrego/ Męſtwá y tákże rády v Podhoreckiego PaprPan F4; Ieſzcżem y tego ná koniec zámilcżeć niechćiał/ co o tym S. Ephremie nápiſał Soſomenus w kośćielney ſwey Hiſtoryey: bo rzecż ieſt vćieſzna/ y ku dobremu przykłádu walcżenia znamiętnośćiámi [!] náſzemi służy SkarŻyw 121, A4; ArtKanc K16v, Nv; GostGosp 26; LatHar 23; Pierwſza tedy ieſt przyczyná chrztu tego [tj. ochrzczenia Jezusa]: przykład dobry ludźiom áby ſię był nikt iego zániechánim/ od Ianowego chrztu/ nie odráźił SkarKaz 514. Cf »być dobrych przykładow«.

»nadobny, piękny przykład« (4:2): Oto maſz nadobny przykład w thym ſwięthym Krolu Dawidzye/ ktory [...] nigdy nie przeſtawał wyznawáć imieniá Páná Bogá ſwoiego. LubPs A5v; Ale ſobie to cżytay coby cie nadobnych cnot á poććiwego żywotá vcżyło/ bo cie tho może piękniey ozdobić niżli fábuły niepotrzebne/ biorąc piękne przykłády z onych zacnych ludzi przodkow pirwſzych RejZwierc 112v, 17, 23v, 24, 219.

Szeregi: »przykłady i cnoty« (1): Tákże Apoſtoł Páweł święty przykłády y cnoty ich [świętych] ná wierze budowáne wylicża/ y ku náśládowániu podáie. SkarŻyw A4v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»kstałt a przykład« (1): To [księcia Jurgiewicza] wychowánie á ćwicżenie iż znacżne á ſláchetne ieſt/ ći kyorziby [!] mieli chowáć dzieći ſwe/ ſluſznie mogą ono ſobie ná kſtałt á przykład bráć á obrácáć. GliczKsiąż A4v.

»(tak) nauka(-i) i (a, ani, jako) przykład(y)« [szyk 24:11] (35): Obieczuie pan Bog duchownim paſterzom ktorzi wiernie paſią owcze ſwoie prawdźiwą nauką y przikladem dobrym yż wkroleſtwie niebieſkim będą iaſny iako ſlończe. SeklKat H4v; KromRozm II b2v; DiarDop 107, 109; GliczKsiąż B4; BielKron 221; Pátrzayże pilno co nád tym ſwiętym Apoſthołem [Tomaszem] Pan náſz nam zá náukę á ná pocieſzliwy przykład vcżynić racżył. RejPos 120v; Ale tu Pan náukę á przykład dáwáć racży przełożonym ſwiátá tego RejPos 184, 10, 14v, 69v, 211, 231v, 259v, 315; RejZwierc 192v; Poniewaſz oni [apostołowie] ná to poſtánowieni byli ábyſmy ſie wedle náuki y przykłádow ich rządźili CzechRozm 191v; SkarJedn 359; [św. Paweł do św. Antoniego:] ieſzcże ćiebie dla bráćiey zoſtáwić chce Pan Bog/ ábyś im náuką y przykłádęm do zbáwienia był powodem. SkarŻyw 51, 62, 113, 192, 241, 324, 497 [2 r.]; A iáko rády Páná Chriſtuſowey/ ták áni przykłádu/ áni náuki Apoſtolſkiey/ w tym [w pokorze] X⟨iądz⟩ K⟨anonik⟩ nie náſláduie NiemObr 18; LatHar 625; ia to cożkolwiek ieſt prace w tych kśięgách podiętey/ Pánu [...] ktory nam te ſkárby niebieſkie ſłowá ſwego świętego ná ten świát przynieść/ y wolą ſwą naświętſzą ták náuką iáko y przykłády żyćia ſwego obiáwić y pokázáć raczył [...] oddawam y ofiáruię. WujNT 27; PowodPr 16; SkarKaz )(4, 43b, 83b, 637a; SkarKazSej 669b. [Ponadto w połączeniach szeregowych 7 r.]

