« Poprzednie hasło: CZYKIER | Następne hasło: 1. CZYM » |
CZYLI (620) pt
Sł stp, Cn notuje, Linde XVIII w.
- I. W funkcji partykuły wprowadza wypowiedzenia pytające (realne i retoryczne) niezależne (142)
- II. W funkcji partykuły i równocześnie spójnika występuje w wypowiedzeniach pytających (realnych i retorycznych), w których między składnikami wypowiedzenia lub między wypowiedzeniami współrzędnymi zachodzi stosunek rozłączny
(478)
- a. W wypowiedzeniach niezależnych (379)
- b. W wypowiedzeniach zależnych (99)
Połączenie: »coż (tedy) czyli« (2): OdpowiedziałPiłat. Coż/ Cżyli ia Iudowin ieſtem? [Nunquid ego Iudaeus sum?] BudNT Ioann 18/35; ModrzBaz 63.
Połączenia: »czyli ... czyli« (11): Ktoremuz piſmu wyęcey będźyeſz wyerzył? Czyli obyemá loſem/ dźiſ yednemu/ yutro drugyemu? Czyli żadnemu KromRozm I M3v; GroicPorz ee2; Kiedyż wżdy mamy im wierzyć/ cżyli kiedy thwierdzą cżyli kiedy przą? GrzegRóżn H3v; RejPos 262; WujJud 39; BudBib Ios 6/1; CzechRozm 74; ModrzBaz 84v, 96; Tákći coś ludźie tarkáią Cżyli prawdá/ cżyli báią. MWilkHist I3v; CzechEp 98.
»czyli ... czyli ... czyli ... czyli ... czyli ... czyli« (3): CzechRozm 83; Ieſliż o nim może być dobrze mowiono: iż ieſt z oboiey nátury ábo ze dwu nátur złożony? cżyli ieſt zlany abo ſpławiony/ cżyli zmieſzány/ cżyli ſklijony/ cżyli dopełniony/ cżyli zlitowány/ cżyli złącżony? Zadne ſię z tych nie podoba (mowienie) tylkoż ſię podoba/ ziednocżony CzechEp 77; WujNT Rom 8/35.
»... czyli ... czyli« (1): coś ty ieſt? Máchometan/ cżyli Zyd/ cżyli Krześćijánin. BielKron 458.
»czyli ... abo« (1): Krolowie źiemſcy od kogo biorą cłá y cżyńſz? cżyli od ſynow ſwoich ábo od obcych [a filiis suis an ab alienis]? BibRadz Matth 17/25.
»czyli ... abo czyli« (1): Co mniemaſz cżyli przy Krolu nie zoſtał żaden ſługá? ábo cżyli we wſzytkiey źiemi Egiptſkiey nie zoſtáło było żadnego ſtárcá vććiwego? CzechRozm 109v.
»albo ... czyli ... albo« (1): Cżemuś nie weſoł Iuſtinie/ Alboć Co zginęło s ſkrzynie/ Cżylić kto krzywdę vdzyáłał/ Albo zły cżłowiek náłáiał BielKom F7v.
»... albo ... czy ... czyli« (1): Iákoſz ié vrácił [!]? báwił ſię żołnierſką, Lub innemi ſkużbámi [!] Rzeczypoſpolitey? Obrocił na oycowſkie długi, álbo iego, Dłużnicy záwiedli go? czy śioſtrom ná poſag Wydał? czyli pogorzał? CiekPotr 23.
»aza ... czyli« (1): DZiecię námileyſſé proſſę cie nie placży/ a zá twoie cżlonecżki iuże drżą od zimna/ cżyli iaſlki kamienné ciebie niechtzą trzimatz/ á grzechy tego ſwiata przipędzaią cié plakatz. OpecŻyw 19v.
»czy ... czyli« (10): BielKron 147; SarnUzn D6; Oczko A3v, 1v, 11v; SkarŻyw 100; Niewiém co lżéy/ czy w ſmutku iáwnie żáłowáć/ Czyli ſye z przyrodzeniem gwałtem mocowáć. KochTr 3; GórnTroas 55; KmitaSpit C3v; Cży po Niemiecku cżyli po Láćinie Mowi ten Kryxman KlonFlis H2v.
