1. Wprowadza zdanie podrzędne warunkowe, często z odcieniem czasowym: jeśli, gdyby, pod warunkiem że; si Mącz, Cn [w tym: w antepozycji (1063), w postpozycji (351), w interpozycji (197); cum con (56)] (1611): Nie podnośże ſie wyſoko/ Niechceſzli vpáść głęboko. BierEz F4; Chceſzli by rychłe zdrowie miał/ Day pſu być ránę wylizał. BierEz I4 (28); Tako ij my dzialatz mámy/ chcemyli bytz pokorni ijbogu milému przijemni. OpecŻyw [34]v; Idzcie ku moié matuchnie námileyſſé/ oręduycież iey miloſci/ máli tzo gotowégo/ by mi racżyla przyſlatz OpecŻyw 38; Przeto Rzymianie vſlyſſąli o ſkarbie koſcielnym/ a vzrząli takowé tzuda od niego/ przydą ij wezmą naſſe miaſto OpecŻyw 69 (33); OpecŻywPrzedm C4v (2); OpecŻywSandR nlb 6; ForCnR A4 (4); PatKaz II 84; PatKaz III 132v (2); á tego ſie napijay chczeſzli zaſtanowicz thę rzecż przirodzoną v męſzcżyzn. FalZioł I 25c; Po iedzeniu gruſzek/ patrzay dobrego napoiu vżywać: niechczeſzli w mdłoſć wpaſć. FalZioł V 69v; á po takowem wraczaniu byłliby żołądek lekki á cżyrſtwy dobre znamię ieſt. FalZioł V 68v (44); Więcęy cie ſinowie będą dręcżyć będąli zle żyli, niż gdy być pomarli. BielŻyw 130 (20); BielŻywGlab nlb 9 (4); chczeſzli ſwego dobego [!] ſtrzeż ſie zawſze łyſego GlabGad B2v (13); MiechGlab 54; BierRozm 27; KłosAlg B2 (4); Bandaly poſzla pythacz o nowyny nyema nycz powyedacz, yedno czo by bylo nyeſkodno LibLeg 7/10; A bedzie ly ktori smial nad roſkazanie nasche Czo takowego wam kv czieſkosczy czinicz bedziem go za tho gardlem karacz LibLeg 10/67v (13); bo ſą tak znaczne wyſtępki naſſe przed oblicznoſcią twoią iſz ſnadz bychmy kilka ięzykow mieli zſwych ſie winnoſci wymowic niemozemy przed ſprawiedliwoſcią twoią niebędzieli miłoſierdzia twoiego ſwiętego. RejPs 209v (4); ComCrac 21v; gdy wydam dzieſięćinę Bych był nagorſſy nie zginę. A damli dobrą kolendę Ze z nogámi wniebie będę. RejRozpr A3 (11); ConPiotr 32v; LibMal 1544/91; LudWieś A3; SeklWyzn d3 (2); RejJóz A4 (10); SeklKat B2v (9); A máſli czo prziſtoynego Powiedz będzem ſluchaċ tego RejKup z4 (31); RejKupSekl a5; KromRozm I H4v; MurzHist A3 (3); MurzNT Matth 10/13 (6); KromRozm II b3 (6); Ale mali yeden á zgodny rząd być y trwáć/ muśi yeden nawyſſſſy vrząd być/ od ktorego by wſſyſtkye ine pochop myáły KromRozm III F8 (10); DiarDop 114; Przyiedzyeli pánic luby/ Złoḿ klaſztorne pánno ſluby BielKom nlb 6; Będzyeli kto ieſzcże w młodym lecie/ Przypiſzą mu ſzaleńſtwo ná ſwiecie/ Kiedy záſię przydzye ku ſtárośći/ Wſzytki k niemu zbieżą ſie żáłośći BielKom F7v (10); GliczKsiąż D6 (9); LubPs B (13); GroicPorz B3v (4); KrowObr C3v; RejWiz 49v (9); Vderzyli kto cżłowieká/ będzie karan [Qui percusserit hominem, punietur] Leop Lev 24/21; boć ſie to ſtáć nie może/ żebymći tego znáć nie miał dáć/ dowiedziałlibym ſie pewnie że ſie wypełnia złość oycá mego przećiw thobie [ut si cerie cognovero completαm esse patris mei malitiam contra te, non adnuntiem tibi]. Leop 1.Reg 20/9; Slubiłeśli co Pánu Bogu/ nieomięſzkaway ſpełnić [Si quid vovisti Deo, ne moreris reddere] Leop Eccle 6/3; á gdy wnidzieſz záś ráno/ nienaydzieſſli wſzyſtkich rzecży ziedzionych od Belá/ ſmierćią niech pomrzemy [cum ingressus fueris mane, nisi inveneris omnia comesta a Bel, morte moriemur] Leop Dan 14/11 (63); OrzList e4 (2); UstPraw F (6); KochZuz A3; RejFig Aa2 (12); Szcżeſz łeb chociay páznokty/ nie maſzli grzebieniá. RejZwierz 139v (12); BibRadz Gen 47/15 (9); będźieſzli ſłuchał/ á miłował Páná Bogá twego/ będźieſz pił mleko/ á miod iadł OrzRozm E4 (24); Dał mu potym porucżeńſtwo nád tyſiącem ludu/ vpomináiąc go áby ſobie mężnie pocżynał chciałliby iego corę mieć Merob BielKron 65v (55); GrzegRóżn I3v (3); KochSat B3v; KochZg A3; Si mihi dabitur gratificandi facultas, Będzieli mieſto ábychći ſie w czim mógł záchować Mącz 149b (8); A ták/ chcemyli rozumnymi/ mądrymi/ ſpráwiedliwymi/ męznymi/ vtćiwymi [...] być: á ieſli chcemy ſye w Polſzce ośiedźiéć/ y Polſką Koronę poſtánowić/ ſłuchaymy Kápłaná OrzQuin G2; Wiém to dobrze/ iż tego mowá moiá potrzebowáłá/ chćiáłáli oná we wſzem cáła być OrzQuin T (14); Ale owſzem kto więcſzy o tego ſię kuſi/ Nie będźieli oſtrożnym/ pewnie go záduſi. Prot D2v (4); SienLek 4v (38); A ták nic ſie nie lękay/ nic ſie nie trwoż/ będzieſzli cżęſto cżytał ty kſiąſzki/ nicći nie będzie cięſzko nic przykro á nie trudno dla imieniá Pánſkiego ſwiętego RejAp BB7 (2); GórnDworz Cv (19); GrzepGeom P2v; A zátym mu kazáł powiedżieć [!]