»przykłady a (i) obyczaje« [szyk 1:1] (2): BielKron 149; A iż ten wiek [młodość] bárzo łácno y wiele kroć vpáść może/ przeto [młodzieńcy] y z ludźmi poważnemi á mądremi towárzyſtwo mieć winni/ y przykłádow á obycżáiow onych ludźi [exempla illorum] náśládowáć máią ModrzBaz 14. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

»przykład i (a) pobudka« (4): Bo ieſli tego cżynić [tj. starać się dorównać przodkom] niebędźiemy/ nietylko żebychmy rodźicom náſzym podobni być mieli/ ále y zá wyrodki nas będą mieć/ y zá gorſze á podleyſze/ niżli ſą ći wſzytcy/ ktorzi tákowego domowe^go przykłádu/ á pobudki iákoby iákiey oſtrogi niemáią [qui ... exemplis tanquam calcaribus carent]. ModrzBaz 42; A iſz w piśmie S. wiele ieſt żywotow S. z ktorych więtſze niſzli ztych innych/ ktore kłádziem/ przykłády y pobudki do dobre^go bráć ſię mogą: [...] wybrałem tu zniey [tj. Biblii] przednieyſze żywoty S. Pátryárchow SkarŻyw 257; WujNT 15. Cf »dla przykładu i pobudki«.

»przykład i pochop« (1): z żon y nałożnic Sálomonowych y z pienia iego o miłośći ſkrytey y duchowney/ niełácno wziąć dobry y táki iáko trzebá [...]/ przykład y pochop do dobrego SkarŻyw A5.

»(tak) słowo (iako) i przykład« (7): KrowObr 127; Leop Philipp 3 arg; [apostołowie] ludzi náwracáli w ſłowie y przykłádzye ná ſwiętą wiárę Krześćiáńſką/ po wſzytkich końcżynach ſwiátá BielKron 139; WujJud a8; WujNT 725, 806; Ale iáwnie oświadczył ſłowy y przykładem Twoy wnuk Ieſſe [tj. Salomon]/ iż zbytnie ſkárby zbytnym iádem. SzarzRyt C3v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»świadectwa i przykłady« (1): Mać żywot Mniſki y w Ewángeliey y w Pánie Chriſtuśie y w Apoſtolech iego iáwne świádectwá y przykłády. WujJud 143. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»przykład i upominanie« [szyk 1:1] (2): á rodzicy mu [św. Wincentemu] do wſzytkie^go nabożeńſtwá vpominánim y przykłádem pomagáli. SkarŻyw 308, 435.

»wzor a (i) przykład« [szyk 1:1] (2): Przecż że thedy rodzicowye nye myeliby wtym zá pánem á ſtworzycyelem ſwym isć/ á yego náſládowáć/ żeby dzyeći ſwe ták nosili/ byorąc przykład á wzor z inſſych rzecży ſtworzonych/ ktore doſić máyą y przeſtawáią ná yednym odzyenyu y vbyerze. GliczKsiąż F; SkarŻyw A5.

»przykład i źwierciadło« (1): Słyſzyſz też tu iáwnie á iáſnie o miłoſierdzyu Páná ſwego [...] Iż oni nędzni ludzye/ ktorzy tu tobie ná przykład á zá źwierciádło ſą położeni y poſtáwieni/ bárzo malucżkiemi á krociuchnemi ſłowj/ nic nie wątpiąć [!] o możnośći y o miłoſierdzyu Páná thego/ [...] wołáią do niego/ [...] á ſą wyſłucháni. RejPos 214.

Wyrażenia przyimkowe: »dla przykładu« (3):

~ dla przykładu ku czemu (1): [św. Paweł do Koryntian pisze:] Iż to wſſyſtko nápiſano dla náſſey kárnoſci/ to yeſt/ dla przykłádu ku náſládowányu dobrego/ á wyſtrzegányu złego. KromRozm II m3v.

dla przykładu czyjego [= dla kogo] (2): Bo zbáwiciel twoy/ ácżćię z obrzezánia wybáwił/ ále ćię do Chrzſtu/ ktory y ſam dla przykłádu twego przyiął/ obowiązał SkarŻyw 3, A4v.

