Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: CZYNIĄC

Następne hasło: CZYNIĄCY SIĘ »

CZYNIĄCY (211) part praes act

czyniący (204), czyniąc (7); czyniąc PatKaz II, SeklKat, LubPs (2), MycPrz; czyniący : czyniąc SarnStat (1 : 2).

Fleksja

sg
m	N	czyniący, czyniąc	f	N	czyniącå	n	N	czyniąc(e)
	G	czyniąc(e)go		G	czyniąc(e)j		G	czyniąc(e)go
	D	czyniącemu		D	czyniącéj		D	czyniąc(e)mu
	A	czyniącégo, czyniący		A	czyniącą		A	czyniąc(e)
	I	czyniącym		I	czyniącą		I
	L	czyniącym		L			L
	V	czyniący		V	czyniącå		V

pl
N	m pers	czyniący
N	subst	czyniącé, czyniąc
G		czyniących
D		czyniącym
A	m pers	czyniące, czyniąc
A	subst	czyniąc(e), czyniąc

sg m N czyniący (76), czyniąc (3) SeklKat, LubPs, MycPrz. ◊ G czyniąc(e)go (6). ◊ D czyniącemu (14); -(e)mu (13), -ęmu (1). ◊ A czyniącégo (23), czyniący (1); -égo (1), -(e)go (22).◊ I czyniącym (1). ◊ L czyniącym (1) [błędnie: -ému SarnStat]. ◊ V czyniący (1). ◊ f N czyniącå (9); -å (4), -(a) (5). ◊ G czyniąc(e)j (1). ◊ D czyniącéj (1). ◊ A czyniącą (2). ◊ I czyniącą (1). ◊ V czyniącå (1). ◊ n N czyniąc(e) (5). ◊ G czyniąc(e)go (1). ◊ D czyniąc(e)mu (2). ◊ A czyniąc(e) (3). ◊ pl N m pers czyniący (17). ◊ subst czyniącé (5), czyniąc (1) LubPs; -é (1), -(e) (4). ◊ G czyniących (4). ◊ D czyniącym (25). ◊ A m pers czyniące (3), czyniąc (1); -ące FalZioł, CzechRozm; -ące : -ąc SarnStat (1 : 1); ~ -e (1), -(e) (2). ◊ subst czyniąc(e) (1), czyniąc (1) PatKaz II.

Sł stp s.v. czynić, Cn brak, Linde XVIII w. s.v. czynić.

Znaczenia

1. Działający, robiący, wykonujący (43)
- a. Odprawiający, odbywający (11)
- b. Dający, składający, udzielający (11)
  - α. Wyrządzający (4)
2. Postępujący (30)
3. Sprawiający, tworzący (120)
- a. Spełniający, popełniający co, dopuszczający się czego (10)
- b. Ustanawiający, zaprowadzający (9)
- c. Wydający, zawierający jakiś akt prawny (5)
- A. Wytwarzający, stwarzający (20)
  - a. Wyrabiający, produkujący, budujący (5)
  - b. Rodzący, wydający (13)
  - c. Wyrabiający, wypracowujący (2)
- B. Powodujący, przynoszący (50)
  - a. Będący przyczyną czego (39)
    - α. Służący czemu, przyczyniający się do czego (1)
  - b. Będący sprawcą czego (11)
- C. Sprawiający, że coś staje się jakieś (2)
4. Wypełniający (13)
5. Ubiegający się o co (4)
- a. Dochodzący swych praw sądownie (3)
- b. Walczący (1)
*** Bez wystarczającego kontekstu (1)

1. Działający, robiący, wykonujący; agens Mącz; faciens Vulg (43): Twarz ſucha á rozwlokła vkazuie cżłowieka w mowie ſmiałego ale mało cżyniącego GlabGad N2; KwiatKsiąż P3; CzechRozm 16v; NiemObr 105; WujNT 38, 672.

czyniący co (14): OpecŻyw [34]v; Miey przy ſobie ſpiewaki (ieſtli możeſz) gędzcze, y inſze ludzi weſołe á krotochwile cżyniące. FalZioł V 66; Senectus operosa et semper agens aliquid et moliens, Robotna ſtárość záwżdy co cziniąca/ nigdy nie prożnuyąca. Mącz 265a, 320b; Abowiem ieſt Boży ſługá cżyniący pomſtę w gniewie nád temi ktorzy źle cżynią. WujJud 17; CzechRozm 188; CzechEp 270; Concionabundus ‒ Kazanie albo rzecz cziniącij. Calep 232b; Laetificus ‒ weſselie cziniączi. Calep 578a, 716b, 1030a; Weſoł lęże y wſtánie w Bogu vfáiący/ A dobrze ſobie tuſzy cokolwiek cżyniący. KołakSzczęśl C2; WujNT Ioann 5/19. Cf czyniący co komu.

czyniący co komu (1): Amos Prorok/ Ná ſłowá páńſkie wſzemu ludu czyniąc wyrok MycPrz I A4v.