/ że nie ſzedłliby precż żeby go kazał vbić. HistRzym 67v; A wſzákoż nie przeſtawa cżłowiek nędzny wednie y w nocy prácowáć/ ktory po śmierći będzie dan ná wygnánie/ to ieſt do piekłá/ á to vmrzeli w grzechu ſmiertelnym gdzież naydzie wiele złego. HistRzym 91v; á miáłoliby mi ſie táko przygodźić/ niemogłoby mi ſie więtſze nieſzcżęśćie ſtáć HistRzym 103 (60); RejPos A4v (39); Tho was obraża iżem wam rzekł/ nie będzyecieli ieść ciáłá moiego/ y pić krwie moiey/ nie będzyecie mieć żywotá w ſobie. RejPosWiecz³ 97v (2); BiałKat 43v (3); BielSat B3 (4); ZapMaz VII Z 4/85; HistLan kt (6); KuczbKat 200 (4); Abowiem wieſz iáki ſrogi Pan ná tho zakład záłożyć racżył/ powiedáiąc: Iż miey w pocżćiwośći rodzice twoie chceſzli długo żyw być ná ziemi. RejZwierc 27v; Kiedy niecnotá iáka ruſzy ciebye/ Niemaſzli kogo záwſtyday ſie ſiebie. RejZwierc 211 (70); BielSpr 19v (6); KochMon 21; WujJud 83v (2); WujJudConf 83v; RejPosRozpr c4; RejPosWstaw [41²] (2); BudBib b2 (4); MycPrz II A4v; Y tráfili ſye táki Staw coby go dawno nie ſpuſzczano pod ónym ſtáwem ſpuſzczónym/ tym iego lepſza. Strum K4 (17); BiałKaz M2v; BudNT przedm c7 (4); CzechRozm 61v (6); TEgo ſprobuy do iákiey iedno chceſz potrzeby/ Cżego y ſam doſwiádſzyſz poznaſzli go kiedy PaprPan Q2v (16); ModrzBaz 8v (7); KochOdpr B4 (3); Oczko 22v (6); Day boże/ ábych vmiał ſtrzédz twégo roſkazánia/ Dobra moiá/ będęli żył wedle twégo zdánia. KochPs 179 (5); nieprzeſtánieſzli ſzcżekáć kśięże/ z okná ćię tego zrzućiem. SkarŻyw 413 (18); KochTr 10; Dobrze Mośćiwi Biſkupi Iedno niechćieyćie być ſkąpi. Będźiećie mieć ſtroże dobre Daćieli pieniądze ſzcżodre. MWilkHist B3v (4); StryjKron 427; Niechby iedno ſam I. M. X. K. nie wierzyli temu, abo nie słychałli o tym, weyzrzał w opiſanie żywotá Papieża Sergiuſza 3. y pilnie ſię mu przypatrzył. CzechEp 418; Azaż nam tego pozwoli ſam Pan Chriſtus potomek Abráhámow/ ſyn Bogá żywego/ żebyſmy onego/ chcemyli być vcżniámi iego/ opuśćiwſzy/ ktory ma ſłowá żywotá wiecżnego [...] kogo inſzego rácżey z X. K. y z iego Kátholikámi ſłucháli: y z niego żywotá wiecżnego doſtawáli? CzechEp 120 (18); NiemObr 21 (7); KochFr 10 (6); KlonŻal C3v (2); Proſzę ćię/ miáło li by kiedy przyść do tego/ Niechay nic nie miłuię/ co ieſt ſzkárádégo. KochDz 108 (2); KochMαrsz 154; KochMRot B2v; ReszPrz 92 (2); WerGośc 230 (2); BielSjem 11 (3); Iuż były przećiw tobie wyſłáné okręty: Nie toli ſą/ o Hrábiá/ niech ia będę śćięty. KochPam 86; KochPieś 2; KochSob 58 (2); PudłFr 18 (6); ArtKanc D8v (8); BielRozm 6 (3); Więc mali gdźie rżąd bydź/ trżebá żeby tám byłá boiaźń GórnRozm Kv (6); PaprUp C3 (3); Ieslim winien Oto broń swą dobywąm, zetniycieſz mię, y korda dobywszy kleknał, winienemli zetniyciesz mię. ActReg 50 (22); GostGosp 1 (3); GrochKal 22; GórnTroas 39 (2); KochPij C3v; Kiedy mnie w proch obroćiſz/ coć zá ſławá będźie? Będźieſzli błogoſłáwił/ rozſławię ćię wſzędźie. GrabowSet E4v (17); OrzJan 79; tárguyże ſie chceſzli kupić tánie WyprPl B2 (2); LatHar +8v (4); KołakSzczęśl Bv; RybGęśli D3v (2); WujNT przedm 10 (7); SarnStat *6 (16); KlonKr F4v; KmitaSpit A4 (2); Zezwolili zwierzchność moiá kośćielna/ proſzę znimi o poſpolity plác. PowodPr 37; Przetoż potrzebá w to weyźrzeć/ áby niemożeli R. P. máiąc ták wiele opiekunow/ mieć lepſzego/ niż ktory z nich ma około śiebie ſporządzenia/ áby wżdam tákie miáłá/ iákie v inſzych poſpolite ieſt PowodPr 78 (7); SkarKaz 311b (3); Przeto chcęmyli ſerdeczną miłość ſwą pokázáć przećiwko Pánu Bogu/ [...] chcęmyli nie być wyrodkámi mężnych y ſławnych przodkow ſwoich/ chcęmyli nie vtráćić nadrożſzych kleynotow y wolnośći ſwoich/ trzebá żebyſmy z ták twárdego y dawnego ſnu niedbáłośći náſzey ocknęli VotSzl Bv (4); CiekPotr 5 (11); CiekPotrHerb )?(3v; Gdyżem ia tego dobrze doświadcżył ná ſobie/ Vmiem o tym powiedźieć ſpytażli mię tobie. CzahTr C2 (14); Nie dowiodęli tego co mówię/ niech nigdy Nie będę tym czym chcę bydź GosłCast 14 (9); SkarKazSej 684b (4); KlonFlis B2 (5); Możeſz zbáwienia doſtáć/ żyieſzli pomiernie/ Służyſzli bez łákomſtwá oycżyznie ſwey wiernie. KlonWor 14; Muśi co dáć zá wſtydem/ nie chćieli [lege: chceli] z ſwey chući. KlonWor 48 (9); ZbylPrzyg ktv.