»czy ... czyli ... czy« (1): [królestwo komu zostawisz] czy ſynowi ſwému? który/ iáko młody/ nie ieſt názbyt pewien tego páńſtwá dla tego Turczyná/ [...] Czyli nam? coſmy iuż práwie od ſtráchu y fráſunku o wſzyſtkim zwątpili? Czy inſzému krześćiáńſtwu? OrzJan 96.
»czy ... czyli ... czyli« (1): Czo to ſą zá trzey? cży ſą bogowie trzey? [...] Cżyli trzey Anyołowie? cżyli troie ludzi? SarnUzn B7 — B7v.
»czy ... czyli ... czyli też ... czyli« (1): Polaká Láchem tylko ſámá Ruś miánuie. Czy to ieſt iákoby vćinek cáłégo ſłowá/ Polak/ [...] Czyli nas od wiáry Látſkiéy/ [...] Láchy zową/ [...] Czyli też podobno [...] Lách záwżdy był zwan Láchem. [...] Czyli [...] nas tákże Wláchámi [...] Láchámi przezywáią. KochCz Bv- B2.
»czy ... czyli ... czy ... czy ... czyli« (1): O miły móy/ gdźieś teraz/ czy błądźiſz po leśie? Czyli ćie nieprzyiaćiél w ſwoię ſtronę nieśie? Czy ćie żywo ſpáſł ogiéń/ ten co Troią ſpalił? Czy ćie kto ſrogiéy ręce/ iák piłę nágalił? Czyli okrutné źwiérzę ſámégo zdybáło/ A zágryzſzy/ więc ptákóm na żywność ćie dáło? GórnTroas 42.
»czy ... czyli ... czyli ... czy ... czy ... czyli ... czy« (1): ORſzulo moiá wdźięczna/ gdźieś mi ſye podźiáłá? [...] Czyś ty nád wſzytki niebá wyſóko wnieśioná? [...] Czyliś do Ráiu wźięta? czyliś na ſzcześliwé Wyſpy záprowádzoná? czy ćię przez teſkliwé Charon ieźiorá wieźie? [...] Czy człowieká zrzućiwſzy/ y myśli dźiewiczé/ Wźięłáś ná ſye postáwę y piórká ſłowiczé: Czyli ſye w czyscu czyśćiſz/ [...] Czyś po śmierći tám poſzłá kędyś piérwéy byłá KochTr 10.
»izali... czyli« (2): BibRadz 4.Reg 6/27; Ego ne debacchatus sum in te an tu in me, Yzalim ſie ya na cię roźmietał [!] czyly ty na mię. Mącz 100d.
»jeśli... czyli« (133): OpecŻyw 75, 130; FalZioł V [1]v; Czo ſie richley ſtrawi ieſtli mnoſtwo pokarmow czyli ieden. GlabGad F6, H2, K3, K7; HistAl A7v; MurzNT 66; KromRozm III Gv, I5, L5; MrowPieś A4; DiarDop 102; GliczKsiąż D2, G5, G5v, K3v, 04; KrowObr 7v, 13v, 29, 58v, 66v (22); OrzList b; W ty cżáſy theż Szwecki Krol/ ieſtli ná zmowie z Moſkiewſkim/ cżyli z ſwey chući to vcżynił/ wźiął pod Krolem Polſkim w Liflántſkiey źiemi zamek y miáſto Rewel BielKron 437v, 48, 89v, 101, 129v, 204 (13); GrzegRóżn D4v; GórnDworz X2v; RejPos 61v, 261v, 277, 288, 332, 342v; RejPosWiecz3 99; RejZwierc 63v, 131v, 179; BielSpr 1v, 8, 34 [2 r.], 48v; WujJud 35, 165, 261; CzechRozm *3v, 40v, 41, 70, 131 (12); ModrzBaz 56v [6 r.], 71 [2 r.], 75v, 86, 89v (15); SkarŻyw 31, 90; CzechEp 168, 211, 296, 353, 354, 363; NiemObr 102, 108, 119 [2 r.], 137; WerGośc 261; PudłFr 44; ArtKanc N12; GórnRozm Ev; ActReg 7, 9, 28 [2 r.]; Phil D2, F4, N; KochFrag 42; WujNT 474 marg, 521, Gal 1/10, s. 838, Aaaaaa3v; PowodPr 76.