Szeregi: »czyniący abo mowiący« (1): widźiec Bogá/ ábo ániołá imienim iego co cżyniącego/ ábo mowiącego CzechRozm 188.

»robiący abo czyniący« (1): Nie robiący ábo nieczyniący, kto? WujNT 536 marg.

a. Odprawiający, odbywający [co] (11): tako weſelé będzie na niebie nad iedny^m grzeſſny^m pokutę cżyniący^m OpecŻyw [61]; BielKron 81v; Calep 936a, 936b; Spowiedź cżęſtą cżyniącym/ ábo cżynić wolą máiącym/ náuká y przeſtrogá. LatHar 130, +9, +10v, 181, 357, 540 (7).

b. Dający, składający, udzielający; faciens Vulg [co] (11): SeklKat E3v; Honorificus ‒ Pocziwosc cziniacy. Calep 487b; o Pánu Chryſtuśie Apoſtoł mowi: Purgationem peccatorum faciens. Ocżyśćienie grzechow cżyniący. WysKaz 37.

czyniący komu (4): LubPs B6v; czyniący iáłmużny wielkie ludźiom WujNT Act 10/2; SarnStat 905 marg; Kośćioł Boży do miáſtá przyrownány/ w ktorym ſą cżtery ſtany czyniące ſobie pomoc. SkarKaz Ooood.

α. Wyrządzający [co] (4): Twarz puczołowata wcżas tłuſta znamionuie zawiſnego, fałſzerza/ łgarza/ krzywdę cżiniącego GlabGad N2v; SkarŻyw 478; SarnStat 524.

czyniący komu (1): rad ſie zaſtauiał przeciw gwałtownikom czyniącim krzywdę vbogim. BielŻyw 168.

2. Postępujący; faciens Vulg [jak] (30): BudNT Matth 24/46; CzechEp 7 marg; Iuſtificus ‒ Sprawiedliwie cziniąci Calep 572b; WujNT Matth 24/46, Luc 12/43; iż Doſtoieńſtwá y vrzędy źiemſkié przez Królá Iego M. tylko obywátelóm Ziem/ [...] máią bydź dawáné. A ieſli będźie ináczéy vczyniono/ to niéma bydź chowano [... ] o Królu Ie^go M. ták czyniącému [!] niema bydź ináczéy rozumiano: iedno iż przećiwko przyśiędze ſwéy/ krzywdę vczynił Przywileiowi poſpolitému. SarnStat 74.

Wyrażenia: »dobrze czyniący« [w tym: komu (1)] = operans bonum Modrz, Vulg; benefaciens Modrz [szyk 15 : 4] (19): IEſt oſobliwe dzyękowánie w tym Pſalmie Pánu Bogu/ nam dobrze cżyniącemu LubPs Z6v; WujJud 48v, 112v; Pan Bog dobrze cżyniącym hoyną zapłátę dawa WujJudConf 112; BudNT 1.Petr 2/14; ModrzBaz 59, 144; Stąd znáć/ iż dobre vczynki ſą ſpráwiedliwośćią: á iż człowiek czyniący dobrze/ cżyni ſpráwiedliwość. WujNT 25, Rom 2/10, 1.Petr 2/14, s. 16, 107 marg, 529 [2 r.] (11); SkarKaz 350a.

»źle czyniący« = malefaciens Modrz [szyk 3 : 2] (5): BudBib Mal 2/17; gdy nam każą dobrorzecżyć złorzecżącym/ dobrze cżynić źle cżyniącym ModrzBaz 62, 68; WujNT Rom 13/4; Vdręczenie y vćiſk czyniącemu źle/ á chwałá/ cześć y pokoy czyniącemu dobrze. SkarKaz 350a.