Z elipsą zdania nadrzędnego (w słownikach) (3): BartBydg 171b; Si vita suppetet, Będęli żiw/ będzielimi doſtawáło żiwotá. Mącz 296b.

Połączenia: »-li ... a« (2): A wſzákoż chceſſli mi ślubić/ á wypełnić iednę rzecż/ á ią ćiebie wybáwię HistRzym 4v (2).

»-li ... ale(ż)« (3): Leop Ps 131/5; Wieſzli wypowiedź Antyochowę o ſobie/ á niewieſzli áleć powiem. HistRzym 11 (2).

»-li ... i« (2): Iam prze gadkę przyſzedł/ á przed gadką precż nie poydę/ á będzieli biegu trzebá/ y z gadką precż pobieżę. HistRzym 9v; SkarKaz 120a.

»-li ... iście, iście ... -li« (3 : 1): Nie będzieli mey pilnoſći/ Iſćie nie vydzieſz trudnoſći RejRozpr Fv; Iſcie trudnego vżywie Stanąli z ſobą prawdzywie RejJóz D4v (2); RejWiz 159v.

»-li ... izaż« (1): Zwiáſtuieli tobie co/ izaż mię nie zábieſz [Si adnuntiavero tibi, nunquid non interficies me]? Leop Ier 38/15.

»-li jedno« (1): Y vmocnię Kroleſthwo iego ná wieki/ będźieli iedno pilen áby doſyć czynił roſkazániu memu [si robustus fuerit ad faciendum praecepta mea] BibRadz 1.Par 28/7.

»-li ... oto« (1): A nie maſz li s kim inſzym/ o to maſz Ewánieliſty/ Apoſtołj/ y Proroki/ á tám ſie napewniey o nim záwżdy dowieſz. RejPos 113v.

»-li ... przedsię« (1): á nie chcećieli tą drogą iść/ bądźćieſz przedſię ná zamku poki ſie wam podoba ná ſłużbie BielKron 410v.

»-li ... snadnie« (1): Bo ieſli ták do końcá zniſſczeie niczem ſie to nieſtánie ieduo [!] niełáſką twą/ á będzieli ták dłużey ſnadnie wſſytko wniey może záginąć RejPs 120v.

»-li ... snadź« (1): A będziely dlużey tego Snąć niewſczyągnę gniew [!] ſwego. RejKup b5.

»-li ... (a) tedy(ć)« = si ... et PolAnt (146): BierEz Iv; byłoliby tho ciecżenie krwie z wnęthrznoſci dla gorączoſci wątrobney/ thedy zmieſzać z rożaną wodką, á wtim chuſtę omacżać FalZioł I 70d (8); BielŻyw 120; GlabGad G5v (3); bedziely roſkazanie v.k.m. tedi ya opvſczywſchi wſzitko na roſkazanie vkm. [...] przyechacz mvſche LibLeg 11/10 (11); WróbŻołt R8; Abęndali ſie naidovacz dovodnie procuratorovie tak vystempni a niekarni, a tedy ie odſelacz do nas mayą. ComCrac 18v; LibMal 1544/90v; LudWieś ktv; Diar 83; DiarDop 113; GliczKsiąż K6v; LubPs O6; GroicPorz m4; GroicPorzRej C4; KrowObr 204v; Leop Bar 2/29 (2); A dowiodłliby kſięgámi przywileiá ſwego/ thedy ten co vpornie przywileiowi nágánił ma być karan UstPraw H2v (16); RejZwierz 37v; BibRadz Lev 3/7; mamli ia tákowe Plebany mieć/ tedy iuż mię klnićie iáko chcećie/ ią bes Plebáná zoſtáć wolę. OrzRozm H3 (2); BielKron 58v (5); GrzegRóżn L2 marg; OrzQuin F; SienLek 54 (5); GórnDworz N4; ſynowie mili powiádam wam że nie będzieli tento pielgrzym zábit tey nocy/ tedy ia iutro od niego zábit będę/ bom mocnieyſze^go cżłowieká nádeń nigdy niewidział. HistRzym 80v; A wyſtąpiłliby ktory z was á cudzołoſtwem ſie zmázał/ tedy wnet tá koſzulá tráći thy mocy. HistRzym 107 (41); A ták chceſzli áby ty wſzytki błogoſłáwieńſtwá Pan nád tobą wypełnił/ vżywayże też tedy miłoſierdzia nád nędznieyſzym/ ktoregoć tu przed ocży twe poſtáwiono RejPos 68 (2); KuczbKat 435; RejZwierc 23 (7); BielSpr 63v; BudBib Ruth 2/9; Strum Cv (7); CzechRozm 125v; ModrzBaz 62; CzechEp 198 (5); KochMRot B2v; BielSjem 30; GórnRozm A (2); ActReg 43; GostGosp 16 (2); A naydieli kto Orthográphią liepſſą/ i krótſſą/ i llátwieiſſą do wyrozvmięnia/ tedy ią ſwei odſtąpię. JanNKarGórn H2; SarnStat 1164.

»-li ... to (a. toć, a. toż)« (12): FalZioł V 12v; Ale dzis by krwią płákał/ żaden dármo nic/ á dali co to yuż chce áby mu zá to poddánym ſie sſtał/ á ná wyeki wyekom vſlugował. GliczKsiąż M7v; OrzRozm R; Prot A3; RejPos 292v; A będzieſzli też o nim miał złą wiárę y nádzieię ſwoię/ á nie będzieſz chodził drogámi iego/ toż ſie nád tobą sſtánie/ ták iákoś ſłyſzał/ co y nád ſprzećiwniki iego. RejZwierc 206 (3); PaprPan Y2; SkarŻyw 532; Vtzinicieli ieſce co naprzitzyne ye^go to rzec yeſt pewna ze on was zaſwe poddane licic bedzie PaprUp G2v; WyprPl A3.

»-li tylko« (4): może każdi żyćż iako chce/ będźieli tylko miáł pozwolenie od pana Sżcżęſcia/ ktorićz wſzitkim rozkázuie ForCnR A3; BielŻyw 41; Dotknęli ſie tylko odzienia iego/ pewna że będę vzdrowiona [Si tetigero tantum vestimentum eius, salva ero]. Leop Matth 9/21; CzechRozm 17v.