»wedle przykładu« = dając wzór (1): 4. cżęść tego rozdźiału ieſt/ iż Krol nietylko wedle wyrokow ábo Státutow/ ále też wedle przykłádow ma rządźić [Non tantum edictis et decretis sed exemplo rex regere debet]. ModrzBaz 15v.

»z przykładu« = wziąwszy wzór z kogoś, z czegoś (16): gdy [Sem] był nawyzſzyym kápłanem/ ofiárował napirwey Pánu bogu cheb y wino/ [...] á s tego przykłádu Abráám iáko práwy kápłan pocżął dzyeſięćiny Pánu Bogu ofiárowáć. BielKron 7; CzechRozm 71; SkarŻyw 108, 168; LatHar 430.

~ z przykładu czyjego (11): iedno gdy wſpomináć ſobie będzyemy ſwięto ſpráwy á zacnośći żywotow ich [świętych]/ á będzyemy s tego chwalić Páná Bogá ſwego/ á z ich ſwiętych przykłádow będzyem też popráwowáć żywotow ſwoich. RejPos 306v, 24v, [236]v [2 r.]; RejZwierc 199; SkarŻyw 519; LatHar 491; Post 40 dni z przykłádu Pánskiego Apostołowie SS. vstáwili. WujNT 15 marg [idem] Bbbbbb2; SkarKaz 456a; Bo kośćioł nowy y kroleſtwo iego lepiey y iáśniey zna Páná Bogá ſwego/ [...] y więtſzą ma z przykłádow Syná Bożego wzgárdę rzeczy tych widomych SkarKazSej 679b.

»ku przykładu(-owi)« = aby dać wzór (5): Niechcąc Pan Bog tákiego ſkárbu [tj. św. Pawła Pustelnika] przed świátem zátáić: chcąc cnoty iego y ćierpliwość/ ná wſzytkim ku przykłádu/ obwieśćić/ [...] SkarŻyw 51.

~ ku przykładowi komu (3): MycPrz I [A]3v; ArtKanc O3v; Iże o tym częſto w hiſtoriách znáyduie ſie, przeto tu ták ieno ná krótce iákoby w miiániu rzecz przypominam, ku przykłádowi Królom, y innym zacnym oſſobam SarnStat 1263.

ku przykładu czyjemu [= dla kogo] (1): Y tak chwálebnie dokonáli [zwolennicy św. Juliana] y po dziwnych mękách/ wiecżną koronę odnieſli: ná cżeść Bogu w Troycy iedynemu/ á ku przykłádu náſzemu SkarŻyw 180.

Ze zdaniem przydawkowym (1): Pokázałeś niezgody nowego teſtámentu dwie y z ich pogodzenim/ ku przykłádu/ iákoby y inſze pogádzáne miáły być CzechRozm 147v. ~

»na przykład« = aby dać wzór; exemplo Modrz (19): A ták ieſliże kogo piſmo zowie á miánuie być ſługą ábo ſzáfárzem iuż ſługá ma być iáko ſługá á nigdy nie ma bráć ná ſię vrzędu páńſkiego/ iedno wſzythko ſpráwowáć wedle woley á roſkazánia iego: á nie mocą ſwoią [...]. Ale vpátrzywſzy ſerce pokorne á vniżoną myſl/ ták iáko tu Pan ná przykład nád tym nędznym chorim vcżynić racżył RejPos 235; A wſzákoż przedſię Pan Bog mſzcżąc ſie tey ich [córek] złośći/ Nie dał mu [ojcu] nędze ćirpieć y w zeſzłey ſtárośći/ Poduſzcżywſzy w nim rádę y rozum ſtátecżny/ Aby y tám y wſzędy był ná przykład wiecżny. HistLan F4v.