3. Sprawiający, tworzący; faciens Vulg [co] (120): Abowiemes thy wielki á cżyniąci czuda/ thys ſam bog. WróbŻołt 85/10; LubPs T2; Leop Ps 85/10; RejAp 134; BudBib Iob 37/5, Is 44/24, SkarŻyw 80, 185; CzechEp 257; Heretikom choć cudá czyniącym wiáry dác nie mamy. WujNT 174 marg [idem] Yyyyy4v, Act 6 arg, 15/17, 16/14; SkarKaz 419a.

a. Spełniający, popełniający co, dopuszczający się czego; faciens Vulg (10): BiałKat 28v; WujNT Rom 1/32; iż tákowych ſproſnośći winnymi zoſtawáią/ nie tylko ktorzy ie cżynią: ále ktorzy cżyniącym pozwaláią PowodPr 42; SkarKaz 610a; SkarKazSej 703b [2 r.].

czyniący co (13): BiałKat 61; niech odda Iehowá cżyniącemu złość wedle złośći iego. BudBib 2.Reg 3/38, Ps 36/1, 7, 105/3, Is 64/4, Ier 32/30; Bo káżdy złośći dziáłáiący/ nienayrzy świátłá/ y nieprzychodzi k świátłu [...] Lecż cżyniący prawdę przychodzi k światłu/ áby ſię obiáwiły iego ſpráwy/ iż w Bogu ſą podziáłáne BudNT Ioann 3/21; SkarŻyw 107; ArtKanc K6; Vczynkow dobrych nie czyniący/ będzie wyćięty y w ogień wrzucony WujNT Cccccc3, 1.Ioann 2/29, Apoc 21/27.

b. Ustanawiający, zaprowadzający [co] (9):

Wyrażenia: »pokoj czyniący« = pacificus Mącz, Vulg; pacificator Calep [szyk 7 : 2] (9): LubPs Q4; Pacificus, Spokoyny/ Skromny/ cziniący pokóy. Mącz 285c; to ſą błogoſłáwieni ktorzy ſą ſkromni á ſpokoyni/ ábowiem ći ſynmi Bożemi będą wezwáni. A łáćińſkim ięzykiem zową ie pacifici id eſt pacem facientes, tho ieſt pokoy cżyniący ná ziemi. RejZwierc 141; CzechRozm 234v; Calep 765b; LatHar +++v, 98; WujNT Matth 5/9, Bbbbbbv.

c. Wydający, zawierający jakiś akt prawny [co] (5): Criticus ‒ Wirok cziniącij, ortel widaiecij. Calep 271b, 1080a; Y iuż ći przerzeczeni zamiánę czyniący [commutantes JanStat 442] dáli ſobie zobopólnié wprzerzeczoné dobrá ták odmięnioné/ iſtotné w wiązánié SarnStat 685 [idem] 1249, 1174.

A. Wytwarzający, stwarzający (20):

a. Wyrabiający, produkujący, budujący [co] (5): Medicamentarius — Aptekarż, Liekarſtwa cziniąci. Calep 646a, 235b, 648a.

czyniący komu (2): uſrzala ptaſzky gnyezdzącz ſyą abo czynyącz ſobye gnyazda PatKaz II 63v; Pharias, Nieyáki wąż ogonem ſwym brozdę ſobie cziniąci/ w którą Potym łáźy. Mącz 297a.

b. Rodzący, wydający; faciens Vulg [co] (13): Leop Gen 1/12; GrzegRóżn I4; Potráwy dobrą wilkość álbo Sok czyniące SienLek 7; Y rzekł Bog niech zrodzi ziemiá tráwę (y) ziele płodzące naſienie/ (y) drzewo płodne cżyniące owoc wedle rodzáiu ſwego BudBib Gen 1/11; BudNT Luc 6/43 [2 r.]; CzechRozm 257v; WujNT 726.

Szereg: »czyniący abo rodzący« (1): Syny máiącego mowi/ nie ſyny czyniącego ábo rodzącego. WujNT 726.

W przen (5):

Wyrażenie: »czyniący owoc« = faciens fructus Vulg (5): OpecŻyw [61]; będźie od wás wźięto kroleſtwo boże i będźie dáné národowi ktoryby czynił (marg) czyniącęmu (‒) owoce iego MurzNT Matth 21/43; WujNT Matth 21/43; PowodPr 27, 30.

c. Wyrabiający, wypracowujący [co] (2): ludziom [...] żywot tylko ſwoy opátruiącym/ á nic poſpolitego pożytku nie czyniącym WujNT 447.

czyniący z czego (1): Zadnego nigdy niemiłuy z krzywdy zyſk cżyniącego BielŻyw 44.