»-li ... więc, więc ... -li« (16 : 1): BierEz S4; RejKup e4; A niemaſzli ich [owieczek] cżym chowáć/ więc ich ná wioſnę kupić á ná ieſień przedáć. RejZwierc 108v (4); Strum M3; KochFr 85; Boday bych zdrów do dómu názad nie przyiáchał/ Ieſlić z ſobą rozumu ztámtąd nie przywiozę: Nie vdźwignęli go ſam/ więc ná ſzkápę włożę PudłFr 31; powiémći więc o tym/ Będźieſzli mię chćiał práwie ſtátecznie wypytáć PudłFr 50; GórnRozm Av (2); KochWr 34; ActReg 5v (2); KlonWor 10 (2).

»-li ... wnet (a. hnet), wnet ... -li« (8 : 2): Też auripigment zmieſzany z gliſthami á położony tham gdzie kret rije/ vkuſili tego/ wnet zdechnie. FalZioł III 40d; RejRozpr E2v; OrzRozm O2v (2); Wnet ſie laſką podeprzeſz/ ſiędźieſzli ná łáwie. BielSat Ev [idem BielRozm ]; RejZwierc 239; BielRozm 33; Odſtąpiſzli mnie/ wnet/ rowien lekkiemu Prochowi będę GrabowSet Tv; KlonFlis F3v; PudłDydo B4.

»-li ... wtenczas więc« (1): Rzućili niepogodę Fortuná ná mą ſzkodę/ Wten cżás więc dobra myśli byway z moiey ſtrony RybGęśli C4.

»-li ... zali« (1): Albo proſiłliby o iáie: zali mu poda niedźwiadká [aut, si petierit ovum, nunquid porriget illi scorpionem]. Leop Luc 11/12.

»-li ... zasię« (1): Zbędziemyli pocżćiwie tych niewdzięcżnych gośći/ Przyidziem záśię ku oney pierwſzey ſwey wolnośći BielSen 13.

2. Wprowadza zdanie padrzędne przyczynowe, zawierające motywację treści zdania nadrzędnego, z odcieniem warunkowym: skoro [zawsze w antepozycji; w tym: cum con (2)] (44): PatKaz II 190; Nieumieſzli nauki albo rzemieſła iakiego, iako ſpiewać malować etc. przecz ſie nie ſromaſz z głupoſci. BielŻyw 92 (2); Powiedzyał potym Anyoł/ á cżemuż vciekaſz/ Chceſzli lepiey zrozumieć/ przecż dáley nie cżekaſz. RejWiz 131v; Bo będzieli nas ſtrofowáć ſerce náſſe/ więtſzyć Bog niż ſerce náſſe/ á wſzyſtko wie [Quoniam, si reprehenderit nos cor nostrum, maior est Deus corde nostro et novit omnia]. Leop 1.Ioann 3/20 (2); Nie kłádęć zá powinność cudźich obyczáiów/ ále tylko/ áby ſię im przypátrzył: á będąli ſię z cnotą/ á z rozumem zgadzáć/ czemu ich náſzládowáć niemaſz? KochPij C3.

3. Wprowadza zdanie podrzędne przeciwstawne [w tym: w antepozycji (16), w postpozycji (2); cum con (3)] (18): Ale maſzli prozno mowić/ Lepieyći dáleko precż iść. BierEz B2v; BielŻyw 20; Dwá trędowáći byli w Sámáryey/ ktore wypędzono dla trądu/ rzekli ſobie: mamyli głodem vmrzeć/ podźmy do woyſká nieprzyiacielſkiego/ owa ſie nád námi zmiłuią. BielKron [85²]v (2); Ale pan Koſtká chceli Dworzáninowi y około miłośći rádzić/ niechaiże go rádniey tego náucży/ iáko by ſie w zácżętey miłośći ſpráwowáć GórnDworz Cc5v; Iedzieſzli tu ná niezgodę/ Rádſzey w kárcżmie miey goſpodę. RejZwierc 236v; KochPam 87; BielSjem 7; Niech ráczéy nie będźie/ mali go być máło KochPieś 21; ArtKanc Sv (2); SarnStat [1281]; Więc miałemli cżáſowi prozno dáć vpływáć/ Wolałem te wierſzyki ták po ſłowku zrywáć. CzahTr C4v; Miałlibyś piiánemu ſpráwić tákie gody: Lepiey byś go ożenił ná przykádku wody. KlonWor 69.

Połączenia: »-li ... tedy, tedy ... -li« (3 : 1): BielŻyw 84; bo gdźie ſłába ſtrzelbá bywa s przeſtáwániem/ nie ſkáźi ſercá obegnáńcom/ lepiey thedy niecháć/ mali ſłába ſtrzelbá być. BielSpr 75; Nie miáłoliby ſię tedy wſzyſtkiemu temu dogodźić/ tedy lepiey było zoſtáć poſtáremu bez piſánego práwá. GórnRozm E2; Wſzákóż miałlibych z gołémi rękomá Przyść: tedybych ſnać wolał śiedźiéć domá. PudłFr 15.

4. Wprowadza zdanie podrzędne przyzwolone: choć, mimo że; si Vulg [tym: w antepozycji (47), w postpozycji (1); cum con (2)] (48): Zaſie maiąli maleć niedoſtatki/ maią ie za wielkié OpecŻyw 8v; niewierzycieli ijże^m iá w mym oyttzu a ocietz we mnie/ prze vcżynki ktoré dzialám wiérzcie. OpecŻyw 96 (5); nie żałowałli ktho ſmierci krolow innych, iuż łkay á płacż wielkiego Alexandra. BielŻyw 164 (2); RejRozpr E2v; Chczeſly to odnas przymowaċ My ſtobą niechczyem blaznować. RejKup G; Będąli grzechy wáſſe iáko Szárłat/ wybielone będą iáko ſnieg [Si fuerint peccata vestra ut coccinum, quasi nix dealbabuntur] Leop Is 1/18 [przekład tego samego tekstu BielKron 94]; Y rzekł im: Powiemli wam/ niebędziećie mi wierzyć [Si vobis dixero, non creditis mihi] Leop Luc 22/67 (11); RejFig Ee3v; Będzyeli długo żyw cżłowiek/ á w tey długośći lat będzyeli weſoł záwżdy/ ma wſpámiętáć ná dni ſwoie ktore márne były. BielKron 82 (4); Teras noc ieſt/ á wnidęli do domu towárzyſzá mego/ nie pozna mie/ bo ieſtem we złym odzieniu HistRzym 85; Dlugol[i] to będzie trwáć/ Pánu Bogu wolno. BielSat D2 [idem BielRozm 26] (2); SkarŻyw 198; BielRozm 23 (2); GrabowSet Ov (2).