»jeśli ... czyli ... czyli ... czyli« (1): coby wżdy przez ſłowo właſnie rozumieć miał: ieſli rozum/ cżyli oſobę/ cżyli ſłowo/ cżyli wedle Origeneſá mowę etc. CzechEp 277.
»jeśliż ... jeśliż ... jeśliż ... czyli« (1): komuchmy więtſze poſłuſzeńſtwo záchowywáć powinni/ ieſliż ſwiátu/ ieſliż rodzicom/ ieſliż vrzędom [...] cżyli Bogu Oycu náſzemu niebieſkiemu. RejPos 38.
»jeśli ... czy ... czyli ... abo ... abo jeśli« (1): iákim ięzykiem dworzánin nádſtháwiáć ſwego ma/ ieſli Cżeſkim/ cży Ruſkim/ cżyli Chárwáckim/ ábo Słowáńſkim/ ábo ieſli mu też wolno ſtárádawne/ á práwie iuż vmárłe Polſkie ſłowá wſkrzeſzáć GórnDworz F4.
»-li ... czyli« (77): BielŻyw 22; KromRozm I A3v; MurzNT Mar 12/14; Leop Ios 24/15, 3.Reg 22/15, Matth 22/17; OrzList g4; BibRadz 3.Reg 22/15, Act 8/34;OrzRozm E3v, F3, P3, R3v [2 r.], S4v [2 r.] (10); BielKron 463v; czym przymuśi Królá ſwego ku powinowátośći iego/ ſądemli/ czyli mocą/ czego oná piérwéy przećiwko iemu pokuśi? OrzQuin S2v, F3v, I3v, Xv; GórnDworz F4, L4; RejPos 8, 315v; GrzegŚm 34 [2 r.]; RejZwierc 164v; BudNT Mar 12/30; CzechRozm 54, 231v; ModrzBaz 86, 89v; SkarŻyw 103, 332, 456, 520, 566; CzechEp 25 [2 r.], 145 [2 r.], 279, 303; NiemObr 20, 98, 144, 172; KochFr 29; GórnRozm I; ActReg 12, 28, 98; KochFrag 42; Ktorego chcećie iż wam wypuſzczę; Bárábbaſzáli/ czyli IEzuſá LatHar 698; Y ſpytáli go vczniowie iego mowiąc: Rabbi/ kto zgrzeſzył; tenli/ czyli rodźicy iego [hic, aut parentes eius]/ iż ſię ślepym národźił? WujNT Ioann 9/2, s. 164, Mar 9/30, Act 8/34, Gal 3/2, 5 (15); SkarKaz 552a; CiekPotr 21.
»-li ... czyli ... czyli« (1): Komu służą mowy stárego Testámentu Boguli: cżyli ſynowi cżyli Troycy. CzechEp 279 marg.
»-li ... abo ... czyli« (1): ważnieyſzali to Bogá ſámego mowiącego ſłyſzeć/ ábo od niego ániołá poſłánego widźieć/ cżyli cudá iákie/ onym Apoſtolſkim podobne przed ſobą mieć? CzechRozm 188.
»-li ... czy ... czyli« (1): mnieli napirwey? cży żonę? cżyli dzyeći chceſz zábić? BielKron 110.
»zali ... abo czyli« (1): zali thák wiele Owiec y Wołow nábijeſz/ coby im mogło doſtárcżyć ku pokármu? Abo cżyli wſſyſtkie ryby zmorzá w iedno ſie zbieżą áby ie náſyćili [Numquid ovium multitudo caedetur vel omnes pisces maris in unum congregabuntur]? Leop Num 11/22.