~ na przykład czego (1): To nog umywánie vczynił Pan nie tylko ná przykład pokory/ ále y ná pokazánie iáko wielkiey czyſtośći potrzebá temu/ ktory ma godnie przyiąć naświętſzy Sákráment Ciáłá y krwie iego. WujNT 361.

na przykład komu (17): Komedia Iuſtiná y Konſtánciey [...] ná przykład wſzem ktorzy ſwe dzyatki roſtropnie chowáć żądáią. BielKom kt; BielKron 148v; OrzQuin Aa3; GórnDworz Kk4v; RejPos 48v, 198; BielSpr 60v; ModrzBaz [38]; SkarŻyw 545; Nie zákázuieć Pan długiey modlitwy: gdyż y ſam ná przykład nam/ cáłe nocy ná modlitwie trawił WujNT 26, 184, 248, 275; Ia tedy izem [!] cżáſowi podcżás prozno vpływáć nie dawał/ vżywáiąc zabawek rozmáitych/ nápiſałem dwie kſiążecżce [...] Rycerſkim ludźiom cżáſu proznowánia dla zábáwy ná przykład CzahTr A3v, B4.

na przykład czyj [= dla kogo] (1): [św. Marek o Jezusie] o nieſłychány do roboty Iozephow towárzyſzu: tyś vrobił niebo y ziemię y co ná nich ieſt/ á ták ſię ná náſz przykład pokornie iáko ieden rzemieśnik vbogi/ poniżaſz. SkarŻyw 245.

Ze zdaniem przydawkowym [w tym: aby (2), iż (2)] (4): A ty ſłowá wołánia ich [apostołów przestraszonych burzą] ſą tu zá pocżątek záłożone/ ná przykład nam á ná náukę/ iż [...] RejPos 48v, 198; Nie byłá bez wielkiey zaſługi tá poſługá ćiáłu Chriſtuſowemu po śmierći wyrządzona: y przetoż ták pilnie w Ewángeliey ieſt zálecona: ná przykład ludziom wiernym/ áby cześć powinną wyrządzáli ćiáłu Páná Chriſtuſowemu WujNT 184, 275.

»na przykład [czyj]« = wzorując się na kim (2): Tá Konſtáncya záchowáłá pánieńſtwo aſz do śmierći/ z wiela innych Bogu poſlubionych/ pánienek. ktore na przykład Iágnieſzki S. y teraz w Rzymie ſtan niepokalány wiodą SkarŻyw 71, 48.

»za przykładem [czyim]« (2): Wſzákże vcżnie ſwoie [św. Bazyli] vpominał: áby ſobie wtey mierze [tj. co do wyzwolenia od żądz cielesnych] zá iego przykłádem nie vfáli SkarŻyw 211, 57.

Zwroty: »przykład brać [w tym: z kogo, z czego (8)]; brać, wziąć na przykład« [szyk zmienny] (9;1:1): tedy Darius czałowawſzy mu [Aleksandrowi] ręce rzekł, o Alexandrze nie podnos ſie nad ſwoy ſtan ani miey dufania w ſwieczki cżci, wezmi ſobie na przykład przygodę moię ktorą na mnię teraz vidziſz. BielŻyw 154; A coż nam inſzego w tym cżynić przyſtoi/ iedno pilnie ſzukáć á dowiádowáć ſie woley Páná ſwego/ á mocno przy niey ſthać/ á nie lekce iey ſobie ważyć/ á bráć ſobie ná przykład onę nędzną Ewę RejPos 33, 322v; RejZwierc 20v; Tylko to przypominąm áby potym káżdy/ Dźiś ze mnie przykład biorąc ná to pomniał záwżdy. Ná co ma przjść kto plonnjm [!] obietnicom dufa CzahTr C, C3v, G2, I2, I2v; [żona Putyfara mówi:] Nieſtétyſz/ ná com przyſzłá: iż zemnie przykłády W przypadkách ludźie biorą/ z moiéy głupiéy rády. GosłCast 43; Bierzem przykład z tych kilá przeſzłych ſeymow/ ná ktorych nic ſie dobrego [...] ſtánowić nie mogło. SkarKazSej 695b.