Połączenia: »-li ... alić« (1): A chociay więc przypádnie cżáſem rok záwity/ Ali pan moy do ſtá mil bierze ſie ná kwity. A ſkażąli nie k myſli/ álić on wnet ruſzy/ A ſpowiednik zá vchem nadobnie mu tuſzy. RejWiz 123v.

»-li ... (a) jednak, jednak ... -li« (2 : 1): Był liby kto zarażon á bolącżki miał albo pryſzcże: iednak to lekarſtwo wſzythek iad od Sercza odgania barzo y ſercze poſila FalZioł V 62v; KromRozm III N3v; A gdy iuż y dźieći y ſtátek miewáli/ Y iáko poſádnikom záwſze dowierzáli. Opuśćiwſzy potomſtwo/ opuśćiwſzy żony/ Wſwą przedſię/ iáko y wilk z gniázdá przynieśiony. Poſły iednák poſłáli nádrzewiey do śiebie/ Chcąli by nie przychodźiło ku tey potrzebie. KmitaSpit Bv.

»-li ... (a) przedsię (a. przecię)« (3): RejAp 93; Bo dzyerżyli árendą ábo k wierney ręce/ przedſię drze báráná iáko może RejPos 325; VotSzl B2.

»-li ... tedy (przedsię)« (2): A będzieſzli ſie potym Ceſárzem śmiał mienić/ tedy śmierći hániebney nie vydzieſz. HistRzym 44v; Strum L2.

»-li ... to« (2): Chćiałemli czytáć/ tom nie nierozumiał/ Chćiałemli zágrzać [lege: zagrać]/ tom począć nieumiał. KochFr 74.

»-li ... wżdy(ć)« (4): Zmorduiąli nas prze to/ wżdyć nie poginiemy/ zá then cżeśny żywot wiecżny odźierżymy ArtKanc K19; GrabowSet P3 (2); Gwałtu/ gwałtu ſąśiedźi/ niechcećieli moich Sćiany dáchow rátowáć/ rátuyćie wżdy ſwoich. KlonWor 42.

5. Wprowadza zdanie podrzędne będące nawiązaniem albo wprowadzeniem do sytuacji lub do tematu, często zbliżone do zdania czasowego; si Mącz [w tym: w antepozycji (144) w postpozycji (1); cum con (7)] (145): Widziſzli kogo ſzcżeſnego/ Niechćieyże mu zaźrzeć tego. BierEz F4v (3); Bo chcemyli w nás grzechy vtlumitz/ od miernégo iedzeniá ij piciá mámy pocżątz. OpecŻyw 37v; Będzieſzli od panow czego ządal: latwie mozeſz otrzymac FalZioł V 52v; á chczeſzli ie thak pić: możeſz FalZioł V 68; Wracżanie przyſzłoliby á ſzkodliwe/ pamiętay przyprawiać grzankę/ iakom ci wyzſzey napiſał FalZioł V 69 (9); Chciałliby lepak ty cżyiey rady vżywać patrz pilnie iako ſwe rzecży ſprawuie, bo ktho przy ſwoim nie rządnie cżini, iakoż inemu radzić ma. BielŻyw 44; przetoz żądaſzli mądroſci, proſiż iey od Boga á dać ią. BielŻyw 159 (3); Chczemyli wyſſzey rozumu podnieſć naydziem inſze przodki naſze á zwłaſzcża czo ſie tycże kazni krzęſcianſkiey [!]. BielŻywGlab nlb 8; RejKup z3v; DiarDop 119; Maſzli ná cżás bieſiádę/ niechay trzeźwia będzye BielKom C4v; Ale chcemyli dobrą radę o tem myeć/ yáko lepyey/ yeſliby mátká ſwemi właſnemi piersyámi karmić myáłá płod ſwoy. GliczKsiąż D4v; RejWiz 22v (2); Będąli offiárowáć Wołu ábo owcę/ dádzą kápłanowi plecy y żołądek [sive bovem sive ovem immolaverint, dabunt sacerdoti armum ac ventriculum] Leop Deut 18/3; BEdzieli iáka ſpráwá miedzy kthorymi ludzmi [Si fuerit causa inter aliquos]/ á zdáliby ſie ná Sędziego: kogo obacży być ſpráwiedliwego/ themu ſpráwiedliwośći gorę przykaze Leop Deut 25/1; Chćiałlim kiedy iść do nich: ſiadałem pierwſſy [Si voluissem ire ad eos, sedebam primus]: á gdym ſiadł by Krol/ ſtawał około mnie zaſthęp Leop Iob 29/25 (15); OrzList f4v; LeszczRzecz A4; RejZwierz 76v; Widźiſzli złodźieiá/ nátychmiaſt znim bieżyſz [Si videbas furem, delectabaris cum eo] BibRadz Ps 49/18; Vyrzyſzli gwałt vbogich/ á ſądy nieſpráwiedliwe/ nie dziwuy ſie Boſkiey woley BielKron 80 (2); Si erit bellum meae partes non desiderabuntur, Będzieli woyná/ nie ſtánie ſie żadne omieſzkánie z mey ſtrony. Mącz 281b; OrzQuin S2; Ale będźieli ſkok leniwy á ćienki: tenći ieſt od Czarney żołći/ álbo od Melánkoliey SienLek 24v (2); RejAp 88v; A przetho chczeli Dworzánin pokázáć widomie białeygłowie miłość ſwą/ y vcżynić onę ſobie ſkłonną/ rychley cżym inym niż liſty (mym zdániem) może przyść do tego GórnDworz Cc4 (3); Przeto niemiey mu zá złe/ vkażeli to że lepiey vmie niżli ty. HistRzym 13 (2); RejPos 130; POydźieſzli też do owey piękney Sukiennice/ Tám też prędko wywrocą twoy mieſzek ná nice. BielSat B3v [idem BielRozm 13]; Idzieſzli gdźie do práwá/ iákie tám przewłoki/ By miał náſpráwiedliwſzą/ poiezdźiſz ná Roki. BielSat E [idem BielRozm 32] (8); Iuż będzieli woyſko/ nie tákie iáko Alexándrowo RejZwierc 46; Idzieſzli tám idźże wiernie/ A záchoway ſwoy ſtan miernie. RejZwierc 236v (7); Strum D4v; (nagł) Pobiedzińſki Podſędek s ſyny. (‒) CHcecieli pewnie wiedzyeć pánowie Rzymiánie/ Otto wáſz Ceſarz Rzymſki że tho proſtak ná nie PaprPan R2v (3); Oczko 14v (5); KochPs 75; CzechEp 292; A chceſzli mię ſłucháć dáléy/ Moiá Bárbáro nieſzácuy dobrych ludźi. KochFr 16 (4); á chceſzli ze mnie dobrego cżłowieká vcżynić/ ták ći ná to odpowiádam: Merdice cura teipſum. ReszPrz 52; KochPieś 11; BielRozm 10 (9); PaprUp G2v; rzeczeli co nic nie vczynią y owszem albo zamilczą, albo się zamarsczą ActReg 130 (4); GostGosp 96; GrabowSet K4v; Przeto tedy maćieli ſądy o rzeczy docześne wyſadzćieſz te ná ſąd/ ktorzy ſą podleyſzy w kośćiele [Saecularia igitur iudicia si habueritis, contemptibiles, qui sunt in ecclesia, illos constituite ad iudicandum]. WujNT 1.Cor 6/4; A potrzebáliby iákiey poſpolitey konwikciey: tá ieſt przez piſmo moie poślednie przećiw nim/ Werifikácia názwáne/ doſtátecżnie z ſzcżyrego piſmá świętego vcżyniona. PowodPr 37; maſzli iáki dar Boży/ rozumiey że brát twoy więcey ma SkarKaz 83b; KlonFlis Gv.