»-ż(e) ... czyli« (15): MurzNT Mar 12/14; Bo ludziomże ia teraz námáwiam á náwodzę/ cżyli Bogu [Modo enim hominibus suadeo, an Deo?]? Leop Gal 1/10; BibRadz Ioann 18/34; OrzRozm M3v; Serio haec dicis, an ioco, Po práwdzieſz to mówiſz czyli śmiechem. Mącz 386c; CzechRozm 89, 163v; Prze Bóg/ tychżeſmy oyców dźieći? czyli W ták krótkim wiekuſmy ſye wyrodźili? KochPieś 15; LatHar 731; WujNT Matth 11/3, Mar 12/14, Luc 7/19, 20, 12/41, Ioann 18/34.
W połączeniu z partykułą „nie” (15):
Składnik występujący w drugim członie szeregu rozłącznego jest zaprzeczonym powtórzeniem składnika członu pierwszego (1):
Połączenie: »-ż ... czyli« (1): godźiſz ſię dáć dań Ceſárzowi/ czyli nie dáć WujNT Mar 12/14.
Połączenie: »czyli ni(e)« [z elipsą składnika drugiego członu] (14): a ty chceſs téż na iego ſmiertz przyzwolitz cżyli nie? OpecŻyw 103v; Prawdę mowię/ czili nie? KochSat A3; Ioco dicis, an serio, Kunſztuyeſz czili ni. Mącz 174a; CiekPotr 24.
~ »jeśli ... czyli nie« (2): Iuż nie o to w Polſzce idźie/ [...] ále o to/ [...] á ieſli Pan Kryſtus vrząd ſwóy Kápłáńſki/ ſam tu między námi ná źiemi wſzyſtek/ przez właſné Kápłáńſtwo ſwé/ vſtáwicznie ſpráwuie/ czyli nie. OrzQuin Z2v; ModrzBaz 56v.
»-li ... czyli nie« (7): MurzNT Mar 12/14; Godzili ſie dáwáć cżyńſz Ceſárzowi/ cżyli nie [Licet censum dare Caesari, an non?]? Leop Matth 22/17; BibRadz ludic 2/22; OrzRozm R3v, S4v; WujNT Matth 22/17, Luc 20/22.
»-ż ... czyli nie« (1): godźiſz ſię dáć dań Ceſárzowi/ czyli nie dáć (marg) czynſz Ceſárzowi czyli nie? [...] (–) WujNT Mar 12/14. ~
Połączenia:
»jeśli(że) ...czyli (też)« (50): OpecŻyw 66v; KromRozm I D2; KromRozm III Dv; Diar 94; GroicPorz aa3; KrowObr C2v, 12, 133, 202v [2 r.]; OrzList g4; BibRadz I*4v, Gen 24/21; OrzRozm B3, L3; Weſzli tedy w rádę ieſli máią przedmieśćie zburzyć [...] cżyli go bronić BielKron 316, 109v,116v, 196v, 314, 457v, 458v; RejAp 69v; y niewiem ieſli pożytek wietſzy/ cżyli ozdobá ciáłu ieſt ze wſzytkich tych cżłonkow/ ktorych vżywamy. GórnDworz L16, Hh3v; RejPos 74v; GrzegŚm 59; Niechże ſobie rozmyſli ieſliże go do niebá podnioſą cżyli też thák w ziemi zoſtáć muśi RejZwierc 48, 63v; WujJud 132, 207v, 259v, Mm; WujJudConf 260v; ModrzBaz 27v, 29v, 86, 89, 112; KochOdpr B2v; SkarŻyw 444; CzechEp 183; NiemObr 6, 7, 20; KochPieś 47; WujNT Luc 6/9, s. 594, 821; PowodPr 35.
»jeśli... czyli... czyli« (3): RejPos 9; A przedśię ſą/ ktorzi niewiem ieſli z práwá/ cżyli z obycżáiow/ cżyli z oboygá/ pewnych cżáſow cyńſz wybieráią od tych/ ktore nierządnośćią ćiáłá ſwego pożytek ſobie cżynią ModrzBaz 54; ActReg 3v.