»być na przykład [komu; w tym: czego (1)]; przykładem być [czemu = komu]« [szyk zmienny] (5:1): [Spiera mówi:] I na mnie ſamym bóg ſwoi ſąd okazuie i ſprawiedliwośc pełni/ a moie dokonanié wkrotce ſtraſzliwé będźie/ abych był na przykłád wybranym/ moiego odprzyśiężeniá. MurzHist D4v, Iv; Bo i Pan Bog [...] dłużęj ręki swej nie zatrzyma, aby karaniem swojem nas omieszkać miał, do ktorego Mu wielką przydawamy [...] pobietkę – słowa Jego [...] wzgardzenie, prze ktore On jako naprzod i onemu naprzebrańszemu ludowi nie folgował [...] tak i inem wszem narodom prze toż nie przepuścił, ktore i dziś oczom naszym przykładem są. Diar 22; GórnRozm Lv; WujNT 252.

»da(wa)ć na przykład; przykład jest dan« [szyk zmienny] (4;1): Wámci ieſt moj mili bracią [!] na mnie [tj. Spierze] przykłád dán MurzHist Hv, Bv; [Jahwe do Salomona:] Ale ieſli ſie odwroćićie [...]: wykorzenię was z źiemie moiey ktorąm wam dał/ y dom ten ktorym poświęćił imieniu memu/ zárzucę od oblicza mego/ y dam ij w przypowieść/ y ná przykład wſſyſthkim ludziom [tradam eam in parabolam et in exemplum cunctis populis]. Leop 2.Par 7/20; któré [zadufanych w sobie mędrców] nam Pan Bóg dał ná przykład/ ábyſmy rozumki ſwé byſtré/ boiáźnią Bożą itéż poſłuſzeńſtwem Kośćiołá iego króćili OrzQuin O4; WujNT 811.

»przykładem się karać« = czerpać naukę z tego, co zdarzyło się innym [szyk zmienny] (7): RejPs 73v; OrzRozm C2v; Záś obywátelom przyſtoi/ áby vrzędu ſwego posłuſzni byli/ to wſzytko com powiedźiał v śiebie rozważáli: á poſtronnemi ſię przykłády karáli [externis exemplis moveantur]. ModrzBaz 101; SkarŻyw 107; ReszList 192; WujNT 448; PowodPr 84.

»odstraszać przykładem« (1): Bo cżęſto śie ſynowie zbytnią oycow ſwych łátwośćią y dobroćią pſuią: Przeto od tey nikcżemney pieſzcżoty niech ie Pleban odſtraſza onym Heli Kápłaná wielkiego przykładem/ ktory cięſzkie karánie podiął iż dźiećiom wiele dopuſzcżał. KuczbKat 310.

»przykładem pobudzić swym« (1): [żona Putyfara mówi:] Niech będźie iáko mówiſz/ ia drugié przykłádem Pobudzę ſwym żarzyſtym/ nieuſkromnym iádem GosłCast 44.

»przykładem się sprawować« (1): [Joas do Amazjasza:] Był ná gorze Libáńſkiey Cyprys/ do ktorego poſłał Oſet áby mu corę ſwoią dał w małżeńſtwo. Bacżąc to źwierzętá onego kráiu/ podeptáły Oſet gniewem. Tym ſie przykłádem ſpráwuy/ poprzeſtań ná ſwoim BielKron 87v.

»przykładem się strzec« (1): Ktorych [Żydów na pustyni] przykłádem ſtrzeżmy ſię tego/ bym źle nie vżywáli wezwánia náſzego ArtKanc T15.

»na przykład wystawić (a. postawić), położyć, wystawiony« [szyk zmienny] (3:2:2): [Spiera mówi:] ale śię doſyc zdało panu Bogu ſędźięmu ſprawiedliwęmu/ mnie ſamego tak ſkarac/ a inſzem na przykład wyſtawic MurzHist Q2v, H2v, V3; LubPs O4v; A też ie [lud izraelski] Pan odrzućił od oblicża ſwego/ Położył ie ná przykład tu ocżom káżdego ArtKanc K6; Iáko Sodomá y Gomorá [...] zwſzeteczniawſzy/ y vdawſzy ſię zá cudzym ćiáłem/ wyſtáwione ſą ná przykład [factae sunt exemplum]/ ogniá wiekuiſtego karánie odnoſząc. WujNT Iudae 7; CzahTr I2.