Połączenia: »-li ... a« (1): Przydzieli też iáka potrzebá Rzecżypoſpolitey á w coź ſie przygodzi? RejZwierc 143.

»-li ... ali(ć)« (5): Poydźieſzli też przez owy y tám y ſám krzyże/ Ali woła Krámárká kupćie Pánie bryże. BielSat B4 [idem BielRozm]; Iuż przypádnieli chorobá iáka/ álić drugi iuż biega Doktorá y rády kędy może nábywáiąc. RejZwierc 90 (3); BielRozm 14.

»-li ... azaż« (2): Odpowieſſli mi/ w Pánie Bodze náſſym duffamy: á zaſz nie then ieſth Bogiem wáſſym ktorego wyſokośći y ołtarze wyrzućił Ezechiaſz [Quod si responderis mihi: In Domino Deo nostro confidimus; nonne ipse est cuius abstulit Ezechias... altaria] Leop Is 36/7; RejFig Eev.

»-li ... i« (4): RejZwierc 80; Każećieli téż zágráć/ y ná tom ia chćiwy. KochFr 99; GrabowSet K4v; Będźieſzłi [!] chćiał náſze złośći Ważyć/ Oycże dobrotliwy/ Wagą twey ſpráwiedliwośći/ Y ktoſz ták będżie [!] ſzczęśliwy/ Kto ták w cnotách vtwierdzony/ Gdy prziydźie ná ſąd prawdźiwy/ By nie miał być potępiony? SzarzRyt Bv.

»-li ... iścieć« (3): RejKup k2v (2); Abowiem chceſzli krotkimi ſłowy wiedzieć kto thą drogą naproſciey chodzi á nigdy nie błądzi/ iſcieć żaden inſzy iedno ten v ktorego ieſt rzecż nalepſza cnotá á baiaźń [!] Boża RejZwierc 138.

»-li ... już« (2): RejWiz 192; Więc prżywiedźieli zbrodniá do źimney wody Stároſtá/ iuſz ſię ſtrżedz/ iuſz czuyno ſpáć muśi. GórnRozm D2v.

»-li ... oto« (2): RejPos 350v; chcećieli odemnie wziąć moie błogoſłáwieńſtwo/ oto ie wam ofiáruię SkarŻyw 335.

»-li ... przeto« (1): Wſzákem ći też y pierwey powiádał/ że z tey Exekucyey nic niebędźie: á będźieli co z niey Gomon: Przeto w Polſzce pewnie będźie OrzRozm I4v.

»-li ... tedy(ć)« (6): RejKup p2; á miał li bych prágnąć áby ſie w kthorey rzecży Dworzánin odmienił/ tedy wnicżym inym/ chybá w thym/ iżby był troſzkę białymgłowam przychylnieyſzym niż pan Boiánowſki GórnDworz Dd5v (2); RejPos 37; RejZwierc 46; ále mię y nágiego ná wſzem cnotliwego do ſiebie przyimie/ y ogárnie nágość moię ſkrzydły ſwymi/ á powazy godność moię [...] y odpuśćiwſzy wyſtępek moy/ byłli iáki przećiwko niey/ tedy táki ktory nic nie ſzkodźił poććiwemu memu y dobrey ſłáwie mey CzahTr A2v.

»-li ... to(ć)« (10): RejRozm 404; á vczynionoliby przećiw tey vſtáwie/ to czyniem rzecz niczemną. UstPraw B4 (2); RejFig Bb3; GórnDworz Y3; Będzieli też iáka wyborna piecżenia/ to zwirzchu iáko ſkorupá/ á w pośrzodku mogłby ią iáſtrząbá nákarmić. RejZwierc 59 (2); GórnRozm Cv; CzechEp 292; SarnStat 972.

6. Wprowadza zdanie podrzędne czasowe [zawsze w antepozycji] (6): Pánu ia wielce/ y wielce dźiękuię/ Którégo rádę w ſercu ſwoim czuię/ Czuię ią we dnie: zgáſnąli téż zarze/ Duch mię móy karze [insuper et usque ad noctem increpuerunt me renes mei Ps 15/7]. KochPs 20; Dźiéńli ná niebie świećił/ nocli wſtáłá/ Twoiá mię ćięſzka ręká dolégáłá [Quoniam die ac nocte gravata est super me manus tua Ps 31/5]. KochPs 44 (5); Iák ſkoro dźień świátło ſwe rozwodźi po niebie/ Przezeń śiedmkroć wychwala Boże wiecżny ćiebie. Nocli iáſność ſwym płaſzcżem przyodźieie dniową/ Możność Páńſką wyznawaſz pieśnią Dawidową. SapEpit A4.