»jeśli ... albo ... czyli« (1): Obátz ieſli to był! Páná Kryſtuſowi przyiaćiele/ albo Swiętego Piotrá namie- ſtnicy/ tzyli nieprzyiaćiele Boży? KrowObr 28v.
»jeśliż ... jeśliż ... czyli też ... albo« (1): Ieſliż podánia nie było: ieſliż czásy potemu nie były, y ludźie coby o to dbáli, czyli też z zániedbánia, albo z lekkiégo vważenia, niewiem. JanNKar D2.
»jeśliż ... albo ... jeśliże ... czyli też jeśli ... albo też jeśliż ... albo« (1): Poczuli ſie Potym y inſzy: ale y ći ieſliż koſztu ná to żáłuią, albo nie máią, bez ktorégo nie: ieſliże wydáć niechcą, co więc v ludźi godnych bywa, áż z dobrym vważenióm rzeczy: czyli też ieſli z rzeczámi niezwyczáynemi trudno bywa, [...] ludźie [...] zráźić z zwyczáiu dawnégo: albo też ieſliż nie máią, álbo dośiądz niemogą tákiégo coby im w téy mierze dogodźił, niewiém. JanNKar D2v.
»-li ... czyli« (18): Ieden młodzienice [!] Socrateſa pytał, mali żonę poiąć cżyli tak zoſtać BielŻyw 50, 28; KromRozm I B3v; OrzRozm E4v [2 r.], Sv, S4v; BielKron 342; Id viso tu ne an illi insaniant, Dla tegom prziſzedłábych doznał tyli czili oni ſzaleyą. Mącz 494c; OrzQuin S4v, Aa2v; GórnDworz 14; Przeto day mi znáć táiemnieli ią każeſz wyłożyć/ cżyli iáwnie. HistRzym 9v, 27; KochOdpr B; SkarŻyw 15, 567; GórnTroas 5.
»zali ... czyli« (1): y pytaligo cżemuby też nie mowił, żaliby błaznem był, cżili dla niedoſtatku rzecży, odpo- wiedział, żaden błazen nie może milcżeć BielŻyw 8.
W połączeniu z partykułą „nie” (22):
Składnik występujący w drugim członie szeregu rozłącznego jest zaprzeczonym powtórzeniem składnika członu pierwszego (7): Ale ſluſſnye czyli nyeſluſſnye nam to przypiſuyą/ to ſye pokaże. KromRozm II b3v.
Połączenia: »jeśli ... czyli« (5): KrowObr C3; Powiedźćie nam Chriſtyánie/ ieſli BOG iednáko zbawia wſzyſtkie ludźie/ ktorzy máią być zbáwieni/ cżyli nie iednáko? CzechRozm 172, 209v; ModrzBaz 71; SkarŻyw 31.
»-li ... czyli« (1): Woiewodá Krolá pytał/ przyſtoili Krolowi ſłownym być/ czyli nieprzyſtoi? OrzRozm R3v.
»czyli nie« [Z elipsą składnika drugiego członu] (15):
~ »jeśli ... czyli nie« (3): OpecŻyw 75; KromRozm II ſ4v; KromRozm III I5; obaczáiąc milczkiem ieſzli mu pan poſzczęſćił tę drogę iego czyli nie. BibRadz Gen 24/21; RejZwierc 63v; CzechRozm 149v; CzechEp 168; LatHar 271.
»-li ... czyli nie« (7): y potym pytał nas poddánych ſwych/ winienli on nam co więcey w Polſzce iśćić nád to co nam poprzyśiągł/ czyli nie. OrzRozm E3v, S4v; OrzQuin I3v, S3v, Aa2v; ModrzBaz 86; ActReg 12. ~
Synonimy: I. albo, alboć, aza, azali, azaliż, azaż, azażli, iza, izali, li, za, zali, zaż, ż; II. albo, chociaż, choć, jeśli, jeśliż, li.
Cf CZY
ZZie