»przykład zostawić; przykłady są zostawione« (1;1): Przykłády też nam ſtráſzliwe ſą zoſtáwione/ co ſie dźiało inſzym Przodkom náſzym/ ktorzy ſobie ine ſpráwy y ine nabożeńſtwá wymyśláli nád roſkazánie Páńſkie. WujJudConf 9; te^mv [biedakowi] ieden Hrábia żołnierz hárdy wziąć krowę kazał [...]/ y ſkoro mięſo zniey ieść pocżął/ pierwſzym ſię przełknieniem vdławił: y ſkarány od Páná Bogá/ vmieráiąc/ ſtráſzliwy przykład drapieſzcom żołnierzom zoſtáwił SkarŻyw 571.

Wyrażenie: »straszliwy (a. straszny), srogi, surowy przykład« [szyk 9:2] (7:3:1): BibRadz I 21a marg; BielKron 128; A iákoż tu niewierny zádrżeć nie ma/ ſłyſząc ty ſtráſzliwe przykłády/ ktore ſie záwżdy dzyały nád ſprzećiwniki Páńſkiemi. RejPos 27, 247v; Cżemu ſie oto nie vſtráſzyſz głoſu Páńſkiego? álbo thych ſtráſznych przykłádow czo ſie działy nád przodki twoiemi dla wzgárdzenia iego RejZwierc 258v; WujJudConf 9; SkarŻyw 528, 529, 571; Y vkażę ná oko/ iáko białégłowy Dobré: lecz przykład móy/ y vpad móy ſurowy. GosłCast 44; KlonWor 12.

Szereg: »przykład i strach« (1): Gdyſz ſtrádny Franciſzek Spiéra/ tak cięſzko ieſt i przes wſze^go miłośierdźiá ſkárán/ acz ſobie tego nigdy nieobiecowáł aby nieboraczék inſzem na miſerny przykład i ſtrach wielki wyſadzon być miáł. MurzHist B3v.

Wyrażenia przyimkowe: »dla przykładu [czyjego = dla kogo]« (2): WujNT 233; Tuć trzebá wywrzéć ſztuki/ ná nieprzyiaćielá/ Zniſzczyć/ wniwecz obróćić/ dla przykłádów wiélá [tj. wielu ludzi] GosłCast 63.

»ku przykładowi« (1): A ty wſzytki rzeczy [kary za grzechy] przydáły ſię [= zdarzyły się] im [Żydom] ku przykłádowi/ á ſą nápiſane dla nápominánia náſzego/ ná ktore ſkońcżenia wiekow przyſzły. BibRadz 1.Cor 10/11.

»na przykład« = aby odstraszyć (7):

~ na przykład czego (1): A kożda kráiná/ y kożde miáſto/ ktoreby niechćiáło vcżęſnikiem być tego ſwięthá [Purim]/ niech od ogniá y od miecżá zginie: [...] ná przykład wzgárdy y niepoſluſzenſthwá [pro exemplo contemptus et inoboedientiae]. Leop Esth 16/24.

na przykład komu (4): MurzHist L; BielKron 207; Exemplum statuere in aliquo, Iednego ná przykład ynſzym skáráć/ áby ſie zwłaſzczá drudzy karáli. Mącz 412b; WujNT 601 marg.

na przykład czyj [= dla kogo] (1): A gdy to on [Franciszek Spiera] mowił/ przyleciała przedeń mucha/ ktorą on virzáwſzy rzekł/ oto iuſz Beelzébul na kołacyią idźie/ wkrotce dokonanié moie wyrozumiecie/ na przykłád wielé ich/ aby ſąd i ſprawiedliwośc Bożá była na mnie okázána. MurzHist I4.

Ze zdaniem przydawkowym (1): Cierpięć iſtotnie i czuię piekielné męki [...]/ a to wſzyſtko wám braciá na przykłád abyście żywot prawie Chrześcijánſki wiedli MurzHist L.