B. Powodujący, przynoszący [co] (50):

a. Będący przyczyną czego [co] (39): wilkoſć thego korzenia ieſt cżyniącza nadymanie/ á ſthąd cżyni chciwoſć cieleſną. FalZioł I 127a; Piłuły: Czyniącze richłe porodzenie. FalZioł V 24v, I 104c, 111c, 133d, 152a, II 12d; MiechGlab 22; Takowi ku kunſztam pożytek cżyniącym przysłuchayą/ yako do rzemiosłá/ kupiectwa/ a nawięcey do goſpodarſtwa KwiatKsiąż Cv; Odorificus, Cziniący wonią. Mącz 260b, 175a, 421c, 437d; Oczko 14; Calorificus ‒ Cziepło cziniący. Calep 153a; Exulceratrix ‒ Cziniąca wrzody. Calep 400b; Foetifer ‒ Vrodzai cziniący. Calep 428a; Siticulosus ‒ Pragnienie cziniąci. Calep 985b, 7a, 190a, 400b, 435b, 440b (22); SarnStat 1020.

czyniący czym (1): [słońce] yeſt ćyáło okrągłe á ſwyátłe ná nyebye [...] bytnoſćyą ſwoyą dźyeń/ nyebytnoſćyą noc czynyące KromRozm III B6v.

α. Służący czemu, przyczyniający się do czego [ku czemu] (1): Mitigatorius, Ku vśmierzeniu cziniący. Mącz 224d.

b. Będący sprawcą czego; faciens Vulg (11):

czyniący co (9): Ten Kryſtus ieſt prawdziwy Krol Salem/ tho ieſt/ prawdziwy pokoy duſzam náſzym dawáiący/ y weſołe ſumnienie tzyniący. KrowObr 181; GrzegRóżn N2v; Turbator ‒ Nieſpokoinik, rozruch cżiniąci. Calep 1094a, 404b [2 r.], 962b [2 r.]; vyźrzał piſzczki y tłum ludźi giełk czyniący [turbam tumultuantem] WujNT Matth 9/23, Act 24/12.

cum A cum inf (1): zeſłał Bog Duchá Syná ſwego w ſercá wáſze wołáiącego (marg) to ieſt, wołáć nas czyniącego, ábo vczącego. (‒) Abbá/ Oycze. WujNT Gal 4/6.

Ze zdaniem skutkowym (1): A ták nic inſzego nie ieſt/ Wołáiącego/ iedno czyniącego ábyſmy wołáli WujNT 552.

C. Sprawiający, że coś staje się jakieś (2):

czyniący jakim (1): Superbificus – Pyſznim cziniąci. Calep 1031a.

czyniący jak (1): Vastificus ‒ Puſto cziniąci. Calep 1103b.

4. Wypełniający; efficiens Mącz (13): Mącz 115b; Nie ſłuchácze ſą ſpráwiedliwi/ ále czyniący będą vſpráwiedliwieni. WujNT 530.

czyniący co (6): KuczbKat 20; Ogniu y grádzie/ śniegu y páro/ duchu burzliwy cżyniący słowo iego. BudBib Ps 148/8; BudNT Luc 6/47; Czyniący wolą Bożą, otrzymawáią obietnicę żywotá wiecznego. WujNT 772 marg, Cccccc4; A kto kiedy czyniący roſkazánie Bożé opuſzczony ieſt? SkarKaz 551a.

Wyrażenie: »dosyc czyniący« [w tym: czemu (3), za co (1)] = satagens Mącz (5): Mącz 369a; vżywáią słow niedoſyć cżyniących rzecżam [oratione non satis rebus congruenti] ModrzBaz 17; Krwią twoią [...] zá świátá wſzyſtkiego grzechy doſyć cżyniącą bárzo doſtátecżnie LatHar 146; ten człowiek był vſtáwam Woiewodzym álbo ich Podwoiewodzych nie doſyć czyniący/ álbo oné przeſtępuiący. SarnStat 270, 236.

5. Ubiegający się o co (4):

a. Dochodzący swych praw sądownie (3):

Wyrażenie: »strona czyniąca« = wnoszący skargę, oskarżający (3): głownik zákupi świádki kłodą piwá/ Ieſzcże ſtroná cżyniąca/ zoſtánie w tym krzywá. BielSat E [idem] BielRozm 32; SarnStat 471.

b. Walczący [z kim] (1):

Wyrażenie: »zbrojnie czyniący« (1): Bo nie będę mogł patrzać na syna miłego z Menelaem w tym polu zbrojnie czyniącego KochMon 30.

*** Bez wystarczającego kontekstu (1): Actualis – Cziniaci. [!] Calep 20a.

Synonimy: 1. działający, pracujący, robiący; b. dawający, oddawający, udzielający, wyrządzający; 2. postępujący; 3. działający, tworzący; a. pełniący, popełniający; c. wydający; A. a. budujący, gotujący; b. płodzący, rodzący; B. sprawiający; 4. wypełniający; 5.a. prawujący się; b. walczący.

Cf CZYNIĆ