7. Spójnik współrzędny; łączy składniki zdania, między którymi zachodzi stosunek rozłączny: albo (12): Potym Maximiliąn dziekował iam też rzekł słowo, dwieli ActReg 84; Iáko z okrutnych źwiérząt/ źwiérz/ ſczęnięli máłé/ Co do boiu ma ząbki ieſcze niedoſtáłé: Choćia kąſáć nie może/ wdy czego go vczy Przyrodzenié/ iáſnie znáć/ gniewa ſie/ y mruczy GórnTroas 70.

Połączenie: »-li, -li« (5): CzechRozm 268v; Do tego pić co mu nazwyczáynieyſzégo/ piwoli/ winoli/ bylé to zdrowiu/ żołądkowi/ á nie vpićiu/ áni roſpuśćie ſłużyło. Oczko 24v (3); káżdemu ſię pánem Zoſtáć, złymli dobrymli ſpoſobem chce. CiekPotr 77.

1. Partykuła pytajna; wprowadza zdanie (lub równoważnik zdania) pytające (realne i retoryczne): czy; num BartBydg, Mącz, Calep, Cn; nunquis Mącz, Calep, Cn; an, ne, nunquid, si Mącz, Cn; nonne PolAnt; anne, ancine, ecquid, nunquidnam, utrum Cn [w tym: cum con (38)] (910):

2. Partykuła pytajno-rozłączna; łączy zdania (lub równoważniki zdania) albo składniki zdania, między którymi zachodzi stosunek pytajno-rozłączny; an, ne Mącz, Modrz; num, nunquid PolAnt; utrum Mącz [w tym: cum con (6)] (284): Niewiem ſkąd ią [conclusio] pocżąc/ máiąc ták wielką rozlicżnych niezbożnośći Papieſkich/ obfitość y swiádectw y przykłádow? wſzytki wypiſáć/ rzecż ieſt niepodobna: opuśćić z nich ktore/ iákoś záłoſna: brakli też w nich vcżynić/ y trudna y wątpliwa CzechEp 385; WujNT 587.

Połączenia: »-li (...) a(l)bo(ć) (nie), a(l)bo ... -li« = nunquid ... an PolAnt; ne an Mącz (57 : 2): BierEz N (2); LibLeg 11/141v; ComCrac 19; A yużli to záto ſtoy Alboċ ſię czo welbie broij RejKup aa5v (2); GroicPorz C2v (2); KrowObr 12v; Więc niewiem żywotli to álbo iáka roſkoſz RejWiz 4v; BibRadz 2.Reg 17/6; OrzRozm L3v (3); BielKron 82 (2); Deliberant utrum traiiciant legiones ex Africa nec ne, Rozmyſláyą ſie máyąli záſtępy z Afryky przewieść albo nie. Mącz 191b (3); Dobrzelić wſzyſtko álbo nie: tegoć nie vmiem powiedźieć SienLek 44 (2); RejAp 35; vźrzyſz prawdęli mowię/ ábo kłámam. GórnDworz T4v (6); HistRzym 128; RejPos 250; BudBib b2; Nurzánie Iohánowe zkąd było? Zniebáli álbo zludzi [e caelo an ex hominibus]? BudNT Matth 21/25 (2); CzechRozm 245v; Mniey/ ábo więcey/ rownali też lidzbá Oboygá/ korzyść nie wielką to wiedzieć. KochOdpr B2v; Oczko 17v; KochPs 18 (2); SkarŻyw 75 (2); CzechEp 15 (3); WerGośc 245; GórnRozm A2v; KochWr 40; ActReg 28 (4); Więźięń/ winienli gárło dáć/ ábo ieſt práwy GórnTroas 27 (2); WujNT 168 marg (2); SarnStat 780 (2); GrabPospR N; dobrzelim to álbo źle vczynił CiekPotr 14 (2).

»-li ... abo ... czyli« (1): Ale powiedz mi/ co o tym trzymaſz/ ważnieyſzali to Bogá ſámego mowiącego ſłyſzeć/ á bo od niego ániołá poſłáne^go widźieć/ cżyli cudá iákie/ onym Apoſtolſkim podobne przed ſobą mieć? CzechRozm 188.

»-li (...) czy (nie)« = num ... an PolAnt (22): Ach me namileyſze dziecię Y cżemuſz mi nie powiecie Zywoli wzdy ci vmarło RejJóz B4v; Diar 35; BibRadz 3.Reg 22/6; Lecż ia niewiem ku dobremuli to/ cży ku złemu/ iż my Polacy/ niemamy ſwego właſnego vbioru GórnDworz L6v (6); RejPos 318; RejZwierc 222; KochFr 100; Lepiéy li było przez morze ſye płáwić/ Czy nád połnémi kwiatkami ſye báwić? KochPieś 7; GórnRozm B3 (3); KochWr 40; ActReg 9; GórnTroas 69; WyprPl A3; RybGęśli B4; Abowiem ktoż więtſzy; tenli co śiedźi v ſtołu/ czy ten co ſłuży [Nam quis maior est, qui recumbit an qui ministrat]? WujNT Luc 22/27.

»-li ... czy ... czyli« (1): mnieli napirwey? cży żonę? cżyli dzyeći chceſz zábić? BielKron 110.

»-li (...) czyli (nie)« = ne ... an Mącz, Modrz; num ... an, utrum ... an PolAnt; an ... an Modrz (100): OpecŻyw 66v; PatKaz II 83v; BielŻyw 22 (3); Nyewyem komu wyęcey pánuye/ mnyeli/ ktory ná ſwey kápicy przeſtawam/ czyli tym/ ktorzy [...] od wyáry y śwyętych obyczáyow y vſtaw przodkow ſwych odſtępuyą. KromRozm I A3v (2); MurzNT Mar 12/14; mamyli wyiácháć do Rámoth Gáláád ná woynę/ czyli dáć temu pokoy [ire debemus in Ramath Galaad ad proeliandum, an cessare]? Leop 3.Reg 22/15 [przeklad tego samego tekstu BibRadz] (3); OrzList g4; BibRadz Iudic 2/22 (3); poznaymyż pierwey lud ten/ ktory Polſki vżywa/ iednákowyli ieſt/ czyli rozny: iednákowoli/ czyli roznie lud ten Polſki vżywa OrzRozm Vv (15); BielKron 342 (2); Mącz 243b (2); A kędyż ći w tę Owczárnią weſzli/ przez dźwiérzéli/ czyli inędy kędy? OrzQuin Xv (7); GórnDworz F4 (3); HistRzym 9v (2); RejPos 8 (2); GrzegŚm 34 (2); RejZwierc 164v; BudNT Mar 11/30 (2); CzechRozm 54 (2); ModrzBaz 86 (3); KochOdpr B; SkarŻyw 15 (7); CzechEp 25 marg (6); NiemObr 20 (4); KochFr 29; GórnRozm I; ActReg 12 (3); GórnTroas 5; Niewiedźiéć/ tyli więtſzą cześć maſz z przodków ſwoich/ Czyli oni chwalnieyſzy z wyſokich cnót twoich. KochFrag 42; LatHar 698; Rabbi/ kto zgrzeſzył; tenli/ czyli rodźicy iego [hic aut parentes eius]/ iż ſię ślepym národźił? WujNT Ioann 9/2 (14); SkarKaz 552a; CiekPotr 21.

»-li ... czyli ... czyli« (1): Komu służą mowy stárego Testámentu Boguli: cży li ſynowi cżyli Troycy. CzechEp 279 marg.

»-li ... izali« (1): ieſli tę wodę będę pił/ wezmąli też potwirdzenie álbo ochłodzenie cżłonki wſzi[t]ki Macedonow y perſow/ izali ia tilko mam być żyw przez nich. HistAl H4.

»-li ... jeśli« (1): a tho chczyal ly yeden dworzanyn swym Lysthem odpowyedzyecz, yeſly szya ych theſz chczyalo kylko nayednym Lysczye napyszacz, tho bylo naych woly MetrKor 37/1.

»li (...) (nie) -li (też)« = ne an Mącz (42): Przepowieday ſłowo/ nieuſtaway/ tzaſli/ nie tzáſli/ karz/ łay/ nápominay/ we Wſzelkiey ſkromnośći y w náuce. KrowObr C3v; OrzList e2 (2); Gdy Poborcá będąc nieſláchćic vczyni krzywdę ſláchćicowi około cłá/ tedy to ná woli tego ſláchćicá chceli dowieſć ná poborcę/ chceli mu dopuſćić odwod. UstPraw E2; omieniałći práwie iáko iny pień śiedźi/ y niewiem milczenim ſwym twąli moięli ſtronę chwali. OrzRozm K4; Mowił mu tedy Nábuzárdá Hetman krolá Bábilońſkiego/ chceli z nimi do Bábilonu przy ſwych przyiaciołoch/ chceli też ná mieyſcu zoſtáć BielKron 95v; Mącz 243a; OrzQuin B2v; RejAp 75v; GórnDworz L3 (5); GrzepGeom L2; RejPos 138v; Bo co czynimy/ źleli dobrzeli/ bóg nas do tego przymuſza BiałKat 218v; HistLan E3v; RejZwierc 63v; powiedz mi co v ćiebie ieſt przednieyſzego y ważnieyſzego: twoieli dobre ucżynki ná ktore ſie ták bárzo oglądaſz? on li namileyſzy kochánek Boży Chriſtus Iezus ná krzyżu zá twe grzechy roſpięty? CzechRozm 216; áż gdy náznácżą dźień ćiągnienia/ tedy dopiero myślą o koniech/ dobreli złeli/ by ich iedno doſtáć [tum primum de equis quo iure quaque iniuria acquirendis cogitant] ModrzBaz 116v; KochOdpr B2v; KochPs 3; SkarŻyw 260 (3); KochTr 11; Myli ſię też I. M. ná cżáśie/ chcącli niechcącli: cżás tám ieſzcże ná potym ſobie práwie oſtátecżny zmyśláiąc CzechEp 354 (6); KochPieś 10 (3); GórnTroas 66; KołakSzczęśl A4; tedy w ten czás będźie wolno chceli do duchownégo/ chceli do świetckiégo práwá przypozwáć ſtronę [hoc in eius voluntate erit, ad spirituale scilicet vel seculare ius citare JanStat 238]. SarnStat 215–216; SkarKaz 610b; CiekPotr 7 (2).

»-li -li ... czyli« (1): pátrzmyż też iuż/ komu właſnie ſłowá ábo mowy/ ktore ſię w ſtárym Teſtámenćie Bogu przycżytáią/ ſłużą: Trocyli [!]? ſynowili temu tám Antychriſtowemu zmyślonemu [...] cżyli ſámemu Bogu CzechEp 279.

»-li -li ... jeśli ... albo« (1): Co wſzyſtko [...] náturzeli/ ćwiczeniuli/ ieſli też fortunie/ álbo tym wſzyſtkim záraz/ przypiſáć to potrzebá/ mówić nie rzecz moiá Oczko A3v.

»-li -li -li ... jeśli« (1): y niewiem cżym ſię to dźieie/ kśiędzemli? świętemli? onąli monſtráncyą? ieſli też ſámym onym ćiałem/ ktore ták pod cżás zacne/ poważne onym ſię pokázuie CzechEp 192.

»-li -li -li -li« (1): Ták też y Rzeczpoſpolita ludźi ſobie godne/ nic oná nie pyta chłopli/ Szláchćicli/ Komesli/ Krolewicli iey pomogł OrzRozm P3.

»-li ... więc« (1): Toć prawda iż dżyſia ludzy Prawie k temu dworſtwo budzy Iż wſzytko do ſiebie bacżą Ale wierę iako racżą Będzemyliſie ſzaczować Więcz też gotowemi oddać RejJóz D.

3. Partykuła wzmacniająca (9): A chociaſz nie będzieſzli miał tych wſzytkich/ ale aby wżdy iednę z tych ktorą kolwiek. Też ten napoy ieſt dobri. FalZioł V 68; Záś ieſli będzieli to słowo/ prawdziwe/ że nie nálezli dziewictwa (oney) niewiáſty/ Tedy ią dowiodą do drzwi domu oycá iey/ y vkámiomuią [!] ią BudBib Deut 22/20; ieſli świeccy [errata usuwa: -li]/ ieſli ſwoi [errata usuwa: -li] o tym niewiem/ nierządnicę táiemnie do celle iego w prowádzili SkarŻyw 308.